Institutiones philosophiae moralis

21쪽

citer. Dicitur primo, quod est legitiinum seu secundum

legem, ο υξ IA VI dicitur Secundo, quod est aeqlta D,

τὸ Θου, alleri debit Du Limvero in iis, de quibus diximus, ac similibus locutionibus ius saepe, immo frequentius

accipitur pro iusto, accepto non solum primo illo sensu generaliori, sed etiam sensu altero speciali, i. e. accepto non solum generatim pro legitimo, Sed etiam speciatim pro aequali debito alteri. Sic e g. quando dicimus operarium obtinere ius suum, hoc Sane intelligimuS, eum aequalen operi a se posito mercedem Seu retributionem recipere I). Item quando dicimus eumdem persequi ius Suum, hoc profecto intelligimus, eum coram civili tribunali stipendium aequum repetere . . recompenSationem

eXigere maiorem illa, quam accepit, quamqtae per a Sepraestito inaequalem esse contendit a). Haec alia iuris acceptio respondet ac sive etymologiae illi alteri, qua ius dicitur pro ASl9.

inaequalis per defectum, eo quod sumat sibi minus de malis. Pro portionaliter igitur iustus dicitur dupliciter. Primo dicitur iustus, qui legibus obtemperat, secundo dicitur iustus qui est aequalis, eo quod neque de bonis sumat sibi plus, neque de malis minus. Sicut iustus et iniustus dicitur dupliciter, sic iustum et iniustum dicuntur dupliciter. Primo dicitur iustum, quod est legitimum seu secundum legem secundo dicitur iustum, quod est aequale γ. i Sic apud Matth. XX. ., paterfamilias operario stantes in foro otiosos hisce verbis compellat: si Ite et vos in vineam meam et quod iusti ui fuerit dabo vobi n. a Vide locum Aristotelis, magia. M tr. I. 34. Super allatumVOl. I. pag. 446. Iniustum inaequale est. Quum enim bonorum maiora sibi adsciverint, malorum vero minora, id est inaequal3 et hoc modo iniuria assicere se alios assicique ipsi ab aliis homines putantur. Non dubium igitur, quum sit iniuria in rebus inaequalibus quia iustitia et iustum in contractuum aequitate Sive aequalitate

22쪽

Hoc pacto . Thomas accipit ilis, cum ait I) urius primo impositum est ad significandum ipsa it rein iustam . Et paulo post a) Ius sives iustum est aliquod opus adaequatum alteri secundum aliquem aequalitatis mo dum. Item de Valentia, cum Sic loquitur' 3ὶ Vocabulum iuris significat idem quod iustu in per aequalitatem

quamdam unius cum altero. uae accepti, huius mo- minis videtur esse primaeva et a qui derivatae sunt reliquae iam dictae octo autem iam enumeraverat diversas huius nominis acceptiones).... Probabile namque Videtur, quod censuit Sotu S, US per apocopen, hoc Sta amputationem ultimae syllabae, dictum AESS qua SP iustum .

Eadem habet essius 43 Nomen iuris accipitur primo,

ut sit idem quod iis illiu Iustula autem dupliciter accipitur secundum Aristotelem nempe petieratim pro leg

tirus, et Sic omne opta VirtUti S, Uatenu consentaneum

legi, dicitur ius et iustum et specialitu pro eo, quod est aequale et alteri debilum; laaec enim tria involvit iustum stricte acceptum, ut colligitur X d. Thoma Sin, egit alitatem, debitu u et esse ad alter uiu sic dicimur reddere ius alteri s. Neque aliter rem hanc alii explicant auctore. 6).3'. Alia est etiam frequens huius vocabuli ac-

I In a. a. q. 7. a. I. Idem de iustitia haec habet u Importat iustitia aequalitatem quamdam, ut ipsum nomen demonStrat dicuntur enim Vulgariter ea quae adaequantur, iustari aequalitas autem ad alterum Sto et Ibi d. art. 2. 3 Comm. in . . di Sp. V. q. I. p. I. 4 De Iust et Iure ceterisque Virtut cardin. l. II. c. 2. S In . . . o. art. n. Ratio iustitiae consistit in hoc, quod alteri reddatur, quod ei debetur, secundum aequalitia te u . Vide eo, quae diximuS Ol. I. pag. 444. 6 Cf. Card de Lugo de Iust et Iure disp. I. Sect . . num a. Vide etiam e canum, traci de iust et iure ab init.

23쪽

ceptio, cum nempe tu Sumitur pro pote State, licenti l ,

ficultate. Hoc pacto dixit Ovidius de Phaetontes 1ὶ Cur

rus rogat ille paternos, Inque diem alipedum ius et moderamen equorum s. Item Livius ain: et axi materiaeque

caedendae, Unde quisque Vellet, ius factum . Hoc autem

senSu acceptum ius sic definitur a Lessio et de Lugo 3): Ius est potestas legitima ad re u aliquam obtinendam, vel ad aliq/tam nuctionem, vel quasi functionem, cuius Oiolatio iniuriam constituit Singula vero huius definitionis verba sic essius apte et perspicue X plicat. Primo est potestas i. e. habitudo quaedam ad aliquid, unde dicimur aliquid posse q). Haec autem Sese habet, vel in modum potentiae activae, ut quando

i Mel. II. 47. Vide etiam epist ex Ponto . III. p. IV. Praecipuum veniae ius habet ille libero. Et l. V. p. IX. remitia ius Urbis si modo fata darent . a L. V. S. in n. 3 Loc iam cit. A Suare si l. c. num. S. ius tertio hoc Sen Suacceptum sic definitur sacultas quaedam moralis, quam unUSqui S-que habet vel circa rem suam vel ad rem sibi debitam. Sic enim dominus rei dicitur habere ius in re et operarius dicitur habere ius ad stipendium, ratione cuius dicitur dignus mercede sua. Et haec significatio vocis huius frequens est non solum in iure, sed etiam in . Scriptura. - Nam in iure hoc modo distinguuntur ius in re vel ad rem item iura servitutum, Seu iura praediorum rusticorum vel urbanorum, iura utendi vel ruendi, quae late videri possunt apud Brissonium lib. . de verb signi f. Verb. ius. In Scriptura vero legimus , dixisse Abraham ad filios Heth, Genes. 23. date mihi it sepulchri, id est facultatem sepeliendi, et cap. 3I de Iacob, quando discessit a socero, dicitur tulisse Secum Omnia, quae iuri SSui erant, et similia loca sunt requentia n. 4 Ad rem a parelli, agri te rei di diritto at diSSertag. II. c. . Che cosa intendiam no con queste parole, ver diritio 3 Intendi amo vere u potere. Cosi hi dice, it adrone a diritto didi sporre de suo, intendi amo che pus disporne .

24쪽

est ius ad aliquid agendum vel retinendum, Vel potentiae passisae, ut in iure quod habes ut alaris, Ut custodiaris, ut tibi serviatur, vel potentiae resistendi, ut in iure quod habes, ne quis aedificet tali loco, ne aperiat fenestram in tuum hortum vel aream, ne altius attollat murum, ne ossiciat tuis luminibus Ad rem Becanus I in Q Haec potestas nihil est aliud, quam habitudo quaedam personae ad rem, in quam ius habere dicitur, et, aliquando habet e per modum potentiae activae, ut ius ad aliquid agendum vel percipiendum, aliquando per modum passivae, ut . ius creditoris ut sibi debitum solvatur, et ius dominorum ut sibi serviatur a famulis, et ius subditorum ut recte gubernentur a principe, aliquando per modum potentiae resistendi, ut ius quod quis habet ne aedificet tali loco aut ne feneStram aperiat D. Secundo, lagitima, i. e. a lege concessa quia 1- cultas, quae Secundum legem non competit, non St. iUS, sed vis et iniuria Lex autem hanc potestatem conceden S- vel est divina naturalis, ut ad usum membrorum, ad Vitam per cibum et potum sustentandam, ad matrimonium ineundum, ad vim vi propulsandam et similia vel est humana, ut ad successionem hereditatis, ad praescribendam vel usu capiendam certo tempore rem alienam, ad acquirendum, possidendum, retinendum, alienandum

per Varia contractuum genera Tot enim sunt generaturium, quot sunt genera legum, quae ius tribuunt quamvis haec diversitas non faciat diversitatem in ipso iustitiae habitu Hinc sequitur hanc potestatem non esse quid

p sicum, Sed morale dumtaxat a), competens homini ex

i L. cit quaest. II. num a.

a Hinc Taparelli. l. nunc cit. ita pergit rem quale Specie di potere Gl adro che a in suo potere uia passeggi ero , a glidiritto di ii tenerio 8 foras si sic , quando sola, angi

25쪽

aliqua Dei vel hominu in ordinatione vel deputatione vel

concessione, Sicut SSe magi Str Um, doctorem, regem, militem. Tertio, ad re u aliqllam, ut ad obtinendum rem aliquam per SucceSSionem hereditariam, per teStamentum, per donationem liberalem, per contractUS, per occupationem. Quarto, ad tinctionem, Ut ad liberum usum membrorum et rerum Uar Um.

Quinto, quasi fisucti0irem, ut ad possessionem civilem et naturalem, ad retinendum Ominium, Statum et Onditionem in qua St.

Sexto, cuius violati iniuriam constituit, quia iniuria nihil aliud est, quam alieni iuris violatio. Dicitur autem violari, non quando aliqui privatur Suo iure, sed quando iure manente contra illud agitur. Non enim agi potest contra ius quod non est. Unde quando quis privatur Dficio, quod est ius quoddam, non fit ei iniuria, nisi in ipso aliud ius maneat respiciens illud ossicium potest enim esse ius ad ius et dominium iuris I). II. Altera huius theseo pars inquirit, quaenam Sit iuris ad iustitiam habitudo seu relatio.

presso di no Poppost dei diritto It diritto e unque u potere indipendente alla orga, e uti Sistere diritto seneta a sorga sica

come foreta sica senga diritto. In tanto gni potere Suppone una foret a Se durique i diritto e uia potere , conviene che abbia unasoreta 1 torale giacche not conosciam queste due Sole orge in natura, la ilica cla opera sui corpi la torale che opera sugii spiriti Averdiritto uol unque dire, avere uia potere morale, un potere Sugii Spiritio. I Becanus. l. c. q. II., eamdem pauci immutatis, tradit iuris definitionem re ius est potest a Seu facultas legitima ad rem aliquam obtinendam, sive ad usum rei, vel aliquam unctionem aut negationem unci: onis, cuius violatio sine ratione facta iniuriam constituit . Orurn verborum praeclaram Subiicit explicationem.

26쪽

1.' Si ius priori ni odo accipiatur, nimirum proh G, tunc ius S regilla iustitiae, Sicut et ceterarum virtutum si Ratio St, ait essius I), quia virtutes in suis functionibus debent dirigi secundum praeceptum legum: nisi enim legibus sint conformes, non erunt Studio Saene laudabile Μ. a.' Si ius secundo sensu Sumatur, nimirum pro iusto, tunc ius est biectitan iustitiae. Vel enim iustum accipitur sensu generali pro lagitiivo, et tunc est obiectum iustitiae, prout hoc nomine iustitiae comprehenditur saepe et intelligitur totus generatim Virtutum comple XUM: Vel iustum accipitur sensu pressiore pro aequali, et tunc Stobiectum iustitiae, prout iustitia Si Specialis Virtus a ce

teris distincta a). Est enim id, ut ait de Lugo 3ὶ, si quod intendit iustitia et quod dicitur unicuique tribuere D.

i L. cit num . . a Vide quae de iustitia generali et speciali sensu accepta diximus Super Vol. I. pag. 443. s. VareZ, de leg. l. I. c. II. num . .: Iustitiae nomen dupliciter accipitur. Primo, pro omni Virtute, quia omnis virtus respicit et facit aliquo na0do aequitatem Oecimns, prospeciali virtute tribuente alteri quod suun est D. Hoc idem alii auctores animadvertunt post AriStotelem , qui Ethic. . . fuse id

iustitia non par virtuti eSt, Sed Virtu uniVersa, nequo contraria iniustitia pars vitii est, Sed Vitium universum Vide etiam cap. 2.

Haec enim iniustitia totius iniustitiae pars est, sicut et iustitia iustitiae. Itaque et de ea quae par est iustitiae et de ea quae parsos ciniustitiae dicendum est, itemque de iure et non-iure. 3 L. cit num a. f. S. Thomam, a. a. q. 7. . ., in quo articulo inquirit, utrum ius Sit obiectum iustitiae, et concludit: Manifestum est, quod ius Si obiectum iu Stitiae s.

27쪽

3.' Si ius tertio sensu usurpetur, nempe pro p9testate Deiti ira, si tunc, ut idem Xplicat auctor I in ius est titit os, quem iustitia reSpicit e parte prOXimi. Ut propter illum titulum velit tribuere ius ipsius, sicut misericordia respicit proXimi indigentiam et sicut dulia excellentiam

alienam et c. Duae hae significationes, altera nimirum ac tertia, sunt correlatiVae thinc penes multos a)nomen obtinuere iuris passivi seu obiectivi et iuris actisi seu foraualis, priori appellatione significando quod debetur, posteriori autem rationem seu titulum debit seu exigentiae. 7. SCHOLION. Egimus de potissimis iuris acceptionibus ab his autem aliae plures dimanant. Etenim, ut S. Thomas ait 'in Q conSU et Um St, quod nomina a sui prima impositione detorqueantur ad alia significanda. - Sicut nomen medicinae impositum est primo ad significandum remedium, quod praeStatur infirmo ad sanandum, deinde tractum est ad significandam artem, qua hoc fit ita etiam hoc nomen ius primo impositum est ad significandam ipsam rem iustam, OStmO

1 Ibi d. s. Gury de iust et iure art. 2. Nomine iuris presse Sumpti, et quod ad praesens attinet, inteli gitur vel id quod alteri debetur, iustumque dici solet aut aequale, et sic est obiectum, quod iustitia intendit, quodque ipsa cuique tribuit vel accipitur pro titulo, quem iustitia respicit e parte alteriuS , Seu propter quem vult suum cuique tribuere, et Sic est potestas ad aliquid obtinendum aut possidendum . a CL Gury, . nunc cit. Cf. et an Card Zigliara phil. Or. pari. I. ab init. uod est alter debitum est ius obiective sum ptum. N: hi autem alicui debetur, 'si praesuppos ta in alio facultate illud repetend: haec facultas moralis, cuius violatio constituit iniuriam, personae competens ad at quid iuste habendum vel agendum,

est ius si hiective acceptum μ. In a. a. q. T. a. I. ad I .

28쪽

dum autem est derivatum ad artem, qua cognoscitur quid sit iustum. - Et ulterius ad Significandum locum, In quoius redditur, sicut dicitur aliquis comparere in iure. Et ulterius dicitur etiam, quod ius redditur ab eo, ad cuius ossicium pertinet iustitiam facere, licet etiam id, quod decernit, sit iniquum n.

Hisce verbis tres aliae, ut patet, as Signantur acceptiones iuris. Nimirum .' ius quandoque significat ipsam artem, qua discernitur quid sit iustum, se ipsam legum et iuris Scientiam quo pacto ius accepit Celsus iurisconsultus I inquiens, quod ius est ars boni et aeqtri. Insuper . ' ius adhibetur etiam ad significandum locum, in quo iudicium exercetur seu Sententia dicitur, quo

sensu Cornelius Nepos a dixit de Attico In ius de

sua re numquam Vit n. - Adhibetur etiam .' ad significandam ipsam sententiam non modo iustam sed etiam iniuStam, re Spectu nempe habito non ad id quod iudex facit, sed ad id quod debet ficere. Quam rem sic animadvertit Paulus iurisconsultus 3 Praetor quoque ius reddere dicitur, etiam cum inique decernit, relatione Scilicet facta, non ad id, quod ita Praetor fecit, sed ad illud, quod Praetorem facere convenit n. Haec de variis iuris acceptionibus commemorasse sussiciat ).

i L. r. fi de Iust et Iure. a Attic. 6. De qua locutione sic Suarer. l. c. num. 8. Apud Latinos ire in ius, idem est quod ad Praetorium Seu Seden Praetoris ire M. Referam hic nota illa AriStotelis verba Ethic. . .:

ire ad ius iudex enim videtur esse quasi ius animatum. 3 L. I. s. de Iust et Iure. 4 Cum omnes iuris acceptiones clare enumeret de Valentia, iuverit eius verba hic subiicere Primo iuris vocabulum non accipimus in hac disputatione, ut significat quidquid quovis modo bonum

29쪽

ARTICULUS II.

De multiplici iuri diviSione.

THEsIS II. Secundum varias iuris acceptiones multiplex assignatur eiusdem rati seu partilio. 8. DECLARATIO. Multiple e St, ut superiore thesi diximus, acceptio iuris praecipue vero Sumitur ius prole e pro iusto, pro p0lestate legitima. Porro secundum diversas has iuris acceptiones, varia quoque est divisio iuris.

I. Si primo modo ius accipiatur, id est pro lege,

t Unc, Ut patet, easdem prorsus ac te divisiones admittit. Itaque ius eo modo acceptum dividitur in naturale et positivum, positivum autem in divinum et humanum, humanum vero in ecclesiasticuli et civile. De quibus

omnibus cum fuse an in tractatis des leuibus dictum

et aequum est, ut ait Paulus iurisconsultus in L. Ius . de Iust et Iure. Neque secundo, ut Significat quidquid est legi cuicumque conforme, seu quidquid est legitimum, ut ait Philosophus Ethic. V. I. Quo pacto dixit Isidorus, . . tymol. cap. ., legem SS quet milam Ud-ciem id est normam sive deam iuris, iuxta doctrinam d. Thomae, a. a. q. 7. a. I. ad 2. Neque tertio, ut significat legitimam facultatem seu potestatem ac tendi, aut acquirendi, aut possidendi, aut alienandi quippiam, quomodo iurisperiti distinguunt inter ius ad rem, quae alicui debetur, et ius in re, quam etiam qui possidet. - Neque quarto, ut ius sani iacat Sententiam ipsam iudicis tum iustam tum etiam iniustam relatione acta ad id, quod eum iudicare convenit, ut ait Paulus iurisconsultus in dicta L. Ius - Neque quiui0, pro loco, ubi sententia dicitur, ut ait idem. - Neque seXto, ut Si 'gnificat necessitatem at quam, ut cognationis vel affinitatis, sicut a t

30쪽

Duo iuverit recolere, quorum alterum Spectat ius naturale, alterum ero reSpicit ius positivum civile. - )Iuristae, ut iam superius innuimus 2), Vocant ius ualurale tantummodo illud, quod est commune hominibus ac brutis, si quod natura omnia animalia docuit , ut est e. g. liberorum procreati et educatio. Nos autem ius vel iussum naturale appellamus quidquid Stis se consentaneum rationali naturae, Ut e. g. religio erga Deum et obsequium

erga patriam. Hinc fit, ut quaedam e g. religio erga Deum a Iuristis negentur, a nobis autem itemque a Theologis affirmentur esse de iure naturali: at hic dissensus, Ut patet, non est realis, Sed tantummodo quoad loquendi modum. - Ius civile duobus modis, praesertim a Iuristis, usurpari solet. Primo accipitur stricte pro eo, quod est proprium uniuscuiusque civitatis vel status, secund0 accipitur late pro toto illo iure, quo civitas vel status regitur Iamvero primo modo acceptum ius civile distinguitur a iure naturas: Altero autem modo Sumptum tu naturale comprehenditur sub ius civile siquidem status qui-

Martianus iurisconsultus in L. Nonnumquam, eodem titulo. Neque septinio, ut significat idem quod leX, id est dictamen prudentiae, aut naturale aut in habente auctoritatem ad serendas humanas leges, quod dictamen est norma seu regula boni et iustici quo pacto ius dividitur in naturale, gentium et civile ab Ulpiano in L. Iuri, eodem titulo. Neque octavo, ut Significat quoque ipsam legum et iuris Scientiam Seu artem quo pacto accepit hoc nomen Ulp: anus indicta L. Iuris, ubi testimonio Celsi iurisconsulit confirmat, ius esse artem boni et aequi. - Sed accipimus in hac disputatione vocabulum iuris, ut nono significat idem, quod iustum per aeqitalitatem

qua udum tulit cum alter D.

I Vide super Vol. q. num. 4. pag. 49 seqq. a Vide super Vol. I. pag. 28 I. adnot. Q.