Godofredi Hermanni Opvscvla

461쪽

OR IN IV. SECUL ARP. YP. 3 qua osteninre possimus affluxerunt, sed illud gobrium ac MVerum gaus, hi in m est, quo mentes homia una erroribusti forat , - 'nimos ex sopore excitatos, quo lumen liue- rarum eum populo u'mmunio hiatu, quo liberalem eruditionem ingenuamque humantistem. in omnem vitam illatas HBiamuru. M laetamur autem, simul ancipiti exspectatione interid inuit pomun ---ur, ut ipsam huius est rationem con templantos ea cum, temperatione laetitiae, quam ius, rerumfaestimatio imperia quaeramus quid celebretur et a quibus cori retur et qua spe quove metu celebretur. Nam unaquaeque res duplicis faciem .h qt, nec, dum alteram intuemur, sit viscendum alterius e8t. Considerantibus nobis, auditores, quanta contentione, Pinmis opibus, quanto apparatu memoria inventae artis D graphicae recolatur, non dubium videatur nec 8e St. quin non tam natura artis atque inventio hoc studium e cit Verit, quam status in quem adducta est florentissimus et fortunatissimus, cogitatioque summorum bonorum, quibus P per eam genus humanum est asseetum ris haec maiora et

graviora quoniam me aliis relinquere significavi, hoc inutum mihi sumRm ut paucis de ipsa inventione illius ariis natur que exponam. Nam in nomione quidem artis typogra leae hoc singulare est, quod multo admirabilior eius imo inventio in qu m invexi io, in natura autem, quod uno felici iactu

invenia, vias quibus perficeretur ipsa, Mi abat. Accepimus primos fuisse Sinas, sollertissimam gentem, a quibus excogitata sit ars haec, quae ut inter nos nata merito quidem, sed tamen non ut solis Germanis propria, a dibus effertur. Θlitui illa apud Sina multa per secula, ut apud homine a cetero orbe divisos nec caelestis quod O-oant regni instituta cum aliis populis communicantes. Quid vero de eo censeamus, quod ex reliquis orbis terrarum M tibus ne eae quidem, quae alacritate et exercitatione ingenii, quae intelligentia rerum mathematicarum o mechanicarum, quae exactissima omnis generis artium peritia cultissimae suorun et politissimae, litterarum fguras membranis, chartae,

Miive materiae imprimere reppererunt Prosecto hoc iam mirabile est, ut, nisi ita esse sciremus, ne erudibile quidem videretur. Quid enim Noo pedum in sim ei pulvere Vestigia, non digitorum in luto fingondo uinae non imago

462쪽

444 OB. I IV. FESΤ. SECUL. tinctae pigmento manus in rebus attrectatis relicta viam monstrabant littorarum lineamonis tabulis ii rondi Quinne annulorum quidem signa ceris impressa, quae proxime ad typographorum aletem accedunt, ut longius progrederontur monuerunt. Denique quid de eo dicamus, quod de natura deorum disserens Cicero scripsit, non intelligere se cur, Qui mundum eme potuisso corporum concursione brtuita existimet, non putet, Si innumerabiles unius et viginti sormas litterarum vel aureae vel quales libet aliquo coniiciantur, posses his in terram excussis annales Ennii, ut deinceps legi possint, emci, quod se nescire an ne in uno piidem versu possit tantum valere fortuna' Quid vero proclivius erat; quam ut formas litterarum innumerabiles imaginanti in me tem veniret, si eae forma non casu, sed consilio componerentur, non dubium esse quin ex iis et Ennii annales et quia libo alii libri confiereno Prosecto aut sati quaedam immentes hominum obcaecaverat, aut, quod credere pium est, divina providentia tum demum caliginem ab oculis discussit, quum illud tempus instabat, quo longe saluberrimus X r centi arte fructus esset proditurus Pauli enim ante inventa est, quam expugnata a Turcis Constantinopoli compluros Graeci in Italia, quae et ipsa non paucos habebat egregie doctos homines, perfugium quaesiverunt per quos quum S mimortua litterarum studia reviviscerent alacrique impetunOVa caperent incrementa, certatim praestantissimi vetorum Graecorum et Romanorum libri legebantur explicabanturque: qui libri quo molestiore et sumptuosiore opera non Sine multis mendi describebantur, eo opportunius adiumentum us rebat nova ars, qua eos sine tanto labore tantaque impensa ita multiplicabat, ut corrumpi multiplicando non poSsent. Paullo post autem, vigentibus iam studiis litterarum latius irae Omnia lumine suo collustrantibus, vehementissimae illa de Sacris rixae exortae Sunt, quibus effectum est, ut qui se a pontificiis separaverant libros sacros in patriam linguam e

Sos popul legendos tradorent, quo quivis ipse quid illis inlibi is scriptum aut non scriptum osset noscere, Veraeque pi

tatis praeeepta ex iis haurire posset. Quo perveniri non potuisse sine artis typographicae auxilio apertum est, ea ars ut illo ipso tompore inventa videatur, quo in satis erat ut prosanae simul et sacrae litterae, altera Oxcolendo liberalia

463쪽

ΑRTE TYPOGRAPH. ιι 5bus studiis populo, aliora liberando a vinculis pontificiis in- p. sMntem rerum commutationem procrearunt. Ac testatur quidem illa ars sollers repertoris in nium eximiamque industriam, sed tamen, si bona illa quibus genus humanum beavit mittimus, ipsa per se aliquanto minus quam mulιis videtur admirabilis est. Nam ex hoc solo pendebat eius inventio, ut alicui in mentem veniret, singulas litterarum Ormas una in tabula ita coagmentatas, ut eximi cum aliisque perminari possent, pro varia positura quaeVis Verba repraesentare. Quod semel mente et cogitatione conceptum quomodo em-ciendum esset, lacile deinceps res ipsa monstrabat. Nam quid fieri oporteat si qua in re intellectum est, cetera e ponte osserunt, suppleturque tentando, si quid deesse ad porsecti nem videtur. Quae esset autem ars typographica, si scribendi ars non esset inventa et lainen hanc typographorum artem, tempore inventam artibus florentissimo, maxima sollemnitatis

pompa celebramus illa autem, rudi aeVO nata, cuius repe tor ignotus est, nulla sollemnia, nullum honorem monumenti,

nullam instaurationem memoriae habet. Atqui illo homine, qui scribere primus instituit, nihil admirabilius, nihil divinius

ri potuit. Cogitate enim, auditores, et fingite animo, quantum hoc sit, vocis non solum multiplices, sed etiam maxime volubiles sonos veluti consistere cogere Vocem ipsam, quae solis auribus percipitur, pictam subiicere oculiS, quaeque ore edita sunt, audienda per oculos etiam longe remotis, etiam serae posteritali proponere quod iis qui primo factum vid runt non minus incredibile videri debuit, quam figuras et colore corporum cerni a caecis. Est autem illud inventum eo admirabilius, quod qui scripturam excogitaVit, sere non

eo Sonos, qui natura Sua Vocales sunt, sed qui consonantes Vocantur figuris expressit, quorum sonorum multo tenuior multoque subtilior et quasi fugacior natura QSt, qu3m

lium, ut incredibili attentione summoque aciuntne opus suerit ad discrimina eorum et varietates notandas. Huius igitur tanti tamque divini hominis et nomen ei memoriam vetustas obruit quem, quisquis fuit, summis honoribus coli quum ab omnibus, tum maxime ab iis oportebat, qui si ille non fuisset, ne haberent quidvin illam cuius inventione gloriantur artem typographicam. Sed veniendum est, auditores, ad alterum eorum, de

464쪽

ειε OR IMAE FEST. SECUL. quibus me dicturum significavi, qui sint illi, qui inviniae artis typographicae memoriam Des rent.. Gedat quis, quoniam utilitas ejus ad omnes pertinet, nominem eSSe qui se Segregeta communi approbatione. . Tamen nescio an id permulti sa-ciant Non dico acinorosos, qui quam parum mistuant in actis diurnis describi, crescens in dies lenitate puniendi numerus eorum arguit, Sed illos nec paucos neque infimi ordianis, quorum interes hominum mentes crassa in caligine e sari, quo eas vel resigionis terroribus stupefactas vel alieno arbitrio parere suetas in potestate sua ac dominatione eontineant. Qui quum exstirpare nequeant ariem quaeripias p

tentior facta est, nunc Dangere eius potentiam conantur, nunc

utuntur ea ad lacandas sallacias, quibus B capere homines sperant. Ceteri gaudent arte typographica laetique hoc f stum concelebrant. Celebrant qui legendo vel erudiri voloblectari vel cognoscere quid novi accidat cupiunt celebrant qui scribunt, et horum quidem alii ut doceant, alii ut placeant, alii gratia odiove ducti, alii iique non pauci, ut vitam tot rent celebrant denique quorum negotium in arte typogr phica positum est, librarii ipsique typographi, et . qui in horum uni officinis occupati. Hi omnes uno ore, non autem animo eodem artem illam laudant. am utilissimam quid- p. 6 et sibi et in commune esse omne consentiunt, sed quoniam

caussae illius utilitatis diversissimae sunt, aliud aliorum est gaudium, atque honestissimum quidem eorum, qui vel doceri vel docere alios cupiunt quamquam horum etsi multo commodior per eam artem, tamen etiam haud paullo deterior facta est conditio. Sunt enim hi de quibus loquor docti, qui quum illo tempore, quo propemodum soli facultatem usumque legendi et scribendi possidebant, ob eam ipsam sciΘntiam admirabiles viderentur summoque in honore essent, maxima parte illius admirationis et dignitatis exuti sunt, ex quo liti rarum cognitio per omnem populum diffusa effecit ut inam indoctus quisque doctis a vulgo adnumeraretur. Facile t me illi hanc famae suae atque xistimationis imminnii'nem serunt, quia eam intelligunt nullo modo ad illorum amplit diem commodorum, quae ex arte Spographica ad se dundarint, posis comparari. Pessimi vero planequie indigni communione huius quod agitur sesti, quamquam inter laetantes atque exsultantes non ultimi, illi sunt non pauci, quos

465쪽

ΑRTIS TYPOGR. 7 non pudet plenis sanatica superstitione libellis, turpibus et obscenis sabulis, alumniosis i Sediti is scripturis, cuius modi scripta cupide expeti sciunt, populi mores et studia corruinpere. Iustissimas autem sine dubio caussas lastandi habent librarii et typographi Iam enim non servit studiis liuesarum hominibusque litteratis res libraria, Sed imperat, tributariisque non uno modo factis qui se litteris dediderunt, tantis opibus emoruit, quantas ingens huius est apparatus inglatur luculentissime. Est autem quod illis opibus non hi

solum, sed omnis urbs nostra et civitas, atque adeo universa patria gaudeat selicemque se 'raedicet Communes enim Sunt totius reipublicae, tantamque vim nacta sunt commercia rei libraria ac typographicae ut in iis potentissimus quidam nervus insit, qui re noStra animet, roboret, fructibusque clito uberrimis ita ut alere ea, Overe, tueri, firmar praecipua debeat civitatis cura esse. Non sunt tamen illae tam eximiae tamque admirabiles rei librariae opes vacuae sollicitudine, si quanta iis pericula ex ea quae nunc est rerum omnium atque animorum nuctuatione immineant consider mus. Atque hoc denique tertium est, auditores, de quo dicere constitui, qua Spe quove metu hoc estum celebretur. Nullum est genus doctrinae, quod non his temporibus tantos tamque rapidos secerit progressus, ut quorsum hoc evasurum Sit, non Videamur animo posse praecipere. Nulla pur naturae neque in caelo neque in terra neque in mari neque in imis telluris visceribus est, quae non diligentissima operosissimaque cura pervestigetur nulla rerum elementa nullaeque Vires, quae non sollertissimis ingeniosissimeque excogitatis experimentis explorentur nihil in rerum gest rum memoria, quod non ex abditis locis in lucem prolatum sagacique iudici perpensum modo labefactetur, modo fit netur, modo corrigatur nihil in gentium populorumque Velelarorum vel oblivione en sepultorum institutis moribus, linguis, quod non accuratissimis doctorum studiis explicetur atque illustretur nullae neque in nostris neque in remotissimi Oris urbium, castrorum, templorum, monumentorum ruinae, nullae cavernae tumulorum et bustorum, ad quas non

penetraro, qua non perquirere, non in tabulis pictas exhibere; non verbis describere curiosa antiquariorum industria eis esur praetereo theologorum obstinatas do rebus sacris

466쪽

ιι OR IN IV. EST SECUL. et religiosis contentiones, philosophorum de divinis atque

humanis rebus pertinaces disputationes, aliorumque innumerabilium de sua cuiusque arte ac disciplina commentationes: quae omnia quantam quamque immensam producunt libro- p rum copiam, quorum redemptio, impressio, Venditio quantis, quam Variis, quam diuturnis opus habet sumptibus, quantumque affert iis qui harum rerum curam receperunt periculum iacturae. Quod si eadem proportione, qua creScunt praesidia doctrinarum, etiam utendi illis praesidiis opportunitates augerentin non esset verendum ne quid detrimenti ex tanta mole sua caperet res raria. Nunc Ver contrarium sit, quum quo magis materia atque instrumentum eruditionis augescit, eo malignius al-dae nutriendaeque eruditioni co suli videatur. Nam praecipua seculi cura eo tendit, ut tamquam in mercatura, diligenter subductis rationibus ea tantum comparentur, quae Statim in usum versa praesens lucrum afferant. Hinc festinatur institutio puerorum atque adoleSce tium, ut quam plurima, et tamen in iis haud pauca inutilia, quam brevissimo tempore discentes, tantum sibi modo scie tiae parent, quantum opus sit ad munera civilia mediocritergerenda, impensae autem in litterarum cultum tam circumspecte et parce, quam large et prosus in ea res fiunt, quae eruditione et studiis litterarum potiores habentur. Nam si

hic illic litteris non propter utilitatem reipublicae, Sed propter ipsarum dignitatem iusta liberalitate prospicitur, at in universum tamen plurimi eorum qui in litteris versantur ea conditione sunt, ut ne officiis quidem suis possint prae vitae sustentandae cura satisfacere. Et tamen horum tenues reditus haud raro non modo non augeri, sed etiam minui solliciteque circumcidi videmus. Ita multi doctorum labore et curis misere contabescunt, homines nefarii autem et capitali supplici digni non modo vivunt, victuique eorum et cultui in saluberrimis locis provisum est munificentissime, sed etiam bene se habent, ridentque clementiam, qua mox denuo inproborum civium perniciem sint abusuri. Admirabilis vero seculi humanitas, quae liberalis in perditos, parca est ad ea, in quibus anima reipublicae et vitalis spiritus est. Haec neglectio atque contemptio eorum, quo pro munerum suorum atque officiorum ratione erudiendo excolendoque populo operam naVare portebat, magnum momentum etiam ad sin-

467쪽

ΑRTIS TYPOGR. 449 tum rei librariae habet, ut quam pro numero hominum, quibus neque ad emendos libros lacultates, neque ad utendos otium et iusta institutio desit, aut florere aut marcescerem cesse sit. Ac profecto id iam sentiri coeptum est, luendumque posthac magis erit, facta penuria doctorum. Videmus repertum esse, ut alliciendorum emptorum caussa libris periemporis antervalla particulatim vendendis dissimuletur m gnitudo pretii videmus libros longo studio multaque opera elaborato redemptorem non invenire, quia divendendi non

eisdem quae Superiore. V Spe est. Quo apertum est, illos

4psos qui scribunt a diligentia et severitate ad negligentiam

et levitatem averti. Hinc exorta est innumerabilis multitudo hominum immemorabilium, qui quaestu ca S inepta, Vana, futilia scribentes nec populo prosunt, et corrumpendo me catu saciunt ut res libraria arbori similis evadat, cuius quo latius rami panduntur, eo angustius solum relinquatur radicibus Augetur autem illud malum eo, quod etiam iudicia de libris venalia sunt, ipsorumque iudicum haud exiguus numerus ex ipsis illis compositus est vanis scriptoribus, qui etiam si Vellent, ne possent quidem qui boni libri, qui mali essent iudicare. Quo iam et laudationes librorum et vituperationeSauctoritate destituuntur, ut ne maxima quidem praeconia magnopere ad emptionem invitent. Denique Ver magnum et nescio an maximo periculum ex trium imminet gravissimorum malorum conflictione. Conspirarunt enim contra rem librariam quamvis inter ediscordes impudentissima quorumdam scriptorum audacia, inconsideratus multorum libertatem preti poscentium clam re,

magnus denique eorum penes quo Summa rerum eSt metus. p. 3

orti sunt exoriunturque ubique iuvenes iustae disciplinae rudes, sed non expertes ingenii, qui abiecta omni Verecundia religioni sanctitatem, regibus maiestatem, nobilitati her ditariam a maioribus gloriam eripere studenteS, BOV3rum rum cupiditate animos incendunt, praetentaque inani specie libertatis et aequati omnium iuris eos, qui Orte Sua non contenti sunt, quales ubique inveniuntur, apertius tectius adseditiosa consilia exstimulant. Quorum hominum insania, accepta Vulgo lucr a rei librariae, si ut aequum est reprimitur et coercetur, ingens undique auditur clamor prelum liberum esse debere criminosa si quis scripserit, puniendum

468쪽

450 OR. I IV. FESΤ. SECUL. esse perpetrato crimine. Quod qui dictitant, non distinguere videntur res diversissimas. Nam etsi verissimum est, crimina non ante quam commissa sint esse punienda, tamen preti ea ratio est, ut in eius usu quod admittitur crimen triplex sit,

unum Scriptoris, quod fit tradendo ad imprimendum libro; alterum librarii vel typographi, quod committitur imprimendo tertium civitatis, quod est in permissione evulgandi. Quae quum temporis spatio inter se distent, apparet destinati crimini reum esse scriptorem, perpetrati librarium Vel Dpographum, permissi et quasi sancitr civitatem, quae sciens crimen patrari, punire postquam patratum sit, quam impedire ne patretur malit. Quod simile est, ut si qui ei, qui interficere aliquem iussus sit, eripere mucronem dubitet, ui interfecto demum illo et intersector et qui iussisset interfici puniantur. Accedit rei atrocitas, quod revocari semel Scripto multiplicata vox nequit, nec puniendo aut restingui accensa flamma potest, aut elui adspersa innocenti infamia. Quocirca sapienter a maioribus nostris constituti Sunt cenSores, qui caverent, ne impia, impudica, iniuriosa, seditiosa in publicum

proserrentur eaque non Od Optima, sed unica ratio est, qua intra iustos limites possit scribendi temerita contineri. Quamquam haec ipsa censorum constituti nuper Sore atque adversarios invenit acerrimos, non quod ipSum munus

censorium invidiam haberet, cur enim nuper demum auditae sunt istae querelae' sed quod male abuti coeperunt potestate

Sua censoreS: quae tamen non ipsorum culpa eSt, Sed eorum quorum mandatis parere coacti sunt. Regnat enim nunc

Gallici terroris filius metus, mali patris non bona proles Quid vero metuitur' otum id omnibus est, nec celant ipsi qui metuunt. Ac scimus minime vanum suisse eum metum at illud tamen apertum est, metuendo caussa ali metuendi, diffidere suis viribus vis qui metuit. Nam ubi fiducia est, ibi non est metus fiducia autem est, ubi est iustitia quae tantum Valet, ut aut ipsa per se improbo a coniurando deterreat, aut, si qui ausi sint conspirare, non audiantur nisi a perpaucis iisque hominibus nequam et contemnendis Etenis iusto et aequo imperio parent homines libentissime, plenaque sapientiae est celebrata ab Horatio ludentium puerorum n nia, qui rex eris si recte facies dicebant. Exemplum in promptu est Felices prae aliis populis Saxones sumus eius

469쪽

ARTIS TY GR. 454 regis imperio cui quod metuat nihil habenti, omnia autem quibus confidat, unicum, sed quovis alio firmius praesidium est amor populi. metus per se ipse non Solum audaces, Sed etiam timidos ad detrectationem obedientiae provocat qui si etiam sentiendi, dicendi, scribendi libertatem coercet acerbissimum animis virus instillat, quod quo lentius in occulto

acescit, eo Vehementiore tandem impetu atque exitiosiore erumpit Frustra, quae quis legi a populo nolit, excidat cha tis aut atramento inducto oculis subtrahat: nam etiam apud hebetes et stupido gliscit suspicio acuitque mentes, et qui prudentiores aut sagaciores sunt, lacile Via exquirunt, qui p. 9hus celata comperiant, quae eo cupidius arripiunt, quia non sine caussa celari intelligunt Frustra praefracte vetatur de quibusdam rebus scribi nam quum credatur sormidari ne Vera innotescant, vera illa non bona esse putantur. minc etiamsi non palam cognoscuntur, amen, quo magi ipSumrilentium clamat esse quod non sit cognoscendum, eo attentior redditur suspicio, augetque atque in gravius Vertit, quod aperte dictum neminem magnopere commovisset in tanto discrimine quoniam alii non coerceri scribendi libertatem volunt, alii autem coercendam esse maxime cenSent, Omnium pene Vocibus lex flagitatur, quae utrisque satisfaciat frustra nam quod aequitatis et prudentiae est, natura sua legem ab se pernit, ut, si tamen lex seratur, ea per Se irrita sit, viam que non parendi praemonstret cuiusmodi est quod quidam

SuaSerunt, ut numerus chartarum pro norma OnStitueretur,

utrum quid necne subiiceretur iudicio censoris quasi aut scriptor ullus tam excors suturus sit, aut ullus typographus vel librarius tam artis suae negotiique imperitus, qui non contrahendi script vel dilatandi multos modos in promptuli eat, lucrumque non magnitudine pretii, sed numero Venditorum exemplarium computare didicerit Optime consultum est civitati, quae quam paucissimas leges, easque quam brevissimas et planissimas habet nostra Vero aetaS, Omnia recte se habere rata, si etiam minutissima quaeque in tabuli per- Scripta sint, tam sera est legum, ut non solum multa quae Aponte et sine lege fiunt praecipiantur, sed iubeantur etiam non pauca quae fieri nequeunt, eoque aut palam non sunt out simulantur fieri: ex quo nascitur legum contemptio,HOrumque qui serunt leges irrisio, posti emo autem totius

470쪽

452 OR IN IV. SECUL ART TYP. reipublicae dissolutio. Praedicat historiarum scriptor Cornelius Τacitus elicitatem temporum, ubi sentire qua Velis et quae sentias dicere liceat. Eam solicitatem invident nobis qui vera dici vetantes, non vera creditum iri sporant Aetema est, eoque invicta Veritas, neque ullis potest machinis opprimi

sed quo magis quis opprimere conetur, eo maiores Suinii Gres, Lernaeaeque excetrae instar, si unum caput recidatur, alia ex vulnere multa nascuntur capita Serpit per omnes gentes excitator mentis genius, et nunc lentius nunc celerius serventem veri scintillam flatu suo animat. Vivit adiutrix eius res libraria, viget, floret, nec reprimi iam ulla vi potest. Nuhil tam reconditum, tam abditum, tam pro arcano custoditum est, quod non emergat, non in lucem proseratur, non, etiam si aliquamdiu oppressum uerit, tamen serius ocius Virtuti debitam gloriam restituat, vitio meritam attribuat infamiam. Frustra imperatur mutum esse. Inventum est dicendo tacere, dumque tacetur, Vocem addere Silentio, quae quia est tacens meditati lactis loquendi, eo periculosior est, quo Stri i-diosior. Sed satale est rebus humanis, ut, si semel a Vero et recto discessum sit, Omnia in contrarium vertant, quodque

maxime quis vitare cupit, in id vitando se ipse praecipitet Facto cognitum est, crescere ignorantiam sedulitate docendi; procreari impietatem inculcanda pietate iuvitari ad latrocinia

et caedes cura Marcerum atque ergastulorum; quodque omnium gravissimum est, caVendi anxietate ne qui res novas moliantur, semina iaci conspirationum, motuum, turba B,

armaque quasi de industria etiam invitis obtrudi Quo magis optandum est, ut ii, quorum in potestate est res libraeria, ea moderatione utantur, quae iustam et aequam scribendi libe tatem relinquat, nec prohibeat vera, etiam si ingrata quibusdam sint, evulgari. Nihil enim aegrius homines serunt, quam vera dicendo sibi interdici. Α profecto nulla gravior neque

intolerabilior servitus est: nam corpus alienare a notas possu- p. OmuS: animo Si VeritΘS, in qua ei matura est, ereptum itur, homo ex homine tollitur. Id sacere ausus qui nuper magnompartem orbis terrarum armis subegerat, maximo cum malo

suo didicit, non vi et terrore, sed iustitia et suapte V aequum alios regi Velle populos, tum maxime Germanos quam genti nostrae mentem, nisi omne nomen Germanum exstimguatur, frangi non posse, tot illustria ubique exs la testa