Orationes et poemata

41쪽

tudo: syllabatim d pro orizote siniedus:multaq; alia id genus: quae primus Cicero comentus esse fertur:ideol incertum e utruipse Ius eloquetiae debeat:an ipsi eloquentia:quae eloquetia: ar. chetypon est simulachrum nucupare merito possumus:qui apud

posteros id est consequutus:ut Cicero iam non hominis nomen sed eloquentiae habeatur:de cuius laudibus: sicut inquit Salusti λus de carthagine:melius esset tacere:j pauca dicere: nos anno proximo non pauca comemorauisus Sed quoniam ut autumat Plato: non nocet bis dicere quod bene dicitur:de ut ait Seneca nunqua nimis dicitur:quod nunqua satis Repetamus in presentiarum nonulla de cicerone: Quae neq; uos audiuisse:neq; nos dirasse peniteat.M. Antonius oratoricui uel prima eloquentiae partes maiores nostri tribueruntidicere solebat:multos se uidisse disertos:eloquentem Onan'no neminem:eloquetiae uidelicet sorma: quam animo cernebat:re ipsa uidere non poterat utinam hic Antonius Ciceronem in soro romano causas actitantem uel semel audiuisset prosecto dixis et hunc esse illum quem querebatiquem nusqua uidere potuerat:eumq; non solum eloquentem:sed elo/quentissimum sed eloquentiae ipsius imaginem ecth asseruisset: di merito. Nam ut secundissime Quintilianus tradit Cicero unus dono quodam prouidentiae genitus uidetur: in quo totas uires suas eloquentia experiretur:qui effinxit uim Demost lienis:copia platonis:iucunditatem is ratis:in quo omnes orandi uirtutes cogestae suerunt:quae in aliis oratoribus singulae conspiciuntur. Laudamus in caesare calorem: in Seneca copiam:in Quintiliano diligentiam:in Plinio nitorem:Laudauerunt prisci in Iacho impetu: in talio lenitatem:in catone grauitatem:in caluo sanctitatem in hortensio partitione:at. I.T.in omnibus his quae in singulis singula:laudantur est eminentissimus: quo omnis dicendi copia: uelut a copiosissimo sonte procurritia quo sicut de Homero ceci

nit Manlius:omnis posteritas latices in pocula dixit:de quo id di

42쪽

ei merito potest uerbis paulum mutatis quod de epicuro dixit

Lucretius: Hic genus humanum eloquio superauit d omnes Re strinxit stellas exortus ut aetherius sol.Et cii ab aliis scriptoribus rerum:ab aliis uerborum doctrina queratur:Cicero doctrinam facundiam Iabunde suppeditati Et cum tria sint genera dicendi:

Quos graeci characteras appellant:Cum sint grandiloqui qui sententiarum grauitate:& maiestate prepollent:Cum sint graciles in quibus subtilitas at uenustas est:cum sint intermedii:qui in consinio utrorui teperati florentiin his Oibusci absolutissimus colamatissimust conspicitur Laudat Homerus in Vlixe orationem qua nivibus hibernis simillimam illo uersu eepnuciat instar erathimbris fluitantia uerba nivalis: Talis in cicerone haud dubie recognoscitur:uidelicet plena:larga:magnifica:excelsa:breuiteri caelestis::Pericles ab Aristophane poeta comico dictus est fulgura

re:tonare cuncta oratione perturbare:at miscere:hoc idem de Marco Tul.dicere possumus:cuius sententi. e fulmina:uerba tonitruam hi uidentur:Et sicut Apostolus Paul tuba euangelii a diuo Hieronymo nuncupaturilla pse tuba eloquentiae nuncupari po/test:In cuius labris illam, suadendi dea sessitavisse credimus:quara graecis Pitho:a latinis suada:siue suadela nominatur:qua in ore pictis apud graecos:in ore cethegi apud romanos sedisse scripto. res idonei tradiderunt:Merito igitur rex oratorum dolatina lin/guae illustrator dictus e:Merito arce eloquetiae tenere 4n iudicitiis regnare existimatus:Merito ob eius os grai ora obvertebant sua Ex cuius libris deprendere licet:ut Cornelius tacitus auctori: Nullius ingenua disciplinae scientia ei defuisse.ille'non solum gramaticae:& poeticae:& rhetorica artis crateras ebibit: sed etia aui/dissime haust cratera dialeticae austera:musicae dulcer geometriae

limpidam: Muniuersa philosophiae nectaream:quam quide phi/losophiam:cum Romae prius peregrinaretur:de ut utar uocabulo plautino tantumodo atticissaret:primus sere ro.ciuitate donauit:

43쪽

&latina lingua opulentiae pollente secit:n uerbis pluribus

graecanicis uerba latina accomodauit Quae.n philosophi graece dicut calorthomata cicero latine rectefacta nominauit:quae illi catalepsis hic copressiore:quod illi axioma hicyniiciatum:quae illifantasias hic uisa nuncupauit:& sexceta alia id genus primus effinxit ide ut nihil intactu relinqueret iuri opera dedit: dc de legibus uolumma cocinauit.in Oibus uero qua siclipsit tam auctoritas testut pro ratione dicta ipsius habeanf:ut iuriscosiuiti pluribus in locis testimonio ciceronis utantur. at in libro de uer signi di nitio littoris ex eius sententia coprobatur: dc digestis de origine iuris fit metio oratiois qua pro ligatio scripta est:& in titulo de

penis:exemplum orationis pro cluentio habito mutuantur. Igitur

cum tam uariis tal multiiugis dist linis esset resertissimus factus est consumatus orator: Mut dicam quod sentio incoparabilis: dc quod de Varrone dixit Terrentianus uir doctissimus. decus uarro.id nos de.M.TQdicamus.Vir doctissiimus undecul Marcus:qui mihi hac peculiari laudati laudadus uidet ut tribus hi. sce noibus cognominetur quae illi optime quadrant.uidelicet Polyhistor.Philosophotatos:Poligraphotatos idest multiscius philosopdiae scientiisimus.&reria plurimaru scriptor luculetissimus. hic enim ille est quem ob eximias excellentest virtutes omnes in caelum laudibus certatim serunt:de quo praeconia poetarum uul gatissima celebrantunde quo ita cecinit Catullus disertissime Romuli nepotum:quot sunt quoto fuere Marce Tulli:quoti post

aliis erut in annis. De quo ita Lucanus.Romani maximus auctor

Tullius eloquii. De quo Silius.surialia bella fulmine copescet linguae nec deinde relinque par decus eloquio cuiqua sperare nepotii.de quo epigramaticus poeta Martialis illud laurigeros agerescitetit iuphos Hoc tibi roma caput cum loqueretis erat Qui ita laudatur a Manlio:Et censu Tullius oris emeritus caelu. Quemcu graece declamate Apollonius rhetor audiuisset mirabudus pau

44쪽

lisper obticuit mox v i haec uerba prorupit.te nempe Cicero lauadmiror sed recorisortunae me miseret:Cum uideo eloquetia quae uirtutum sola nobis recis relicta erat per te romam transmigrare extat luculentum epigramma dignum iubil legi quod ullius laurea ciceronis libertus in laudem patroni concinauit:cum aquas Ciceronianas oculis medentes: his uersibus celebraret.Quo tua romae vindex clarissime linguae:Silua loco melius surgere ius uiret:At academiae celebratam nomine uillam Nunc reparat cultu sub polibre uetus:Hic etiam apparent lym/phae non ante reperte:Languida quae infuso lumina rore leuanti Nimirum locus ipse sui Ciceronis honori Hoc dedit Hac onytes cum patefecit ope.' quoniam totum legitur sine fine per orbem: Sint plures oculis quae medeantur aquae. Quid multa none d plinius ciceronem extra omnem ingenii aleam collocat. dc doctrinarum lucem appellat:qui in vii.natu. histo. De laudibns Ciceronis luculentissimum scripsit elogium: Et ab omnibus Ciceronianae uirtutis amatoribus ediscendum: Quod hoc est.Sed quo te Marce ulli piaculo taceam: Quo ue maxime excellentem insigni predicem. te dicente lege agrariam:hoc est alimenta sua abdicarunt tribus. Te suadente roscio theatralis seditionis autori leges ignouerunt: notata' se sedes ignominie discriminoe quo

nimo tulerunt:te orante proscriptorum liberos honores petere

puduit. Tuta Catilina fugit ingenium:Tu Marchum anthonium proscripsisti.Salue primus omniu pater patrie appellate primus in toga triumphum:Linguaeq; lauream merite: Et facundie litteraserum latinarum parens:atq; ut dictator Cesar hostis quondam tuus de te scripsi:omnium triuiaphorum laude ad te maiore:quato plus est ingenii Romani terminos intantum promouisse:si mperii.Hec obiter dicta sint de uiro nuntiatis laudato Cuius libros omnis diu nitus striptos:Vtinam tam studiose legeremus: istudiose D. uus Hieronymus lectitauit.qui ob id ipsum cicer

45쪽

romabas ante de tribunal:meruit appellaH:Sicuti libello ad Eustochm ipse memininEt Rufinus affirmat:Cuius rei etiam men/tio fit: n decretis distin.xxxvii.Nos uero ex immensa ciceronianaehibliothecae silva:Retholicos adherentum potissimnm excerpsi mus:Quos publico auditorio hoc anno profiteremutii quibus precepta docendi oratorias artes plurima d pene omnia adamus i perlinibuntur:quos libros quidam non ciceronis sed alterius oratoris ae potissimum cornificii esse contendundisi aper qua re nunc mihi non est disputandi locus:hoc uero exploratissimu est: hos libros rhetoricosesi a cicerone compositi fuerint ut Priscianus existimatisiue ab alio nedo quo:ut nonulli ex neotericis a tumat esse luculentos limatos: unctos: in primis conducibi te ad docendam eloquentiam:qua in canonicis scripturis meum comparaturiquam sub nomine argenti egyptiis eripiendam este dominus precepit:sicut in pentateuco:& maxime in exodo a

Moyse relatum est:in leuitico etiam primitias mellis domino iu- hemur offerire quod tropologice significat dulcedinem loquotiae:qua nulla dulcedo mellea:dulcior esse existimatur cui omnis

suauitas comparata fatiscet:& austeritatis ac amoris plena uidebitur:hoc uerum esse omnes eloquentiae prosetares affirmanti hoc nemo uestrum inficiabitur:ubi precepta rhetorice optime didicentis:qua nonulli in latinum transferentes: m oratoriam: tii oratricem nominauerunt eritis autem haud dubie eloquentes:s elosequentissimi oratoris uolumina innianibus frequenter habebitis:

Si miliane lectionis eritis studiosissimi:ille enim ut Quintilianus ait se profecisse sciatim Cicero ualde placebit Lectioni ciceronis copulata erit lectio siluarii:Quas Papinius Statius poeta neapolitanus:poetico quodam calore conscripsit: de, siluae merito nuncupantur:Nam siluam prisci.uocarunt poema stilo luelociosimo compositum.quando poeta calorem sequens ac impetu ex

tepore senibit:d ut insit plato in musae tripode sedes furoris a fla

46쪽

tu concitatur.Preterea silua in aliasgnificatione apud eruditos accipitur pro ubertate ac copia rerum cateruatim congestarum: Unde ait Cicero in oratore: omnis silua dicendi ducta ab illis enec Tranquillus in libro de gramaticis reliquit inquit non medio crem siluam obseruationum sermonis antiqui. dc diuus Hierony/mus in prologo Iosue:& in prologo paralypomenon siluam hebraicorum nominum appellat multitudinem copiosissima in hoc uero poemate perinde ac in siluis nemoribust sunt cuncta congesta dc agminatim coaceruata incredibilis rerum recoditarum tam oratio immensa multiiugae doctrinae descriptio historiarum ac rerum scitu dignarum luculenta narratio:in summa quampluri/ma linuntur in siluis Statii: Qua prophanum uulgus ignorat in quibus gramatist e allucinantur: in quibus comentatores sabinde lanuntur.haec dc id genus reliqua nos ea uigilantia:eo stu/dio:ea diligentia exelicare conabimur:ati pro uirili parte enodare curabimus:ut nullus auditorum nostrorum enarrationes no/stras merito possit criminari.Caeterum quoniam ciceronis retho/ricos enarraturi sumus:ne illotis ut aiunt pedibus:in ipsa pene

realia ingrediamur de Ciceronis uita de obitu pauca dicamus:quae uobis uoluptati sit audiuisse: usuid ornamento meminisse: Vos ut cepistis queis diligenter attendite. Dixi: Philippi Beroaldi oratio habita inenarratione Iuuenalis at 3 Salustii. Eiustissimi graecorum uiri clarissimi maximos honores constituerunt nobilibus athlethis:qui in ludis olimpi/cis pythiis istmis ne eis uti toriam reportassent. Nacia palma de corona decorarentur in suas mox ciuitates reuerteres

Quadrigia triophalibus inuecti conspiciebantur:& quod uiue/tent uectigalibus publicis alebantur:Quod me cogitantem subi/it admiratio:cur non idem honores uel potius maiores luculetiorat emolumenta constituta suerint rerum scriptoribus:qui tinni

47쪽

tas uoluptates cunctis brialibus restat.& de toto humano genere optime merentur:qui tanto athlethis anteponedi sunt quanto animi corporibus antecelliit.Etenim ab athletis corpora a scriptoribus animi exerceturnili corpora saginant: isti animis pabulusuggeria copiosumo solam immortalitate aucupatur: Qilo circatu multu debeamus singulis singularia reru conditoribus tu plurimum profecto debemus inuentoribus litteraru:quibus nihil pre, stantius:nihil excellentius:nihil utilius ullo unqua tempore exco gitatum est Enimuero liticiis costatimortalitas hominum: memorie fulcitur eternitas.litterares multis retro saeculis a multis nonibus gestas nobis ostentant.litteris cognitio omnium disciplinarum percepta est: Comertium litteraru tolle ex omnibus.Scile ex ipso mundo sistuleris Huius ta excelletis a necessarii boni quisna fuerit repertor ambigitur Alii a Mercurio litteras repertas arbitrancalii a phenicibus inuetas ee tradiat:Cuius rei argumetue phenicia litteraru elemeta primi poetae nuncupariat in graecia autem e phenicia litteras Cadmu attulisse serunt:mox e graecia in

latium attulere pelasgi. ida autumat litteras asstrias fuisse semper.Ecclasiastici uero seriptores ab hebreis repertas esse contensedunt:idis ualidissimo argumento probare nituntur: si uidelicet apud hebreos singula litterarum elementa aliquid significentridneq; apud graecosinet apud latinos ullo modo fieri potest. Verbi gratia prima hebreorum littera aleph nuncupatur:quod latine significat disciplinam:Secunda belli quod domus interpretatur. Gimel plenitudo:Deleth tabularia siue librorum: δ ita relis litterae hebreoria alicuius rei significative esse traduntur:quod ne degraecismet de latinis sertur Haec sunt quae ab eruditis memorantur de origine litterarum:quibus qui imbuti fuerint:tantum illit

teratis hominibus antecellunt quantum homines caeteris animantibus restant.Caeterum ipse mecia interdia querere soleo: quid egetu tot fuerit populi:Tot gentes toto terraru orbe distuta Tac iiii

48쪽

pauce nationes in litterarum studio efloruefinti Solio sere neci italici itteras excoluerint. am 3 plures ut ego opinor in solagrecta Italia I scriptores extiterunt:q in omnibus aliis per longa

saecula nationibus huiusce rei nimiruit a potissima causa esse creditur:aeris uidelicet subtilitas at,temperies. Non enim temere dixit Heraclitus:Aer sicciorianima prudelior xmelior hinc theb

ni pingues ebetes existimati sunt: thebis celum esset crasissὰλ

mum.Contra attici putantur acutiores:Fathenis aer tenuis atlsalubris.hinc septemtrionales mentibus stupentibus esse tradun, tunc propter celi crassitudine immodicumque aeris humorem refrigerentur:que ne haud dubie efficit animos tardiores hebetiores p. rum propter sanguinis humoris 3 habundantiam serro resistunt sine timore:E contra qui proximi sunt ad axem meridianum seruentissimis estibus obnoxii exiguum habent sanguinem: ideoq; timidiores sunt pauidioreset: quis sint animis acutissisemis summac solertia pi editi: exustas tamen habent a sole uires animorum.Nimirum hoc illud e:quod philosophorum princeps Aristoteles scribit in politici gentes que in frigidis regionibus incolunt animo quidem habundare:ingenii uero dc artificii habere si minimu. Asiaticos autem ingeniosos quidem re sed minime animo Bs:at genus Iecom sicut in meditullio regionis stilest:ita animo pollere dc ingenio. Italia quot tu inter septemtrio/nalem:meridionalemo plagam tollocata si mixtionibus diuersis efficitur temperatissima:quemadmodum Iouis stella inter Maria sementissimum saturnum H dissimum media currens temporata salutatisq; fit .Quocirca Italia omnium terrarum alumna aeparens nuncupatur:Eadem cunctarum gentium in toto orbe priγma esse traditur: Quae omnes nationes sine controuersia antecelγlit:Viris seminis ducibus artium prestantia ingeniorum claritati/bus.lpsa uero urbs Roma ut inquit Ammianus Marcellinus virtutum omnium fuit domicilium.Cum uiri diuino pene ingenio

49쪽

peliri d etiam innumerabiles ritalia per natias erates extiterint: Duobus potissimum temporibus aplurimi effloruerunt. Videliγtet circa tempora augusti mox circa tempora Domitiani a Traiani. illa profecto secula:aurea cognominati merito possunt: illa felicissima tempora nuncupanda:quibus Cicero. asinius polio Celius:messallae Caluus usus Cesar.NI.Varro:& mox Virgili/us:Ouidius:Varro attacinus: Propertius:Tibulus:et sexcenti doctissimi floruerunt.Altera uero elate non pauciores extiterunt: Inter quos Quintilianus.Duo linii: citus:Tranquillus:Gellius: Martiali' excelluerunt:& in primis Iuvenalis aquinas:qui quemadmodum ipse poemate satyrico elluxit in hac posteriori aetate: ita in superiori Crispus Salustius in scribenda hystoria immortalitatem sibi comparauit:Quos ambos hoc anno ideo publice psiteri destinaui:quoniam ex utrius,lectione Confido Auditores

maximam utilitatem cum uoluptate esse capturos. Nam Crispus

Salustius ob elegantiam inimmitabilem in scribendo breuitate actequius est primas inter hystoricos partes:quod epigrammati/tus poeta illo disticho expressit.Hic erit ut perhibent doctorum

coma uirorum.Crispus romana primus in lixstoria. ELn.ita creber rerum frequentia est:ut uerborum prope numera sentetiarum numero sequatur ita uerbisquorum nouator dictus est concinus:ita elegans:ita pressius:ut nescias utrum res uerbis an

uerba rebus illustrentur.Salustium quintilianus Thucydidi cete, ber imo apud recos non dubitauit opponere:in quo cum sit pcipua uirtus breuitas:ut Seneca refert:hac eum Salustius uicit: ex cuius oratione nil demi sine detrimento sententie potest. Vnde haud immerito dixit Macrobius Salustium in genere dicendi breuissimo dominari.Et magnam profecto iacturam passa e latina lingua deperditis salustii libris:quibus gesta romanorum compleseliebatur nobis talummodo supersunt illius diuini uiri Catilina ato Iugurta.Salustuis ab augustino ita laudatur:ut eum appellet

50쪽

nobilitate ueritatis hystoricum:Cuius orationes ni inquit Seneca leguntur in honore hystoriarum:quae haud dubie uolumina indicant quanta in scribendo maiestate quaq; diuino fuerit decoratusingenio Sed quemadmodum in hystoria eximis est Salustius:ita in Satyra eminentissimus est uuenalis:Cuius poemate eruditissimo nobis abunde declaratunno pauciora prisicis teporibus gnostris flagitia extitissa Nec flagitiosos pauciores huius ital lectione affatim cognoscetur:quaiatis uitiis illa aetas insecta suerit: sitis 3 libidinibus commaculata:ita ut uituperatio talium flagitiorum:nobis maximo esse possit documento:ut quod turpe est sigiamus:quod honestum est id tota mente capiamus.Ex Satyrici poete lectrae aperte cognoscemus id:quod nos coquerimur Ma/iores nostros conquestos suisse.Videlicet coruptos esse mores Vigere nequitiam:luxuriam libidinemq dominari Maximam prolati nobis exhibebit utilitatem:nec minorem uoluptatem iuuenalis:in quo eruditio mira est.Varietas rerum iucundissima Stilus tersus:libertas satyrica:Sententiae scitu dignae innumerabiles: Laudatio Virtutum vituperatio uitiorum. Enarrabimus ergo diis bene iuuantibus.celeberrimum Satyricum hystoricum lucu/lentum:d pro mediocritate huiusce meae quantui cunt in pro si tendo facultatis elaborabo ut cuni his satissaciam:ut recondita illustrem:Et in primis quae a comentatoribus omissa sunt:uel pa/rum diligenter interpretata:Ea enanare conabimur.in Summa blatia qualiaciat sui:quae logis uigiliis Liugi labore didicimus biseu libetillime comunicabimus.Vos ques auritopam nobis accommodate. Dixi. Philippi Beroaldi oratio habita in enarrationes uessionuminusculanarum s Gratii flacci colines laude musices: Agna res est ac uenerabilis:omniumq mortalium uoγ'sse etenda Viri clarissimi philosophia: quam gaeci

Ethicem:latini moralem nominauerunt:qna cum an,