Orationes studiis auspicandis habitae, commentarius epistolae, ellogia, inscriptiones Antonii Angelini

11쪽

custos et magistra, artium optimarum Sospita et praeses, altrix ingeniorum, sallere et labi nescia ecclesia: cuius mentem siquis erit liquido assequutus, iure optimo sibi erit de opimo triumpho veluti laureatis litteris gratulandum. Adc-ste itaque animis, auditores, litterarum causam, in quam ingredior, summa iudicii aequitate, acerrima mentis contentione pensitate, mihique antiquitatis monumenta lustranti aures, quae VeStra humanitaS est, pronaS patien

Ac mihi quidem saepenumero in summos VirOS, qui artium optimarum studia pietate cumularunt, quique rei christianae dignitatem qua voce qua scriptis qua rebus gestis amplificarunt, intuenti, quidque de scriptoribus qui aurea aetate Athenis, atque in hac urbe dicendi laude soruerunt, senserint circumspicienti occurrit sententia, in quam concessit Hieronymus, cui a sacris litteris enarrandis atque

vertendis maximi agnomen accessit: cum ab eo quaereretur, quo tandem animo sese ad latinos plurium annorum contentione converterit: Goliat, fidenter pro re nata subdidit, Suo mucrone iugulo: ancipitem eloquentiae gladium incudi ethnicorum subactum et recusum ad sanctissimae religionis tutamen et vindicias exserto, divinisque deuteronomii institutis insistens, ancillae crines detondeo, ut ex ea in libertatem vindicata, servilibusque notis detersa, mihique stabili connubio iuncta pulcherrimam Christo Servatori prolem suscipiam, susceptamque educam L Vox sane sapiente digna.

In crimen a Magno vocatus Hieronrmus, quod Tullii, Virgilii, aliorumque fidei christianae expertium sententias suis perpetuo interserat scriptis, omnem ab hac scribendi ratione culpaln procul esse contendit; seque Mosis. Salomonis, Pauli apostoli, Quadrati,

12쪽

- l0 Omnes enim curae, laboresque nostri, quibus ab ineunte aetate in graecis latinisque litteris arripiendis assiduualterimur, omnes diuturna studiorum contentione scientiarum opes congestae, doctrinarum optima quaeque e prohatissimis scriptoribus excerpta nostrosque in usus collata eo demum referri, in illud collineare signum debent, ut de animis ad virtutem instituendis, de moribus ad rectum effingendis, de vitiorum male ominata segete stirpitus exturbanda, de rei christianae hostibus contundendis eiusque dignitate in maius provehenda locupletissime promereamur. Quam optatissimam metam contingere is procul dubio desperet, qui ingenium bonarum artium studiis subigere, eiusque aciem litterarum veluti cote exacuere deses et excors neglexerit, illudque rude, rubigine exesum, situ et squallore obsitum siverit hebescere. Hae autem scientiarum opes, haec dicendi facultas qua via parentur; ut litteris, quas religiosius prosanas nominant, et alantur et constent, neminem nisi studiorum rationis novum, inque antiquitatis institutis hospitem et peregrinum latere censeo. Quaenam enim vero ars, quaenam lautior liberalisque doctrina, ut unam alteramve ex iis delibem, quae in hominum usu et consuetudine Versantur, non graeco latinoque sonte manat, quo obstructo vel ipsi rivuli pauperes aquarum imas lambant arenas, ac demum areScant, nec Sum est Θ Grammaticos evolvite, rhetores versate, dialecticos circumspectate: quibus initiis quove capite eorum artes

Aristidis, Clementis alexandrini, ceterorumque religionis nostrae vindicum exemplo communit. S. HieronImus ad Magnum oratorem nomae epistola LXX, Oper. tom. l edit. Vallarsi.

13쪽

- 1l prosectae ad tantum decus adoleverint; ad quos auctores et parentes suam reserant dignitatem, in aperto est. Enimvero ut iis, qui instam malo odio in profanas litteras seruntur, morem paullisper geramus: singite animo, Omnes eorum qui ethnica superstitione imbuti graecis latinisque litteris nobilissima ingenii monimenta commendarunt, labores stammis abolendos, eorumque scripta ceu diris devota merasque labes in ardentes rogos coniicienda; quid sodes artibus, quid optimis disciplinis siet Θ Grammaticis Varronem, cuius ingravescens aetas in M. Τullii adolescentiam incidit, adimite: e medio tollite Virgilium, Horatium, Li tum, ceterosque qua Oratores, qua historicos, qua poetas, quorum auctoritate et exemplo grammaticarum legum robur innititur: nonne Omnia nutantia, tenebris circumsepta, tricis

implexa, dissicultatibus obvallata squalterent Θ Nonne latinuS sermo, quem gremio lavit et fovet ecclesia, quo suam effert mentem, quem suis ritibus, suisque inauguravit mysteriis, cuique nefarium impii novisque rebus studentes bellum moliuntur, intermortuus et depositus oblangueret 8 Varro enim, ut missos faciam antiquiores, quos enucleate Suetonius percenset i, orbis grammatici regiones et oras singulas perlustravit; latino sermoni sua iura suasque leges descripsit, laedera vocum sanxit, exemplis communi Vit, ut in tempora et modos sectantur, ut vergant in eBSuS, quaevis iisdem, quae cognationes, quae connubia, quae di-VOrtia, est quam accuratissime persequutus; reliquisque qui ad hanc usque aetatem suis studiis eamdem spartam' C. Suetonii Τranquilli de grammaticis illustribus liber. Oper. vol. II edit. POmba.

14쪽

- 12 Ornarunt, iter expeditius constravit i. His itaque cardinibus. quibus latinus sermo vertitur, revulsis, exlex serretur Oratio, soloecismis scateret, impolita incompta impexa subabsurda et hispidosa dissueret, hiulca rudisque perstreperet, mera monstra balbi insantesque effutiremus. Ego vero ut verbis Hieronymi utar, propter eloquii dignitatem ad latinos scriptores me contuli 2. Et sane ut pedem e grammaticis spatiis in quibus nobilissima Varronis sunt impressa vestigia, esseramuS, Si DO-rum voluntati, qui ethnicos pervellunt scriptores, diemque profanis litteris dicunt, foret obsequendum: actum de rhetorum, actum de poetica facultate esset, et eloquentia, quae graecis latinisque oratoribus singitur, iamdiu suo loco

M. Terentii Varronis de lingua latina libri. Opera omnia quae exstant. Durd rechti MDCXIX. De eo Quintilianus Instit. orator. lib. X cap. I a Varro rO-n manorum eruditissimus: plurimos hic libros et doctissimos com-s posuit, peritissimus linguae latinae, et omnis antiquitatis, et rerum

n graecarum, nOStrarumque B.

Et libro ultimo capite ultimo earumdem institutionum. a Quam n multa imo pene omnia tradidit Varrol oS. Augustinus lib. VI do civitato Dei cap. u a Quis M. Var-n rone curiosius ista quaesivit 3 quis invenit doctius Τ quis considen ravit attentius Τ quis distinxit acutius Τ quis diligentius, pleniusquen conscripsit 3 sceleri a Varrone grammatici, Charisius, Diomedes, Priscianus, Probus, Donatus, Servius, Victorinus, Macrobius, reliquum quo bene longum agmen plurimas recto dicendi leges ab eo expresserunt.' a Quid ergo mirum si et ego sapientiam Secularem pro-n pter eloquii venustatem ct mcmbrorum pulcritudinem de ancillao atque captiva israelitidem sacere cupio 8 labor meus in familianis Christi proficit s. S. Hieronymus ep. ad Magnum.

15쪽

- l3 mola et prostigata iaceret. Si enim ab adolescenti hus qui animum ad haec studia appulerunt, exempla in illustri posita monumento, si maiorum praecepta et instituta, quae ingeniis moderantur, amoliaris; nonne iisdem omnem scribendi venustatem et copiam invideas, aditum ad eloquentiam intercludas, eosque de spe vel tenuem in dicendo laudem assequendi deiicias p Ecqua enimvero via Ioannes pontifex, cui ab aurea eloquendi facultate Chrysostomi

agnomen eSi partum, ad eam orationis vim et ubertatem est evectus, ut cum Demosthene Isocrate Pericle ceterisque graecorum disertissimis de principatu deque palma

dimicaret Θ Athenas studiorum causa digressus, pluresque inibi annos commoratus, rhetores adiit, graeca noctu inter- diuque volutavit, demosthenicis orationibus stilum edolavit. Utque antiquis recentia et citima subtexam, Paulus Segnerius, quem Τullium christianum dixeris, ad quem quo propius imitatione itali oratores accedent, eo erunt praest3ntiores, tantumque a summa dicendi absolutione quantum ab eius exemplo recedent, totum sese ad Ciceronem contulit, perpetua eius lectione ingenium aluit, septem quas in Verrem habuit orationes, in modos nostrates transtulit, ab eoque robur lacertos dicendique colorem sexpressit. Quid Bourdaluvium, quid Bossuetum persequar Θ quorum neuter primas in dicendo tulisset, nisi ineunte aetate, ut

constat inter sapientes, se ad graecos latinosque summa animi contentione vertisset. Equidem me vobis dabo auditores, Et in quam mentem experientia duce et magistra Venerim, manu edocebo. Ut meo defungerer munere, nullaque Ossicii particula

dilaberetur inexpleta, ad M. Tullii partitiones, ad libros de

16쪽

oratore, ad Brutum, reliquosque quibus dicendi leges complexus est, accessi; Aristotelis, quod de arte rhetorica opus inseripsit, mihi evolvendum duxi: quid citimae aetatis scriptores ad eadem praecepta contulerint, nolui me inscium lateret. Jamvero omne qua longe lateque patet praeceptionum rhetoricarum aequor ab Aristotele et Tullio decursum est: omnes Rrgumentorum Sedes praemonstratae:

Omnis disserendi ratio conclusa, et ad suum caput revocata : quibus teneatur legibus orator in iudiciali, quibus in demonstrativo, quibus in deliberativo genere: ut singula orationis membra, membrorumque nervi et articuli coagmentandi ut struendi, inque ordinem digerendi: quanam arte quae a nobis sunt confirmanda, quae secus infirmanda et diluenda: ut motus ciendi, ut impellendi, ut reflectendi: ut irarum eiaculandae, ut restinguendae saces: ut affectibus essundendae, ut adducendae habenae: ut spe erigendus, ut metu contrahendus animus: quibus luminibus, quibusve numeris collustrandus Orationis ambitus et expoliendus; uberrime et accurate Aristoteles et Tullius sunt persequuti: a

quorum abesse vestigiis religioni sibi duxit Quintilianus cum duodecim libris doetis sane et perpolitis absolutam oratoris speciem eiungit, recteque dicendi formam praeceptis institutisque revincit i. 0uid plura Z Quaestio illa, quam

nuperrime apud germanos rhetores non sine eruditionis

Aristotelis stagiritae de arto rhetorica libri tres, Palavii ex

typographia Seminarii MDLXXXIX.

M. Tullii Ciceronis de oratore libri tres. - De claris oratoribus seu Brutus. - Orator ad M. Brutum. - De partitione oratoria dialogus ad Marcum filium. - De optimo genere oratorum. - Rhetori- eorum , seu de inventione rhetorica libri duo.

17쪽

- 15 ubertate, argumentorumque pondere versam legimus: quid scilicet naturae quid arti dandum sit, vel in ipso rhetorices limine ab Aristotele paucis diiudicata est: utriusque enim societas ineunda, utraque icto foedere iuganda: alterius altera opem poscit, et praesidium. Si enim naturam ars destituat, ingenia iuveniliter exsultantia transversum

agentur: si vero artem natura nec tu Vet, neque Sustentet,

Oxsanguis flaccescat oratio, humique iaceat, necesse est: sin utraque coniuret amice, tunc nescio quid praestans et singulare ei florescet. Hinc manat, quam foede saltantur, qui impotenti rerum novarum studio artem et praecepta ceu compedes ut vincula ingeniis iniecta exagitant, iuvenesque a legibus scribendi veluti a teterrimo servilio in libertatem effrenem asserendos qua possunt maxima dimicatione contendunt. Nec intelligunt, artem, ut omnia brevi complectar, natura probe inspecta constare, eiusdemque viribus et exemplis communiri. Ut vero ad graviora accedam, tacitus hoc loco praetereo lites hac nostra aetate 'italis litteris mandatas de loci et temporis adiunctis in sa-hula custodiendis, qua lege nodus a tragoedis et plicandus et expediendus; quid vatibus in epopoea, quid in moribus heroum praestandum: quae omnia singillatim Λristoteles in re poetica nitide et enucleate edisserit Quorsum haec auditores p ut probe teneatis, quam cladem, quamve perniciem eloquentiae dicendiquo facultati moliantur, qui eas a graecis latinisque, a quibus de manu nobis in manum prosectae sunt, divellunt ac distrahunt: quae labes quodque exilium rei quoque christianae

Aristotelis poetica.

18쪽

- li; consciscitur. Nemo enim christianum nomen cum dignita lutueri, nemo in aciem prodire, cum hostibus praelia miscere, eorumque potest impetus frangere, nisi graeca latinis consociarit. Utque ex omni antiquitatu testes locupletissimos excitem, quorum Virtute et sapientia res christiana stetit; eorum alte animis insed orat opinio, reque probarunt, Christi pugilem acerrime in litterario pulvere exercendum eique in umbratili disciplinarum palaestra diu tirocinium belli ponendum, antequam in solem et arenam certamen initurus descendat. Quem enimvero egere triumphum, quibus ecclesiam manubiis ornarunt, al-

lora labente a Christo nato aetate, Iustinus, Tatianus, Athenagorast ut hostem ad angustias et incitas adegerunti ut eorum eloquentia aut delinitus aut fractus brevi licet temporis intercapedine, deserbuit furor, quo in Christi scholam veteratorum ira serebaturi Acerrima dimicatione vixdum adolescens religio laborabat, criminum foedissimorum odio conflagrabat, in invidiam perinde ac thyesteum epulata in morem et vagae indulgens libidini

Vocabatur imperatorum animis saces teterrimae subiicio hantur: ad rogum ad circos ad seras ad exquisitiores necis gradus, ceu morti devota capita, indicta causa rapie-hantur: alter in alterius sanguine mactabatur: conviciis, probrisque per compita perque vias proscindebantur: hominum conspectum lucemque vitabant; carebant senatu, carebant soro, sese cavernis parietibusque tegebant. Non

tulit hanc seritatis speciem o Christi disciplina Iustinus,

suique oblitus sese modios in hostes coniicit veritati adest causam agit, criminationes eluit, imperatores a caede insontium deterret, populoque roniano datis litteris aequioris

19쪽

- l7 fit auctor consilii. Signa quoque cum graecis contulit Justinus, manus cum eorum sophis conseruit, olfusas tuutenebras excutiens veri lucem vel invitis immisit. At vero quonam ex armamentario clypeum et tela ad decernendum educit Iustinus: quaenam missilia intorquet P 0uibusnam in spatiis patiens pulveris et solis sese perdiu exercuerat Θ In manibus sunt eius orationes: qui stili nitor, quod pondus in sententiis, qui delectus verborum, quam apta et concinna comprehensio, quod eloquentiae lumen quae eruditio graeco homine digna, quae notitia antiquitatist Omnium, qui Athenis reliquaque in graecia tum prorsa tum versa oratione ingenii monumenta posteris prodidere, mentem rimatur: Orphei, Homeri, Hesiodi, Platonis, Sophoclis de summo numine omnia imperio cohibente

sententias corrogat. Cumque in eam mentem coeant, Deum cuncta nutu movere, et aequo imperio mare terras et astra temperare; cumque corporeis vinculis erimus exsoluti, suas

flagitiis poenas, sua benefactis praemia constitui: cumque haec nitidiori in luce collocet Christi religio: hinc si quidem sibi constare velint, aut salsi coarguant Orpheum Platonem reliquosque quos laudibus ad caelum esserunt, aut nostram disciplinam desinant stultam traducere, eique probrosas notas inurere. Super haec ad abstrusiora graec rum mysteria provehitur Iustinus: quid perridiculi, quid monstrosi eorum insit theogoniae, retegit: ad Mosen accedit, eius historiam hellenicis monumentis communit, aditumque ad Christi scholam recludit h

' S. Justini philosophi et marirris ad graecos oratio. Ad gra eos ei hortatio. - De monarchia. - Λ pologia Ι pro christianis ad

20쪽

Hoc quod Justinus, iter obivit Tatianus, hoc Athenagoras, hoc longus bellatorum ordo, qui prima pugnae tentamina cum hosti hus civere: qui profecto tamquam inexercitati pugiles in prima acie, primoque in congressu corruissent, nisi eorum dexteras graecae litterae obarmassent. Hoc itaque inter nos et illos, qui a graecis latinisque aureae aetatis scriptoribus adolescentes avocant, interest; huc

recidit quaestio: quod illi religionem dicendi artis praesidio nudant, nos obsepimus: illi arma hebescentia et rubigine exesa, nos rutila et fulminea comparamus: illi eloquentiae laudem, quae graeco latinoque sonte manat, a religione distrahunt, nos adsciscimus: illi stilum barbario infuscant, inquinate loquuntur, orationem Subagrestem

subrusticam scabram excudunt, nos expurgamuS et expolimus. IJna est enim religionis bonarumque artium parque conditio: quantum de litterarum cultu decedit, tantum de religionis tutamine imminuitur: comes siquidem et administra religionis est omnium sapientium consensione, eloquentia : humanioribusque litteris veluti solo ac iundamento sacrae disciplinae superstruuntur. Ut vero ad illa ecclesiue ornamentu, virtutis doctrinaeque antistites, quorum auctoritate et exemplis causa haec diiudicanda, lisque componenda est, nostra reseratur Oratio: numquam prosecto sese graecis latinisque ethnicorum litteris ab ineunte adolescentia abdidissent, nec Voce nec praeceptis adolescentes ad eas acerrime arripiendas inflammassent, nisi ex hisce artibus laetissimus fructus

Λntoninum Pium. - Λ polog. li pro christianis ad senatum romanum. Dialogus cum Tuphone iudaeo. - Opera greeo-latina edit. maurin.