장음표시 사용
191쪽
de Adelphis, quam integram adscribamus: λ Quamquam delphos
Menandri una cum reliquis ingeniosissimi poetae sabulis intercidisse jure doleas, minuit tamen iacturae magnitudinem superstes eronti sabula codem nomine inscripta, quam expressam esse ad Menandri exemplum, praeter veterem Didascaliam Terentianae ab lae praefixam, diserte testatur Donatus Prolog g. p. 327. et Argum p. 33q. d. Steph. Neque tamen Terentius ita se graeco exemplari quasi in servitutem addixit, ut nihil usquam mutandum vel aliunde in sabulam suam transferendum utari L Onam artem eum Diphili Commorientibus petiisse, constat e Prol. 6. seqq.
Synapothneseontes Diphili comoedia est; Eam Commorientes Plautus de ei sabulam. In Graeca adole se enc est qui lenoni eripit Meretricem in prima Iabulat eum Plautus oeum Reliquit integrum eum inies cloeum sumpsit sibi In Adelphos verbum des verbo expressum extuliti
Hoc nisi ipse testatum reliquisset Terentius, ego quidem, si quis affirmaret, vix crederem. Nam ipsum illud Aeschini
factum tam necessario cum tota actione conjunctum est vinculo, ut, nisi cum magno subulae detrimento, ab ea divelli non posse videatur. Restat igitur, ut Menandrum similem locum Adelphis suis inseruisse statuamus, Terentium autem, scilicet ne uni omnia Menandro debere videretur, consulto
hanc fabulae partem e Diphilo assumsisse. Ac simile fuisse Menandreae fabulae epis odium ei, quod e Diphilo recepit Terentius, cum Per se satis probabile sit, tum aliis quoque indiciis colligitur Placet etiam nonnulla de actionis constitutione addere, quo magis Terenti artificis studium appareat, idque, quod probare in animo est, intelligatur, repetenda illa quidem ex Graecis exemplis. Prima scena Plerumque pro argumenti narratione Proponitur, in qua undamenta
192쪽
sabulae jaciuntur, ne prologi ossicio Latinus indigeat, de quo plura instadicentur, aut λον ἀπὸ μοχανῆς induci oporteati sequitur nonnumquam comica personarum deliberatio, ut magna sit rerum imminentium exspectatio, aut conjectum, an vera sit res proposita, an verisimilis accusatio est et defensio, excitatio et repugnantia. sequitur consilium personarum, ad quas maxime pertinet argumentum, ut locus sit, in quo fortuna, mixta rebus dispositis, magnas turbas dare possit. Inducitur saepenumero loquens Pe sona, cujus oratione aut ipsius, aut aliarum personarum mores ingeniumque intelligi possint. odus injicitur erroris sabulae et periculum comicum, sit exsecutio consiliorum, ludificatis paene omnibus rerum exitu Sequuntur persaepe doli nil sullendum structi, ut multa de industria, multa veluti casu evenisse Ideantur. Comoedia in meliorem partem iam incipit inclinare, cum ad discrimen mali perducta fuerit. Interponitur perturbatio, ut omnes
omnibus redduntur offensi, aut rixa personarum, o qua appareant mores cartim inter so divorsissimi Ploriam suo odount in gratiam, atque tiam errores uulatim discutiuntur. Iam vero cum pauca inserta sunt, de quibus disceptetur, ut aut iracundia, aut indignati coirimoventur, omnis error
aperitur sabulae, quae maxi in sinitur nuptiis celebrandis his in universum expositis, quae si non ad omnoes, tamen d multas Terenti sabulas pertineant, recto concluditur, in constituenda actionis ratione plurimum cernialetis, ut Dioinedos Grammaticus jur in his tradendis laudetur: . tertia aetas fuit Menandri et Philemonis, qui omnem acerbitatem comoediae mitigarunt atque multiplicia Graecis auctoribus secuti sunt Ad quae vortii interprotanda ei nekius haec adjicit: . quae multiplicia dicantur, jam obscurum esse non Potest; intelligit, artificiosiorem subii Lai um c ompos Pt ione in Grae- eis auctoribus i. e. quemadmodum Graeci Grammatici tradiderunt Quae quam sua in ita sunt in promptu, it non indigeant disputationc iam dui, tum est, quin Latinus ortem paene omnem reserat, quam in exemplo suo vidisset: tamen nota nulli sucrunt, qui sabulas ejus multis
193쪽
in partibus carperent, ut aut mole cohaerere eas dicerent, aut etiam fri- aere et justo plura narrare. At praeclarum illud Euanthii est, cujus ope infringi altera opinio possit Terentius quod media primis atque postremis ita nexuit, ut nihil additum ulteri, o aptum ex
se totum. et uno Corpore Videatur esse Compositum. Alterum autem spectatur, ut arbitror, in Andriae primordiis, in quibus narratio satis longa sit, et loquacior videatur Si in senex ille quidem. At vero senex est decet illam actutem illa oratio datur haec venia senectuti taautem est hominis facundia, qua in pectus, unde Promanat, altius descem dat, ea in dicendo vis, ut ei, rem, non narrari putes tam apte, tam j cunde ipso narrat, ut magis magis Iu capiamur et docta illa atque s Piente sonis orati0nc mirum in modum delectemur. Lucidum vero ordinem, qui in narratione regnat, laudat Cicer in hunc modum: O. artitur apud Terentium breviter et comino de senex in Λndria, quae cognoscero ibortum volit: Eo laeto et in ath vitam, et consilium meum Cognosces et quid auceres in AEae 4 te velim.
Itaque quemadmoἀ u in partitione proposuit, ita narrat primum gnati vitam;
a in Ic postquam excessit ex aphebis, Sosia, Liberius vivendi sui potestas. Deinde suum consilium; Et nunes id operam do.
Deinde quid Sosiam clit sacere, id, quod Postremum posuit in partitione, postremum dicit:
Quemadmodum igitur hic et ad primam quamque partem primum accessit, et omnibus absolutis, sinem dicendi fecit: sic nobis placet et ad singulas artes accedere, et omnibus absolutis, perorare. Idem hic urtium intelligens existimator laudat
. Euanth de com et trag., pag. 29. De inventia 23.
194쪽
orationis sestivitatem, quae probabilis et aperta videatur. 7. Accedit eodem, ut narratio illa, quam saepe dicimus, conjuncta et contexta cum reliquis sabulae partibus sit c quo appareat egregius artifex, ut, qui in hoc literarum genere excellero velint, habeant, quod sequantur, exemplum Dum enim Si in Sosiae omnium consiliorum articipi narrare tantum videtur, quae ipsum nescire nolit simul consuetudinem vita Pamphili sui, mores atque ingenium Pingit, nuturae bonitatem laudat, ut, quo magis illi favemus, o facilius illius sort m postea Olcamus, Cum cognoverimus eundem sollicitum et incertum, utrum pudori obsequatur, an amori. tque idem pater, cujus animus ira incensus fuerit, laudat etiam honestam Glyceri liberalemque sormam, quamvis ab ea metuere vidcatur. Describit etiam Davi, cujus in hac fabula praecipuae partos sunt, malum mentem, malum animum; ncque ignorare vult Chremeta, quocum omnis res transigenda erat, omnes consilii rationes, rem, uti gesta erat, exponendo. Ex his omnibus elucebit, optimo rem habere, Ut sabulae, de qua loquimur, primordia bene cohaerere cum reliquis ejusdem partibus videantur vimque
suam habere quod idem dici debet de ceteris sabulis. Quod autem omnino intelleximus in toto comoediae genere, habuisse ita praecepta philosopho non indigna aliaque multa, quae philosophici
generis sint, idem pertinet ad describendam sabulae οἰκονοιιίαν, quae per certas partes dividi soleat. Prima ars est protasis, in qua cernitur primus actus initiumque dramatis, ut nonnulla reserventur, quo major sit exspectatio. Altera autem, quae pilasis plerumque dicitur, incrementum est processusque turbarum et totius nodus erroris Catustrophe, quae tertia est urs, habetur conversio rerum ad jucundos exitus, Cum omnes, quid sibi voluerit Poeta, aperte litellexerint. β. Iestat, quo omnis huius rei quaestio absolvatur, ut ea etiam Pars Commemoretur, quam προλογον Graeci dicor solent, quaeque in subulis adornandis vulgo adhibita est, a deo aut persona allegorica acta. Ita enim accepimus Menandrum imduxisse in scenam Πι, χον, quod simili modo Plautus nonnullis in sabulis I De ora II. 80 s. Euanth de eom. et trag. pag. 29 et 31.
195쪽
imitatus est omnino autem statuendum est, illos comoediae prologos ad Euripidis imitationem compositos fuisse atque ita institutos, ut sabulae
argumentum in iis aut obscurius significaretur, aut uberius exponeretur. Sed qui in hac constitutione virtutem inessc dixerit, is deceptum se satebitur, cum non pertineat ad artis Praestantiam declarare spectatoribus,
qualis sit rerum conditio, qualis processus, qui ex ipsa subulae perpetuitate intelligi debet ut taceam nimiam primordiorum simplicitatem, ab Aristophane inmanis graviter reprehensam. Est autem quod disserat hareratio a Romanorum more, ut Euanthius in his sere tradit ' Graeci prologos non ab cut more nostrorum, quos Latini habent. Hi
enim rem ita instituebant, ut prologus elocutio esset antecedens veram bulae compositionem, cujusque species quatuor essent, ut aut sabula et pocla commendaretur, aut adversario maledicta et gratiae Populo rosei retitur, aut subulae argumentum exponeretur, deniquo Oinnia haec comprehenderetitu P. Ex quo intolligitur, distingui etiam oportere novae comoediae Pr logum ab eo, quem signiscari Aristoteles in tragoedia, ' dicens μερος λον moneo χορου uoὀdomz quem locum Elchstaeditus ita interpretatur, ut intelligat dramaticam actionis ii dici ionem. Quid praeterea gerint novae comoedia scriptoros, ut sabulo oeconomiam tueri possciat, de eo jam dicendum est. In qua re ut verum assequamur, repetendum nitius videtur. Primum omnium apparet, in illis locis, ubi actionis cessatio esse vidcretur, in quibusquo chorus olim canere soleret, grammaticos adscripsisse vocem χοοον, id quod cadit etiam in nova comoediae rationem. maho enim
vitae Aristophanea scriptor haec verba: ' παλιν δὲ ἐκλε λοιδεύro καὶ οὐ χω
ουν ζήλω Isι υνανθυς uitius in verbis quid nosse videatur, obscurum se non potost, cum nihil aliud signiscent, Dis quod Aristophanes, sublataehoregii , in cis subulae partibus, quae chorica carmina Prius continerent, .n, γραφη : OPO fecerit, secutis novae comoediae poetis, qui eadem in-
196쪽
seriptione ibi uterentur, ubi Euripidis sabulae, ad quas omnino se accommodarent, στασιμα exhiberent, quorum ope totius actionis morae expleri posse viderentur. Cujus rei testis est locuples Euanthius ita tradens ra. comoedia vetus, ut ab initio chorus sui paulatim quo personarum numero in quinque actus processit, ita paulatim velut attrito atque extenuato choro ad novam comoediam Graecorum sic pervenit, ut in ea non inducatur chorus, sed
ne locus quidem ullus jam apud Latinos relinquatur horo; ad quae deinde haec adjiciuntur admonuit poetas, primo quidem
choros praetermittere, locum eis relinquentes, ut Menander secit; postremo ne locum quidem reliquerunt, quod Latini secerunt comici. Qui rem latius etiam persequi volet, ut perspiciat, Romanos omnino ab illo more abstinuisse, is inspiciat Hermanni nobilissi inam disputationem, quam opusculis suis inseruit. Illud autem, quod in nonnullis lauti sabulis legitur, ιβ id ita institutum videtur, ut tibieini, ludus ad tuendam sabulae oeconomiam adhiberetur.
Iam eo pervenisse nobis videmur, ut tota disputatio ad finem adducatur, cum nonnulla de dicendi genere exposita suerint. Quod autem de genere dicendi dici debet, quo novae comoediae scriptores utebantur, id ex totius aetatis oratione quodammodo repetendum vi detur, quam aequum est poetas deserere noluisse, quemadmodum res ipsaeognita debebiti Plerumque enim sit, ut ad scriptores paene omnes pluri-inum possit majoremque vim habeat totius seculi natura, cogitandi sentiem dique ratio, in qua bomines sibi placeant, animi ingeniique ultus, hominum usus ac consuetudo, denique sua ipsorum ortuna et conditio. aee igitur et talia circumspicienda sunt, cum vere iudicare volumus, quid cui
13. Euanth de eom. et trag. pag. 28 l . De antico in Romanorum saboIis se nieis dis,ert in opuscul Vo L pag. 290 - 307. Pseudo I. b. 160. et Stich. V. 5. et 6
197쪽
que scriptori tribuendum sit, ex quibus appareat, cur is certum rerum genus sibi sumero, sontentia su more contexere atque Eloqui volucrit. e tinent autem maximo ad elocutionem, cujus aut vis aut novitas aut venustas ex illis robus intolligi maximo obeat, ut omnis dicendi forma periatur, perspectis omnibus, quae ut naturalem, aut secutum nitorem exprimant, quae aut aspera, aut mollia liberi debeant, et quae reliqua sunt jusdem
generis. multo otiam graviora sunt illa quidem, de quibus loquimur, cum populi cujusdam ingenium moresque Prorsus mutari coeperunt, ut ipsis
litterarum monumentis ova quaedam specios concilietur Ex quo judicandum est, quam necessario sermo litteraeque cum populorum ingenio contineantur, quod illas quidem et rcare et excolere Vulcat, sive in melim rem sive in cleriorem partem, cujusque potestas tanta sit, ut sua ipsius mutatione ipsum sermonem litterasquc mutare soleat. Illud autem maxime in dramatica poeseos nutura cernitur, quae ad vitam omnino se accommodare velit hominibusque omnis oneris atque ordinis partes tribuere, qui senti cndi agendique rationem exprimant, omnem nitimi perturbationem sensusque dicendo declarent, sive soli loquantur, sive cum aliis sermonis
conserant. Quibus ex rebus breviter disputatis facile colligitur, plurimum valuisse totius ictalis morem sermoncmque n dicondi genus illud, quo nova comoediae scriptorcs tantur, ut non sit dissicile, quantum ex illo sermon accoporint, videre. Sed cum non lac tu repetere, quae supra desisti civitatis Athoniensis ot cunctae Graeciae conditione explanata sunt, accedamus ad definiendum sermonem, qui illius sociali maximo proΡrius suisse videatur. Is autom aperte intelligctur, cum redegerimus in memoriam, quantum Graeci illius temporis ingenio suo indulscrint, cujus omnis ratio ad as res maximo proclivis esset, quae animum molliter tangorent, dosiuientibus omnibus, quibus ad altiora eniti posset Cum eni in omnis libortus concisa videretur, ut etiam eis, qui vellent, de putria bene morondi vix data esset acultas, atquc ut quisque nudacissimus erat, ita maxime Pompublicam capesserct pleriquc rebit Suis consulere maluerunt, quam ros publicos sorore, quarum administratio invidiam odiumque crearo Ilinc inullorum studium, quo vita publica mala oblivisci voluerunt in vita privatae delectationilaus, quae maxime ad litterarum cultum pertinerent,inritam
198쪽
praesertim ad rem militarem minus apti essent, neque in Tebus helli eis gloriam adipisci liceret. Quare fieri potuit, ut morum magna esset perpolitio, jus vis in omnes vitae partes caderet, magna in rebus pulcris venusti liue elegantia, ad quam ipse sermo, quo homines uterentur, sormari inciperet. Accedit eodem, ut tota instituendi ratio, qualis ab antiquissimis temporibus usitata esset, certam ingenii partem excoleret, quae in sermonis natura exprimeretur, dico subtilitarum quandam et acumen ingenii. Illud autem, quod dicimuq hoc maxime tempore elucebat, quod quo magis perspiciatur, repetendum altilis videtur. Ex quo enim tempore Gorgias Leontinus, qui societatem civibus suis petebat, in concione Atheniensium multa
eleganter atque artificiose dixerat, ut omnes, a quibus auditus esset, summa admiratione afficeret, indeque intellectum erat, quantam vim haberet et accurata et sacta quodammodo oratio, multi docendi magistri exstiterunt, quorum studium in iisdem rebus versaretur. Instituebant autem illi homines illustrium rerum disputationes, quae communes loci, εσεις, dicebantur, ita ut in relius nudandis aut vituperandis occupati essent Moxaeeessit ad illas exercitationes aliud. licendi genus, quod ἐπιδεικτικον plerum- quo dicitur, cujus omnis institutio, cum a forensi contentione abesset, ad voluptatem parandam potissimum spectaret Quo in genere res e myth
logia peti solent, sed quo majus damnum asserri vidobatur, philosophicae subtilitates orationibus inscri coeptae sun Ad illud autem dicendi genus
omnes sere, qui nomen habuerunt, oratores sese applicabant, quorum primceps est Isocrates, magnus orator et perfectus magister, cujus domus cunctae Graeciae quasi ludus quidam pateret atque ossicina dicendi. Sed quoniam eiusdem rhetoris disciplina in idem tempus incidit, quo Aristotelis studium in rebus philosophicis florere coepisset, duae quasi familiae erant,
ut Ciceronis verbo utaris quarum altera in philosophia versabatur, altera ad eloquentiam tradendam sese accommodabat, ita tarnon, ut utraque ratio Donniinquam conjuncta esset. Itiique ne quis admiretur, cur magna esset et praeceptorum et scholarum multitiido, si in quibus rhetoricae praecepta
199쪽
traderentur, quaeque, cum latissime paterent, ad totius sermonis naturam plurimum possent. Iam vero ex eis, quae disputata sunt, satis corto es citur, quid potissimum in isto sermone inesse videatur, aut qualis sermosuerit, qui tum temporis vigere coeperit. Est enim ille quidem mollis quidam et remissior, 7 contatus ex eis, quae a rhetoribus et philosophis commode dicta essent, β cujus exemplum habemus in Phalereo, qui, cum
non tam armis institutus esset, quam palaestra, Processissetque ex The phrasti, doctissimi hominis, umbraculis, primus inflecteret orationem et eam mollem teneramque redderet, ut suavis videri mallet, quam gravis, delevi reique magis Athenienses, quam inflammare ' Sed etiam alii plures eamdem rationem tenuere, ut vulgaris dici possit, excepto uno Demosthene, qui, cum flagranti patriae amore excitaretur pugnaretque pro salute communi gravior esse vellet, ut assequeretur in dicendo perspicuitatem et sublimitatem, simplicitatem et ornatum, claritatem et brevitatem, subtilit tem et soliditatem, alia ejusdem generis. Totum igitur dicendi genus, quod saepe dicimus, ita institutum est, ut facetum recte dicatur, storens etiam et suaviter ornatum, in quo acutae crebranque sententiae ponantur, cui adspem gantur salos, qui nimium quantum valeant, quique in narrando aliquid venuste, aut in aciendo mittendoque ridiculo assilibeantur. Vult etiam omnes orationis Partes ita jungere et contexere, ut venustatis speciem comcilient pulcritudinemque plurimam, utens verbis sonoris, laevibus, mollibus, cavens omnino ea, quae Cum asperitate et audacia usurpentur. Animadve tendum est etiam, eas figuras dicendi adhiberi, quae delicatae sint et mouIes, exclusa gravitate et Pondere, in quibus insit multum lenocinii omnia haec, quae de Graecorum sermone jusque mutatione dicta sunt, similit dine quodammodo accedunt ad Latini sermonis rationem, ut non sit inutile, contentione quadam et comparatione acta hujus rei quaestionem instituere. Sed ea quamvis fructuosissimae disputationis argumentum suppeditent, propter temporis angustias et studiorum meorum rationem aut aliis reli quenda, aut mihi ipsi in aliud tempus reservanda putavi. Pergam autem ad reliqua explicanda, ut appareat, quantum duo praecipui novi generis 7. De orat. II. 23. s. De inventi Il. 3. s. Bruti 9. - Ora 27. De ossi I, i.
200쪽
poetae in dicondo Iaborare voluerinti Iam primum exstat praeclarum Quintiliani judicium, cujus haec summa est, ' magnam in Menandro fuisse eloquendi facultatem, ut omnibus rebus, personis, assectibus accommod tu esset. Maxime autem virtus eius commendatur eis, qui se ad eloquemtiam applicaturi sint, cum habeant, quod sequantur. Quanta vis eloquendi in hoc viro fuerit, id significantius declarant nonnulli fragmentorum loci, ex quibus appareat, saepe eum Drensium orationum imagines sabulis intexuisse, M. quae suturo oratori prodesse videantur. Inde etiam est, quod το ρακτικον in nostro poeta laudat Dionysius alicarnasseus. a. Aecedat eodem testis Plutarchus, cuius verba ejusmodi sunt: ia. Η δὲ Μενάνδρου
sultum esse existimo, si adiunxero, quod Meinevius bene monuit: λ non alienum suerit Demetrii meminisse, qui in libello de Elocui. S. 193 seqq. Menandri dictionem Vel inprimis παθοτικὴν fuisse sub indicat, utpote particularum et conjunctionum vii inulis solutam ideoque gestu et actione iuvandam Talis enim est λελυμένη αἰ uno κρ κῆ, quod indicat etiam
Io Instituti orat. X. 1, 69. seqq. i. a. obeeh. ad Soph. Aiae pag. 363.12. Vett. scripti cens. V. p. 24. 13. Menandri et Philemonis reliquiae,