Institutiones philosophiae moralis

11쪽

INSTITUTIONES

AUCTORE

AUGUSTO FERRET TI

E SOCIETATE IESU

IN PONTIFICIA UNIVERSITATE GREGORIANA PHILOSOPHI E PROFESSORE VOLUME. II.

o G, ROMAE

12쪽

AUCTOR SIBI VIND CAT IUS PROPRIETATIS

13쪽

PARS ALTERA

PHILOSOPHIA MORALIS SPECIALIS

15쪽

CAPUT I.

DE IURE ET OFFICIO IN GENERE CONSIDERATIS. I. si Deus, inquit Suares ius I), non solummodo est finis et veluti scopus ad quem creaturae intellectuales tendunt, sed etiam est cauS Sui comparandi. Nam creatura Suas regit, et OstenSa Via ad Se ducit et ne a recto itinere deflectant, admonendo compe Scit, deflectentesque sua inest ibili providentia revocat ac reducit, doctrina illuminando, consiliis monendo, legibus cogendo, et praecipue suae gratiae auXiliis adiuvando, ut iure merito inclamet Isaias a): Dominus legifer noster, o uiuus rex H0Ster, ipse salvabit nos n. - Haec eximii Doctori verba paucis eXhibent summam eorum omnium, quae in Superiore parte XpOSuimus Egimus nempe de Deo, ultimo ne nostro ac suprem legislatore metam Scilicet assignaVimus, ad quam tendere debemus, modumque in Super eam attingendi ostendi IDUS.

a De leg in prooem ab init. a C. XXXIII. V. 22.

16쪽

2. Verum de lege a Deo lata, Seu de modo tendendi in finem, generica nimis atque universali ratione locuti hactenus sumus. Si generalibus illis contenti principiis subsisteremus, inaud absimiles videreia ir laetori, qui totus in eo esset, ut dicendi vim et efiicaciam discipulis commendaret, quique tamen nihil adderet de locis, e quibus apta ad persuadendum argumenta duci debent, itemque de assectibus deque modo eos Xcitandi omnino sileret oportet igitur, ut de lege magis in particulari agamus, illud determinate inquirentes, quid in specie leX homini concedat seu permittat, quid ei commendet vel suadeat, quid stricte praecipiat, quid severe prohibeat:

idque omne accurate perpendamus in ordine ad Varios, in quibus homo reperiri potest, Status Seu condItioneS.

Duplici autem in statu, ut in Prologo I iam diXimus,

debet homo spectari ut individuum est Seu pei Sona

privata, ut Si membrum communitatis. uare Utraque

haec de homine consideratio seu utraque haec legis ad hominem applicatio est rite instituenda. 3. Ex quibus duo haec liquido constant, nempe qUOdnam intercedat discrimen inter hanc et praecedentem partem, nec non quaenam sint quaestiones altera hac in

parte pertractandae. Discrimem in eo consistit, quod prior illa pars generalis erat, haec vero altera est specialis. In hac porro altera parte de tribus hisce est nobis agendum, videlicet, de iure in genere, de iure individuali de iure sociali. . Hoc igitur in capite de iure generatim inspectodi Sseremus sic autem complebimus ea, qua nimis breviter diximus de virtute iustitiae.

a Vol. I. num II pag. XIII.

17쪽

- II

ARTICULUS I.

De multiplici iuri acceptione et eius varia a iustitiam habitudine.

THESIS I. 1. Nomen illi is triplici potissimum sensu accipitur primo quidem pro secundo autem pro iusto, id est ae-qrtali, quod alteri debetur tertio vero pro potestate legitima ad rem aliquam obliuenda ui vel ad aliquam fun clio rem vel quasi functionem, cuius violatio iniuriam constituit. I. Si ius priori sensu accipiat Ar est regula, quam iustitia tu suis actibus sequitur si sumatur altero sensu ius est obiectunt, quod iustitia utendi quodque ipsa cuique ribuit, et ius passio una et obiectivum dici

potest: si tertii Sensu usurpetur, ius est titulus, quem iustitia respicit ex parte proximi, seu ratio propter quam vult suum utque tribuere, et ius clivum dici solet seu formale. S. PRAENOTIONES. De etymo huius vocabuli in primo loco est breviter agendum: si quidem assequendae vi et significationi vocabulorum valde confert diligens etymorum Studi Um.

Sunt multi, qui existimant ius dictum esse a iubendo, quasi sit iussum per ultimae syllabae amputationem imminutum. Ita Forcellini I Ius a iubeo, quia iubetur ab eo, qui summam habet potestatem. Iu enim apud Romanos fuit, quod a populo iussum fuerat, UiUS

i Lexic in h. V.

18쪽

propriuin erat iubere. Porro antiquissimi tot si dixerunt quippe ore per diphthongum pluries scribitur in vetusto

marmore apud Murat. 82. et alibi), nec litteras geminabant, nec utebantur littera caninara postea abiecta diphthongo et sibi vate littera in caninam VerSa illi a di Xerunt. Est autem universim id, quod legibus constitutum est

sive naturalibus, sive divinis, vel gentium, vel civilibus . Sunt 2'. alii, qui opinantur ills dictum Sse proii sto. Q Crediderim, ita Solus I), per apocopen, hoc est amputationem ullabae in fines dictionis, iustu u dictum esses ius Unde Graece iγο αγ 2 idem promiscue significat, quod iustum et ius . Neque aliter X istimasse videtur Isidorus 3 inquiens, ius esse dictum quia

iustum est

uamvis, sic concludam cum Suare Sio 4), incer-

i De Iust et Iure . G. q. I. a. I.

a De etymologia huius vocis ta9 6 ita disserit Aristoteles,

pellatur J κπιου, quia est θ adv. iu dilo), perinde ac si dicaso Oυ, et n. Z V Tri iude δε χν πτK bipartitor. - Nempe quia per iustum commutati Pum damnum et lucrum dividitur ex aequo et quodammodo bifariam, bifariam autem graece dicitur ideo tu Stum ab initio vocatum fuit δ χχ tου iudex δ χχ Deinde Vero mutato χ in , ortasse euphoniae gratia, tu Stum dictum S Oiκχt GP, iudex Q κατ ξ c. s. Silv Maurum in l. c.

3 L. V. etymol. cap. 3. 4 De leg. l. I. c. II. num . . Eximius doctor praeter duas. de quibus diximus, deductiones a tisso et a iusto, aliam quoque commemorat, at simul reiicit, etymologiam a lixta si ura, inquit, mihi videtur et singularis haec deductio . . c. n. I. Idem VidetUr dicenduna de aliis deductionibus, a verbo ut 0, quod tu adverSUS vim et iniuriam sit praesidio, a nomine is, a quo per metalli e-S:m seu litterarum transpositionem deducatur etc. Illud addam, non deeSSe auctCreS, qui iuris nomen con numerent vocabulis pri uitiet is neque aliunde deductis.

19쪽

tum sit, quae istarum duarum deductionum sit verior, utraque praesenti instituto deservire potest . 6. DECLARAT io. Huius theseoS, ut e ipsis nuncia tionis verbis patet, duae Sunt parteS.I. Prior pars tres illas exhibet huius aequivoci vocabuli, iris, acceptiones, quae diligentiori studio, quod ad

praeSen attinet, Sunt a nobi expendendae. I'. Compertum omnibus est, ill frequenter accipi pro lege et Hoc modo, inquit Suare I), Sumunt frequenter hanc vocem iureconsulit, ut quando dicunt, hoc vel illo tire limi r vel hoc est certi et explorati iuris. et similia. Item videtur hoc modo sumi, quoties a facto distinguitur, ut cum dividitur ignorantia iuris ab ignorantia facti .

Hoc sensu dixit Tullius ain: u Si id quod prae

clare a sapientibus dicitur, vultu saepe laeditur pietas quod supplicium satis acre reperietur in eum, qui mortem obtulerit parenti, pro quo mori ipsum, Si re postularet, iura divina atque humana i. e. lege divinae et

humanae cogebant Item . Thomas ius pro lege ac cipit, ubi ait 3 Cum dicitur, quod uir omne pecca tum ideo est malum, quia prohibit uni, intelligitur de prohibitione facta per ius positivum. Si autem referatur adiuS naturale, quod continetur primo rinidem in lege

i Ibid. num. 6. Mox bis repetit, ius Saepe una lege OnVerti. 2 orat pro Sexto Roscio Amer. XIII. 37. Et paulo poSt. XXIII. 6S. Nemo putabat quemquam esse, qui cum per parricidium omnia

divina atque humana iura scelere nefario polluisset, Somnum Statim capere potuisset propterea quod qui tantum facinus comini Serunt, non modo Sine cura quiescere, sed ne Spirare quidem sine metu possunt . 3 In I. a. q. I. a. . ad 4. Quem locum Super explicavimuSVOl. I. num. O6. pag. 9S.

20쪽

aeterna, Secundario vero in naturali iudicatorio rationishunaanae, tunc mile peccati tu est malis Hi, ilia prohibilum:

ex hoc enim ipso quod est inordinatum, iuri naturali repugnat . Rul Sus alio loco I in si uia laomo inter cetera

animalia rationem fini cognoscit et proportionem operationis ad sanem, ideo naturalis conceptio est ei indita, qua dirigitur ad operandum convenienter, quae e nailι-ralis vel ius nati rate dicitur, in ceteris autem animantibus aestimatio naturali Vocaturn in re autem satis comperta haec attulisSe exempla sussciat.

Haec acceptio respondet mes favet etymologia es illi, qua ii s bendo dicitur.

2'. Frequens etiam est apud Latinos harum usus locutionum, tribuere ddere et C. iis alteri, obtinere per

seqlli etc. iis Sulian. In quo loquendi modo illud est in primis manifestum, ibi iis accipi pro iis sto.

At iustum, uti docet aristoteles a), dicitur dupli-

i Suppl. q. S. a I. Vide Uper. Ol. I. num. Io 2 pag. 28 o. Lege tamen ea, quae idem S. Doctor habet, . . q. 7. .. J. N LeX

non est ipsum ius, proprie loquendo, Sed aliqualis ratio iuris Μ.

et is qui legis transgressor et is qui pluris usurpator et i qui in aequali est, ex quo mani se Stum, quod etiam iustus erit et qui legis cuSto et qui aequalis est Iustum igitur est legitimum et aequale, iniustum vero illegitimum et inaequale. - Uae verba Sic apte explicat Silv Maurus: ciniustus videtur dici tribus modis, qui tamen reduci possunt ad duos. Primo iniustus dicitur, qui lege violat secundo dicitur iniustus, qui ex bonis sumit sibi plus quam sit aequum tertio dicitur iniustus inaequalis, qui nimirum ex malis Sumit ibi minus, quam sit aequum. Duo posteriores modi possunt reduci ad unum, per quem iniustus dicitur inaequalis, seu sit inaequalis per excessum, eo quod sumat sibi iluc de ionis. se sit