Orationes et poemata

11쪽

PHILIPPUS BEROALDUS MARTINO BOEMO

Ollegi nuper oratiunculas nonullas uariis a me temporibus d argumentis concinnatas. α' te impulsoretiadidi impretaribus imprimendas: quae fortassis tutius intra chartaceam meam supellectilem delituissent sicuti prius situ pulvereo Obruta delitescebant. Sed mos gerendus fuit tibi id a me petitionibus prope quotidianis efflagitanti que mei

nominis alnantissJimum meaei quantulacuni est eruditionis mi/diosissimum cognoui Et sane tu unus in primis id facis quod faciendum doctissimi scriptores preceperunt:ut preceptorem non minus:a ipsa studia ames:eumo ad patris uicem colas:quia ipse animorum parens merito nuncupari potest. Nam sicut parentes filiorum corpora estigiant. Ita preceptor discipulorum metes formatiquce res tanto preciosior uideri solet quanto homo interior homine est exteriore prestantior. Tu uero perge quo cepisti mi Martine inter scolasticos transimontanos probatissime: de litterarum studiis prout facis uigilanter incube.Enimuero suauissimi tui mores ingenii specimen. Naturae docilitas mauiditas inex austa discendi spondent talem te futurum:ut quandocunq; in patriam repedare destinaueris domuitionem 3 capessiere:possis tecum cucultu nitore 3 italicorum genuino opulentiam quoq; litterarum in Boemia reportare. Hic autem libellus ut opinor neq; tibi nestui simillibus sordescet propter rerum quas continet non iniucudam uarietatem. Vale dc dilige doctorem. Philippi Beroald Bononiensis oratio habita in enarratione Georgici carminis ait Tranquilli qua laus rei rusticae continetur.

12쪽

Rudentis litterarum professio is officiu est Viri prestatissimi Verba rebus quas tractaturus est accommoda rete oratione illis applicare scriptoribus quos e nar raturus.Vt scilicet talis sit prima oratio qualis est retum explicandarum futura materia.Et quemadmodum ille ineptus dicitur esse precator qui aquam a libero uinum precatur a nymphis lita pre posterus ille uideri potest enarratoriqui in pricipio suarum enarrationum uagatur extra propositum. dum amphoram facere debet urceum format Nec immerito uetus ille uituperatur ra. torqui cum diserte dicere dc uolubilitate uerborum raperetur

causam omnino non tangebat: unde prudens auditor de iudex bifi inquit dc bene sed quorsum istud tuum tam bene hos igitur ne ab officio boni proselsoris discederemus ea hodierno die dicere instituimus quae agricolationis Virgilio de hystorie scriptori tranquillo sint accommodata. Qilae duci nobis explicantur Vos omnis queso ut benigne attent i audiatis: Nec inuiti sexquihoram officio litteratorio impartiatis:Ea enim ut speramus audie, iis inae uoluptati nobis sit audiuisse Et utilitati meminisse.ritat hominum traditiae sunt duae.Rustica dc Vrbana. . queadmo. dum loco distinctae sunt:ita temporis interuallo separatae Lon, ge enim antiquior rustica est Cum rura diu ante urbes inuentas

homines coluerint:& immenso annorum numero agricolae urbanis antecelluntinec mirum.Cum diurna natura dederit agros.ars humanaedificauerit urbes:ipsam uero rusticam uitam eruditissimi bifariam diuiserunt uidelicet in pastoriciam de agriculturam. Alia enim scientia coloni est.alia pastoris neq; idem sunt pastio dc agricolatio: Quae ab exiguis prosecta primordiis ad id dignitatis processsit ut rustici urbanis reponerentur:Vt apud ueteres romanos rusticae tribus laudatissimae iudicarentur: Urbanae uero ignominiosae. Et apud antiquos recos illustriisimus qui'; pastor erat ex quo alios greco uocabulo polyarnas alios po/

13쪽

lynaetas:alios polybutas u itarunt multitudine uidelicet agnorum:Ouis:ac boum.Romani cum uiribonu laudabant euhomam

agricola bonu 3 colonu appellitabant.Amplissime.n.laudari exi stimabatur qui ita laudabatur. In tanto denil honore:tatal estimatione apud priscos fuit rusticatio:ut imperatores romanos nopuderet manibus uiuphalibus colere agros:Traetare semina Disponere arbusta:& eadem siligetia metiri arua qua castraac eadecura exercere ligones: di sarcula qua gladiosa pila: ipsi proceres urbis in agris morabantur.Et ut inquit elegiarum scriptor. Centum illi in prato sepe senatus erat. Et cum consilium publicum desiderabatur a uillis accersebantur in senatu ex quo uiatoribus nome est inditu senatores duces in urbem accersentibus.Aranti Cincinato uiator attulit dictaturam. Serranu inuenere serente oblati honores Portius Cato ille Censorius d omniu bonaru artiu magister agri coledi studiosissimus suit: dc uillaticis uoluptatibus in primis oblectabatur. inter exter nos quot Abdolomino agrum colenti regimen Tyriorum ultro traditu est: ultro oblata sunt regiae maiestatis insignia.Preterea nobilissimaru familiaria non aliunde cognometa sunt sta rebus rusticanis. a Fabii.Lentuli.Cicerones a leguminibus quae quis 3 Optime serebat cognominati sunt:Pisones a pinsendo nucupati.

Multa quot nomina habemus ueterum Romanorum partim a

maiore:ptim a minore pecore deducta.Na iunios bubulcos Statilios tauros.Poponios uitulos cognominariat Et Porcii Cato/nes:& Annii caprae inde dicuntur iasinetia italiam nucupatione traxisse a uitulis:quos graeci antiqui italos uocabant. Et Roma norum populum a pastoribus esse ortum nemo non nouit huc

adde s ex agricolis gignuntur milites strenuissimi: S optimi Tyrones ex robusta rusticoru iuuetute diligebans Firmiora etenim salubriorat sunt corpora eoru qui sub dio artus roborat: ris puellant :ἱ qui in urbibus intra cos in umbrosa desides ructans. iii

14쪽

Et hinc me hercules est graeci romani o Templa escula pio madicinae deo extra urbes edificabant. Quia uidelicet credebant fidelius constantius si illos ualituros qui in agris si qui in ciuitati bus habitareti hinc illa ueterum romanorum mascula proles agrestibus operibus exercitata dc subdialibus durata laboribus bellicos tumultus martiast exercitationes facile sustinuitis aduersus hesternos hostes semper uti trix semper inuicta serexit.Enimue=ro tempora illi ira partiebantur Vt nonis tantum diebus res ur. banas revisitarent reliquis septem diebus res rusticas exercerent

Vnde nondinarum conuentus constituti.Pretei ea cum mercaγtorum questus sit periculosus xcalamitosus cum seneratorum inhonestus d dedecorosus Cu opificum sordidus de illiberalis: Solae agricultura ex qua questus stabilissimus honestissimus

cosequit minimel uidiosus: Qua Aristoteles ioeconomico potissima secudii natura possessionia e comemorat. qua camis Oraculia uite stuosissima iudicauit scropha uero pratis primatia bo/nitatis dedit:a quo antisprata para notaueriat Hic locupletes appellati loci hoc est agri pleni. Et ipsa pecunia ipsuq peculium a pecore nomen sortiuntur quod in rusticatide questuosis mu eQ uod unu diuitiarum genusapud ueteres usurpabatur Extat tamen auctores inclitissimi qui autumant pecuniam a nota pecu,-dis esse appellatam:qua signatus fuit ex aere numus a Servio Tullio rege romanorum. Theseum quot apud recos memorie proditum est signasse numum bovis nota ut ita ad agricolatioem atticos prouocaret. Vnde hecatonboon quod est centum numotii re decaboon quod est decem appellant ab eo numio in quo effigies bovis erat insculpta. Quin etia luculetissimi scriptores fortunatiorem beationemq; rusticorum uitam est urbicorum esse dixe=

riat. 3 olim Delphhus Appono Aglaum prophodium dixit esse felici si inum: Qui paruum quidem prediolu colebat sed annuis uictibus large sufficies.Ex quo nun et egressus serebatur.Et Dioλ

15쪽

dicianus imperator imperio imperatorial purpura depositissestinabundus se cotulit ad Tranquilitatem re rusticae quietissima in ocio beatissimo consaeuit. Et Atalus Rex omissa regni administratione hortos fodere cepit dogramina seminare Vnde non minus uere seleganterscripsit Mantuanus Homerus. Fortunatos nimium sua si bona norint. Agricolas. 49ibus ipsa procul discordibus armis. Fundit humo uictum facilem iustitissima testus. Idem secundum literatam uitam qua nihil est excellentius nihils amabilius Exoptat uitam rusticanam siccibein facundissime Rura mihi re rigui placeant in ualibus amnes. Flumia amem siluali inglorius:Et ab Otatio detatissime dictu e Beatus ille qui procul negotiis. Vt prisca gens mortalium Paterna rura bobus exercet sitis Solutus omni senore Lucretius quo de uita rustica loques ait in loca tum sermo tum dulces esse chachini Consueuerant.Agrestis enim tum musa vigebat Et ab eode ocia agricolarum dia hoc est generosi nuncupantur. Merito igitur de agricultura tam honorata a laudata.tami frugistra non hium priuati scriptores pcepta tradiderunt Veru etia reges pepre lius facturos existimarut si de re rustica libros codidissent. Nec tale scriptitandi prouincia maiestati regiae indecora esse credideserunt Siquidem Hiero.Attalus philometor: Archelaus Reges Xenophon Mago duces de rusticis rebus diligetissime perscripserunt. Complures uero minori fortuna:non minori cura apud

graecos negotium istud scriptis prodiderunt. Apud latinos auteM.Cato:jdictus e optimus orator optimus Senator optimus i. Imperator Agricolatione Ciuitate romana donauit meam o, H qui latine primus instituit. Cuius liber extat eruditissime conscrita plus repropter uetustatem adorandus.post hunc duo Sasernae

a iiii

16쪽

pateret filius.deinde Tremellius stropha.COLCelsus Iulius atticus.lesius recinus d Iulius hyginus: 5 gargilius Martialis hanc

materiam prosequi sunt. Quorum uolumina calamitate temp. . rum4 incuria mortalium deperdita desideratur. Ex his uero qui leguntur Terentius Varro re rustica expolivit.Plinius copossitimma breuitate uenustauit.Paladius decentissimo ordine distinxit. Columella autem tanqua rusticationis parens eam diligerius exu diuit:& totu disciplinae corpus luculentis uoluminibus comple/xus est.Sed nos maxime omnii Virgilium Maronem ueneremur.

Qui quasi canon fuit posterioribus scriptoribus agricultura precepta petentibus ab eo uelut a lege quadam Quo uno Columella recipue est usus archetypo:qui carmine rem rusticam secit eloquente.Eam pinus omnium maxime illustrauit:qui tanto malo λre est hesiodo astreo in hoc scribendi genere apud graecos pre stantissimo:quanto Mantua maior est ascra.Laudationibus Maronis in presentia supersedebimus:cii illius tanta sit gloria ut nullius laude crescat.nullius uituperatione minuatur.Hoc unum obiter dixisse contenti simus Virgiliu tantia inter latinos poetas oes excellere quantu inter minores stellas luna splendescit.Cui no fa/uor principum nomen conciliauit.Sed ingenium diuinu eximiae

uirtutes fauore principi& populi comparauerunt. Qui hoc so/lus assecutus est:ut appellarione poetae Virgilius apud latinos intelligatur 'Sicuti apud graecos Homerus sicut nucupatione urbis Roma significatur.Est enim poeta haud dubie incoparabilis aeque caeteri oes logo interuallo subsequatur ut uerissime scripsit Quintilianus:& olim populus romanus auditis in aheatro Viogilii uersibus surrexit uniuersus:& presente spectate 3 poetasana alterum augustu est ueneratus.Hic e ille que oes scriptores certa tim extollunt.De quo Alcinius poeta sic scribit. De numero uatum siquis seponat homerum

Longe erit a primo quisl secundus erit.

17쪽

Et si post primunt Maro seponatur homerumι Longe erit a primo quin secundus erit.

Hunc etiam cluo in lingua uernacula excelletissimi poeta Franci/scus petrarcha dc Dantes floretinus sumis laudibus decorarunt. Cosensus eruditorum e nullum latinoria poetaria.P. Virgilio esste coparadum nedum mparadum.Qui a Lactatio nostroru primus a Seneca Vates maximus.ab Augustino poetarumium claristi music optimus appellat :Que Alexader romanus impator Pla tone poetarum nucupabat Enan abimus iratio sultissimia rei ru/sticae illustratore.Et diis bene iuuatibus Virgiliana georgica auspicabimur.In Ous taemiictus:ta eloques:ta eruditus :ta deniq; absolutus es sumatu .Vtio pauci ingenio doctrinal prestantes: Georgicu Maronis canne aeneidi illi diuina anteponere no uereatur.Ego uero ut hoc diiudicare non ausim:ita illud affirmare nodubite in georgicis Maronianis lataee rerii uerborum' copiana

tanta multiformis doctrinae cognitione:quata in paucissimis scri/ptoribus nouisse meminerim.Enanatio huius poematis coplectetur enarratione Columelae.Catonis.Varronis:ati palladii.multauuom plinianae eruditiois cum Virgiliano carmine enodabimus: Qui prophanum uulgus ignorat.Eide etia lectio multa iurisconγῖultorum accomodabimus:apud quos tituli sunt reru rusticam ut de fundo instructo.deseruitutibus dioria: finium regedoru deatiua uotidiana doestiua:de sole:de riuis:& multa id genus:interie dii obseruabimus:1curiosi lectores Georgicorum suerint diuus Augusti. diuus I Hierony a sepiuscule istius poematis citat testimoniti:& in primis Hieronymus i epistola ad rusticu monachii Versus illos deceter usurpat Ecce supcilio clivosi tramitis unda elicit:quom pulcherrimoria uersu spectatores eo admonemur in decretis.Di.nouissima de coseo alioe Lectio maronianae

copulata erit lactiosuetonii traquilli striptoris radidissimi Cui co

sensu eruditora dat palma ruitis impatoru scriptitadis Et que

18쪽

admodu Virgilium rei rustkae scriptores ex larsent.Ita Suetonium aqua duce poster sequuti sui in hoc genere scribedi. Via ulius capitolin Psitet se illo modo xordie scribere uelle de impatoribus:quo Suetonius uaquillus scriptitauit.Et diuus Hierony naus scriptorum ecclesiasticoria Catalogu texes duce sestu tranallu:xeius uolume de gramaticis de remoribus uenustist me coscriptu habet Archetypon idem a flauio uopifico scriptor emedatissimus et candidis limus appellatur.cui dicit familiare fuisse amare breuitatem Erit opaeprecium iamquillo aqua in lucidissimo speculo tat lari:qui mores:quae studia fuerit uirorum maximoru: Quorum cognita uita sententia illam platonis nerissima esste cose probata praeclara ingenia: Queadmodum uirtutes maximas ita uitia quoq; maxima producere solere:& quod nos quaerimur id maiores nostros questos esse:uidelicet illo prisco seculo euersos fuisse bonos mores:regnasse nequitiam:&ex impatoribus plures extitisse flagiciis maculcssos luirtutibus decoratos Ois historiae iucunda cognitio e dc ferme eis historyci fauorabiles:sed tanto fauorabiliores illi censiendi sunt:quanto dignioribus sunt ac μmodati principibus aute accomodatissimi sui libri de uita de moribus principum concinnati Qualis est Suetonius. Unde capiant exempla quae imitentur:Et quae uitanda sunt:Vitare condiscant. Hinc est ' Demetrius phalereus Ptolomeum regem monere so

lebat ut libros de impio regnoque copositos lectitaret.in illis enii cripta documenta cotineri:quae amici moneremo audeat. Et Sci/pio africanus laudaturos ediam Cyri a Xenophote elegater magis Judeliter scripta nunqua dimittebat e manibus. Qua Cicero cum imperatoriiset totam legendo cottiuit hoc duc hoc principes maxime decet.hoc a sumatibus uiris fieri debet independo tranquillo:quod Africanus:quod Cicero in Xenophote factita/runt. Ios uero faciamus id quod C prianus:qui absq; Tertulliam lectione nullam die preterire pinis it:qui crebro dicere solebat.

19쪽

diem sine tranquilli lectione pretereamus Et sicut Archesilas an tequa iret dormitum:& mane cum surgeret ibat ad Homerum le/etitandum dicens se pergere ad Amasium:ita nos domatutino cuespertino tempore ad Tranquilli lectionem perinde ac dulcis Amasii accedamus.&ineo ueterum imperatorum uitam mores gesta contemplemur.ne pueri sena esse iudicemur. Naq; nescire quid antequa natus sis acciderit idest semp esse puerum. Erit mediusfidius Tranquilli lectio plena iucunditatis: plenal eruditionis:sed eruditionis neq; protritae neque triuialis in qua hojes alio/quin eruditi allucinantur.Quae recodita edoclausa in litteraru inseteriore sacrario. In cuius uestibulo herethoies male litterati. Sed quid ego ta multa de Virgilio Traquilloq; comemoro quorum cruditio eruditissima:& facundia facundissima per se patet hanifestaria est. Ego uero omni studio cit diligentia elaborabo: dc omnibus uiribus neruisi contedam:implicita explicare: nodo, se nodare: di abstrusa recludere. In summa pro uirili parte coni/tar:ut nulli auditorii enarrationes nostrae sint suturae infructuosae ut nullus gymnasii nostri cultor assiduus merito dicere possit se operam dc impensam sub magistro penitendo perdidissESed iatempus est canere receptui.Et uela orationis meditatae complicare: ut deinceps exteporalis eloquutio oram solua re per aequor patetissimu minime luctabuda discurrat.Cuius merces in positi tino minus futura snt frugiferae atq; iucudae:a oratiois copositissim e fueriit. Vos queso ut queadmodia' quae diximus attente audivistis:ua quae dicturi sumus attere audire uelitis.Dixi. Philippi Deroaldi oratio habita in principio enarrationis Propertii continens laudes amoris.s mi crates ille sos philosophoru uiri clarissimi: Cuius u eutetisdiffertatioibus libri Platois ut resertissimi qda oli orbe amore uitupaturus obuerecudia pallio caput

20쪽

opuidlde moxeiusde laudatione,palinodia hoc e conariu cata

celebraturus id aperto ait reuelato capite factitauit. Os quom in pntiaria amore laudaturi Socratis ex lotio obuoluto capite dicemus:sed apto no pudi di tergiversantelae: essequestrato pudore alacres deu illu laudabimus:junus de maxie laudadus ero tinxie laudabilis poetasq; amasios ata poesim amatoria docebimus etia grauisalmi 1,fessotibus conuenire dignat esse id e nus poemata: ae in gymnasio litteratorio publica proseisione pala explicentur.Nouissimo loco perorabimus ea adhibita poratione: Quaenet auribus uessotis iniucun 'a:nel mentibus infructuosa futura sit.Quae singula dum a nobis sumatim pertractantur: Vos quaela me sicuti facere consueuistis benigne attente thaudiatis. Magnus deus est amor capud deos holesci mirandus ut

philosophoru sapientissimi dixerunt: oborigine antiquissimam primis honorandus:siade Hesiodus cecinit post illud primor,

diale chaos repete terra ait amorem simul extitistre dc ut inquit eleganter pmenides.Ante deos oes primu generauit amore. n/de ab Orpheoque diuus Augustinus inter theologos priscos

annumerat cognominatus e phanes ab eo lex chao primus apparuit plures amores sicuti ueneres fabulosa fixit antiqtas. Quos luculenti scriptores posteritati comedarunt. Nos uero omissis reliquis amore illucelebremus:quia Platone diuinitus memoras.

Qui uirtutes amatoribus suis conciliat Qui nos diis amicos a. cit. Nos a platonica disciplina ne digito quide:ut dicitur:trasve so recedentes laudemus amore put laudati meretur:dicamusq; euee celeste:beneficii:pacificu:pulcherrimu:qui mortalibus maximorum bonorii causa est:qui pace largitur hoibus. Qui uentis requicm: qui mari traquillitate:qui elemeta societate coglutinat qui cuistis animantes familiaritate conciliatibeniuolentiae largitor:mali/uolentiae exterminator Et queadmoduconiungi non pol amaritudo cum dulcedincicaligo u lumine:pluuia cum serenitate: p