장음표시 사용
41쪽
philosophia eonstituuntur limite . Quodsi distis quidpiam adhue
obscuritatis adhaerere videatur, eam dispellent exempla ante mi. s. IO. 3. Lallata.
quando eo nuodsi limites dicta ratione cons mantur, eo vitio bisorim gnitio histo ea re mathemantea non turba veritatum in p&Iosephia nexum. rica ma in philosophia veritas una ex altera demonstrari debeatra ' δυμ 1. 29. 3o. , omnia, quae in ea traduntur, Continuo nexu C
Σιώr pulari debent. dodsi limites dicta ratione constituantiti
tib turbat. I. coglutio historica principia firma praebet atque immota s. 33.). Quamobrem cum ceterorum inde ratio reddatii Io. cetera cum histe principiis cohaerent , neque adeo cognitio historica nexum in philosophia hoc in casu turbat. a. Ex eadem ratione cognitio historica examina suppeditat, quibus deciditur, a veritate non esse aliena, quae per rationes fuere demonstrata s 33.). Quamobrem cum ista examina cum propositionibus, quarum veritas iis confirmatur, non modo
eadem ratione cohaereant, qua demonstrationes earum cum ipsis connectuntur; verum etiam ipsianae ex veritatibus, quae tibi iidem revocandae, deducuntur S cum demonstratis consentiunt; multis sane modis cum iisdem cohaerent, adeoque nec in hoc casu cognitio historica nexum in philoiphia turbatis. Denique fi limites dicta ratione constituuntur, cognitio mathematica complet evidentiam 3 35. adeoque demonstrat clarius, cum quae adhuc scrupulus aliquis suboriri poterat 3 27.). Uberior ero S ulterior demonstratio nexum non turbat veritatum, sed eas firmius copulat ct veritatibus ceteris plures connectit. Quamobrem nec cognitio mathematica in hoc casu impedit, quo minus in philo phia pulcherrimo nexu omnia inter se cohaereant.
Dum asserui, demonstrationibus mathematicis augeri veritatum in philosophia coneatenatarum numerum, non modo cogitandae sunt veritates, quae per demonstrationes mathematteas ceteris superaddum
tur, veluti quod in dato casu effectus, qui alleui causae adscribitur. eidem sit proportionatus s. 7. , Verum etiam aliae philosophicae,
42쪽
quae ex mathematice demonstratis ita deducuntur, ut absque illis e tenam veritatum philosophicarum non ingrederentur, etsi ad hoc genus referri debeant. Sunt enim in natura rerum, quorum ratio non perspicitur, nisi ex nathematice demonstratis, propterea quod vel a determinata quadam figura, vel quantitate pendeant, ita ut aliter rent, si alia admitteretur in eas dato figura, vel quantitas major, aut minor. U. gr. Philosophi est reddere rationem, cur apes cellulasse ingultires in sivis suis potius construant, quam figurae alterius. Enimvero si omnes muneris sui partes adimplere debet, nc minus mathematica, quam historica philosophica opus habet cognitione, ubi ei monstrare voluerit, ex omnibus figuris possibilibus in dato easu gigi eam, quae convenientissima omnium. Istiusmodi autem demonstrationes magnum habent in philosophia momentum.
Metuendum vero non est, ne philosophia, prout a nobis quod deliis definitur , in numerum impossibilium sit reserenda , conse phi Ophia. quenter vana sint, quae 3. I. 2 seqq. de ea demonstravimus. Ei utique philosiopbite .umero eorum, quae imposbilia non sunt. Etenim cum ea, quae sunt vel fiunt, non destituantur ratione, unde intelligitur, cur sint, vel fiant f. q. istiusmodi stientia impossibilis non est, quae rationem exponit, cur ea, quae lunt diunt, esse ac fieri possint , ac cur in dato aliquo casu hoc potius fiat, quam aliud. Quare cum ista scientia sit philosophia l. i. 3a.o philosophiam esse ex eorum numero, quae impossibilia non sunt, patet. Idem brevius ostenditur hoc molo Datur cognitio philosophica, quae est rationis eorum,
quae sunt vel fiunt g. 6. . Ergo possibilis quoque philosophia,
quae istius cognitionis nos reddit compotest . I. 32.).
quemadmodum vero superius f. s. consultum minime duximus, ut serram contentionis de eo reciprocaremus, num omnia, quae fiunt, rationem habeant, per quam intelligi potest, cur fiant ita nec hic disputandi animus est, num possibilia omnia ad philosophiam reserri possint. Veniendum enim est in rem praesentem. Quaerendae sunt rationes eorum, quae esse vel fieri posse cognoscimus Quorum intenta est ratio, ea reserenda sunt ad philosophiam: Cetera jure exulant, ynmdiu eorum ignoratur ratio β. i. 3a Frustra vero disput res, num ea quoque rauonem habeant. Quodsi enim eadem repe
43쪽
ritur, dubio loeus non est quamdiu vero ignoratur, nobis quidem perinde est, sive quaedam adsit, sive nulla. Utroque in eas de re ista in philosophia flemus.
g. 38. suod ea fit Fieri quoquepotest, ut hi ophiae, qualem supra definivia
tu nostra mus 29. , compotes reddamur. Nos enim non irrito sic-pοπ u. cessu posse scrutari rationes corum, quae sunt atque fiunt, ipso facto patet. De eo esto judicium, ubi philosophiam tradiderimus. Qtii veri rationes demonstrare valet eorum, quae
sunt atque fiunt, is philosophiam, qualem supra definivimus, callet f. 3 i. 32.). Fieri adeo potest, ut philosophiae compotes
reddamur. Non disputamus, quantum in philosophia homo proficere queat Vana est omnis haec disputatio. Veniendum denuo in rem praesentem Successus docebit unumquemque, quid valeant humeri, quid ferrei Osent. Quodsi philosophi Mathematicos imitentur, ut methodo a curata tradant, quae repertae jam sunt, veritates clis plures supe struere allaborent continuo ulterius progrediente philosophia per inde ae Mathesis nova indies capiet incrementa. Enimvero suo loco demonstrabimus,4 omnium eorum, quae sunt ae fiunt, dari rationem, cur sint vel fiant; ok eas homini esse iacultatea, ut rationem istam serutari in hae scientia indies ulterius progredi possint. Sed istiusmodi demonstratio a limine philosophiae abhorret, quae principia bone multa ex Logica Ontologiad Psychologia mutuatur.
juris,asci' inque. Nam i indurisprudentia docentur leges. Legum rt dantur rationes, cur potius hae, quam aliae in Rep. sint serendae. Est igitur quaedam scientia, quae explicat ista rationes, adeoque philosophia juris f. i. a.). 2. In Medicina agitur de sanitate, de morbis , de iis, quae sanitatem conservant, de remediis morborum. Sed dantur rationes sanitatis atque Omborum, nec deest ratio, cur haec vel ista salutatem conservent, haec vel ista modicamenta morbum sanent. Non impossibilis itaque scientia rationes istas exponens, adeoque philoiphia artis Medicat. 4. In quacunque arte alia non desunt rati es
44쪽
eorum, quae ibi sunt Unde eodem modo patet, non impossibilem esse philoiphiam artium quarumcunque.
E. m. tagna findere inter artes innuarias abjectissimas refertur. Sed datur ratio, cur ligna findi possint δε cur id euneo, vel subinde etiam seeuri fieri quear une vires ictus, quo adigitur, mathmmatice demonstrari possunt Datur igitur philosophica artis hujus abjeste ognitioin mathematica G. 6. 14.), unde philosophica omnimodem certitudinem haurit f. 7. Nullum adeo dubium quod ea ad philosophiam referri debeat reos. Equidem hactenus de a tibus parum philosophari sunr, qui ad philosophiam animum appu- Ietum. Sed nobis bina non est negotium eum eo, quod vulgo heri . solet, verum potius cum illo, quod fieri debet. Quemadmodum vero superius s. et . destiadimus, quod ars suppetias serat philos phantibus ira hic asserere nulli dubitamus, quod ex philosophia artium multa redunditura sit uti Iitas in ipsas artes, siquidem in publi- eos usias prostaret Parent ea ex iis, quae de utilitate cognitionis philosophicae mox sum an genere demonstraturi.
Ipsa artis vera philosophicam unitionem admittunt cra artis Etenim nec ea rationibus sivis destituuntur, id quod ipso facto' nil deprehendimus Quamobrem eodem, quo ante m. 39. ' modo conficitur, ipsa quoque artis opera ad philosophiam re 'ferri. E. g. Edificia artis opera sunt. Datur autem scientia, quae rationes exponit eorum omnium, quae in aedificiis determinanda umn te est Architectura civilis, si non per modum artis, quod vulgo fieri solet, sed per modum scientiae tradatur, quemadmodum a nobis fa-Etiis inalementis Matheseos universae.
Si quorum philosephisa nobis est cognitio, ea reniori fuere u gustonis ad enses in vita humana obvio appliean: ur, quam ubi eorundem mi se irae iis historicam habemus. Quicquid de ente aliquo praedica str πω
liae, id nonnisi sub certa conditione eidem convenit, sive α' io ista a definitione, sive aliunde petatur, id quod in pra independenter ab hisce demonstrabitur. Qui philos, phia cognitione instructus, is novit rationem, cur aliquid sit,
45쪽
vel fiati . 6. , adeoque conditionem istam perspicit, sub qua alia
quid de ente quodam nunciatur, conssequenter praedicatum non tribuit enti obvio, nisi ubi conditioncm istam praesentem perspicit. In applicatione igitur eorum, quorum philosophica nobis est cognitio, non aberramus. Enimvero ubi historicam saltem cognitionem habemus, ad conditionem istam vel pro sus non attendimus, vel minimum non integram perspicimus, cum sic saltem constet, aliqua esse vel fieri posse, nequaquam vero cur fieri, vel esse queant l. 7.). Fieri adeo saepissime solet, ut in obviis vitae humanae casibus enti alicui tribuamus, absente ista conditione, sub qua eidem competit, consequenter quod eidem minime competit. In applicatione igitur eorum, quorum philosephica cognitione destituimur, sepius a erratur. Certior itaque successus est in applicatione cogniti nis philo phicae, quam historicae.
Aberrationem istam quotidiana loquitur experientia Ut tamen dicta clarius intelligantur, praesertim cum n indum tradita sint quae in demonstratione praesupponunturi lubet uno alteroque exemplo eadem illustrare. f. r. videt quis surculos roris marini altero sui extremo in terram defixos radices agere atque in fruticem excrescere. Eundem eventum sibi in arborum quarumcunque surculis promittens, irrito conatu idem tentat. Enimvero qui in rationem inquirit, cur id in rore marino succedat , eamque reperit, is novit conditionem adsuecessum requisitam, consequenter eadem absente eundem sibi minime promittens ab irrito labore abstiner Augustutis avdirota, ordinis Minorum S. Francisi singulari artifieio eae soliis citrinis S limoniis arbores educavir Etsi idem experimentum in Germania quoque non infeliciter fuerit iteratum, plutibus tamen frustra tentatum propterea quod, latente cognitione praxeos philosophica, in applicatione regularum a Mandirola datarum aberrarum suit. In moralibus S politi ei cognitio philosophie. hactenus tantum non prorsus negle cta. Testatur vero experientia, quam dubius in iisdem sit eventus, etiamsi alti agere intendunti Misericordia miseri tangimur, cognita ejus miseria. Ignorata ratione, adeoque cognitione philosophie d ficiente. miseri sibi persuadent se alios ad miserieordiam permoturos, sola miseria expositione. Spem vero fallit eventus: in aliis enim ea-sibus deficit miserieordia, in aliis irrisioni loeus est Quodsi verophilo Dissilire by Ooste
46쪽
philosophica cognitione instructus novit, miserieordiae non esse lo- eum, nisi ubi amor miseri adsuerit is sola miseriae expositione alis
xum ad misericordiam permovere minime tentat, aut si ex nione probabili agat, eertum sibi eventum non spondet. Inquirendum n, mirum sibi esse perspicit, num alter universali totius generis humani amore teneatur, nec adsit ratio specialis, quae impediar, quominus erga ipsum sese exerat, &inciisu opposito quaerenda esie media novit alterius in se provocandi amorem.
3. a. Quorum bibi phica est cognitio, ea ad plures eos in vita Crevitis
humana obvios applicantur, quam ubi eorundem nonnish, bruam phil babemus,si ratio ejus, quod ecie eompetit in notione pene it con '
im tur terum qin historicam habet cognitionem, SisOVit hiabri l.
aliquid esse, vel fieri posset g. 3.) quamobrem quod de sub
jecto certae cujusdam sipecie cognovit, id non admittit nisi de subjectis aliis ad eandem speciem pertinentibus. clodsi tamen ratio ejus, quod tribuitur speciei, in notione generis contineatur idem de toto genere, consequenter etiam de omni al: specie ad idem genus pertinente, praedicari debet. Historica igitur cognitione contentus ad res unius specie applicat, quae ad res plurium applicari debebant, conssequenter ad castus in vita obvios pauciores, quam fieri poterat. Eoelsi vero quis philos hic polleat cognitione is rationem eorum perspicit, quae sunt atque fiunti . . , adeoque videt, num ea in notione generis, an in notione speciei contineatur. Qua iu-obrem si contingat, cam in notione generis reperiri pluribus speciebus tribuit, quae ibia cognitione historica fretus nonnisi de una enunciat. Eadem itaque ad plures cacius in vita humana obvios appliCat.
E. D. Aqua moVeturinelerius, s alveus coarctetur, ut per minorem sectionem savii sunt 'tram antea. Qui stila cognitione hi torica instructu; nonnis in daro eos eadem uti potest, quando nimirum es-kiendum, ut aqua in alveo suu i alictibi eleri inar vel a dius. Inimvero qui cognitione philosophie pollet sino vir motum aquae ratione accelerari, Vel retard Ti non quatenus ea aqua est, sed varius fluidum grave, consequenter motum fluidi gravis cuius- cunque
47쪽
eunque per eanalem declivem mentis hae ratione accelarari, Vel retaris dari posse. Immo cum eidem constet, motum aquae ideo accelerari, quod ob altitudinem aquae crescentem celeritas augeatur, donec eodem tempore per sellionem minorem tantundem aquae sciar quantum antea per majorem fluebat haud obseure is intelligit, idem valere de omni fluido si vis, qua urgetur fluidum, erit m apertura,per quam fuit augetur Neque enim minus eidem manifestum est, alveum fluvii coarctatum, vel ampliatum hic saltem spectari tanquam aperturam minorem, vel majorem. Quamobrem propositionem multo univeralius ita enunciat: Si apertura, per φιam sui tum quodcunque a vi quacunque urgetu3 coarctetur c vis ini cuduit . donec per minorem eadem βιidi quantitas eodem tempore moveatur, qua a iteapc mavorem mode batur . neotus fluidi multum accelaratur; tu eafι autem Nosito retarda-
tuu Nemo non videt, usum propositionis nunclarius patere quam ante eum nonnisi dei sum valde specialem resti ingeretur. Sane nune ad res externa specie valde ditrerentes applicari potest. V. gr. Quae de aqua per alveum fluvii decurrente didieimus. eadem quoque ad sollea applicamus ventum sortiorem ocitaturi.
43. Cogustiopbi' Si ea, qua egnitio historica ad easi pecialem restringit, uni
mp ' i' merus minuitis ui cognitione minus ampla instructus adplures inur
Ii paratur. Muomzim enim, qui philolophica cognitione pollet, rationem cjus novit, quod ad casum specialem cognitione historica restringitur 3. 6. cum latere nequit, quod ista in notione generis contineatur Quamobrem cum degenere praedicari debeat, cujus ratio in ejus notione contunetur, quossilio loco in Logica clarius conflabit; quae cognitio historica ad certam speciem restringit, ea ad genus philosi,phica extendit, prout jam anteil. 420 demonstravimus. Plures itaque propolitiones de diversis spe ciebus sorinandae hoc modo ad unam reducuntur Una propositio cum jam satisfaciat, ubi pluribus antea suerat opus, pauciori cognitione instructus ad plures casus paratus est. Exemplum, quod ad . praecedentem proposuimiis hie quoque
uiuum habet. Dissiligo by Ooste
48쪽
cognitio bises hica animum uoluptate refundii quam ab 'l'pi historie expectare non licet. Nu9dsi cognitio historica circa Ob. z ,πυά
vium versetur, animus est indifferens, nec ulla ratione inde an 'movetur Si inexpectata nobis offerat, in admirationem rapimur sin talia, quae nosse interest gaudeamus quidem, dum primum innotescunt, sed voluptas transtoria mox iterum eva- ki Quodsi vero rationes eorum, quae cognoscimus, e spicimus, mira voluptate persunditur animus sciendi ac verit vidus, olim reditura, ubi easdem denuo mediteris Tentantipatent omnia, quorum rati a principiis prychologicis pendet, fiso Deo explicandis ac firmandis Experimur quoquc istud voluptatis genus, quod ex scientia proficiscitur, palmam praeripere voluptatibus ceteris quibuscunque. 3. 45.
tremn est contemnenda. Quoniam enim cognitio philoiphica Πι ηφη
successu feliciori ad castis vitae applicatur, quam historica . 1.),N- μ'&ad plures sese casus extendit a.d, ita ut minus amplaeognitione instructus ad plures sit paratus f. 43.I, ea denique voluptate animum persundit, quam ab historica minime expecti e licet s. 44. insignis sane praerogativa est cognitionis philosophicae prae historica, ipsum si usum spectes in
casibus vitae humanae Absonum itaque foret ob minorem cognitionis historicae usum philosephiam contemnere, quae majorem praebet ac insigni praeterea animum voluptate domulare, quae haud exiguam elicitatis humanae partem constituit id quod suo loco ostendetur. g. 46. Philesta est, qui rationem reddere potest eorum, pia phitru sunt, vel esse possunt Ratio definitionis patet. Tollet absistis. ne e ista stientia, quae philosophiae nomine salutatur s. 9. S cujus est rationem reddere, cur possibilia actum consequi
49쪽
queanti . i. δε unum potius fiat in dato casu, quam alterum, quod perinde possibile eratis sa ).f. 47. quinam ma My ergo bi ibus est, qui plurium rationem reddere
jor philo potest minor, qui pauciorum raraonem noPit.
-- Hoe sane editerio disting res philosoplios, quil, is veri nominis eiu philosophis Sunt e tu dem e dii uera flere:atiae alice,' tueo do tibus intellacbis pendent gradus constituunt sed de his demum j id eue licet, ubi Logica intimius fuerit perspecta.
Nem in Quoniam possibilium tantus cst numerus, ut unus ho- omnibus phi molitionem omnium peripicere minime possit, philosisphus p tamen non est, nisi qui rationem reddere potest eorum, quae sunt, vel osse possunt 3. 6. nemo hommum in omnibus est 'HIs bur. Immo si quis lix a hanc normam seipsum examin
nitio phil se vi nostra definitionis philosophus nemo dici possit, nisi qua phias in 'μ tenus rationem corum reddere potest, quae sunt vel esse poΩr qm . 6 ), lucuntum hanc vero normam scite examinans intelligat, non modo quod philosophus in omnibus esse ne queat verum etiam quam parum sit philosophus a. 48. ;fieri sane non potest, ut propter philosophicam cognitionem sesse efferat. Nostra igitur philosophiae notio cum a fastu
Equidem ex definitione nostra sequitur, eum non esse philosophum qui sola cognitione historica instructus recensere novit, quae sunt ac seri posthuar, ritionem vero, cur sint vel fiant, non perspicit. Sed nemini hae ratione injuria insertur nemo contemnitur, propterea quod nostro judicio philosophus non sit. Non denegatur ipsi eruditio&doctrina in vita utilis in scientiis distinguenda sunt, quae dive se deprehenduntur is nominibus diversis a se invicem ducernenda.
Cognitionem historicamo philosophicam differre, clarissime evictum dedimus s. . ct differentiam in defrutionibus attendimuL 3 3. 6.
50쪽
Ler autem ratiocinanda prima est, ut ex notionibus ratioeinemurrei nulli imposituri nomen, nis cui competit definitio. Immo vanum seret, si quis de nobis quereretur, quod nostro judicio philosophus non habeatur. Nam qui nostro sensu philosophus esse negatur, is dieitur vacuus ratione eorum, quae esse possunt Lo. Quodsi g, tur rationem illam ignorat, postulare a nobis non potest, ut ipsi ejus notitiam tribuamus. Sin rationem callet, nostro lania philosophus est. & in omni eas phiIosophus. agnoseitur, ubi rationem reddit eorum, quae sunt vel esse possunt Philosophi non est voluptatem ex nomine percipere cui si abjecta respondeat dea, augusto nominearie, de te, cui tribuitur, statuetur.
tem vero earundem demonstrine neauit u historicam habet philose φωρμα cum isonem. Qui philosophia propossitiones novit easques intelligit, is cognoscit, quae in philoiphia doceantur. Cum adeo cognoscat factum aliquod historica cognitione pollet q. . . Sed quoniam veritatem illarum propositionum demonstrare nequit, scientia destituitur 4.3o. , conlequenter philosophia pia vacuus . nonnisi historicam habet philosephiae cognitionem , nec adeo Philosophus dici potesti. 46.o, nisi inconstantiam in loquendo admittas, cui in philo phia nullum concedimus locum μ. - Ο.Patet ex iis, quae modo ad A. 49. diximus in nullius haec dici eon-remrum. Praeterquam vero quod ratio suadeat, ut ita sentiamus ge-tiexosos animos incendimus, ut ad excelsa iraeelara eontendant, non sne seientiae ipsius fructu, nee sine generis humani felicitate, in quam veritas multis modis influit. Non ignotae mihi sunt utilitates aliae pM cum hactenus agnitae, a quibus tamen recensendis abstinemus, donec earum veritas perspicue ostendi possitistes historicam haberphisi siphiaecognitionem, eamadcasusv cognitis phiara Manae applicare valet. Qui historicam habet philolophiae losephia his C ditionem, is ejiis propositiones novit 9 3o λ, adeoque ri Musim ipsa repectum est, de quo subjecto ct si qua conditione Vit Vmpraedicatum aliquod enuncietur Et quoniam propositi μονι casti