De metaphorarum usu quodam Ciceroniano [microform]

21쪽

De metaphoris ex sermone militum atque gladiatorum haustis Una cum illis metaphoris, quas rhetores e imagine

corpori Sumpserunt, considerandae sunt translationes ex certaminis simili haustae. Nam cum orator Saepe cum milite sive gladiatore comparetur, quasi non ingenii, sed corporis armi pugnet, nonnumquam eadem vox tralata et in oratione et in Oratore usurpatur; sic Cicero de r. lu 28 de vi Demosthenis loquitur, cum eandem Vocem in oratione adhibeat de r. l 29: harum trium partium prima lenitatem orationis, secunda acumen, tertia vim

desiderat .

Qua ex certaminis imagine permultae metaphorae non solum apud Latinos rhetores, id quod oline l. c. demonstravit, sed iam apud Graecos emanaverunt. Sic, ut exempla afferam, translationes πὰτ δυα Sive narωυtακperusitatae erant ' Quam ob frequentiam huius comparationis minime mirum est, quod in eam iam ineunte primo libro rhetorico Ciceronis, de in v. Ira dico, incidimus: qui . . ita Sese armat eloquentia, ut non oppugnare commoda patriae, Sed pro his propugnare possit, is

mihi vir . . utilissimus . . fore videtur . 3 cf. Strau l. c. p. 59 Sqq. - Oline l. c. p. 29. cf. F. st lex Platon. Lips. 1835 S. V. αrἀvs et ἀ7 vvlανοῦ

Ille hic quoque Graecorum auctoritatem secutus est, ut saepius ipse concedit: Sic Top. 93: refutatio . . . accusationis, in qua est depulsi criminis, quoniam Graeces et oest dicitur, appelletur Latine status: in quo primum insistit quasi ad repugn and umcongressa defensio ' dicit se voce status Graecumis Izασις reddere, eandemque videlicet Ob causam nonnullis verbis infra ad eam tralationem particulam quasi adposuit. Quo e loco efficitur quoque illam vocem artis vocabulum esse, id quod Graecorum rhetorum verbis

comprobatur: nam et Dionysius a l. qui de com p. Verb. 22, 148 quidem ἐρειδεσθαι βουλεται et ov0ματα ασφαλως, και τα οξις λαμβα vetv Οχυρας propriae Sententiae vocis recordatur, ut e verbo ερειδεσδ αια elucet, et O- steriores rhetores ea frequentius utuntur; sic et Hermogenis, qui proprium librum περ aetασεω composuit Walgili , et aliorum rhetorum in scriptis sententia eius explicatur, ut in prooemio libri περὶ στασεω I ala Vl 20 et in scholiis ad eum librum scriptis sibi d. 72J in libro An Onymi denique περὶ ω setasεω sibi d. V 59 a priorum

nonnullorum rhetorum, ut Hermagorae, citantur definitiones illius vociS.'Qua ex imagine haec metaphora ducenda esset, a scholiastis compluries quaesitum est, ut in scholiis εἰς πια-οει I ala V 198 9 scriptis o με Ιαρ απο ουστα ι-

άζει τους Iua vicola. Evoυς πρὸς Πηλους Ψασὶ vivoμασθαι et v στασιν δε απο ου ἐκατερου ci vivetιδικω io leti τι voc' Quo de vocabulo fusius Quintilianus ipse quoque egit inSt. or. Ill 6, 3 qq.: Statum Graeci etaui vocant: quod nomen non primum ab Hermagora traditum putant, sed alii ab Naucrate socratis discipulo, alii a Zopyro Clazomenio quamquam videtur Ae-Schines quoque in oratione contra Ctesiphontem ut hoc verbo, cum a iudicibus petit, ne Demostheni permittant evagari, sed eum dicere de ipso causae Statu cogant. Quae appellatio dicitur ducta vel ex eo, quod ibi sit primus causae congreSSuS, Vel quod in hoc causa consistat ' deinde de tralata vi illius vocis loquitur. 3 cf. Volliman l. c. p. 24.

22쪽

αo ραλους κρηπιδος ἐστα vet περὶ et olκεια δικαια illos autem inde non certum quicquam cognovisse e Sopatii potissimum aetis effici potest qui ad verba Hermogenis:

Qua in disceptatione Cicero ipse quoque Versatur. At cum Hermogenes rem in medio relinquat, Cicero . c. non Solum pro voce nazχae ς Latinam nStatuS ponit, sed etiam imaginem longius propagat; nam ex eodem pugnae simili ceteras quoque tralationes Sumit. Alibi vero nonnumquam propria is quae sit cognosci non poteSt, ut insequenti in sententia: δε Atque in deliberationibus etiam et laudationibus idem existunt status et Tusc. ill 9: Nimirum igitur, ut in causis non Semper utimur eodem statu sic enim appellamus controversiarum genera), . . .

Aeque autem ac Top. 93 illius vocabuli de propria Sententi admonemur Iart. Or. 302 nonnullis aliis meta-

' Quae eadem vox proprie in pugna usurpatur cf. r. 129 3,magno Semper Si impetu saepe adversarios de statu omni deieci muS .

phoris, quae indidem haustae sunt: ita primus ille status et quasi conflictio cum adversario coniectura quadam, Secundus eqs; et quamquam primum quidem verba propria Sequuntur, infra imago renovatur 7 , et quoniam Semper i s qui defendit, non solum resistat oportet aliquo certo statu aut infitiando aut definiendo aut aequitate opponenda, Sed etiam rationem subiciat recusationis suae, primus ille status rationem habet iniqui criminis ipsam negationem inflictionemque facti Secundu . . ' eqS. Ad eandem porro comparationem tralatio παλαiIzραα referenda est, qua ut Xemplum Ileram, S. - LonginuSTῖρ υ νους , utitur, ubi dicit Xenophontem et latonem

qui Or. 29 etiam de retet . χ: et ti, Oratore loquitur. Vocem palaestrae ipsam legimus in . de r. l l , mi Di di m quoddam genus est verborum et laetum, et palaestrae magis et olei quam huius civilis turbae ac fori , quae ad verba id erit adnotat nitidum ob insequentem v palae Strae dictum essen et Ob eandem scilicet causam solei quoque adpositum St. Eadem tralatione utit inquitque imago quasi procreatur , , Phalereus . . SuccesSit eis senibus adulescens, eruditissimus ille quidem horum Omnium, sed non tam armis institutu Squam palaestra itaque delectabat magis' enienses quam inflammat, B t. 'rocesserat enim in solem et pul-Verem, non ut e Theophrasti doctissumi hominisu mi s , qui idem locus Optimum e X emptu ira praebet ejus proprietatis Ciceroniani Sermonis, qua primum quidem propriae sententiae tralation s nullam rationem habet, pergit enim : , , itaque delectabat magis . . quam inflammabat deinde autem denuo ad imaginem redit. TAt eadem OX παλαόπτρα usum atque Xercitationem significat, cuius videlicet sententiae Cicer Or. 228 rec Or- cf. r. 42 p. 40 al.

cf. Theocrit. 2, 50: λιπαρα παλαίστρα '.

23쪽

datus est , , Ut enim athletas nec multo secus gladiatores videmus nihil nec vitando facere caute nec petendo Vehementer, in quo non motus hic habeat palaestram quandam, ut quicquid in his rebus fiat utiliter ad pugnam idem ad aspectum etiam sit venustum, sic orator nec plagam gravem facit, nisi petitio fuit apta, nec satis tecte declinat impetum, nisi etiam in cedendo quid deceat intellegit itaque qualis eorum motus quos παλαί set ρους Graeci vocant, talis horum mihi videtur oratio, qui

non claudunt numeris sententias, tantumque abest ut . . enervetur ratio compositione verborum, ut aliter in ea nec impetus ullus nec vis esse possit. Sed magnam exercitationem res flagitat ... quibus verbi paulatim ad propriam orationem revertitur. Quam comparationem totam e tralatione παλαιset et ortam SSe elucet inde, quod et ad hanc potissimum vocem pronomen quandam e Xcusans adponit et Graecum adiectivum ipsum Latino sermoni inSerit. Deinde adiectivum ψIυυεστρανιμέυος nonnulli Graeci, ut lato ' et Demetrius, ' e imagine pugnae duXerunt. Quo artis vocabulo Dionysius a l. ut X empla afferam,

utilii Lys. V 464 cf. p. 30 adn. 2 et ibid. XIll 482:

nullo locos, quos omnes Gelgenm uelle l. c. p. 9 sqq. contulit. Nec minus apud posteriore rhetores συστρέφεινα in oratione dicitur, ut apud Hermogenem in l. περι δευ valtero Spengel l 347, 3l: et κατα συστρο ρη et On-

At haec quoque tralatio, unde emanaverit, inter Graecos rhetores non satis constat. roli quidem ad Brut 309 citat Sext. adv. gram m. Oui ἐρωτημε , oet l, δια-

U Quocum loco comparatur or. 133: Zeno quidem ille, a quo disciplina Stoicorum est, manu demonstrare solebat, quid inter has artis interesset; nam cum compresserat digitos pugnumque fecerat, dialecticam aiebat eiusmodi esse cum autem deduκ erat et manum dilataverat, palmae illius similem eloquentiam eSSe dicebat Atque etiam rantes hunc Aristoteles principio artis rhetoricae dicit illam artem quasi ex altera parte reSpondere dialecticae, ut hoc videlicet differant inter se, quod haec ratio dicendi latior sit, illa loquendi contractior . - Ceterum Ciceronis ratio narrandi hoc loco maxime dister a Sexti nam hic, cum in manu iisdem vocibus, quae pro artis vocabulis in oratione adhibentur, proprie utitur, illorum ipsorum vim explicat nec solum, id quod apud Ciceronem factum est, in universum Aponit, quid intersit inter dialecticam et rhetoricam. - Denique nonnullo locos Fabricio ad Sext. Emp. adv. gramm. collatos altero, quibus iisdem id demonstretur, quantopere rhetores alius ab alio pendeant: ISidorus II 23. Orig. e Varronis novem disciplinarum libris: Dialectica et rhetorica est quod in manu hominis pugnus astrictus et palma distensa illa, verba contrahens, Sta diSten-

24쪽

Inde autem illud artis vocabulum profluxisse tum demum putaremus, si Zeno primus eo usus esset. At cum idem apud Platonem legamus in rot 3 2 E es

gittarii, Zenonis illud dictum ponendum est in genere fabularum quae dicuntur aetiologicarum. - Εκ tertia denique imagine Demetrius περ ἐρμηvειας X Hala X 6 eam

Quod vocabulum Cicero Latine adiectivis aut contractus aut astrictus reddidit, ut de or ill l 6, ubi .contractum et diffusum genus dicendi inter Se Opponuntur; similiter Brut 34 Sp. Mummium is astrictiorem avocat et de r. L70 dicit poetam astrictiorem esse quam oratorem de r. ill 84 quoque is adsentior Theophrasto, qui putat orationem, quae quidem sit polita atque iacta quodam modo, non asta icti, Sed remissius numeroSam esse oportere et Brut. 20: Nam ut Stoicorum adstrictior est oratio aliquantoque contractior quam aures populidens. , quae ad verba Fabricius adnotat Varronem quoque hoc de Zenone Citiens narravisse. raeterea citat praecipue Cic. de in .llis, 17: Zenonis est hoc Stoici omnem vim loquendi, ut iam ante Aristoteles, in duas tributam esse partes, rhetoricam palmae, dialecticam pugno similem esse dicebat, quod latine loquerentur rhetores, dialectici autem compressius ' et Quint. II 20: Cum duo sint genera orationis, altera perpetua, quae rhetorice dicitur, altera concisa, quae dialectice quas quidem Zeno adeo coniunxit, ut hanc compressae in pugnum manus, illam explicitae diceret similem . cf. lat. ol l 336 B: υκε ei μυχία, cev αλλα ξυστρι νας ια. τὸ ωσπερ θηρio ἐμε ερ' ημα - διαρπασόρ. M.

requirunt, sic illorum liberior et latior quam patitur consuetudo iudiciorum et fori illud adiectivum adhibitum est.

Attamen is non in pugnae, sed in vinculi imaginem incidit or. 220 nec tamen haec ita sunt artat et astricta, ut ea, cum velimus, Ma Xare nequeamus . Ex eadem contentione orationis et pugnae tralationes

cendae Sunt, quas, ut e Xempla afferam, offendimus apud Nicolaum Sophistam in libro, quem inscripsit προIulo χαματα re Sp. ill q9, 3J προ P μ in σμά ἐστι καθολο ασκησις

Quas voces Cicero nimirum metaphoris .eκercitatio αet e Xercere reddit, ut Brut 309: A quo i. e. a

stoico Diodoto is cum in aliis rebus tum studiosissime in dialectica exercebar ; ibid. 332 151 249 de r. 8l ibid. 90 454 243 de r. l 39; de r. ill 90;

At cum proprie, ut de r. I 287, de gladiatorum ex ea cinxi in e loquatur, ab illis vocibus profectus nonnumquam Oratore et gladiatores pluribus verbis inter se comparavit. Sic de r. l 56l primum quidem proprie locutus' istam vocis et spiritus et totius corporis et ipsius linguae: motus et in X e ciuxti O me non tam rartis indigent quam laboris Exercenda aest etiam

memoria ediscendis ad verbum quam plurimis in nostris' cf. Verr. I 13: artioribus apud populum Romanum laqueis tenebitur ' et de rep. II 69: concordia, artissimum atque optimum in omni re publica vinculum incolumitatis . cf. ah ad or. 6.

25쪽

scriptis et alienis. Atque in ea exercitat One non sane mihi displicet adhibere, si consueris, etiam istam locorum Simulacrorumque rationem, quae in arte traditur , deinde tralat sermone usus pergit: Educenda deinde dictiost ex hac domestica exercitatione et umbratili medium in agmen, in pulverem, in clamorem, in castra atque in aciem forensem, subeundus visus omnium et periclitandae vires ingenii, et illa commentatio inclusa in veritatis lucem proferendast , et idem artis vocabulum ei de r. l 47 occasionem dat similis quidem imaginis cuiusdam proprio sermoni inserendae: Et e Xercitatio quaedam suscipienda vobis est quamquam vos quidem iam pridem estis in cursu - , sed iis, qui ingrediuntur in stadium ' quique ea, quae agenda sunt in foro tamquam in acie, possunt etiam nunc e Xercitatione quasi ludicra praediscere ac meditari .i Denique Brut 243 commemorandum est, ubi Orator inexercitatus cf. πάλαισzρος comparatur cum pugile: Sed ut pugiles inexercitati etiam si pugnos et plagas Olympiorum cupidi ferre possunt, Solem tamen saepe ferre non possunt: sic ille, cum omni iam fortuna prospere functus labores etiam magnos excepisset, illius iudicialis anni severitatem quasi solem non tulit. Attamen haec comparatio e Soli metaphora, quam perusitatam esse Ernest l. c. s. V. Sol demonstravit, 'orta esse videtur, quod illa in utroque membro comparationis invenitur.

Quam lectionem veram existimo, cum optime quadret incursus imaginem, qua Cicero Saepius utitur, ut Cat. mai. 38: haesunt exercitationes ingenii haec curricula mentis ' et Brut 33l: istuum enim forum tuum erat illud curriculum . V cf. 44 extr. : nunc de ipsa exercitatione quid

Sentias, quaerimuS .

Τ') Sol cum umbrae opponitur, significat in re militari pugnas, proelia vera, quae opponuntur exercitationibus militaribus in oratoria autem orationes in foro aut contionibus, quae

Nec minus verbum defendendi ansam dat totius comparationis orationis et pugnae faciendae. Quam vocem ita, ut quae Sit propria vis non cognosci possit, permultis locis adhibuit, quo e numero de Off. I A laudo: eκ accusatione et e defensione iudiciorum ratio constat; quarum etsi laudabilior est defensio, tamen etiam accusatio probata persaepe est. lanius autem inde profectus oratorem et militem inter se confert cum de r. 2 4, quo loco ad verba paterni iuris defensor adponitis et quasi patrimonii propugnator sui , tum de or. 242: in eo autem iure, quod ambigitur inter peritissimos, non est difficile oratori eius partis, quamcunque defendet, auctorem aliquem invenire; a quo cum amentata hastas acceperit, ipSe eas Ora toris lacertis viribusque torquebit hoc enim loco imaginem militis cuiusdam muros defendentis, cui hastae ab aliis porriguntur, perspicue ante oculos nostros proponit. Eadem atque defendendi scedendi tractatio apud Ciceronem est, quod Verbum, mi exemplum afferam, artis

opponuntur declamationibus h. e. Orationibus, quae de rebus fictis exercitationis causa habentur in schola ' Ernest l. c.J. Quintilianus saepe hac metaphora Sus St, ut inSt. r. X 5, 17: Sed quemadmodum forensibus certaminibus exercitatos, et quasi militantes reficit ac reparat haec velut sagina dicendi sic adolescentes non debent nimium in falsa rerum imagine detineri et inanibus simulacris, usque adeo, ut disiicile ab his digres-SO Si assuefacere, ne ab illa, in qua prope conSenuerint, umbra, Vera discrimina, velut quendam solem, reformident , ibid.Xli 0, 5 is . . qui quia clariorem vim eloquentiae, velut Solem, ferre non poSSunt umbra magni nominis delitescunt , ibid. II, 18 9 Ante omnia, futurus orator, cui in maxima celebritate et in media rei publicae luce vivendum est, assueScat iam a tenero non reformidare homines neque illa solitaria et velut umbratili vita pallescere. Excitanda mens et attollenda semper est, quae in huiusmodi Secretis aut languescit et quendam velut in opaco situm ducit aut contra tumescit inani persuasione necesse est enim sibi nimium

tribuat, qui se nemini comparat. Deinde cum proferenda sunt Studia, caligat in sole, et omnia nova offendit, ut qui solus didicerit, quod inter multos faciendum est M.

26쪽

vocabuli loco posuit Acad. prior. l 96: Cederet scilicet. Ipsa enim ratio conexi, quum conces Seri SuperiuS, cogit inferius concedere , cum de r. l 294: Sed tamen ego de mea nunc, non de aliorum facultate disputo confiteorque me, si quae premat res vehementius, ita cederes Olere, ut non modo non abiecto sed ne reiecto quidem scuto fugere videar, sed adhibere quandam in dicendo speciem atque pompam et pugnae Similem fugam, consistere ver in meo praesidio sic, ut non fugiendi hostis, sed capiendi loci causa cessisse viderar uberius oratio et pugna inter se comparentur. λη-Ρugnae denique opponitur, ut de r. l 294, v pompasi, quae voca Graecis acceptum item artis vocabulum est; tu illi Darium et πομπικος ' sic Cicero Or. 42 pompamuel spugnam inter Se Opposuit norationi genu . . . pompae quam pugnae aptius, gymnasiis et palaestraedicatum, spretum et pulsum Oro' , ubi nonnullis verbis in Ira, ut est consuetudo eius, denuo eandem imaginem renovat is verum haec ludorum atque pompae, nos autem iam in aciem dimicationemque Veniamus . - ' cf. Archiloch. 5 Hiller-Crustus p. 3J.

' ι i. Uion Hal. Socr. I 38 de m. 6, 32. cf. iderit a. h. l. cf. Brut. 200 quoque: intellegit oratorem in ea causa non adesse, qui possit animis iudicum admovere orationem tamquam fidibus manum , quibus verbis redit ad illud simile, quo si 199 usus erat: Ut enim e nervorum sono in fidibus quam scientere pulsi sint intellegi solet sic e animorum motu cernitur quid tractandis his perficiat orator . ' cf. de r. l 94: sed eorum partim in pompa partim in acie inlustres esse voluerunt et Brut 222: Q. etiam Catulum filium abducamus e acie, i. e. a iudiciis, et in praesidiis rei publicae . . . collocemus .

De copia orationis. Multorum quoque artis vocabulorum, quibus ci ci a orationis significatur, ad propriam sententiam Cicero saepius redit. Sic illa voce ipsa, qua nimirum Graecorum πλη-iνος reddit, in animo eius aquae imago excitatur, ut deor ill 68 ob in haec recentior Academia manavit, in qua extitit divina quadam celeritate ingenii dicendique copia Carneades , praecipue autem Brut 51: hinc Asiatici oratores non contemnendi quidem nec celeritate nec copia, Sed parum pressi et nimis redundantes et similiter adiectivum plenus de r. ill 199 in corpore usurpatur: , , Sed etiam si habitum orationis et quasi colorem aliquem requiritis, est et plena quaedam,

sed tamen tere . . . cf. Cic. r. 99: At vero hic noster ni Si Suam copiam cum illis duobus generibus temperavit, maXime est contemnendus ' de r. ill 25 is rerum enim copia verborum copiam gignit ' or. 37; de r. l 54: Nam orationis quidem copia videmus ut abundent philosophi ; de r. I 85 heκcitabatur homo promptus atque omni abundans doctrina et quadam incredibili varietate rerum atque copia . ' cf. ermog. περὶ 1εθιδου δεivo V Wal Ili 06J πλῆθ6 c

nti beni Begris ber copia opulenta bie oritelliin is ille benε afluere,

abundare) nahe vernaanb iis . cf. de div. II 69: si lacus Albanus redundasset, isque in mare fluκisset, Romam perituram si repressu es Set, VeiOS . cf. de r. ill bi: de horridis rebus nitida, de ieiunis plena, de pervulgatis nova quaedam est oratio tua f. Verisimile est Ciceroni hic quoque corporis imaginem obversari; ieiunu Suenim poSitum est pro Graeco ἰσχυογ cf. Dion Hal. ad Pomp. I 758:

27쪽

Ρro Graeci poseo verbis di ξαυα et πλεουάζε:υα Latini videlicet sabundare et redundare dixerunt, id quod ex rhetorum definitionibus quoque elucet, ut e Quintiliano inst. Or.l 3, 6) Abiit e Xcessit, erupit, evasitu. Hoc Caecilio πλε- ουα Il1ις videtur, id e St, abundans ' πλεοιαέουσαJ Supra necessitatem oratio sicut illa Vidi oculos ante ipse meos a. . Nam et geminatio et repetitio et qualiscumque adiectio πλεουα Ilic videri potest ' et e Charisio gramm Lat. 27 K. leonasmus est sententia verbo plus quam necesse est abundans, ut issic ore locuta estu, cum sufficeret dici sic locuta est. cf. Diomedem

Cicero quamquam plerumque propriae sententiae verbi abundandi rationem non habet, ut de r. l 15l: Nam orationis quidem copia videmus ut abundent philo-SOphi, qui, ut Opinor, . . nulla dant praecepta dicendi nec idcirco minus, quaecumque re propositaSt, Suscipiunt, de qua copiose et abundanter loquantur ill 52:

μυ . . Dem. 58, 328 cf. Spenget, rhet. r. II 32 46 50 Q;i66: 98 2a2 220 242 252 quod illi rhetores omnes πλεουαzii Iuiisdem fere verbis definiunt, inde quoque cognosci poteSt, quantopere alius ab alio pendeant. Quo e numero Tryphon Sp. Illa 98J πλεουαομ6: quid sit fuSius Xplicavit: πλεουασγ.6 iuri λέξις ἰ

' idem exemplum rettulerat iam inst. r. ill 3, 53: Est et πλεovασμος vitium, cum Supervacuis verbis oratio oneratur. α Ego oculis meis vidis .

hqui abundanter . . dicunt . . , Brut 238: non erat abundans, non inops tamen , de opi. gen. r. 8 hanc quoque Vocem in imaginem corporis amplificandam adhibet: imitemur is illos potius, qui incorrupta Sanitate Sunt, quod est proprium Atticorum, quam eos, quorum vitiosa abundantia est, qualis Asia multos tulit . Aeque verbo redundandi saepe ita utitur, ut propria vis quae sit cognosci non possit; sic de or. I 83 scribit: isverborum omnium definitiones, in quibus neque abesse quicquam decet neque redundare Or. 17 secum res postulabit, genus universum in Species certas, ut nulla neque praetermittatur neque redundet, partietur ac dividet , de r. ill 16: fuit uterque . . perfectuS, ut neque in Antonio deesset hic ornatus orationis neque in Crasso redund aret . - At cum, ut is abundareu, sic hoc quoque Verbum proprie ex aquae imagine derivandum

Sit, minime mirum est, quod Cicero et Brut 316: Molol dedit operam, si modo id consequi potuit, ut mi mri s redundantes nos et supra fluentes ' iuvenili quadam dicendi impunitate et licenti reprimereti et quasi extra ripas diffluentis coerceret 3 et ibid. 203: redundans tamen nec circum Iliems περιρρέουσα is oratio is hoc simile delabitur. εNonnumquam autem ei verbo redundandi uso plantae imago obversari videtur, id quod facillime fieri potuit, cum, ut supra Ip. 42 commemoravimuS, redundare pro οἰδαυα diceret. Sic et r. I 20: Et enim e rerum cognitione ecflorescat et redundet oportet oratio et de r. IL I explicanda esse Opinor. Quamquam

' cf. Quint. inst. r. VIII 6 40: Apud oratorem, nisi aliquid efficitur, redundat ' lX4, 16: aures, redundantia ac nimia fastidiunt'; X 3, 4: nisi copia redundet ' XII 10, 8. ' Dion Hal. Dem. XVIII 1006l de Isocratis dictione scribit:

28쪽

hoc quoque loco primum quidem is oratione . . celeri et concitata, quod erat ingenii, et verbi ecfer Vescentibus et paulo nimium re dum tantibus, quod erat aetatis orationem cum aqua comparat; apposuit enim necfervescentibuSu, quam vocem in aqua dici et e l. denat. deor. I 27: Quam Similitudinem cernere OSSumus in iis aquis, quae effervescunt subditis ignibus

et e or pro lanc a cognoscimus: Si campus, atque illae undae comitiorum, ut mare profundum et immensum, Sic effervescunt quodam quasi aestu ut ad alios accedant, ab aliis autem recedant . . . Τ' Deinde autetia ad vitium simile delabitur , , Non Um aspernatus Volo enim se et ferat in adulescente secunditas. I Nain facilius sicut in vitibus revocantur ea, quae se nimi uin profuderunt quam, si nihil valet materies, Ova sarmenta culturu

' cf. Quint. inst. r. X l, 62: Stesichorus, redundat atque et tunditur de nat deor il l6: mare isneque redundat umquam neque ei uidi tua l. cf. Verg. Aen. l 107. ' cf. Brut. 246 QM. Poritidius . hec fervescen in dicendo stomacho Saepe iracundiaque vehementius . - Ceter proe ecferVeScere Saepe verbum implex scribit, ut proprie Verr 67:is aqua denique ferventi . . Philodamus periunditur , tralat Brut. 108: Appi Claudi volubilis, sed paulo fervidior oratio , ibid. 24s: is fervido quodam et petulanti et furioso genere dicendi . Quae metaphora cum proprie in vino quoque usurpetur, Brut 287 8 inde profectu longius orationem cum vino comparat: Ut si quis Falerno vino delectetur, Sed eo nec ita novo, ut proxumis consulibu Snatum velit, nec rursus ita vetere, ut Opimium aut Anicium consulem quaerat . num igitur, qui hoc sentiat, si is potare velit, de dolio sibi hauriendum putat Minime; sed quandam sequatur aetatem. Sic ego istis censuerim et novam istam quasi de musto a Paeti fervidam orationem giendam nec illam praeelaram Thucydidi nimis veterem tamquam Anicianam notam persequendam ipse enim Thucydides si posterius fuisset, multo maturior fuisset et mitior . quae autem imago ei obversatur Brut 3l6: contentio nimia vocis resederat et quasi defer

verat ratio .

U Apparet hanc lectionem optime totius loci in sententiam

quadrare.

excitantur; item volo esse in adulescente, unde aliquid amputem. Non enim potest in eo sucu Sesse diuturnus, quod nimi celeriter est maturitatem a se citu M. D

De flumine orati OnlS. illam comparationem orationis et fluminis, in quam Ciceronem saepius incidisse capite antecedente demonstravimus, iam apud Graecos frequenter invenimus. Sico περιρρεῖ γ ScripSerunt: et o ευρους, ut Dion Hal. de Omp. verb. 23, 380 εἰκotio δ' εIovε ἡ λεξις ευρους τις καὶ

cf. Quint. inst. r. et Hieronymum Norde l. c. l63 5J: . . quod et in diserti SSimi viris Graeciae legimus, qui Asianum tumorem Attico siccabant sale et luxuriantes flagellis vineas falcibus reprimebant, ut eloquentiae torcularia

non verborum pampini Sed sensuum quasi uvarum expressionibu redundarent .

cf. orde l. c. I 14 I 637 adn. 7. - agelSbach l. c. 139, 3. - Straub. l. c. p. 45 et 50. y cf. p. 3 adn. 10. cf. Stati baum a. h. l. Dion Hal. ad Omp. II 6 eundem locum haedri citat. Ex posterioribus rhetoribus multa κempla ab Ernestiora.

c. collata Sunt.

29쪽

Aeque Cicero de flumine orationis loquitur de r.

II 62: Videtisne quantum munus sit oratoris historia pHaud scio an flumine orationis et varietate maxumum et r. 53: flumen aliis verborum volubilitasque cordi est et Brut 325: aliud autem genus est non tam ententiis frequentatum quam verbis volucre atque incitatum, quale est nunc Asia tota, nec flumine Solum orationis, Sed etiam exornato et faceto genere verborum quibus omnibus locis flumen ut artis vocabulum adhibitum est. Contra ad propriam vim redit cum or. 228 sine infinite feratur ut flumen oratio tum de nat. deor. I 20: ut profluens amnis aut vi aut nullo modo, conclusa autem aqua facile corrumpitur, sic orationis flumine reprehensoris vitia diluuntur, angu Stia autem conclusae orationis non facile se ipsa tutatur . Fluere quoque oratio dicitur, ut de or. ill 190 nefficiendumst illud modo nobis, ne fluat Oratio, ne vagetur, ne in Si Stat interius, ne e Xcurrat longius Or. 198 is in dicendo . . nihil est propositum, nisi aut ne immoderata aut angusta' aut dissoluta aut fluens sit oratio Or. 200, r. 220 odissipata et inculta et fluens est oratio ; or. 39 autem haec comparatio planius Xpicta est: quo magis Sunt Herodotus Thucydidesque mirabiles . . . . Alter enim Sine

ullis salebris quasi sedatus amnis fluit, alter incitatior fertur et de bellicis rebus canit etiam quodam modo belli cum . Accuratius vero quaerendum est de Brut. 274 si Nihil tam tenerum quam illius comprenSi Verborum,

nihil tam flexibile, nihil quod magis ipsius arbitrio

fingeretur, ut nullius oratoris aeque in potestate fuerit: quae primum ita pura erat, ut nihil liquidius,

ρὶ cf. Nagelsbach l. c. p. 562 adn.' cf. de nat. deor li 20. y cf. Quintil. inst. r. XI 2, 46: resistens ac Salebro Saoratio .' Inde Ciceron. s. v. adhaerescere .

ita libere fluebat, ut nusquam adhaeresceret J,

cum interpretes inter se dissentiant, quaenam imago Ciceroni hic obversetur. Nam cum Schuet2 scribat is oratio dicitur adhaerescere, ut aqua quum in flumine ad saxum aut aliam iniectam rem offendit , Krol a. h. l. putat Ciceronem hic de veste cogitasse. Quae opinio confirmatur quodam modo verbis antecedentibus mollis et pellucens vestiebat oratio a nec minus adiectivum tenera in illam imaginem quadrat, ut qua metaphora Ciceronis animo saepius imago rei flexibilis repraesentata sit, ut cum Or. 52 3: Nam est oratio mollis et tenera et ita flexibilis, ut sequatur quocumque torqueas . . ,

tum de or ill 176: Nihil est enim tam tenerum neque tam flexibile neque quod tam facile sequatur

quocumque ducas quam oratio ubi nonnullis verbis infra pergit is . . Non enim sunt alia sermonis alia contentionis verba neque ex alio genere ad usum cotidianum alio ad scaenam pompamque Sumuntur; sed ea nos quom iacentia sustulimus e medio, sicut mollissimam ceram ad nostrum arbitrium formamus et fingimus . Attamen, ut cognoscamus, utra Sententia vera Sit, tralationum purus et liquidus imprimis usu considerandus est. Metaphora purus idem significat atque Graecum καθαροςα, quod artis vocabulum comparationis

12, 17 Har p. 305): Latinitas est, quae Sermonem purum conservat ab omni vitio remotum J; eigenmi ille l. c. p. 13, 17; Hermog. περὶ δεα α Wal II 202J 'Εμοιαι olus, tu καθαραὶ

30쪽

Ut vero Dionysius Hal. hoc loco καθαρις et νὼ πJI ic , Sic Cicero de r. ill 38 , , quinam igitur dicendi est modus

melior . . quam ut Latine . . . dicamus Atque eorum . . rationem non arbitror exspectari a me puri dilucidique sermonis adiectiva purus et dilucidus inter

Quamobrem verisimillimum est Ciceroni rut. 274 quoque eandem imaginem obversari, in quam verbum adhaerescendi quoque cadit, cum, et Si non ip Sum tamen haerere quidem in aqua adhibeatur, ut de in V 84 foratio is haeret in salebra illam autem interpretationem veram esse Sequitur e eo, quod proprie tralatio is liquidus in aqua dicitur . et

' Hanc sententiam iterat Dem. V M. cf. de is lil iT: sed aqua haeret, ut aiunt Nigels-bach l. c. g 29 4. Otto, Sprichworte p. 32. Dci de or il l 59: genus sermonis adieri non liquidum, non tu sum ac profluens, sed exile aridum concisum ac minutum .

At redeamus ad propositum. Similem quandam propriam vim atque fluere nimirum habet fluctuare quam tralationem Or. 98 legimus: Omnis me claudicans nec quasi fluctuans et aequabiliter constanterque ingrediens numerosa habetur oratio . ubi Cicero particulam qua Si adposuit, quod , fluctuare Q hic singularem quandam vim habet id quod e verbo audicandi, quocum coniunctum St, concludere licet. Hoc enim verbum quod, ut X empla afferam, de tr. ut 198 out in versu Volgus, Si S peccatum, videt, sic si in uix in nostra oratione claudicat, sentit et Or 173 is nihilne eis inane videtur, nihil inconditum, nihil curtum, nihil claudicans, nihil redundans p legimus, proprie in corpore usurpatur aeque atque Graecum adiectivum χ ωλι et, quo tralate Demetrius περ ερ11ηυε α 18 Spenge ill 264 utitur:

inde sequitur Ciceronem v fluctuare si quoque, quamquam a fluendo ducendum est, tamen hic in corporis imagine adhibere cuius Sententiae rauctor ad Herennium quoquel a Mar p. 303 videtur recordatus esse: Qui in mediocre genus orationis profecti sunt, si pervenire eo non potuerunt, errantes perveniunt ad confinii genus eius generis, quod appellamus dissolutum, quod est sine nervi et articulis, ut hoc modo appellem fluctu an S eo quod fluctuat iu et illuc me potest

confirmate neque viriliter Sese e X pedire . Denique deor. 2l nonnullis verbis agendum est is Est autem quidam interiectus inter hos i. e. grandiloquos copi OSOS que et tenues acutosque Oratores medius et quasi temperatus nec acumine posteriorum, nec fulmine utens Superiorum Vicinias amborum, in neutro e Xcellens, utriusque particeps vel utriusque . . potius X perS; Sque uno tenore, ' ci de r. II 2 9: Sp. Carvilio graviter claudicanti

ex volnere . . .