장음표시 사용
31쪽
libet regitur non solummodo iure sibi proprio, sed etiam iure naturali, quod plura generatim de societate ipsa civili determinat ac praecipit. Hoc pacto ius civile aliquando dividitur in ius naturale et ius positivum tunc scilicet altero, de quo diXimus, modo ius civile spectatur I). II. Sed iam secundo, quem X plicavimus, modo US consideremus, nempe pro iusto. Ut autem iuris sic inspecti
divisiones intelligantur, illud, quod paulo ante diXimus,
est recolendum, videlicet tria esse de ratione iisti, primo alteritatem, secundo debitum, tertio aequalitatem et Tria requiruntur, ait Becanus a): primum ut sit ad alterum Secundum, ut interveniat ratio debiti tertium, ut constituatur aequalita η. QuibUS positis, en praecipuae iustidivisioneS.
DI visio I. Iustum dividitur ab Aristotele 3 in iustum
eamdem divisionem . Thomas 4 adhibet, ubi et ipse
distinguit inter simpliciter iustum et quoddam iustum. Ius seu iustum simpliciter est ius, ut alii loquuntUr, perfectum, cui scilicet nihil deest ex iis, quae sunt de ratione iusti perfectum enim est id, cui nihil deest eorum, quae ad ipsum spectant. Atqui ea, quae Spectant ad UStiam, sunt tria illa, alleritas, debitum, aequalitas. Ergo iustum simpliciter est illud de quo tres illae conditiones plene e-rificantur ius vero illud, cui aliqua ex illis conditionibus desit, dicitur iustum secundum quid seu Secundum si militudinem vel etiam ius vocatur imperfectum.
i CL Becanum, . c. cap. I. quaeSt. III. a De iust et iure cap. I. qua St. V. Num I.
32쪽
Hinc docent Aristoteles I et s. Thomas, iustum singliciter intercedere quidem inter cives verum inter
patrem et filium, dominum et serVum, Virum et UXOrem, quatenu tale sunt, non esse nisi iustum Secundum quid
seu similitudinarium, ex defectu Scilicet plenae alleritatis.
En verba Angelici Doctoris a) Ius sive iustum dicitur
per commen Surationem ad alterum. Alterum autem potest dici dupliciter. Uno modo quod simpliciter est alterum, Sicut quod Si omnino distinctum, sicut apparet in duobus hominibus, quorum unus non Si sub altero, Sed ambo sunt Sub uno principe civitati S et inter tales secundum Philosophum est simpliciter iustum απλο ς θ - γα ου). Alio modo dicitur aliquid alterum, non simpliciter, sed quasi aliquid eius existens et hoc modo in rebus humanis filius est aliquid patris, quia quodammodo est pars eius, ut dicitur Ethic. VIII 12 et . . 'σπεο
I iοος αυzosin, et SerVus est aliquid domini, quia est instrumentum eius, ut dicitur Politic. . . , In εὐόργαυο γ) Et ideo patris ad filium non est comparatio, sicut ad Simpliciter iustum, et propter hoc non est ibi simpliciter iustum, Sed quoddam iustum, scilicet paternum: et eadem ratione nec inter dominum et servum. Sed est inter eoS 0- minativum iustum. Uxor autem, quamvis sit aliquid Viri, quia comparatur ad eum, Sicut at proprium corpuS, Ut
i Loc. Up. cit. 2 Loc iam cit. In respons ad ' haec verba addit re Filius iugiιautum lius est aliquid patris, et similiter servus inquantum servus est aliqv d domini. Uterque tamen prout consideratur ut quidam homo, est aliquid secundum se subsistens ab aliis distinctum. Et ideo inquantum ut/erque est homo, aliquo modo ad eos est iustitia. Et propter hoc etiam aliquae leges dantur de his, quae sunt patris ad filium, vel domini ad servum. Sed inquantum uterque est aliquid alterius, secundum hoc deficit ibi persecta ratio iusti vel iuris .
33쪽
patet per ApOSt ad Eph. V., tamen magis distinguitur a viro, quam filius a patre vel servus a domino, assumit Urenim in quamdam socialem vitam matrimonii, et ideo, ut Philosophus dicit Et hic. . . inter virum et Xorem hi Sest de ratione iusti, quam inter patrem et filium vel dominum et servum ααλλου πρὸς γυ αακα oret ὀtκαιου
immediatam relationem ad domesticam communitatem, Ut patet in Polit. I. 3. ideo inter eos non est etiam simpliciterpoliticum iustum, sed magis iustum oeconomicum . Illud insuper animadverte, quod inter patrem et filium non est solummodo defectus in prima conditione alteritatis, Verum eiam in conditione illa tertia aequalitatis. Neque enim filios patri reddere potest aequivalens, Sed quae-cUmqUe praeStiterit, semper manet debitor I).DIVIsIO II. Si spectemus aequalitatem, tunc ius dividitur in iustum seu aequale per aequalitatem arithmeticam
et iustum Seu aequale per aequalitatem proportionalitatis ge0 metricae. Iustum per aequalitatem arithmeticam est iustum per aequalitatem rei ad rem, eaque tunc adeSt, Uando ΠUS,
e. g. agri dominus, e bonis seu divitiis suis dat alteri, V. g. agricolae, tantum quantum ab altero eX bonis ipsius, i. e. e eiu Opera atque industria, accepit huiusmodi autem iustum est proprium obiectum iustitiae illius specialis, quae
filio abdicare patrem, patri vero fit: iam reddendum est enim illi qui debet nihil autem facit, quod cum fecerit sit dignum iis quae aecepit, ita ut Semper debeat. Quibus vero debetur, iis acultas datur abdicandi et prosecto patri.
34쪽
dicitur 93nmulatir a Iustum vero per aequalitatem proportionalitatis geometricae est iustum per aequalitatem rei ad dignitatem seu conditionem personarum, eaque tunc habet locum, quando aliqui e g. militeS, post partam Victoriam recipiunt minus boni vel plus, quo minor Vel maior est ipsorum dignitas seu conditio, e . . pro Ut qui est Simple miles vel centurio Vel dux supremus, ita ut eamdem illam proportionem, quam secundum dignitatem habent personae, quibus res distribuuntur, habeant etiam reS,
quae ipsis distribuuntur huiusmodi autem iustum est proprium obiectum iustitiae illius specialis, qud vocatur distribi lava I) Quae ut melius intelligas, haec accipe e Silv. Mauro a): st Iustitia distributisa debet distribuere bona
communia aequaliter aequalitate proportionalitatis estne tricae, per quana ita se habeant secundum aestimabilitatem reS, quae distribuuntur, Sicut se habent secundum dignitatem personae, quibus distribuuntur: adeoque iustum intentum a iustitia distributiva est iustum Secundum aequalitatem proportionis geometricae 3), iniustum est, quod Non Si Secundum aequalitatem, sed vel excedit vel deficit. E converso licet etiam iustitia commula liva debeat facere, ut contrahentes habeant aequum, adeoque tu Stum ab ipsa intentum sit quoddam aequum, iniustum sit quod-
I Vide quae super vol. I. pag. 444 dix: mus de partibu Subiectivis iustitiae haec nempe dividitur in genera lani seu legalem et particularem, quae altera subdividitur in columulativam et distributivam. Vide etiam pag. 224 et Comm. in . Eth c. V. 3 Tale servatur iustu ni quando ut maneamus in exemplo allato de militibus post partam victoriam posito quod miles, cuius dignitas eSt ut a, acc piat 3 aureos, alter miles cuius dignitas est ut , accipit , alius cuius dignitas est ut , accip t 2, et ita porro.
35쪽
dam iniquum, adhuc hoc aequum non consistit in aequalitate proportionalitati ge0 metricae, Sed in aequalitate arithmetica. Explicatur I). Ut sit iusta et aequali distributio, non quantum arithmetice accipit Unu S, debet accipere alter.
Neque en in si duplo dignior accepit viginti, duplo minus
dignus debet accipere Viginti. E c Vel So in commutationibus quantum arithmetice accepit unus, tantum de bet accipere aster. E. g. Si Callias accepit decem ex bonis Socratis, Socrates debet accipere decem ex bonis Calliae, atque in hoc non est consideranda dignitas personarum.
Neque enim si Callias duplo dignior accepit decem ex bonis Socratis, Socrate duplo minus dignus debet accipere solum quinque e bonis Calliae, sed debet acci
pere tantumdem. Ut igitur ponatur aequalitas in contractibus et actionibu S, non OnSideratur, Utrum perSonae
contrahentes Sint aequale Vel inaequales, bonae vel malae, puta utrum qui accepit e bonis alterius sit bonus vel malus, utrum qui commisit adulterium sit bonus vel malus,
sed pure conSideratur nocumentum illatum, perSOnae Vero
1 En ipsa verba Aristotelis Ethic. . ., quorum Xplicatione na
coiitractibus iustum intentum a iustitia commutativa est sane aequale quiddam, et iniustum inaequale, at non Secundum proportionem illam geometricam), sed arithmeticam. Nihil enim refert, utrum vir bonus malum Suo privaverit an malus bonum, neque utrum adulterium commiserit bonus an malus sed damni differentiam tantum Spectat lex, et utitur tamquam aequalibus, si hic iniuria assicit, ille assiciatur, et si laedat, ille vero laedatur. Itaque iniustum hoc, quod St inaequale, aequare conatur iude X.
36쪽
Sumunt tar ut aequaleS, non habendo rationem inaequalitatiS, et quantum Si nocumentum quod unus attulit alteri, tantumdem debet ipsi recompensare Iniustu tu igitur est inaequalitas, per quam e contractibus et actionibus alter habet arithmetice plus alier arithmetice minus iustum consistit in aequalitate, per quam neuter habet plus aut minus, sed uterque arithmetice aequum et cum contractus sunt iniusti et inaequales, debet iude illos corrigere ac redigere ad aequalitatem arithmeticam . Hisce verbis apte Xplicatur, qua in re iustum intentum a iustitia commutativa differat a iusto intento a iustitia di
DIVIsIO III. Iustum, praesertim commutati Vum, distinguitur in iustum natural et iustum ex condicto Seu positivum. Hanc tertiam divisionem tradit s. Thomas et hisce verbis si Ius sive iustum est aliquod opus adaequatum alteri secundum aliquem aequalitatis modum. Dupliciter autem potest alicui homini esse aliquid ad aequatum. Uno quidem modo ex ipsa natura rei puta chim aliquis
tantum dat, ut tantumdem recipiat, et hoc vocatur ius naturale. - Eo modo aliquid est adaequatum vel com mensuratum alteri e condicio sive e communi placito, quando Scilicet aliquis reputat e contentum, si tantum
accipiat. Quod quidem fieri potest dupliciter Uno modo per aliquod privatum condictum: sicut quod firmatur aliquo pacto inter privatas personas 3). Eo modo rex
i Cf. Lessium de Iust et iure c. I. Ubit. 4. a In I. a. q. 7. a. 2. 3 Sic apud Matth. oc paulo ante cit. V. 13. paterfamilias Operario murmuranti dixi Amice non facio tibi iniuriam nonne ex denario convenisti mecum Tolle quod tuum est et vade .
37쪽
condicto p tblico puta cum OtUS O putu conSentit, quod aliquid habeatur quasi adaequatum et commenSU ratum alteri, Vel cum hoc ordinat princepS, qui curam populi habet et eius perSonam gerit. Sic v. g. ius vel iustum natural reddit quis alteri, cum pro modio tritici, quem ab eo accepit, tantumdem tritici ei reddit Ius autem vel iustum positiviιm reddit quis alteri, cum pro tritico aut alia re venali ab eo accepta dat ei certam illam pecuniae summam, quam leX
civilis determinat tamquam aequivalens se commenSU-
III. Ius demum tertio modo consideremuS, Scilicet
pro potestate legitima aliquid faciendi, exigendi vel retinendi. In iure sic accepto haec quinque distingui debent,
nimirum, principium a quo potestas illa procedit
materia circa quam eadem Versatur, litutis propter quem in hac vel illa persona, tamquam in Subiecto, actuatur, Sis biectis in in quo residet, i. e. ipse iuris poSSeSSO - terminus quem potestas illa respicit, illa nempe perSona, quae tenetur potestatem in altero existentem revereri seu se se illi submittere, practice eam recogno
DIVISIO I. Spectemus prinῖ iuiu a quo ius procedit. Huiusmodi principium, ut iam diximus in thesi praece-
i CL de Valentia de tu St. q. I. unci. 2. 2 Cf. aparelli, cors elamcnt di nat dirilio . . . . nunt. 69. Sono ne diritto i inque eguenti elementi: ' i' ordine acui naSce 2'. materia a cui si applica 3'. tilolo per cui si an pilica η'. persona che o possiede: ' persona, he ne rice est impreSSione. Dissi Ersona si ii possesso: si ii termine de diriit , perche nessere, che non abbia intelletio non potendo conoscere ' ordine, non uo ne anche conoscere o diritto o overe he ne deriva. i
38쪽
dente et ex iuris definitione potestas legitima patet, est lex Haec enim est, quae dum uni persone subiecto iuris)tribuit potestatem faciendi aliquid aut exigendi aliquid tamquam sibi debitum, simul aliis termino iuris imponit obligationem non impediendi id, quod subiectum
iuri facere vult aut etiam positive praestandi id, quod subiectum iuris poteSt Xigere. Le autem est dupleX, naturali alia, alia positiva. Hinc etiam potestas alicui facta seu ius est duplex, aliud natis rate, aliud positiviιm, prout videlicet a lege naturali confertur vel a lege positiva. Porro te positiva vel divina Si vel unaana, haec autem Vel ecclesiastica est vel civilis hinc ius etiam positivum sub dividitur in divinum et humanuin humanum autem in ecclesiasticam et civile, prout potesta a lege diVina Vel humana ecclesiastiea vel politica conceditur. Constat ex dictis, per ius naturale et positivum m-telligi aliud et aliud, prout ius Sumitur vel in prima acceptione pro lege Vel in Secunda pro aequali, vel in tertia pro potestate. Iu nempe naturale vel positivum in prima quidem acceptione est idem ac lex naturalis vel positiva: in altera autem acceptione est idem ac iustum ex ipsa natura rei vel e condicto, ut s. Thomas loquitur in tertia demum acceptione est idem ac poteSta conceSSaa lege naturali vel positiva I).
Di Isio II. Spectemus nunc rateriam, irca quam ius VerSatur. Iu potest circa duo versari, Videlicet aut circa actio re subditorum in bonum ipsorum seu totius communitati ordinandas aut circa res, vel quasi res a)
i CL Becanum, de iure et iuSt. cap. I. q. III. num M. et Addimus has voces, quasi res Etenim, ut e canui habet,loc. Up. cit . . . num. 6. si nomine rei non tantum intelligimus
39쪽
in proprium bonum seu commodum adhibendas. Si primum habemus ius iurisdictionis, quod definitur potestas legitima Superioris gubernandi subditos h. e. praecipiendi, vetandi, permittendi, iudicandi, puniendi et , et sic incommune bonum subditos dirigendi. Sin alterum, ius habetur proprietatis, seu potestas legitima disponendi de re aliqua in propritim commodum. Porro ius proprietatis duple distinguitur, nempe aliud in re, aliud ad rem. IUS ii re tunc adest, cum quis habet rem ipsam sibi immediate devinctam seu obligatam tunc Vero deSt tu ad reiu, cum qui habet potestatem sibi obligandi rem, . . cum qui nondum habet ipsam rem sibi immediate devinctam et obligatam, sed alterius potius personam ad rem aliquam sibi tradendam. Hinc ius in re tribuit vindicationem rei Seu actionem realem in rem ipsam, quae potest, quocumque deVenerit, a iuris subiecto repeti ac Vindicari ius ad rem tribuit tantummodo actionem perSonalem in perSOnam, quae Xistens subiecto iuris obligata ad aliquid tradendum, abnuit seu impedit rei ipsius acquisitionem I). - Sic ex Iure
res corporales, quae tangi OSSunt, Ut eqUUm, VeStem, donaum aurum argelsum, Sed eti m re incorporalas, quae Solum 'ntellectu per
cipiuntur, cuiusmodi Sunt iura ad aliquid, ut . . ius adeundi hereditatem, ius ruendi aut utendi re alterius ius viae per agrum alienum, ius mittendi stillicidium alicuius domu super alienam domum et similia Haec enim tui' computantui inter re incorporaleS, ut liabetur institui de rebus corporat et incorporat n 1 CL Gury-Ballerint, traci de Iust et Iure ab init.: Stiuggi, traci de Iure et virtute Iust. q. I. a. I. - Actio realis seu in rem et acis personalis seu in personam sunt duae species actionis iudicialis Actio realis datur, qvando quis propter ius ita re potest in iudicio exigere immediate ipsam rem sibi obligatam, eaque appellari solet vindicatio rei. Actio vero ρrsonalis datur quando quis prGpter iuuesolum ad rem pot-st in iudicio agere in personam sibi e aliquo, qui praecessit, contractu Vel delicto obligatam.
40쪽
- Romano emptor, it X plicat ecanus I), non habet ius in re circa equuna, pro quo pretium perSol Vit, quamdiu equus non est illi traditus, habet tamen ius in rem Unde si vendiiser eumdem equum alteri vendat et simul tradat, hic secundus emptor acquiret ius in re, nec te nebitur equum tradere priori emptori a). Et ratio est, quia prior emptor non habet ius in re, sed tantum iussa rem et OSterior ac qui Sivit sibi ius in re. Ergo non res vendita, sed venditor ipse est obligatus priori emptori. Ac proinde priori emptori non conceditur actior lis in rem, quae iam alterius effecta est, sed actio personalis in venditorem, qui tenetur cum pS componere. Rursus autem ius in re seu dominium proprietatis dominium enim est ius in re et non praecise ad reni)dividitur in dominium perfectum seu plenum et dominium it aperfectum imperfectum vero dividitur in directum et utile utile tandem a Theologis et Iurisconsultis pro Varietate utilitatis subdividitur in decem species, nempe in Srim, usu infructum, habitationem, emp leusim, seudum, libellum,
pignus, pothecam, Servitutem, possessionem. - Haec utiliter, ut videtur, iam hic innuuntur suis autem loci evolVen
tur, nempe ubi agemus de dominio proprietatis, quae est quaestio ad ius individuale pertinens, deque dominio iurisdictionis, quae disputatio spectat ad ius Sociale. Divisio III. Spectemus tertio loco titulum, propter quem ius in hac vel illa persona, tamquam in Subiecto, residet Iuris titulus seu fundamentum est factum aE- quod, cuius intuitu vel cuius ratione lex uni quidem per-SOnae tribuit potestatem aliquid faciendi, exigendi vel retinendi, alteri vero personae imponit debitum seu obli