Orationes et poemata

21쪽

gnaeuia pace:cum secunditate terrilitas:cum tranquillitate tem pestas .ita cum amore odium. inuidia livor:maliuolentia oopulari non possunt:& queadmodum radius a sole:calor ab igne rigora glacie:candor a nive nequeunt separari: ita ab amore diuelli non possunt beniuolentia: societas:necessitudo:c5cordia.hic est enim amabilissimus:amicitiae nodus princepsq; ad beniuolentiam con glutinandam unde ab amore amicitiam nuncupatam esse sapien/tes tradiderunt. Quod est in nauigio gubernatoriquod in ciuitate magistratus:quod in mundo sol :hoc inter mortales est amor Nauigium sine gubernatore labascit.ciuitas me magistratu pe/riclitatur: udus sine sole tenebricosus efficis: domortaliu uita sine amore uitalis no est.Tolle ex hoibus amoro:sole e udo su stulisse uideberis:huc adde hic deus a nobis omnem rusticitate amolitur omnis elegantie omniumq; mundiciarum pater est. Vn

de uenuste lautinus senex. Amorem deum appellat munditiante euci nitidis nitoribus ait aracellere.Da mihi holem efferu atq; truculentum hunc amor cuestigio mollem reddet de malaetum. Da rudem dc rusticanum.statim ab amore siet ingeniosus d urbanus D incultum. ab amore cultissimus efficietur. Deniq; torpor is. segnicies omnisTomnus lethargicus marcor squalor incuria ex amoris contubernio liminantur.in quo industria.nauitas.uigilantia. solertia, cultus nitor commorantur. At qui amotis accusator quid tantopere inquit huc deum laudas Lextollis. Qui multos mortalium dementes fecit qui multos a semita uirtutum in uiam uitiorum decliuem precipitauit. Qui multis exitium concinauit. huic epotam seuero obiurgatori:tamq; aspero amoris criminaγtori ita breui Mime respondeo. Non est ista amoris culpa sed hominum qui amare nescinerunt Sicut enim est quidam modus

in rebus: fiunt quida prescripti sines:quos ultra progredi nephas est ita in amore est quaedam mediocritas adhibenda. Philololoγ horum sententia est moderatas esse uirtutes:excedentes modum

22쪽

atq; mensuram inter uitia reputari. Vnde ab uno de septetia sapientibus dictum est quod latine

significat ne quid nimis.tui astipulatur oratiana illa sententia.Virtus est medium uitiorum de utrio redactum. Hic modus:haec me sura:hoc temperamentum:quod uirtutibus adhibetur:in amore quoq; adhibeatur: dc procul erit omnis de amore conquestio. Nam ut inquit eleganter fuere Plautinus seruus.Bonu est pauxillum amare sanci insane non bonum est. Quid non ne hoc idem precepit diuini dogmatis doctor apostolus precipiens in nobis ordinatam esse debere caritatem Quae in multis ut inquit Origenes inordinata conspicitur. cabulo autem caritatis amorem in canonicis scripturis appellari Hieronymus Augustinusq; nolifi/cant.preterea non laudes canimus amoris illius uulgaris to communis:qui pecuinis beluini i libidinibus dominatur Se illius precones existimus qui celestis est:quem graeci Erota appellitant: aquo existimat Plato in cratyllo heroum nomen derivari:quauis Augustinus Martianus capella tymon hoc est interpretamen γtum nominis heroum aliunde deducant. Et cum nihil aliud sit amor sicuti doctissimi philosophorum distinierunt sti ruede pulchritudinis desiderium:illum non amorem laudamus:celebramus extollimus:qui pulcherrimus est:qui ex pulchrorum desiderio natus pulcherrima plura mortalibus cuctis Uartit.Non ne artes ut reliqua ommittamus ab hoc quasi quodam sonte luxerunt: None hic omnium inuention autor cst xppagator 'medendi nam diuinandi re sagittas ab arcu excutiendi disciplinam amore duce inuenit Apollo: texendi artificiu Minerua fabricam aerariam Vulcanus:mesiuras 'odera Phed6:litteras Mercurius. leges cres. quae ob hoc saecis thesmophora dest legifera rotat. Dc- nil omnes qui ut qui Maro partes tuentas uitam excoluerunt Amore impulsore atq; autore comenti sunt nouas inuentiones. on.n talia inuenissent nisi talia adamasent.Omitto quod per ase

23쪽

inoris benisicium alatia cuncta proge erantur 1 terris:Non ne ea

Quae animata dicunc amare quoda modo existimant hinc Ma/gnes serrum trahit Succinum paleas.cecias nubes. Lut inquit Empedocles. Arida terra amat imbres. Et nemo no ut inquit Hiero/nymus aliquid amat.Denit amore constant omnia aupescunt floresicunt propagantur.Et ut autor est Aristoteles pethicis id cuicti uoluptati est:Cuius dicitur amator.& iucundissimum est re amara potiri igitur amorem colamus amorem meritis preconiis extolla/mus: cuius sacrario procul abscedat prophanum uulgus hoc est homines inuidi atq; malivoli.Sicut. n:non conuenit medacio laudare ueritatem:pauor sortitudinem uitio uirtutem:ita maliuo/lo amoris cultura non couenit. Ouipotius qui maliuolus e is colat ato sectet delamori contrariu.Que prisci Anterota quasi cotra rota hoc e cotra amore eregione collo talia nucupauerut C

teri cu ille qui deia colit ametet sacerdotes: Nos qui amo is cui tores e uolumus.diligamus illius sacerdotes iupsecto sut poete amas atq; legiographi:quori lepidiora poemata non sunt aspnanda neli argumento pudicicia sunt habenda:& quis uetus uerbii si talem esse hominu uita qualis sit oratio:tanae poetis ludere uersiculis amatoriis de lasciuire pinittit Na ut insit Catullus. Castu esse decet pium:poctam Ipsum: uersiculos nihil necesse est Qui tum deniq; hahent salem: ct leporem Si sunt molliculi:ac parum pudici: Quod autem amatoria scripta nullii prebeant specimen morti nullum sint uitae turpis ditium lese statur Adrianus impator a Voconii poetae tumulia uersibus exornans ita scripsit.Lasciuus uersu mente pudicus eras:& ab Oui dio decenter xuere dictu estι Crede mihi mores distant a carmine nostro: Uita uerecunda cimusa iocosa mihi Ouidio subscribit festiuissi

mas poeta epigramaticus dese ipso scribens Lasciva est nobis

24쪽

lpapina.Vita proba est. Quid aut poetaru exepla comemoro cuseuerissimi lanctus il philosophoru ludicros amatorioli uer siculos conscripserint:qui tanto sanctiores exit stimantur quat aptiores:tantopudicitius compositi:quanto simplicius promulgatu Denio audite uel unicum de philosophorum Platonis ex tu. qui uersiculis huiusmodi amores suos non erubuit profiteri latone ita possumus interpretari Suavia dans Agatonu

Animam ipse in labra tenebam.Egra etenim properans tanquam abitura fuit.Ex his ne quem uersiculis parum pudicis platonem impudicum existimabimus:platoni a mores infamabimus qui tatum abfuit ab impudicitia:quantum uersiculi a pudicicia.Cuius uita tanto probatior fuit quanto musa lasciuior. Ne longum faciamsi scripta omnia:quibus amores rest amatoriae continentur sunt cum suis scriptoribus repudianda:Repudientur canonicae scripturae hoc est instrumenti ueteris luculenta illa uolumina:quibus ni hil sacratius:nihil religiosius:nihil misticum magis existimatur lither Geneseos abiiciatur:quoniam in eo amores lacob d Rachaelis:Concubitus siclientu dina uiolentus: stuprum ludae cum nuru Thamar reseruntur.nemo librum numerorum summa in manibus.quoniam Israelitici populi fornicationes cum filiabus moabitarum in eo perscribuntur Caue legas Iudicum uolumen Continet enim Sanionis robustissimi mollissimos cum puella Dalida complexus.librum Hesterne tangito. docebit enim te quemadmodum Assuerus rex amorem amore sicuti clauum clauo trudere conatur: d ad impatientiam amoris leniedam persingulas penς noctes nouas puellas devirginat efficics ex uirginibus mulieres. libros regum tanquam ephando explodito:quibus Dauidis Der Eabes adulteria:eiusdem senescetis cu adolescentula unamite coplexus Ammonitu sorore Thamar incestus infandus:Solomonis cu Reginis cocubini inumerabilibus fatuae amatioes come/morant .Et ut semel finia.ipsu calicuiaticorii anil sirenos catus

25쪽

obturata aure trasito:Cu meros amores ineramque pudieiciam nisi mistyceitelligamus resonare uideas. ideoq; apud hebreos ob sexuabaturme quis adolescentulus libellia illu teneret in manibus nequis puer illius lectioe oblectaretur. igitur u sacris uolumini ἡbus aniatorias res cotineri:eal non magis a prophanis meligiosis hominibus quotidie legi quotidie in templis non cla sed pa/lam decatari uideamus:Tandem fateamur licere poemata lasciuietia scribi: scripta lectitari citra omne criminatione.Et nos nemine ut speramus probante enarrabimus Amasii poetiae Propertii amatorium uenustumi poema. in o nihil in hoc genere existimo seri possie perseetius:de cuius eruditione excellenti elegantissimoque splendore in presentia tacebimus:cum ia receptui canedia siti. dc quia multa scitu digna a nobis perscripta sunt in nostris cometariis:quorum lectio studiosis erit ut considimus frugifera:&a nemine non bono ingenuoq; lectore probabuntur Cum Pro pertio pariter progredietur dimidiatus Suetolatus:ut luculentissimo scriptori extrema manu iponamus.ad cuius lectione necillo=tis ut aiunt pedibus accedamus more nostro. Isagogica quaedam hoc est troductoria premittemus Quae usui uobis sit audiuissere uoluptati meminisse. s ut facitis libenter audite:atq; animia

aduertite.Dixi.

Philippi Deroaldi oratio habita in enarratione Titi Livii ac Si

lii italici contines historiae laudationem. Fficium est boni professioris uiri prestantissimi id uelle proster quod auditoribus utilitatem cum uoluptate maxima allaturum sit:quod scolasticorum auribus satisfacturum:quod temporibus sit futurum accommodatum hoc ego semper omni studio ac diligetia supioribus annis efficere colendi:& in presentiaru effecturis me ee 6 do:cum duos celeberrimi nois scriptores ex olbus delegerim:quos in hoc augustissi,

molymnasio 1 fiterer:quoru lectio dcidesse dc delectare pluri

26쪽

mim possit is his teporibus sit sutura maxime conueniens Nacum omnludi plinarum cognitio utilis ac iucunda mortalibus sit:historiae cogntionem medius sidus utilissimam incundissima bee centeo:ex quo cum multu omnibus scritoribus debeamus cinon solum sibi sed etiam posteris uixisse creduntur:plurimum ἔγγsecto historicis debere hos non possumus inficiari:quorum labore ac industria effectum est ut omnium aetatum:omnium gentium omnium populorum res est a:omnia preclara facinora scirentura nobis intelligerentur:cognoscerentur:ut cuncta curactor illusestrissimorum uirorum dicta. Dctaue memoratu digna tueri discere recordari liceretiqua quidem re nihil pulchrius:nihil iucundius: nihil magnificentius excogitari posse cotenderim. Etenim ut a Cicerone scriptum ediuinitus nihil earum reru scire quae anaeunascereris factae sint hoc est semper esse puerum Cognoscere ue/ro res gestas memoriae ueteris:ordinem tenere antiquitatis:exemplorumq; omnium habere notitiam decorum laudabile ac prope diuinum est.Senibus ideo maior auctoritas est:quoniam ob lon gam aetatem plurimas res nosse ac uidisse creduntur.at hoc tuu nibus cognitio hystoriarum prestat: ut etiam preteritis seculis ui=xille uideantur:& illi me hercle adolescentes qui hystorias hab ant ad manui exempla illustrium uirorum in proptu tanto senibus sunt anteponendi:quanto plura negocia complectitur hystoria multorum seculorum:*faciat hominis uita longissima.huc adde quod qui.bonas orator esse concupiscit in primis abundare debet excpioru copia dc nosse quaplurima. Na cum sit hystoria testis temporum: lux veritatis:magistra uitae:nuncia uerustatis nihil ambigitur quin orator optimus esse non possit nisi suerit ant: λtatis exemplorumq; cognitione instructissimus nisi hystorias perinde ac ungues suos habuerit exploratissimas:quoniam ut inquit Quintilianus hystoria alere potest orationem molli quodaac iucundo succo Est preterea oper rectum in uoluminibus hy

27쪽

storiconam omnis exempli domineta uelut in illustii monumento posita intueri: unde quae imitanda sint depromere ac nobis proponere ad imitandum aut fugienda fugere possimus:pulchruest ut inquit uerissime Diodorus ex aliorum erratis in melius in stituere uitam nostirama quid appetendum fugiendumve sit ex

aliorum exemplis posse cognoscere.Vnde haud immerito G metrius phalereus Ptolomeum regem subinde admonebat ut libbros lectitaret:quoniam quae amici non audent principibus de monstrare ea omnia in.libris scripta reperiuntur.hoc est in cognitione rerum salubre alis frugiferum scire quibus artibus: qua arasciplina:quibus moribus maxima imperia orta sint:Maximi impe ratores nomen sibi immortale pepererint Et econtrario qua uitatiorum labe insecta amplissima regna corruerint:& ex summo in imum precipitauerint.ad summam historia ad id quod honestuest capessendum inflamat.Detestatur uicia:probos extollens in

probos deprimes historiae ut inquit,uerissime Victruvius per se

tenent lectores cum habeant nouarum rerum uarias expectatioes. Utinam nobis deus ea ingenii memoriari diuinam uim condonasset:qua.Porcius latro declamator egregius uerat decoratus:qui cum omnes historias unus omnium notissimas haberet: iubebat aliquem ducem nominari:& e uestigio eius omnia acta cursim diligenter I commemorabat. Caeterum cum omnes historicisnil gendi:adeundi:ediscendi:scriptores potissimum latini rerum 3 italicarum:ac maxime romanarum enarrationes scuti mihi uidetur

sunt adorandi:colendi:lestitandi:nec unquae manibus dimittensedi:idq; duabus potissimum de causis iaciendum uidetur: quoniad rerum nostratium cognitio magis ad nos externarum pertinere existimatur:& quod historici latini sanctiores uerioresque graecis scriptoribus suisse creduntur pugnant enim inter se omnes sere graecorum scriptores dc alter alterius mendacia refellere conasetur.lta Ephorus Hellanicum:Timeus ephorum.philinum polibi

28쪽

us Herodotuna plurimi tanqfabulatorem reprehedunt: hinc a Satirico poeta dictum esse credimus Quicquic gretia medax audet in historia Discrepantiae autem illoria causa hec potissimu fuisse traditur: quod nullam unquam cura greciae populi adhibuerunt ut preclara sanciora scriberentur ac publicarenturrideo I magna in scriptoribus mentiendi licentia suit:qui cum partim res gestas ignorarent ptim affectionibus ducerentur non historia consescripserui sed mera mendacia.Contra:apud romanos ut omnia put gesta fuerunt incorrupta integra alis fideliter conscripta haberentnr.Pontisces maximi res Omnes fiagniorum annoria litteris mandabantemerebanto in albia:tabula domi proposita: ut esset populo potestas cucta cognoscendi:& hi anales maximi nominabantur. Hanc autem similitu inem scribedi secuti sunt Piso: Fasebius picton de ille Cato portius omnium bonariam artium magister a Plinio nucupatus qui sine ullis ornamentis:sine pigmentoru coloribus sine fucato nitore monumeta reru gestaria reliquerunt nuda recta atq; simplicia: ima illa Dprimis obseruates histolege quae pcipit ne qd falsi dicas.&.n.depta ex historia ueriserate ita narrationis:iutilis ac penitus manca effici&Sicut corpus

animatis utile fit oculis effossis ut luculente scriptire a Polibio Deinde cum ingenia erudito iam seculo indiea magis excoleren/tur de facudia uberior politiori profluereneloquentissimi apud

Romanos adscribendum historiam sese applicuerunt:qui non ut superiores tamtummodo narratores bere:Sed etia exornatores ait illustratores maximi extiterunt: qui utpote diuino ine ni prestantes uiri historian affectionibus omnibus casuum uarietate mirabili egressioibus iucudis resperserunt: dbusda flosculis quasi pratum distinctam uariegataq; decorariat:qui cum omnes sint excelletissimi: Cum ciniarum lactio iucundis ima ac utilissima futura sit: cu omnes haud dubie suspiciendos ac lectita dos esse censeam:Titus Liuius in primis enarratione dignissimus miὸ

29쪽

l hi insus est ei utunditatis utilitatis inter alios reseris mus cu/

' in lactio omnium scolasticorum auribus anmisi istitissaetura sit. Lst enim dulcis:candidus, effusus: ct eo nullus historicoru melius comedauit mitiores affectus: apud quem omnia cum rebus tu personis sunt accomodatissima ui in narrando mirae est iucundi/tatis:clarissimiis candoris:qui ut uerissime dixit Quintilianus in contionibus supra qua narrari potest est eloquentusimus:Cuius lactea ubertas laetore detinet:auocatipascit:omnibusq; affectio nibus ualidissime comonendi quo uult maxime impellit:cuius douinae facundiae nihil addi potestaeuius orationi si quid demas ex elegantia detraxeis:queadmodum de Platonis oratione Phano/cinas dicere solebat. idem grandiloquus est d sententiarum grauitate dc maiestate uerborum.idem copiosissimus:nec tamen logusa Nam ut inquit egregie Mart alis. Non sunt longa quibus,chil est quod demere possis no igitur imetito Diuus Hieronymus test tur quosdam ex ultimis hispania galliarumcisinibus uiros illu/stres romam uenisse: iob hoc solum ut Titum Liuium lacteo eloquentiae sonte manantem contuerentur:qui ut Plinius in epi stolis inquit posteaqua hominem uidere statim in pati iam repe darunti te celicem:o te beatum Tite lini cuius unius uidendi causa uiri nobiles tot milia passuum consecerunt ex penitiissimis regionibus proficiscentes:tot montes incultos: tot invia loca suse

perarunt:illa profecto illa diuina uirtus est existimanda: quae in iuno homine tantum polluit:tantum effulsit:ut ad eum uisendutanqua ingens celebrandus miraculum Galli Hispanis sollicitarentur.merito Quintilianus iurum inter caeteros scriptores legenta dum esse precipit in scholis:quoniam scilicet candidissimus stac A maximus auctor historiae Merito donos liuium ex omnibus unu delegisse videmur quem publice hoc anno profiteremur:Cuius libri omnes cum lectitandi sint:ix in manibus quotidie habendi: Non haec decas liciana quam diis bene auspicantibus ordimur

30쪽

emnare reliquis decadibus est anteponenda',5 ne hace in pimis uolumina a liuio diuinitus talpta suisse censendii est. Et hae

profecto decis hoc enim nomine liuiani libri a numero denario nuncupantur quanto bella quae cotinet caeteris bellis:maiora fuerunt tanto reliquas decides antecellit Laudat Origenem adamantium Hieronymus:quod cum in caeteris uolaminibus omnes si perauerit in cantico canticorum ipse se uiceritiLaudatur a Ciceronc Crassus orator quem cum in agendis causis co sensu omnium cunctos semper exuperauerit in extrema actione a semetipso superatum esse testatur.Praxiteles inter stituarios a Plinio celebratur perinde ac marmoris gloria superauerit etiam semel:hoc idem dc nos hodiemo die de Liuio merito dicere possumus:qui cu in caeteris deradibus Ceteros antecelluerit in hac semetipsum uicitis de me hercules ut dicam uiri clarissimi quod sentio eodem animo Liuius bella scriptitauit quo romani gesserunt:eodem ingenii fulmine stilum exercuit quo Ro populus arma tractauit:eadem uigilantia incubuit chartis:qua Ro.milites disciplina militari incubuerunt:& mediusfidius uidetur populus Ro. uel ob hoc unu tamemoranda facinora gerere uoluita ut illa a tam luculento scripto, re describerentutiqui res haud dubie luculentas uerbis luculentis aequauit quem quotienscunt in manus summo:non legere uid, or bella sed tractare:& ut inquit Hieronymus de Paulo non audire uerba sed tonitrua.in liuianis uol iminibus uidere uideor imperatores contionabundos:militest suos exhortantes ad pretia alacri animo capessenda:Senatum de rebus dubiis consultate:hoγει hic sermido strepidare: Romanos illinc suribundos myuadere: Denici apud Liuium omnis rei militans disciplina totinetur omnia stratagemata:oes calliditates imperatoriae demostranter

Leges senatus populi 3 decreta:oes denique artes quibus domi sori' uiuitur conspiciuntur. Sed prolidolor quatam iacturam passi sunt omne litteraru studiosi ex centu dece uoluminibus liui