De præstantia linguæ sanctæ oratio habita in Collegio Romano a Jacobo Maria Ayrolo ..

31쪽

I9que robusta ν Iatinitate donata languescat. Sic ex. gr. cum dicitur EX. 34. σι non ara d=ΕΗ τ η nam n m ' ν nani nan, quod latine versum est: D minator Domine Deus, misericors,ct elemens, aliens, multae miserationis: vox illa nim rishum affectum misericordiae significat, non qualemcumque, verum ex intimis ductum visceribus , & illius proprium, cujus inter misere

dum viscera commoveatur quem miserationis moduvox ea misericors,posita pro D m, minime assequitur. Similiter phrasis illae as Us,erech appaim,quae lati-nὸ redditur patiens: hebraice, ut verbum de verbo reddamus,ungis naribus sonat quo dicendi modo patientia per causam suam expressius, & elegantius ii digitatur; cum ita comparatum sit a natura, ut longi naribus ad iram tardiores sint. i5 Uerum fac, ut ne apicem quidem, aut pun etum inter vertendum omittat, id posse praestari ab interprete ; Canonicas tamen Scripturas in eo, in quo divinitus dictatae sunt , idiomate cognoscere quanti est Nempe quam minimum saepe res eadem variata quam multum Ieporis amittit, & gratiae lSumamus e rebus notissimis documentum. Quid est quod panis e fumo, vinum e crypta recens allatum,

aestate praesertim in tantopere arrideat; ille vero in diem alterum, in alteram istud horam si differatur, utrumque displiceat i Quam minimum abest ab utroque , dum mollities ab altero , ab altero frigiditas abest i Cum ergo Scriptura divina nobis sit instar panis , quem comedamus in saturitate, & vini quo inebriemur, juxta illud Sapien. s. v. s. Venite comeditepanem meum , O bibite pinum, quod sui pο- ii: veluti recens nimirum in eo, in quo est idioma-

32쪽

te dictata; in aliam vero linguam versa, illecebris hujusmodi velut destituta, nobis apponitur. II Haec autem jactura ex versione literis sacris illata, omnibus est libris communis: quam multum enim , dum in aliam linguam vertuntur, auctoribus' detrahatur,nemo mediocriter eruditus ignorat. Aristoteles graece elegantissimus,quem Aureum eloque

rix flumen merito Tullius nuncupavit, latine barbarus est. Fac Ciceronem ipsum, fac divinam Philippicam italice verti ; quam dissimilis sui, quam i fans , & indisertus romanae eloquentiae Pater evadet linam prope erit,ut Antonjgladios post contemneret

Ut ergo Aristotelem, ut Platonem , ct caeteros grae cos Auctores graece; ut Ciceronem, ut Livium, &caeteros latinos latine cognoscas, latinam, S graecam linguam addiscere operae pretium erit: ut Moysem, ut David, ut Salomonem , ut Isaiam, ut Danielem,& Prophetas caeteros hebraicos scriptores hebraice cognoscas,hebraicam linguam cognoscere operet pretium non erit Rogamus ergo, ut laboris saltem , S curae tantumdem veracibus, & sacris Scriptoribus intelligendis impendatur, quantum fallacibus , dc prophanis impenditur : Ese enim Deus Derax, ut i quit Apostolus Rom. 3. 4. omnis autem h-o mem

18 At fingamus interpretem & ea vertere , quae verti non possunt, & quae servari non potest elegantiam inversione servari; aliud occurrit inversione malum , cui hebraicae linguae cognitio medeatur, obscuritas.. Porro obscuritatem hujusmodi tria potis limum faciunt: primo quidem verborum ambiguitas; deinde hebraicus idiotismus; tertio Amanuensis, sive Typographi errores, dc menda. Ad hebraicos Diuiti eo by GOrale

33쪽

ΣΤ fontes proinde in veteri testamento recurrendum Augustinus , & Hieronymus auctores sunt : quorum ille lib. 2. de Doctr. Chris . cap. Io. Latinae linguae

homines, inquit, quor instruendor suscepimus, dua-Bus aliis ad Scripturarum divinarum cognitionem habent opus, hebreo scilicet, O graeca , ut ad exemplaria praecedentia recurratur, siquam dubitationem

attulerit latinorum Interpretum infinita varietas . Haec Augustinus, cujus testimonium eo ponderosius censendum est, quod cum ad sacrarum literarum cognitionem hebraicam linguam necessariam antr-mat , eam linguam commendat, cujus se, ut vidimus, candide rudem fatetur: non ut alii quidam faciunt, qui ut scriptum est Iudae 1 o. baecumque stu rant blasphemant. Hieronymus vero ad Suniam, &Fretelam : Sicut in novo Testamento , inquit , si quando apud latinos quaestio exoritur, ct est inter exemplaria Parietas, recurrimus ad sontemgraeci sermonis, quo novum scriptum est Instrumentum : ita in veteri Testamento, Auando inter graecor latinosiue diversitar est, ad hebraicam recurrimus Deritatem;

ut quidquid de sente proficiscitur , hoe quaeramus in

rivulis. Idem inirmant Bellarmiuus lib. 2. de Uerbo Dei cap. o. Salmeron Proleg. 13. Cornelius a Lapide Proςm. in Pentateucum , Melahior Canus lib. 1. de locis Theologicis, aliique, quorum catalogum texere longum est . Idemque Interpretes sere

omnes, si minus verbo, exemplo certe confirmant.

Et sane si pro contractibus civilibus, promissionibus;& testamentis intelligendis geminos Iureconsulti titulos instituerunt, alterum de verborum Agni alionibus, de verborum obligarionibus alterum , ut rite interpretari possent hominum verba; quanto rationi est

34쪽

est congruentius, ad ea interpretanda squibus nobisi cum initae Dei pactiones, promissiones , & test menta continentur ) verba divina , geminum nos idioma , hebraicum scilicet, & graecum adhibere :cum praesertim multiplex in unico textu sensius, non mysticus modo , vertam etiam literatis, velut diserte probat Salmeron Prolegom. 8. sepissime lateat. Quod si aliqua praeterea in verbis s quod frequenter usu venit,) ambiguitas insit, multo major sensuum

pluralitas literam consequetur . Hujusinodi autem ambiguitas, ad linguas omnes, licet inaequaliter, pertinet , in quibus pauciores multo voces cum sint, quam res & actiones; nomen unicum plures saepe 1ubstantias, & plures actiones, sive passiones unicum verbum significet, necesse est. Cum ergo Vox ambigua, quam sine delectu a canonico Scriptore adhibitam iuspicari nefas sit, non semper ambiguitate servata reddi ab interpretibus possit; Spiritus Sancti sententia manca subinde, atque ex parte dumtaxat necessario reddenda est: ut nisi hebraicam radicem consulas, tenere eam perfecte non possis. Hujus rei exemplum affert Hieronymus in Apolog. adversRuff. ex Psal. 2. ubi ostendit eumdem hunc hebratis cum textum 'I pera nassequ-bar, triplicem admittere expositionem , ut significet primo, sprehendite disciplinarari, deinde, Ostulamini filium,tertio, Adorate pure . At Hieronymum ipsum audiamus: LIIud quoque carpere dicitur , inquit , quod secundum PDLmum interpretani,pro eo, quod legimus in latino, apprehendi e disciplinam, in hebraico volumine scriptum es in pm, dixerim in commentariolis meis, ad

rate filium : rursus omne psalterium in romanum pertent sonum, quasi immemor expositionis antiquar

35쪽

fuerim , adorate pure , Et revera ignoscendum es ei, flignoret linguae hebraicac Peritat m, qui interdum o- in latinis haesitat . nassequ, ut verbum de verbo interpreter id est,deosculamini dicitur , quod ego nolent transferreputide, stensum magis secutus sium, ut dicerem adorate squia enim qui adorant, solent deosculari manum, ct capita submittere, quo se P. Vis elementis, idolis fecisse negat dicens: Si Didi Solem eum fulgeret, O Lunam incedentem Hais, O laetatum es in abscondito cor meum, of culatus sum manum meam ore meo, quae iniquitas m xima es, O negatio contra Deum alti mam: Et hebraei iuxta linguae suae proprietatem deosculationem pro veneratione ponunt, latransuli, quod ipsi inubligunt, quorum verbum es. 'a Bar autem apud illoripersasignificat; dicitur enim ct filius, ut es illud Sariona, filius columbae; Barpulomeus, filius Ptolo- mei: dicitur etiam triticum, Ostiearum fasciculus, electur ae purus. ΔΘWd igitur peccavi, si verbum

ambiguum diversa interpretatione converti l Et qui in comm entariolis, ubi libertas es disserendi, dixeram adorate filium, in ipso corpore, ne violentur diderer interpres, O iudaicae calumniae locum darem, dixerim adorate pure, quod suila quoque, Symmacus transtulerunt. . 'uid ergo eces astu dei πο-ret , si doceatur lector, quot modis apud hebrsos inurpesculus explanetur is Simile huris est quod habetur Oseae S.

si te cur Adam sde filiis Israel loquituri transgressifumpactum, ibi gramaricati sunt in me . Ubito ians adam tripliciter exponi potest: primo juxta Vulgatam, ut primum hominem significet , & sensus

36쪽

sus sit: Ipsi in fimilitudinem praeparitationis Adam,

in quo olim peccaverunt, xvaricari pergunt .secundo juxta septuaginta, quibus adhaeret versio Syriaca, ut to, ms Adam, homo generaliter exponatur, & seim

sus sit: si sicut homo transiressi sunt pactum. Ami

Tertio ut to dris significet, generationem antiquam, sic enim praedictum textum in Chaldaea Paraphrasi Jonatanis expositum legimus 'la'p is may ω p sma nam

Et ipsi ficu generationes priscae praevaricati sumpa

ctum ineiam. 2o Ab opposito accidit non raro, ut quam teX-tus non habet, ambiguitas in versione reperiatur: velut in Psal. Io9. V. 3. Sin dira maria 'inyrieum incipium in die virtutis tuae: ubi dictionem num taedavoth, quae a septuaginta redditur , voce tum principium, tum principatum significante Iatinus Interpres vertit , principium; cum potius, principarus , ex Bellarinino , & Salmerone, Ve tendum fuerit, quemadmodum vertit Arabicus. Qua voce magnum de Christi Imperio ει potestate arcanum continetur . Hanc porro ambiguitatem non recipit textus hebraicus; neque enim vox illa, mam, hebraice principium significat. α i Sed nec illud est praetereundum , fieri interdum le

37쪽

2sdum, ut quae in lingua Sancta sunt per metaphoram dicta, si in aliam vertantur linguam ut Hieronymus ad Pammachium advertit ) minime decorem conservent. Quam saepe enim cornu, & cornua, sive pro regno, ut Psal. III. IT.m, Dp n'naes citan e producam eornu David: sive pro fortitudine, ut Psal. II. 3. p Mati Protenor meus, eornusalutis meae, in Scripturis splendide usurpatuin invenies t Quam tamen si in Halica lingua adhibeas metaphoram , displicebis . Hic enim vero, temperare mihi non possimi, quo minus in eorum pinguissimam invehar stoliditatem, qui, quod metaphorice dicitur Exod. 34. 29. Ignor

bat Myses, quod eornuta essetfaeter sua ex confortio

sermonis Domini, proprie exponentes, Legislatori sanctissimo cornua perquam irreverenter, & indecenter , ne quid dicam gravius, appingunt. Quorum Interpretum sententiam pictores plerique , &scuIptores secuti, cornutum nobis Moysem, alterum

veluti Bacchum, sive Jovem Ammonem, s quod sine stomacho intueri non possis ) subinde obtrudunt. Non ergo eornua in fronte Moses sinquit hIc doctisi simus a Lapide ,)se usque adeo fulgentem ex alloquio dipinitatis faciem proferebat, ut luminis radior ν

brare undique videretur. Quare Chald us non verba , sed sensum reddens, ait: rvn ,,ua inum a p= vr u Η R, num

Mostfer autem nefiebat , quod multiplieatus esset splendor gloriae vultus sui eum loqueretur cum eo .

38쪽

Septuaginta sequitur D. Paulus, qui 2. Corinth.3 . . haec cornua gloriam vultus interpretatur: Da ut non

possent, inquit, intendere filii Israel in faciem βίον-

-propter gloriam vultus Uus. Σχ Accidit ambiguitas pariter temporibus Verborum ,&casibus nominum, velut Psal. O8. U. I 62.

qui utrum legendus sit. Laetabor ego super eloquia tuo,scut qui invenit, secunda producta; an potius qui i venit stolia multa, secunda correpta , ex latina lingua non constat: at constat tum ex hebraica, ubi mumoisritum ex graeca, ubi , --; utrumque praestntis temporis participium, inveniens, sive qui inperit, secunda correpta,est exponendum.Prqterquam quod sensus ipse, in quo agitur excessus gaudii, per se satis praesens tempus videtur poscere: major enim in-Venientis, quam ejus qui invenit, esse voluptas λ- Qt, quippe quae repente magna, quoniam vehementiores affectiones diuturnae esse non possunt,)minuitur tempore. Ps. vero Ἀσ. 3. ubi legimus,

Cum dederit dilectis fuissemnum, ecce haeressitas Do mini filii, merces fructus ventris: ambiguitatem tot - lit designatio casus, tam enim filii , quam mercei ,&fructus in hebraico textu sunt nominativi casus, ut sensus sit, veluti Bellarminus exponit: Cum pacem Dominus populo suo dederit, mittens ad illos verum Salomonem , tune haere duas Chrisi Domini eruns filii inimi,Ecclesia Catholica videlicet ex omnibus gentibus congregata : juxta illud Ps. 1. 3. Pο Da me, dabo tibi genter haereritatem tuam, O possessionem tuam ierminos terrae: quia vem heredit Act. ro. 18. tem hanc non gratis accepit, sed aqui it sanguine

suo inque ipsa h reditas ejusdem Christi Domini erit de

39쪽

werres, juxta illud Istyae Siposuerit pro peccato

animam suam, videbit emen longaevum.13 Quod vero ad idiotismos hebraicos spectat, iis Biblia reserta sunt. Huc illa faciunt: Fufitias iudieare, id est iustὸ: Montes Dei, id est, alti tat: Timga directionis, id est e , Vir mortis,id est, Reus mortis. Huc illud Zach. 4. I 4. Hi sunt duo filii olei: id est, Pini oleo, Dux populi scilicet, & summus S,

cerdos. Hinc expones Ps. Io8. vers 24. Genua mea infirmatasum is jejunis, O caro mea immutata esstropter oleum : in quo quam perspicua prima pars est . Genua mea infirmata sunt o jejunio, tam obscura, sive latinum codicem, sive gricum consulas, pars est altera:quid enim sibi vult hoc, Caro mea immutata es propter oleum t Quod ad verbum ex graeco

ἡ σω μου --θη δἰ ε ωον, redditum est: numquid oleo

letiti Verum hec expositio cum antecedentibus non cohaeret. At ii ex hebraico idiotismo advenas, vocem illam tuo semen , quam latinus interpres oleum exponit , posse similiter pinguedinem verti. Si rursus to propter pinguedinem reddas , a piu-guedine sparticula enim hebraica iti min a verius, quam propter latine significat in & legas Caro mea immutata es is pinguedine, videlicet caro mea es em elata, sensus est planissimus , & primet parti ejusdem versiculi per Synonymiam figuram in psalmis

frequentem, omnino respondens.

14 Quem si hebraicum idiotismuin interpres minime advertens, ingenio velificetur silo; labetur passim , ct contrarium vero sensui sensum sequetur. Exemplum nobis suppeditat Ps. 9. vers.6.Cibasis nos pane luch marum, O potum diabis nobis in Deis mis

40쪽

es in mensura ' inquit, Apsuum audi; fidelis Deus, qui non pos permittit tentari supra quism potestiferre : ipsa es mensura , pro viribus tui; ; ipsa es mensura, ut erudiari:, non ut opprimaris. Perperam tamen , ut Bellarminus advertit; vox eniin hebraicao,,o statis, quam latinus interpres mensuram vertit, magnitudinem, & quidem triplicatam ; cum vero ad mensuram refertur, ter magnam , idest, maximam mensuram significat quasi dicat: Domine quo

usque potum lachomarum dabis nobis inmensurasse ni ma, oesupereffluente i Et sane si quis versiculos superio res iuspiciat, ex contextu id ipsum deprehendet : Domine virtutum, dixerat,quouaque irascὸrisD- per orationem servi tui, cibabis nos, id est, quo que e babis nor pane tactvmarum , ct potum dabis nobis in lachrmis in mensurat Posuisti nos contradictionem pi- cinis Osris, inimici nostri subsannaverunt nos. Conqueritur ergo Propheta calamitates, quibus viri justi ab hostibus suis opprimebantur ; i isque a D

mino modum flagitat: non ergo cum moderatione,

ct pro viribus I imo potius pne modo, di supra viret

opprimebantur a s Neque in veteri Testamento dumtaxat, verum S in novo intelligendo usum habet idiomahebraicum: licet enim grςce, ab hebraeis tamen hominibus scriptum novum Testamentum, hebraeas redo

let dialectos, & nativos idiotisinos illius linguet spirat. Hinc illud est Matth. 24. 11. Nisibreptati μν- sent dies illi, non fleret salva omnis caro : id est nu

D earo, sive nullus homo: hebraice enim, non omnis nullum stignificat. Sic Ps.48. I 8.Homo cum interierit, non sumet omnia: id est nihil sumet. Neque enim Evangelici textus hic esse sensus credendus est, ut Di j jgo ' GO le