Philosophia rationalis sive logica, methodo scientifica pertractata et ad usum scientiarum atque vitae aptata

21쪽

o legendis Antagonistas, licet auxiliaribus copiis

issessultos non staturos in acie me tacente loqui ostripta mea.is Haec igitur omnibus offero, qui de dogmatis meis eadem tradendi, qua utor, Fatione certa tenere gestiunt neque uIlus dubito fore, ut sine ulla dissicultate agnoscant, quod nuperrime in privatis ad me literis consessius est praeclarus quidam philosephus, is ita inique mecumo agere adve sarios, ut vix crederet quisquam , ni ex collatione utrorumque operum de iniquitate D constaret oportere Germanos nullo negotio, occoecari, si apud eos pondus aliquod habeatri adversariorum meorum fides. , Atatu salva res est non adeo hebetis ingenii sunt Germani omnes, ut non videant, quid distent aera lupinis, nec a bonis moribus adeo remoti, ut doctrinam selidamin generi humano utilam opprimere conentur. Quae Germanico idiomate de philoQ-phia commentatus sum, non sine applausit excepta

seni, ita ut intra paucorum annorum numerum

iteratisaliquoties editionibus suerit opus. Logicae sane Germanicae sellus ultra exemplaria octo miti

22쪽

si partim in eruditorum, partim in juventutis studiota manibusversantur.Melioribus suffragiis dudum vici& tatus prospicio fructiis,quos seret doctrina solida cum in Ecclesia, tum in Rep. ac orbe inprimis literato. Agnosco enim cum Melanctione, quantum opus sit Reip. persecta doctrina, & quod ea exulante tum inopia judicii,tum quia diserte expli-,, carenihil valent,spargantur ac lesentantur opini ,, nes atauudaeo confusaneae, ex quibus magna certa-,, mina, magnae dissensiones oriuntur, quodque istin,, rum maIorum nullus futurus sitfinis, nisi ad veram,,&4bsidam studiorum rationem juventus revocat is

iuerit o 'x Longum ingressus sum iter, dum singulas philosephiae partes, quarum in discursu

planiminari mentionem feci, eadem methodo BIustrare constitui, qua nunc Logicam, tanquam operum philosephicorum volumen primum in publicam lucem prostro. Quamobrem cum desi

bo derio

nune Ionge plura, ex quo altera hujus operis editio

prodit.

23쪽

derio cupidae veritatis juventuti nequidem sitis facere ex asse possim, ubi sex minimum per diem horas in Mathesi atque philosephis cum eademsum,quin plura adhuc a me doceri exoptent inprovidemtiam divinam ac genus humanum injurius forem, si, quod a laboribus istis seperest, tempus vanis altercationibus consumerem. Quotquot igitur animum habetis a veritate alienum, vel mihi infestum, in me traducendo, convitiando, calumniando strenue pergite Ego divina providentia confisiis in incepto pergam ex convitiis atque calumniis vestris proficere studebo, olim operibus meis elogiorum loco praefigendis, ut inde quoque proficere possint stri nepotes. Quae de instituto meo in eorum potissimum gratiam praeseri debebam, qui idem ex operibus Germanicis minime cognoverunt ue ex dikursu praesiminari peti possimi, in quo etsi docere videar, id tamen ago, ut propositum meum Xponam atque ejus rati nem reddam. Propositiones singulas alio charactere imprimi curavi, quam quae ad eas pro

24쪽

PRAEFATIO.

bandas in medium asseruntur, alio itidem, quae illustrationis gratia adsecta sunt, tum ut lectio totius operis faciIior evadat, tum ut absque labore constet, quaenam in suturum usum memoriae demandanda sint rar, si quis in posterum fuerit adeo perfrieti fiontis, ut materiam convitiandi quaesiturus mihi imputare non erubescat , quae sint a mente mea aliena, is propositione me evoluta in ruborem dabitur, nec alia opus erit adversiis verborum detorsiones ac imputationes iniquas defensione. Logicae theoriam, quam dedi, pr xi Geometrarum rigorem demonstrandi servantium consentan m deprehendi rationibus partim a natura mentis, partim a notione entis in genere hactenus non satis expensa derivatis communivi, atque in discursi praestinari, cum denaethodo philos hic agerem , abunde evici, nonnisi hac via ad certam rerum cognitionem

perveniri posse. In praxi Logicae amplificanda multus sui, ut theoriar utilitatem inde petipiciant, qui ad hoc studium animum appellunt, atque

25쪽

eam ad uim transferre non negligant, qui nonnisi olim sibi prolatura discere decreverunt. Qui huce perspicillis utentur, clarissime petipicient disciplinas, quae in holis docentur emendandas esse, ut fiant utiles,& me in iis emendandis vero tramite incedere. Conspectus operis docet, quaenam in eodem Contineantur, clemmata singulis par graphis adjecta eadem distinctius repraesentant. Non igitur opus est, ut de contentis hic differa. mus. Qui ea ratione, quam in fine operis praescripsimus, eidem intelligendo operam navaturissint illi felices atque veloces in omni scienti rum genere progressus experientur, S usum Logicae in omni vita sibi proficuum nunquam non d praedicabunt. Dabam Mamurgi attorum a M. Martii i728.

26쪽

DISCURSUS PRAELIMINARIS

PHILOSOPHIA IN GENERE.

D TRIPLICI COGNITIONE HUMANA,

HISTORICA, PHILOSOPHICA ET MATHEΜATICA.

3. L Susium beneficio cognoscimus. VHis minis mare Rutidis . platifunt atque fiunt, di mens sibi conscia es mu tum eo nisi taliovum, quae in ipse accidura Nemo haec ni historie . ignorat modo ad semctipsum attendati

Sane sensu duce nobis innotuit, dari animalia vegetabilia mineralia Solem oriri atque occidere hominem inter bestias educatum rationis usu minime pollere animam recordari praeteritorum nullam esse ignoti cupidinem.

f. a. Quousque sensius penetrare possit in cognitionem eo cure is summi quae sunt atque fiunt in mundo materiali, utrum limites mu ira sit munium eorum, quae in ipsa continguat, sibi conscia, /s'μψω Γανi te nec m

27쪽

a ODI De triplici cornitione humana,

nec ne in praesenti non inquirimus. Alterius loci est hae disquisitio. Nobis in praesenti suincit, notitiam sensuo attentione ad nosmetipsos acquisitam non posse in dubium vocari. De ejus hic limitibus non laboramus nulli enim in praestati negotio sunt usui. g. Cognitionis Cognitio eorum, quae sunt atque fiunt, sive inmundo hi rie materiali, sive in substantiis immaterialibus accidant, histori insultis a nobis appellatur.

Ε. gr. Historie ejus est cognitio qui expertius novit, Solem mane oriri, vespere autem occidere initio veris gemmas eurondescere arborum animalia propagari per generationem nos nil appetere nisi sub ratione boni. s.

Xuudanum Ea, quae sura vel fium, sua non destituuntur ratione, ristiιm cognitio intelligitur, cur sint, velfiant. Me per exempla asserti veritas, ni philose niodo sussicientem afferamus attentionem S subinde acumen phic . requisitum.

E. gr. Non generatur iris, nisi Solis radii in guttulas aqueas eerta lege oppositas illabantur. Non cadit pluvia nisi caelum obdu turnubibus stis fuerit aeris status, qui pluviae gignendae conducit Mens non appetit objectum oblatum, nisi id judicaverit bonum Eadem non appetit nisi bonum, proptc. ea quod ex bono percipi voluptatem.

c., uisitis Non id explico hic loci distinctius, nec universalitatemrii philose asserti evinco. Alibi 3.7o 2 seqq. Ontia in idem inquiremus

phida οὐ milicitius. Hic nobis sufficit, nonas rirmari, nisi quod experien- constituon tiae contentaneum, nec afferri posse exempla in contrarium eo ut ii rum, quae omni prorsus ratione carent. Non nego, afferri posse

exempla, ubi ratio latet: nego saltem talia prostare exempla, ubi evidenter monstrari possit, rationem nullam adesse. Neque etiam opus hic loci est, ut universiilitas asserti evincatur. Sufficit, quod nemo non concedere debeat, dari casus longe plurimos, ubi evidens est asserti veritas. Non pomalamus, ut ratio

eorum, quae int, vel fiunt, tanquam nobis perspecta admistatur. nisi

28쪽

nisi ubi eam in medium protulerimus. Pro praesente igitur

po nobis perinde est, sive universialitas auerti agnoscatur, sive in dubium vocetur, aut prorsus ejiciatur. Nullos cognitionis rationum decernimus limites. g. 6.

Cognitis rationis eorum, quae sunt, vel fiunt, Nilosopbis Dis his

dicitur cognitionis E. gr. Philosophieam habet motus aquarum in alveo fluminis philosephitae. Logrutionem, qui intelligibili modo explicare valet, quomodo a de- invaM sundi& a pressione aquae superioris, quam interior sustinet. Pendeat. Nee minus philosophicam appetitus habet cognitionem, qui docere potest, qua ratione appetitus objecti oblati ex ejus pedi

ceptione tandem tuerit enatus.

Diferi remnitio philosophie a bisoriea. male enim in 1 ffri, ianuda facti notitia subsistit f. 3.) illa vero ulterius progressa regnitionis rationem facti palam facit, ut intelligatur, cur istiusmodi quid hi Vicae sfieri possit s. 6. uis vero non videt magnam hic interce philosophica.dere differentiam Sollus facti notitia&rationis illius facti cognitio nequaquam sunt una.

E. m. Aliud est nosse, quam in alveo stuminis decurrere, aliud vero cognoscere, quod id fiat propter deelivitatem fundi & pressionem, quam aqua inferior sustinet a superiori. In isto factum comsistit; hoe ratio facti continetur.

s. 8.ζω novit, quam ratioram facti adeger alter is biforis mi is, Dahabet cognitionem cognitionis stilosophisae alterius Qui enim omnitis Vis, quam rationem secti alleget alter is novit, quae sit alteri cognitionis cognitio philosophica in dato casui . 6. Cognitio philos j i se H phica alterius est res facti. Cognoscit adeo factum alterias, consequenter cognitionis philo phicae alterius historicam h cognitionem s. . .

E. gr. Si quis novit, juxta I acum Nevoranum motus elliptici planetarum primatiorum4 eometarum circa Solem atque secundariorum cuca suos primarios, veluti Satellitum Iovis circa Iovem, satellitum a Satu Disilire by Ooste

29쪽

- ip I De triplici eognitione hv mma,

saturni elaea satumum4 Lunae elaea tellucem, causam esse vim is, pressam4 vim gravitatis, qua illi verius eentrum Solis, hi versus centrum sui primarii impelluntur is eognitionem habet historicam e mirionis philosophicae viri summi de motu planetarum4 cometarum Cognoscit enim iactum aliquod nimirum quid Nelpioni sentia de motus elliptici planetarum4 cometarum causis physici

milia id G H demonstrare non noveris, amnem facti ab Hiera ιgusti si mram esse eis rati qum, is regnitisve philosophica ejusdemfocti ouando ab L desimis r. Novit is tantum , hane facti rationem ab alter allegari L ipse autem ignorat, quod ea ejusdem laeti rario sit, atque ideo rationem ignorare diuendus est Quis ergo dubitet, quod cognitione prudosophica in hoc casi destituatur

Si ira quod norit aliquis, motus ellipse planetarum primario Tum causu circa Solem, ves seeundariorum elae suum primarium a Minono allegari vim impressam&gravitatem primariorum in em trum Solis, secundariorum in suos primarios na. . 80, nin: ωm', stincte explicare possit, quomodo ex vi impressa ok gravitatione veτsus Centrum ejus eo oris, circa quod revolvitur oriatur motus Quoi, lineus in specie elliptieus, ac praeterea demonstrare valeat, plane ea vi impressa moveri S vi gravitatis a motu reiUineo detorqueri, cognitio philosophica motuum Gelestium ei tribui nequiti

cognitio hi S per experientiam satiliuntur ea, ex quibus aliorum, μα'rico nil sum atque fiunt, vel fieri possum, ratio reddi potes, regnisi bisρ- δε - rie φιλsophicae fundumen tim praeberi suae per experientiam stabiliuntur, eorum nonnisi historica est cognitio ἔ-3- Quodsi ergo ex iis rationem reddis aliorum, quae sunt a que fiunt, cognitionem philosophicam iisdem superstruis β. 6.) Fundamentum itaque cognitionis philosophicae est

E. gr. Si quis experimentorum fide sumit, aeri competere gravitatem & elasticitatem, utur ignoret, quaenam causa eum esticiat gravem atque elasticum, inde autem rationem reddit astensus aquae in antliis

ac aqua salienua in nonnullis statibua ut talibus, veluti in sente

Hero

30쪽

Heronis is cognitionem gravitatis atque elasticitatis aeris nonnisi historicam habet eidem vero philosophieam aquae in aniliis ascendentis Ser nonnullis kntibus artificialibus salientis superstruit. 3 II.

Apparet adeo, ornitionem bisoricam non esse negligendam cuni iori, qui adphi sopbicam a pirat,sed eidem potius praemitti, imnis historicae

eum ea consuure conjungi debere. Quoniam enim cognitio hi ex unda.

storica philosisphicae sundamentum praebet f.IO. , eadem vero non admittit tanquam possibilia, nisi quae esse atque fieri constat

L, 4 quae cognitio philosephica historicae superstruitur, earum ac inconcuta nititur undamento. Quis igitur negare ausis, ad cognitionem philosophicam adspirantem de hoc sum clamento laborare debere Praemittenda adeo est cognitioni philo hicae historica atque cum ista constanter conjungenda, ne finnum desit fundamentum. Etsi in antecedentibus crat. β.Io. tantummodo exempla Curitisnis dederimus physica, ea tamen de omni alio cognitionis genere historica Valent, quae modo β. Π. inculcavimus. In ipsis disciplinis ab 'mpiissisinistractis, quatri est psilosophia prima, notiones iundamentales de rivandae sim ab experientia, quae cognitionem historicam si dat

304 NHUOphia quoque moralis atque civilis inde principia petit immo ipsi Mathesis historicam quandam notitiam supponit, unde objecti sui notionem atque axiomata nonnulla derivat.

De Mathesipura sermo mihi est: de mixta enim idem patet evia dentius. Quamvis itaque cognitionem historicam a philosophica cum cura distinguimus 3. 3. . , ne divetia inter se coimsundamus o. 7. non tamen ideo historicam vilipendimus, aut protius contemnimus 3. II. , sed suum unicuique pretium eccmimus. Immo nobis per omnem philosophiam sanctumes utriusque honnubium. Neque selum cognitionis historicae iam in philoiphia asserimus verum etiam ejusdem in vita initiineni defendimus Utrumque experimur sed suo loco coam quoque ratio, ubi de usu logica disseremus.