장음표시 사용
2쪽
P R in ξ δ M E N. . Tibi, Benevole Lector, enucleatas ali. Juris Maristiones, scitu nectitarias sed quae magnam multamq; tantu sed The riendo dilces, quam dissicilis ipsgrum fuerit veritatis
lapiunt,in earum cognitione haereant. Non vana tamen spe inducor ut credam, eas dissicultates
opera liquantisperses ex unive Jure Civil In tot,enim diversis,& non cuivis obviis materiis ii genium recte demu exerceri potest. Enimvero Eo longissime a vero disputandi scopo aberr re semper res abstrusas & ignotas, vel cuivis 0bvias & de qua rum veritate dubitari non potest, Eruditorum ex
mini exponunt. Sicut & illi haud rem faciunt vel, qui aliorum dum
3쪽
taxat iudicio, scriptis&verbis indignὴ utuntur,mo
Vero industria partu. A quo icribendi genere semper animus me us abhorruit,siqvide levis haec & fucata gloria plane non decet honesta & recte educata ingenia , quaeq; omnem arta tem optimis quibusvis aftibus de-
runt. Equiderii si in votis habuissem unice, justum
persectumque tractatum meditari; materiam inge nium suppeditasset cujus gravitas cum utilitate S
difficultate conjuncta, multi laudi &gloria esse ho
tuisset ;Sed quoniam id saltem in animum induxeram, ut iis, qui ingeniorum delectum habent ea prudenter dignoscunt,nec non sedulos optimarum literarum cultores merito suo aestimant, meam ii jure privato diligentiam, etiam in hoc celeberrimo Musarum Emporio probarem , in spem vetat, fore, xus nec plane trustraneus futurus sit. Si vero omnia haud recte & accurate posita fuerint , id ingenio, Benevole Lector,quod exiguum est, condonabis; causam veto inopiae optimorum Autorum, quoruindustria adjuvari potuissem,tribues. Sed divino stetus auxilio ad rem progredior feliciter l
4쪽
in irrogatione poenarumper urist pro m
i turgeometrica vel arithmetica; Et ad quam Justria speciem
i senὶ atque Clarissimi viri extiterunt hactenus tam imJCtos quam moralis Philosophiae Doctores, qui hanc quaestionem in Commentariis suis ad Ius Civille & Aristotelis do.
ctraham de moribus satis prolixe explic runt, neς non peculiare' Dissertationes de ea conscripserunt. Sed nihilominus obscura 'satis multisque dissicultatibus implicata est; adeo ut quis non ii '' amerito dubitare possit, utrum dissicilior,& quae simul in vita utilibtatem praebet, in Iure Civili inveniatur. Praeterquam enim quo Autores varii variὸ dissentiant diversasque sententias tradant, dis scillimum est accuratam terminorum explicationem invenire; siquidem satia ematici ipsi ex quorum Disciplinis & interpretationς ea solum peti potest ac debet, varie inter se dissentiunt, nec uno eodemque modo hos proportionum turminos explicant. Nequo minor in philosophia Morali est dissicultas, quando hae voces rebus contingentibus juste & convenienter applicari debent. Cum tamen Iudicibus simul & causarum Patronis multum intersit,scire, utrum poenae semper aequat i ter nullo habito delinquentium respu-
tu, an vero respective consideratis personarum qualitatibus imponi debeant. Quare si id effecero, ut Benevolus Lector, veram terminorum explicationem hic invenire & ita fundamentum quaestionis recte cognoscere possit, operam summe necessariam& utile me praestitisse putabo; Caeterum de nostra affertionis veritate sine affectu prudenter j udicabi t. Initiu itaq; ab ipsa terminoruexplicatione faciam & postea videbo, an hi termi ni ad res coat gentes recte applicari possintρ Propria vero proportionis explicatio pertinet ad mathesin, ubi quando,de quantitate, ut adaequa to totius matheseos objecto docetur & affectiones ejus commanes, quae quantitati quia ipsa accidens est, non realiter, sed analogice saltem tribuuntur, explicantur , inter unitas sive mediata
5쪽
Honibus secundum paries intir se collatis,ut tradit uiri. Marath in tex. Et m. sub b. Ge. Communiter duplici modo accipitur,vel pioprie sive stricte, pro habitudine quantitatis ad quantitatem eundum .estani & adaequatam determinationem , quae acceptio Mathematicorum psopria est j Vel improprie sive latri pro habit dine aliarum ferum quae comparationem vel similitudinent quandam inter se habent. Thom.i. q. ij. f. d. craecis dicitur ανα λογ'et,alias etiam habitudo, comparatio, similitudo. In ista autem significatione definitur ab Euclidὸ defin. ψ. quod sit ratio:
num similitudo h. e. mutua quaedam rationum convenientia ; Velut explicat Case. Scottus M. Curs anathem. l. i. a h. Eucl. de . . Has. unius rationis ad aliani eomparatio. pia. Chris h. Clavim ad
h. Euch def. Iaic notati debet distinguendam esse & probe separamdam rationem , proportione . quae duo a plurimis confundi solent: Ratio enim, Graecis λογει dicta, ea mutua quaedam convenientia inter duos numeros sive quantitates quasvis homogeneas,
e. ga inter . &8. ratio dupla est quia ψ: sis continenturins j Inier 3 dc is. ratio est tripla quia 1 ter continentur in i3, inter 3 dc iliatio est quadrupla &e. Et haec ratio cognoscitus i divi sio ne nu ine i majoris per minoieni, qui ὀc hoc tespectu termini dieuntiis. Differt itaqj ratio a proportione,quod ea numero, vel aliaς quan
fitates juxta habitudine ni cohserat ; hic vero rationes numero-ium expendat atque comparet. Deinde ratio seinper tantum in ter duas quantitates sive terminos esse potest j Proportio vero; nter pluses ad minimum inter tres instituitur ; ut licuti se habent s ad io ita io ad io ; vel quae est ratio A ad i ea quoque est 3 aai 6. scilicet dupla. Male itaque Boethius L a. Arith. c. o. definit proportionem quod sit duorum terminorum ad se invicem habitudo dc quasi quodammodo continentia ; quae definitio magis rationa, nullo modo vero proportioni convenὸt, hinc manifeste constat ipsunt confudisse haec duo, scuti plurimi inter veteres&redentiores fecerunt. Di iditur proportio varie vel in continuam, vel ais continuam, cujus utriusque exempla paulo ante adduxi :vel etiam in ordinatam seu directam,vel inordinatam sive confu-
isam de quibus videri potest Teat. Dn. Noti geliin hic ρυοκάam Professor Mathemat. super celeberrimia Ut in banc RempubL lite
6쪽
, ariam praelaia re Hriu, cursu Matbem. r. r. in .snss. o.seqs ubi haec accurata faciliq; via,more solito explicavit. Praeterea dividitur proportio in geometricam & arithmeticam his addi solent tertium membrum nimirum Muscam, sed quia haec non inservi t meo proposito deliberatὁ eam silentio praetereo. Pro- potito geometrica, quae & solum quibusdam proportio audit esuilvando initiores numeri eum majoribus ita comparantur, ut sember aequalitas rationum maneat. Veliui ex his numeris patet 4, 8, io, sti In his numeris distantiae plane inaequales sunt. nain si longiori intervallo distant a i6, qvam 8 a ; sed rationes inter hos numeros est dem&sbi similes sunt: Sicut enim ratio intes g& dupla est dum bis continentur in 8 . ita quoque eadem est inter& id, nam tb bis continentur inji ; Et haec dicitur aequa litas rationum. Proportio Arithmetica est, quando numeri ita eo inparantur ut seniper aeq vales distantiae inter eos constituantur; ut constat ex his numeris 3, 1, 7, 9, ii, is , qui numeri plane sunt diversi & inaequales, neque rationes inter ebs ullo modo eonveniunt, sed solum differentia sive distantia eadem est; scut enim numerus ternarius superatur duabus unitatibus a quinario,ita etiam
Eodem intervallo superatur, k tic. itaqIe in sae proportio
ne non resplcienduin es adnumeros,qui & aequales A inaequale, esse possunt, neque ad rationes, quae non attenduntur: sed ad solas distantias seu differentias quae semper aequales esse debent di δε male hujus proportionis constituituti sic aeque distat 8 ab quamb a 3 scit .unitate; Et haec dicitur 2qualitas differentiatu Ex his jam differentia utriusque proportionis perspicut patet, quae in ipsa forma consistit. In proporti enim gςometriea aeqvalis seu eadem ratio , sormale constituit : in arithm. vero aeqvales distantiae sive differentiae formam absolvunt. iam videamus an hi proportionum termini 3 utpote ex Biseiplinis speculativis desumpti in divinarum humanarumque ierum nouita & morali Psilosopbia dommod ad delicta eorumque poenas applicari pos ni Z Inveniuntur nonnulli inter Eruditos qui exuestimant,lios proportionum terminos qui ad res necessarias in ina- thesi pertinent, in Disciplinis practicis ad res contingentes nullo
7쪽
esplis speculativis repugnet ut secundum ea operatio instituatur ;ttam quod accurata omnibusq; numeris plena differentia in rebus contingentibus propter earum incertitudinem sicut in numeris dari nequeat. Accedit quod sic com p ratio inter plane diversiathstituatur veluti personas ecdelicta; cum tamen indubitatae sit ve litatis apud Mathematicos inter diversas quamitates veluti line am dc numerum, proportionem haud consistere posse. Verum him vero licet Justitiae Distributivae ac Commutativae veritas non ex Disciplinis Mathematicis earumque principiis arcessi debeat, quippe quae sane aliena sunt a Iustitia riec ad ejus specierum naturam aliquid ebhferre possimi, dum ea suis constant principiis, neque necesse habent ut ea aliud se mutuentur: Attamen propter adductas rationes hon moveor quo milios assirmem, hos proportionum terminos in Iuri pruderiti a & morali de moribus doctri. ira diverso respectu commode applicari posse. Cum enim justitiae Distributivae natura postularet, imo ad eonservandam Rei pubi iranquillitatem felicitatemque necesse esset, ut in distributione honoris vel aliarum rerum , quae ad hanc justitiam pertinent, personarum haberetur ratio, earumq; status, disnitates nec non
inerita observarentur; siquidem id quod alicui ex hac justitia triabui debet personam, ejusque statum & merita imprimis respicit; inde distri butio justa esse n5 'potest,nisi differentia personarum exhonditione& meritis exacte observetur atque ex ea demum aequo
stas jusu determinetur: Qui personarum respectus, cum eo modo ex natura hujus justitiae esset habendus de planὰ similis appareret proportioni geometricae, quippe quae etiam rationes quanti
ratum observat nec aequalis numerorum differentias desideratii Cti & moralis doctrinae Doctores, commodato acceperunt ex mathesi hunc terminum eumque convenienter ad res continge
te, in Iustitia Distributiva applicarunt; ita ut haec proport. Seometr. esset norma lustitiae Distributivae; sed alia ratione live considerandi modo vani in Mathesi, propter objectum quod hac plane diversum est; Itaq;: Hoc sensu describi potest,quod sit normaIustitiae Distributivae, quae equi talem in distribuendis praemiis, oneribus& poenis ex personarum meritis & qualitate determinat. Eo- dum modo sic res habςt cum Iustitia commutativa, quae versatur
8쪽
et rea s commutationes I eontractus: Ram emticula ad conservandas societates & omnium contractuum aequita- . em necesi rio requireret aequalem sine ullo. personar lim respectu .
permutationem; siquidem aequalitatem in sola distantia a lucro &damno quaerit,quod etia nisi fieret,alter contrahentium injuste I crurii, alter damnum inique sentiret & per hoc justi tiae natura plane violaretur. Itaque cum natura hujus justitiae aequales semper. distantias inter sucra & damna in quovis contractu requireret de per hoc similis esset proport. arithmet. quae etiam aequales h crnumerorum diserentias & intervalla exigit ;Constituerunt Do-bores ut norma justitiae Commutati vae esset proport. Arithmetica. quae tamen sic diversum objectum sabet nimirum non quantitates Eomogeneas s ve ejusde generis,sed res diversas quae copara ri vel permutari possunt; modo aequalis sit earum aestimatio & pretium,. nec non forma sive aequalitas differentiarum eadem manea quamvis improprie ad dirersum objectum applicetur. Quare soc sensu describi potest, quod sit norma iustitiae Commutativae, quae aequitatem in omnisus contractibus, ex sola aequali lucri Mdamni distantia, juste metitur A propterea personarum respe dium plane respuit. unde patet hos terminos fatiς convenie teriti Disciplinis Practicis applicui ne Veteres. Neque iά absurdum est aut naturae horum terminoxum repugnat, cum' mediocri
ter in Philosophia tantum vessato abunde constet, etiam terminis ex illosophia Theor. petitis explicari disciplinas Practicas, sicut communissimus eorum usus id docet. Idem fit in Iurisprude .ia, quae etiam a Iiarum D sciplinatum & secustat*m auxilio indiget; Unde tot terminos Philos. Theoret. egregie in ea adhibito & applicatos esse videmus. Mensuratio ad Geometriam proprie sine dubio pertinet, sed 'vis isnorat prequentissimum istius in juri sprud. usuris. Controversae enim finium regundorum juste te mitiari vel decidi non possunt, nisi mensuratio accedat & cuique suo et fines constititat: Idem si in controversu de insula in Flumine nata, & quae inediam partem fluminis tenet, quaeli in medici fuminis alveo enata est eorum sit qui prope ripam praedia possi' dent; Si vero 'ultra vel cis medium sumen fata fuerit conixa non tetm unius praedii, tunc acqui itui illi Domino cuius praediunt .st
9쪽
est ι si stontem pluribus praediis opponat, tum communis si e8ram qui ea praedia possident ut docet Jctus Castu in L 7. s. i. M. H A. R. D. I. Insula aa. Inst. de Rer. dipis Sed unde haec proximisia, & justa distantia cognosci potest nisi beneficio mensurationis . Computationis origo & explicatio ex Arithmeticis petenda est, sed nihilominus egrestό in Iuris Romani prudentia applicatur ad materiam de Nuptiis qyando graduum computatio instituitur, Non dicam de tempore, loco, substantia, causis, po sibili, casii de innumerabilibus aliis terminis qui ad res necessarias in philosophia Theor. proprie pertinent, sed nihilominus lix Iurisprudentia
aa res contingentes applicantur. Et hoc c*m omnibus Facultatibus commune hasese concatenatae enim sunt Disciplinae omnes de ita apt e inter se colligataeque ingenuae artes ut uno quodam societatis vinculo contineantur. Hinc non sufficit ICto Acroam
tiEo sive sutamo,legum duntaxat c0gnitionem habere, sed praeter optima de necessaria Historiae organicae diphilologiae subsidia,necesse est ut accuratam totius Philosophiae Sobriae cognitionem habeat , neque ignarus sit Theologiae imprimis Theticae dc Ethicae c
bus' summopere indiget, quod aliquot exemplis probatum da-iem,' nisi instituti mei ratio prohiberet. Caeterae rationes in contrarium supra adductae nihil essicient, siquidem experientia satis testatur quod secundum hujusmodi terminos, qui in Disciplinis 'practicis ad res contingentes applicantur, ut jam demonstiaturi est, etiam operatio possit institui : Neque denique necesse est, ut, quando hi proportionum termini ad res contingentes transseruntur, accurata omnibusque numeris plena differentia constituatur, sicut in numeris requiritur , quoniam hic impropria eorum est acceptio de ad diversa objecta applicatio. Hi, justo ordine explicatis quaestio ipsa jam resolvenda est quae duo membris absolvitur; Primum est an in irrogatione poenarsi servari debeat proport. Geometr. vel arithmetica Z Alte unia
quam j stitiae spuciςm, commutativam vul Distributioni poenae
10쪽
recte reserantur' de illo itaque proas videndum est, quo posteracris veritas eo facilius innotescat. Varias autem imo Isane contrarias sentencias de hac quaestione prodiderunt Autores: qui Aristotelis doctrinam de moribus interpretati sunt, in duas plane diversas sententias abierunt; Averroes l. s. Eth. c. M. Caset. rbia. Accia fol. l. s. Eth. c. I. Thomas ibid. L o.Qδ. O aa. qU.bl. art. i. Moto de Iustitia σ Jure l3. qu. F. art. I. Inter Recentiores Henn. Arnisem cum in peculiari hae de re dissertatione, tum in Doctrina politica L l. c. i. . Dn. Museus in Dispera. de aeqval. in Justit. pari. obstru inacia Disputat, utrum aeqval. int. delict. σpan. geom,an arithm- proport. conssit. sit. Hornejus Li. morat. Philos c. b. n. a. seqq. s alii ex Aristotele defendere conantur delictorum poenas proport. arithm. irrogandas esse. Quibus accesserunt ICti gravissimi Da. fruν. Θntum. Dr. Cis. Exerc. i. tb. Ia. Hahnim ad U Uenb. de Pst. ur. V. Tandem haec sententia etiam placuit magno G incomparabili Gotis in libro de J. B. π P. La. c. ao. g. a. n.3. COutra vero Magirus in Comment. l. s. Eth. e.I. Golius ibid. Donald nus ly. Eth. c. 7. Car. Franc. de Abra de Racon. sect.I. Eth. art. ult. membr. a. p. δ . Onim ri Ues Dist. q. q. r. art. a. Sebast. Foxius compend. Eth. Philos. l. 3. c. ta. Christ. Libent. O . Eth. c. b. n. a1. seqq. Hellandiu c. I. Statuunt proportione Geometrica poenas ju-- ste tantum imponi posse. Quam sententiam Dd. communiter
sequuntur & egregie eam illustravit Mesenb. in Parat.de Ire In.H. cui adjungi potest My V. ad Inst. tit. I, pr. Ehem. de princip jur.
l. 3. a a fagni f. Dn. Brunnem. in Comment. Cod. ad I.Presbytri J.c. de Episc. α Cor. n. Io. Sicut &eam non obscure probant GPro Z. Farinac. quando poenas iuxta facti & personarum qualitates imponendas esse probati. i. quae Z. cram. q./7.n. 7.seqq. ubi semul vid. Autores pro b.sent. magno numero allegatos σ inst. l. i. q. sta. q.=7.qsδ. n. . oen n.VN. nec non Magn f Dn.Praeses JOus Iudicio promptin, sqvi aterna cum laude optimas qνMs ut eras cumJuri rudentia conjunxit,in Juri pr. Crim. Dissut. cap.i. hect. 3. n. ao. Aliter sentita Carpetovius in n. Crim. l. i. qυ ρI. quando distingvit in et Delicta certam poenam lege vel statuto habentia, & interea, quae poena - arbitraria S uniformi coercentur ; In his pro hori. ge' metri sive
pcrsonaru respectum admittit, in illis vero negat. Quem sequutus, B est