Famiani Stradae Romani e Societate Iesu De bello Belgico decas prima ab excessu Caroli V Imp. an. MDLV usque ad initia praefecturae Alexandri Farnesii Parmae, ac Placentiae ducis an. MDLXXVIII

271쪽

s ad Pium Pontiscem. Qui, ut preces pro euentu certaminis ad Deum 1 358 ι., sollieite fuderat, ita voti compos, trium dierum supplicatione ad

tres urbis Basilicas, non sine sello tormentorum sono , laetisque per urbem ignibus, Aiuinae clementiae grates persoluit. Ego vero, etsi affrmare non habeo, diuinitus hoc factum : quum longe minor, ,ri E. '' in acie seditio & consternatio afferre plurimum momenti quotidie soleat, tamen quum ad facinus respicio Hispanae cohortis, quae in P .ia Hispaαa apertum discrimen itura, admonente Lopesio Figueroa aduocan- dos est,e Superos in societatem communis causae, humi prostrata, imploratoque etiam supra ustatum morem, multis precibus ac vCti; , magnae Dei Matris, Diuique Hispaniae tutelaris auxilio, intrepide feliciterque inter hostium tormenta victoriam inchoauit; prosecto asseuerare non dubitauerim, si quid in ea pugna diuinitus contigit, Hispanorum quoque pietatem meruisse e coelo victricem illam opem , & eisdem ad victoriam humana vi comparandam non defuisse virtutem . FUROR surria arui reditu victoris exercitus, audas scelestumque facinus admi1- ρέ'''' sum es. . ouod Albani aliorumque laetitiam magnopere interturba uit. Ibat postremo in agmine sardoa legio, quae ut in eius loci con- se u8 ε- spei tam ὐenit, ubi pridem multos commilitonum cum Arember a. '' ' 'μ gio Dueo in selieitet amiserant; insurgente ira, socios ulcisci decernunt memorabili furoris exemplo. Nam coepta nondum lu- 'Σ.- , -- ce , proximos vicos ignem conijciunt, ducto a villa principio, ad

quam eonfugientes a pugna Hispanos, a rusticis proditos suisse

Nassavianis victoribus inaudierant: inde in alias citca domos ac pa-o os diuersi pestem extendunt,tanto successu Ob tecta flammis obnoxia, vento praesertim in scelus conspirante; via sinu D ullatio in Orientalem Frisam quantum oculi spectare poterant, setali omnia incendio consagrare conspicerentur. Perculsus relucente late flamma Dux Albanus, hostiumque fraudem facile suspicatus, ubi suo .. rum scelus, & causam comperit; sisti repente incendiariam legio is n. inee - nem ab uniuerse exercitu iubet, accitoque illius Tribuno Consaluo ' , - - - Bi,t,motitio , in erepitoque, quod eo permittente tantam Frisiae Regique cladem intulissent: nam & pagi aliquot arserant Regii patrimonii ) quodque in Atembergium contumaces, sortissimum Ducem ad pugnam importune compulissent a militum alios, qui scelus incoeptaverant, eodem loci temporisque vestigio suspendi; alios , praesertim qui supplendae legioni adiuncti erant, eoque culpae immisti videbantur, ipsumque Bracamontium Tribunum , mu'

mistria 444 tare militiam imperat. Nam hoc quoque militaris animaduerso-

η υ 'μνη γ' nis genus retentum est eti antiquorum disciplina , qui equitem sa penumero in peditem, hunc in sunditorum numerum, ignominiae

causa

272쪽

ne 68 eausa transcribebant. Quamquam huiusmodi poena non magno. nete milites assecit, in alijs deinde legionibus parum immutato

oradu receptOS. Centuriones, Subcenturiones, Signiferos, & super

omnes, Tribunum ea ignominia pupugit, quibus in ordinem redactis ad gregarios milites descendendum erat. Itaque eorum aliqui, ac Tribunus in primis, abire militia, quam alio dehonestamento militare maluerunt. hunc tamen Albanus ea nota placatus in gradum non post multo restituit. Exaut horata in hunc modum mulctataque legione, sed non ideo iactura prouinciae compensata, quae decies centena sore num millia excellisse credita est; victor Alba. Disis.

α's nu, Gloningam, ipso D. Iacobi peruigilio, cuius opem in acie sen-

serat, ingressus est : iussisque Groningensibus Gnissium designatum es... pridem loci Episicopum, &Meganum Comitem pro Arembergi .i- - isum prouuatae Praesectum accipere ; utrique statui firmando arcem Aniuersanae per similem, Vitellit, ac Paciotti opera inchoauit Quibus ita ordinatis per Hollandiam, Bruxellas rediens obuium a. h. auaia habuit sederi cum situm natu maximum, Oschar Ducem, magnum Calatrauar ordinis Commen latorem , cum duobus millibus , &quingentis peditibus ab Hispania deportatis, regiaque pecunia, opportuno nempe si absidio aduersus Orangit apparatum.

ET IM Orangius ingenti cum exercitu in Germania collecto retpae ori properabatthaereticis aliquot Principibus odio in Austriacam Hispa- ' . ...

niae domum facile consociatis . Iuvitque conspirationem audita, cum omnium execratione, Egmontii, atque Hor nani mors, aucta-

que propterea in Albanum inuidia; quam edito etiam libro aduersus eius tyrannidem inscripto cumulauit Orangius. Erant ei in exer- citu apud Aquisnanum lustrato, militum octo & viginti millia. ex quibus Germanorum peditum sexdecim millia , equitum octo e Gallorum vero Belgarumque equitum duo millia , totidem fere peditum . Et Germanis quidem legionibus quadrimestre stipendium ν,λ .i η spoponderant Comes Palatinus Septemvir Imperij,Virtembergensis t u UuY.& civita, Argentoraturru Belgis autem & Gallis tria talarorum Nilo Θ millia in sustulos menses soluturum se confrmauerat praedives Anata' ' tu vice mereator Hispanusi alendum vero equitatum in se receperant partim Crangius ac frater, partim ipsi equitum ductores Cali- mirus Palatini situs, Comes Suaretenburgicus,duo ex Ducibus Saxoni: Comes Hochstratanus, & Gulielmus Lumeius ex Comitibus a Marca. Qui quidem postremus,homo catholico nomini siue istensi, barbaro se obstrinxisse voto serebatur, Uti olim Cl. Ciuilis Batauorum quoque ductor aduersus Romanos) non positurum se ante capillum, quam Egmoniij, atque Hornant mortem ultus esset. Cum hisce copiis, ac viginti campestribus tormentis Orangius opi-

273쪽

nione celerius transmisso Rheno, positisque castris ad Mois ripam i uesa

haud procul Traiecto, ingenti Belgium fama ac terrore compleuit M. A. Quam prosecto famam adeo in speciem contempsit Albanus, mi, rus bellicorum discriminum dissimulator, quique nihil magis timebat, quam ne timere videretur; vi Centurioni copias hostium sollicite denarranti, amplificantique eonspirationem tot Principum, Regumque, nam ex Dania quoque , & Britannia adesse au

xilia memorabat; placide responderit, scire se quantum illud de

mum foedus esset: nec magnopere timendum ab ea rebellium coniuratione, contra quam Rex foedus longe maius inierit. Conuenisse

enim cum Hispaniarum Rege Reges Neapolis, Siciliae, Sardiniaeque i conuenisse Insubriae Ducem Burgundiorum, & Belgarum Principem : praeter peruuij, Mediici, Philippinarumque Reges. Hoc autem disserre virumque foedus ; quod in alto, nationum ingenio-

iumque dissimilitudo, & si cetera desanto propria cuiusque utili

tas dissensionem, mox α dissolutionem societatis essent allaturat in hoc, omnibus lubere, quod uni lubeat, eoque aeternum fore . Et sane Albanus non tam externum pertimescebat hostem, quam Belgas ipsos, quorum multis haud ignorabat inuisem set neque ab re suspicabatur, ausurum numquam fuisse Crangium inserte arma in Belgium , nisi inu uetatu, atque ope Belgarum . praesertim quum iam inusta ubique itinera latrocinijs, ac caedibus haberentur ab exulibus

Gheusjs, quos, quia saltus obsidebant ac siluas, siluestre; Gheusos

appellabant. Auxere metum visae illustri nocte geminae per caelum acies bello paratae, hastisque coruscantibus inses ae . Quibus prodigijs, quoniam multis e locis narrabantur eadem,sdes habita ideoque plura in dies nunciabantur. Quo intentior Albanus , munitis nisas. quae in limite erant,& quibus praecipue timebat Oppidis, Traiectum p ad Mosam cum exercitu properauit, ut ex ea urbe occurreret oran- Mastriss

gii consiliis , illumque a transmittendo sumine, disposito per Mo sae ripas milite , deterreret. sed vicit Crangij sagacitas di confiden tia . suitque hoc primum eius facinus bellum in Belgium inserentia, quo quantus Regi hostis pararetur , haud obscure monstrauit In

Dento enim per equites vado, inter Ruremundam, ac Traiectum . qua forte Mosa aquae tum modicus suebat; arte sertunam adiuuat in hunc modum . Equitatum, qui vim suminis refringeret, transuersum adstringit quam later alveus patebat, quod in transuehendis per Ligerim Sicorimque copiis olim fecerat Iulius Caesar, alij que post illum) smul per extenuatum ea ratione retentumque amnem festitiare sub vesperam silentio pedites iubet: eaque nocte , regii S .is. excubi js inobseruabili celeritate, aut potius incredibili auso deceptis, exercitum incolumem traduxit. Idque adeo inopinatum ob- ,osis. uenisse

274쪽

uetiisse Albano serunt, ut Barlamontium tenunciantem, transisse iam in hostes, interrogauerit, Num putaret Phostium aciem , phalangemasium esse, quae Mosam transvolasset. At Orangius Brabantiam in agressus, aususque castra sex passuum millibus admouere Hispano exercitui, eductis postridie cophs, occinentibus tubis, ac tympanis pra latem in modum constrepentibus, Albano certamen in dacit.Et

Chiappinius quidem Vitellius Castrorum praesectus, qui statim ab misi.

aquis madidum, sessumque via militem , antequam castris locum caperet,inuadendum censuerat; ne nunc quidem detrechandam omnino pugnam existimabat:qubd famae interesset, hostem transmisso sumine prauultantem, aggressione aliqua, virtutis Regii exercitus admonere. Sed Albanus, quod animo prouideret, tanto exercitui stipendia non diu processura, adeoque nec concordiam, hieme praesertim ingrauescente; iam statuerat, quam minimo suorum periculo , conatus hostium eludere, unice intentus, ne illi urbe aliqua potiti praedas pro stipendijs haberent. Nullus tamen praeteribat fere thioti, dies, quin sui modico distantes interuallo incedebant exercitus) aliquibus inter se velitationibus , aut etiam prausis, pabulationis potis simum causa, lacessente plerunque Crangio, pugnaretur. Quae porro praelia, quibus utrinque viribus, quoue successu quotidie agitarentur, possem hic ego diurna tamquam acta denarrare omnia. Illa enim in singulos dies accurate perscripsit, qui praelijs intererat, Raphael Balberinus Sancti Stephani eques, mathematicarum bellicarumque artium apprime gnarus,eaque Romam submittebat e castris ad fratres suos Franciscum Batherinum Protonotarium Apostolicum,& Antonium Balberinum, Vrbani Octaui Pont. Max. Parentem e quo sub Principe non litterarum minus arbitro quam sacro rum, haec litteris tradere ego quissem in parte felicitatis duco.Verumer ijs epistolis quarum exempla deuenere in manus meas,consultius hoc loco habu 1 delibare tantum aliqua, reliquis omissis, quae aut simili,aut non sane memorando in partem ullam exitu contigerunt. v Nη. TFRTio postquam Mosam traiecerat die, castra ad Tungros Crangius promouit. Cui statim oppido tegendo conuertit illuc

exercitum Dux Albanus, nec congrediens, nec absistens , tantum quid consili j esset in horas hostibus, sine fine sollicitus. Acci- se iliariditque , ut Vitellium primis tenebri; ad exploranda Orangij eastra cum duobus equitum signis profectum , ex insidijs repente hostis

inuaserit, ac caesis aliquot ex Vitellianis , reliquos effuse fugauerit, Vitellio ad suos incolumi redeunte, equa tantummodo, qua veheba- ista . .

tur, non leuiter saucia. Quam quia is unice caram habebat, quippe hestiatum incitatissimam, noctu super coena cum Raphaele Barherino, veteri amico di contubernali anxie daserens de illius iactura,c minatus

275쪽

minatus est, s dies sbi crastinus illucesceret, essecturum prosectὁ 1 363

se , ut hostes equar sauciatae poeniteret. Nec vane iactatum . Postridie, dubia adhuc luce, selectis aliquot equitum scio petatiorum, a lanceariorum turmis,ex Hispanis praecipue, Burgundisque;animaduertens Crangij postremum agmen ab reliquo exercitu procul incedere, diuisis illico turmis cum Camillo Gongaga Nouellarae Comite , tanta celeritate impetuque hostem bipartito aggressus est, ut intersectis ex eis ferme quadringentis, quum tamen ipse non nisi quindecim amisisset; praeter plaustra complura militari supellectile Onusta, centum quinquaginta hostium equos domum victor abe. gerit . Ouibus ad Albanum gloriose adductis, En, inquit, mihi quot equos equi runa peperit. Non ideo tamen destitit Orangius, siculo post haec die, disposito exercitu, ad belli aleam Albanum prouocare. Verum is haud ignarus, hosti commeatum pecuniamque citius , quam augaciam defuturam , cunctatione vires frangere tutissimum habebat. Cuo ille ferocior modo transuersis itineribus in Albanum incurrendo, modo eos, quos ad lacessendum immiserat, simulato metu reuocando, modo villas ac pagos sub oculis incendendo, irritare Hispani mora, nitebatur. Sed repererat hic scilicet sui tiati misti. Annibal cunctatorem Fabium qui neque desperato surore hostium, Meque suorum vocibus ac pene conuicijs, s namque huic Dictatori suus non defuit Magister equitum pugnae cupidus) neque ullo rei esia1 rahene gerendar inuitamento moueretur. Quin, ut erat futuri prudens,

nullis rumoribus ante salutem positis id agebat, ut quam ex hoste fracto eiectoque victoriam sibi pollicebatur, seram mallet ac feeu-Iam quam dubiam cruentamque . praesertim quum iam in Orangianis castris inaudisset, non levium signa discordiarum apparere . δεδι, aiso ais Nec eum fefellit opinio. Etenim Orangius, urbibus aliquot frustrariani tentatis , ex quibus pecuniam & commeatum tibi spoponderat, vix mensem egerat in Brabantia, quum seditione coorta, interfectoqueo ava p.ri .- a furente militum manipulo M alburgio Centurione, ipse selopo

appetitus, gladij capulo pilam repellente, periculum euasit . Gliscebatque in castris malum haud facile sistendum , nis opportunus

Gallici auYiiij nuneius Orangio spem, turbatoribus metum attulis N.uum ri s 3. sit. Ergo ad eam legionem quingentorum equitum , triumque pe- G alium eYeipiendam , quam ducebat ex Gallia Franciscus Uangestus , lentis j Dominus, factionis Cotidaeanae Tribunus, e

citum quam primum mouit .uo. - JN ITiNERE Orangius capto Trudonopoli, agri Leodiensis,abla- ,..,.. Mium. loque inde copioso sane commeatu, ac ingenti auctus praeda ex lo- . rarita 't. ci Abbate, atque alijs primariis viris grandi a re mulctatis ; Tille- ..is

δ' montem recta contendit,Vt se eum sentisio coniungeret, qui aberat

276쪽

,68 ab eo loco tria circiter passuu in millia . sed quoniam inter utrasque eopius intercedebat amnis Geta, ut tuto eum transmitteret, dispo- tinis , crimnii in tumulo, qui ripae imminebat, aliquot leuis armaturae tur- V . - .L mas, sciopetariorum manipulo immistas. sequebatur a tergo, qui W-m . numquam hostem omittebat Albanus, exercitum ferme sexdecim μ. . in illium bellatorum trahens. eratque primo in agmine Vitelliuia .. ... .

qui animaduerso Orangij consilio , propere ad Albanum ducentem postremum agmen , equitem Barberinum mittit, qui quo loco esset iis Maia . hostis, quamque facilis in traiectu amnis victoria, Ducem admo Deat. Albanus abstinere praesto iubet, dum ediploratius aliquid ex hoste reseratur. At hostis suuium ingressus cum parte effercitus iam tenebat ulteriorem ripam . reliqueratque sub Tribuno Philippo Marbesio, Loueruallij Domino, duo selopetatiorum peditum mil- - ρ- dia, & quingentos equites, plerosque Vascones, Vuasionesque, ex omni exercitu delectos, qui Regios assiduis leuibusque velitationibus , dum traijcerent secij, distinerent. Vitellius indignatus eripie manibus, Ducis cunctatione, victoriam ; in legionem ab reliquo exercitu seiunctam , magna parte agminis mouet: simul Barberi- ,.iti, num festinate ad Albanum iubet, nunciareque quid consilij capiat. Nec abnuit Albanus, potius quia factum erat, quam quia factum

vellet. conuersusque ad Federicum situm , Vides, inquit, tumulum iam equitibus instestim e eo tibi contenciendtim est. promotie illuc, nam Favori/ui, potes oc aduorso colle, campestria tormenta sae: iasiumptisqtie cohortibus aliquot Hispanoram peditum, equitumque ala, natione hostimpelle. Et vero plus adhuc, quam pater imperauerat, Federicus esse- rium rapia. cit. Nam di tumulo exegit hostem, & Vitelliano agmini adiunctus, conuersis eo tormentis, plurimum contulit ad victoriam. Etenim iusta iam propemodum acie, non tamen aequa pugnabatur. Quippe subita impressione trepidi, qui nondum aquas traiecerant Crangiani, veritique ne uniuerso in eos exercitu Albanus incum heret, modo amnem & sugam respectabant, modo in pra lium, me liorum ductu redibant, eoque inter pugnae fugaeque consilium plures cadebant Adeo ut Vitellius non dubitaret, si omnibus copiis transmisso amne contenderetur, quin eo die hostas deleri pCsset: ira ama.m ιώ-

idque signiseandum Albano. qui ex editiore loco submittebat perparce militem, sollicite curauit Nec Barberinus & Vitellii iussu,&sua sponte praesij cupidus quidquam omisit, quo Duei suaderet

opportunitatem capessendae pugnae; Caesos iam hos tum ferociores: h. ati Ari,M. alijs mi Fam magnam partem evideri , mictis pavore ianimas ; atque

adis si porro pergatur , gnisque in titiem omnibus iamrsetur, antequam mi ditim aeressene resumat mares , haud Asia debellatum esse. 1Iatus sis . . enimuer5 Albantis festinatione Vitellij, quasi pta lium editorquen- AO-ηη

277쪽

tis,ut erat sui tenax, atque adeo alieni consilij impatiens, Os, i s is pinquit, moderari me sello non sinetis ΛHirratu meo p. bi hinc actutam au Vitilliam, aule illum in ripa contin/ra militem , neque Linceps ad me L pugna interpellatam mittere . Num seu tu, seu quiuis alitis impor-ttini monitores accesseritis, per captit Regis adiuro , imitii non ria bit1s Ea denunciatione Vitellius, ac sedericus, coercito utcumque mill te , iram omnem in obstantes, pugnamque Hochstratano duce ali cubi strenue restituentes essudete . Nec erat una praelij facies apud hostem. Alibi consternatio, & suga , de utrobique strages. alibi ex desperatione ferocitas, & pugnat reparatio , es victoriae mora. CCn

globati Orangiani aliquot manipuli apud Tribuni Loueruallii ve-

,illum, noui auYiiij speciem serentes in aetem regeunt: impetuque, quantus solet esse morituris, in Vitellium vadunt, densam circa eum cohortem aperiunt, proturbantque.Vitellius nihil inde atii mo, aut loco motus Tribunum Loueruallium ante alios dimicantemeticipit, illoque grauiter sauciato, in sagniserum, quanta vi potest, inuehitur: ereptumque ei hostrie vexillum manu attollens non tam inclamauit, quam absoluit, nouo suis addito ardore, victoriam. Ferunt delato exinde ad Albanum fgno, quum is stantem in eo columnam intuitus circumlegisset, Nescit labi et inus, nisi virtute

superetur; multis audientibus dixisse, Pro B a miricite Guliij ipsemeo ais superistiam fuisse , Dirtutem Caesi intra Auas ferme horas, non pauciores duobus hostium millibus, plerique gladio, qui finis plerunque certaminis. Capti nobiles aliqui, interque eos Tribunus Loueruallius, tribus vulneribus saucius,postea vitimo supplicio Bru-xellis assectus ipse vero, cuius iactura super omnem cladem Orangius indoluit, Antonius Latinius HOchstratae Comes, globo traie- ω,. iaMetus, raptimque mutato equo ad suos relatus , haud ita post multo. Fidem catholicam palam prosissus,occubuit. Ex Regiis vulnerat.s ..... h. quidem permultos, non plures tamen Cei ginta cec13isse satis con- , is, .issat. Supererant ex hostium legione centum quinquaginta milites, qui se sorte in vicinam domum e pugna incluserant: certi non nisi per colloquia, & conditiones se dedere, quasi Antuerpiana in arce serent. Quumque inde a Regijs alio properantibus editrahi non possint; militari veluti corona ambiri domum, atque incendi, ab Duce. Albano iussum est statimque sceni plaustro illuc admoto a binis militibus,ipso plaustri obiectu securis, ae scintillantibus scio potum su-niculis succenso ; arsit facile domus, atque ineuitabili ruina desenseres inuoluit. Eratque serox miserandumque spectaculum , dum alij flammis ambusti cum parte domus conciderent: alij eruptione facta, in intenta militum spictita, velut in venabula erumpentes 2 latibulo serae, furiose pro euirerent. Fuere,qui conuersis in sese scio