장음표시 사용
21쪽
Voniam nonurrum cognitio,vi recte inquit Themistius L. Posteria scin omni inquisitione caput, N origo est:idcirco iiiiiiis disciplinae naturam inuestigaturus, pro viribiis explicaturus,ab eiusdem nominibus ordia , inter quae praecipita, magis,ut supra indicaui,vsitata sunt Logica , Dialectica sed Lopicae nomen quod optime in illam quadrat substantiue sumptum , nec apud Aristotelem , nec apud Platonem , aut alios antiquissimos reperiri multi obseruarunt Nec ratio, sylloguim , aut delironstrati logica apud Aristotelem est ratio syllogismus,aut aemonstratio propria huius disciplinae, sed communis probabilis tantum, interdum etiam inanis:nec Ogice dicere, aut speculari est dicere ex praeceptiis, aut deci bus propriis huius disciplinae sed ex communibus, aut probabilibus, aut etiam inaniter. Dialecticae autem nomen a Platone suidem in Philebo accipitur pro Metaphylica seu Theologia naturali ab Aristotele autem interdum sumitur pro tota Logica seu pro tota doctrina dister Idi, interdum pro sola opica ,seu parte illa Logicae , quae tractat de syllogismo topico, seu probabili, ut plurimum vero pro facultate quada distinctia a tota Logica, omnibus eius partibus,cuius facultatis proprium est de omnibus rebus probabiliter disputare. Quare ad sermonis ambiguitatem vitandam Logicae potius,quam Dialecticae nomine temu T.
In uniuersum igitur sumpta Logica diuiditur prῖcipue in naturalem, Martificialem in actualem, habitualem, in docentem, .utentem,in uniuersalem, particularem, Logica natura lis nihil aliud est qui hu manus ipse Intellectus te hominum enim Losica loquimur quatenus potest aliquomodo cire quo pacto recte disserendum sit,etiam si nullam artis notitiam habeat artificialis est ars quaedam seu collectio praeceptorum, quan qui tenent, facile , certaque ratione vident quomodo recte disserendum sit. Actualis Logi ea est cognitio ipsa modi recte disserendi. hoc est recte definiendi, diuidet, di, argumentandi, siue demonstrative siue probabiliter, siue sophistice, hoc enim totum apud optinios etiam latinitatis authores si-fnificat veri, una disseredi: halntualis vero estabitus, seu habilitas illa, quam habent, qui hanc disciplinam tenent, ad huiusniodii gnitionem facile, prompteaeliciendam Logica docens, set abstracta, duulsa a rebus, quae nomine Logicae simpliciter prolato intelligitur, est quae tradit praecepta recte
disterendi utens vero, set applicata, concreta rebus interdiim dicitur ipsa Logica docens, Ut concurrit ad recte disterendum extra Logica docentem,interdit m vero,quecunque diseiplina extra Logicam docentem, qua lusta Logicae docetis praecepta disseritur inuauis Logica utens quae a latinis aptius, sitata seu in viam deducta dicitur utroque praedictorum modoruua recte sumiatur, melius tamen sumitur posteriori modo Itaque praxe-ptλ quaecunque Logicae expresse adducta ah aliis disti plinis ad aliquid in ipsis pmbandupossunt quidem recte dici Logica tens, seu aDplicata rebus non tamen ii parte rei distinguuntur a Logica docente, sed sunt ipsamet Logica docens,quatenus illa utuntur aliae disciplinaeiadducta autem, siue ex pretie,siue tacite ab ipsa Logica ad aliquid in ipsa probandum, non possunt recte dici Logica tens. Praecepta tamen demonstrationis,qui traduntur in libris Poster tacite applicata reb. alias a logicis non solum dicutitur, iunt Logica utens, sed aliud etiam nomen astu munt, dicunturque,& sint scientia physica . si applicetur rebux physicis, mathematica si mathematicis, dc sic de aliis Ad pracepta sy logi I-mi topici, quae traduntur in libris Topicoru, pracepta syllogismi sophistici, qia tradu-tur in libris Elenchorum,tacite applicata rebus quibuscunque, siue ad L sicam docetem siue ad aliam disciplinam spectantibus dici tur quidem,S sunt Logica utens non tamen assumens nomen sciet ii Phesicae etiamsi applicentur rebus Physicis, nee Mathcuraticae etiam applicentur rebus Mathematicis oc
tacite applicata rebus ad Loricam non pertinentibus Daeria precepta syllogismi topici,
22쪽
cli sophistici tacite applicata rebus quibuscum V siue ad Logidam docentem , siue ad alia disciplinam spectantibus gignunt habitus,tu inter se tum a tota Logica docente singulis eius partibus distinc : nam praecepta demoti strationis applicata,vt diximus,gignunt scientias alias a Logiea,pcepta vero syllogismi probabilis gignunt habitu opinatiuit,prae
cepta denique sylloeismi sophistici gignunt
habitum erronesi. Neque n. ad faciles domete differendiim de rebus omnibus probabiliter lassicit habitus illius partis Logicae d centis, quae tradit praecep ta syllogismi topici, sed minii radiu necessario alius habitus ab illo distinctiis, qui est habitus opitiativus, Sali Aristotele dicitur Dialectica neque ad taciles, recte de omnibus rebus differendum sophistice lassicit habitus illius partis Losicae, quae tradit praecepta syllogismi sophistici sed requiritur necessario alius habitus abit lo distinctus,qui est habitus erroneus,4 ab Aristotele dicitur Sophisti ea 6 Logica uniuersalis a quibusdam dicitur doctrina, quae traditur in libris Priorum ubi ostenditur , quid requiratur ad bO:ium syllogismum in genere , abstrahendo a materia determinata, in qua fiat particularis vero,doctrina , quae traditur in libris Posteri δε-rum,Topicorum, in lenchorum, ubi ostenditur quid requiratur ad homina sy logismum in particulari neque diuisio, sic explicata mala est, modo intelligularess e Logicae non adaequate , sed partialiter sumptae ut ex insta dicendis patebit. Aliter ab alijs, d recte Logica uniuersalis dicitur tota doctrina Logicae quae potest applicari omnibus scienti,M particularis vero illa tantum, quae tradit praecepta recte digerendi seruanda in definitionibus, ditiisionibus,&argumentationibus sinis gularum scientiarum in particulari,nam etiam haec doctrina quae solet etiam diei in diis proprius, particularis procedendi in singulis ciciat iis, non quidem absolutes, sed ex uippositione ad Logicam spectat . Si tamen per modi m proprium , particularem procudendi in singulis scientiis intelligatur ordo doctrinae I ecundi quem hoc prius,illud posterius in singulis scietiti)stractandum est, elim tradere in unaquaque scientia in particulari pertinet ad illam scientiam cin omnibus vero scientiis non nisi ad peritiam , hoc
est ad collectionem omnium scientia st
uidicatiuam, hoe est rationem areommodis, di argumenta ad propositum coeludendum, i m. aut eadem est cum diuisione docentis utentis restricta ad rationem argumentandi, aut non magis ad Logicam quam ad aliam
ruamcunque disciplinam pertinet.Repudi
a vero non est, quae a nonnullis affertura picae diuisio,in artem veterem, quae continet
doctrinam librorum Praedicamentorum , den librorum Perihermenias, quibus addi potest etiam libellus Porphirij, artem nous, quae complectitur doctrinam librorum Pri
rum, Posteriorumaopicorum, et lenchorii. At aliae quae a Terri solent diuisiones in tres partes, vel iuxta tres ii iteliectus nostri operationes,vel iuxta tres disserendi ni odos,an admittendae sint,ex dicendis infra de Logicae subiecto intelligi poterit Rhetorica tamen &Poetica non sunt ullo modo Dartes Logicae, mi
sed habitus a Logica,& aliis si sciplinis distin risa. Hi
cai,qua mitis in Rhetorica, ut tradico sueuit, parua. aliquid sit,quod ad Logicam pertinet,neque vero Rhetorica, aut Poetica sunt proprie,&presse arte aut facultates, sed scientiae,quae subduntur non solum Politicae, ii Ciuili, ut non nemo dixit,sed etiam, de multo magisCanonicae, Ecclesiasticae, multo autem minus Logicae pars est Historia
Diuiso Logicae in Inuentionem, seu pa
tem inuent tuam, hoc est rationem inueniendi argumenta , Iudicium seu
m in ' te are Fficiens Logicaearii ficialis docentis hanc enim in postersi nomine L
intellectus humanus suo tantum naturali Iamine utens Finis vero
non recte dicitur esseveri,&falsi iudicium, ut Stoici dixerunt, nec de re qua uis probabiliter disputare, ut ali , sed dirigere operationes Intellectus. Cum e ni in tres in nobis sint potentiae, quae modum operandi a natura determinatum non habet, sed indiflerentes,4 deteraninatae sunt ad bene,vel male operandum , intellectus, volun- tas,&potentia,quae dicitur factiva seu executrix ,sicut ad perfecte dirigendas operationes voluntatis inuenta est scientia moralis,oc ad persecae dirigendas operationes Potentiae factivae inuenta est multiplex scientia factiva, seu ars docens, diuarchitectonica cita ad 2 ρομ
23쪽
persem dirigendas operationes Intellectus
inuenta est Logica.s res autem sunt Imel lactus nostri operationes , prima quae communiter dicitur si oleae apprehensio,ab Aristo irae animat. r. indiuisin ilium intellectio est illa perquam Intellectus noster rem simpliciter cognoscit nihil de illa assit mando aut negando secuda comuniter dicitur iudicium praedicati uia, vel amrmatio,&negatio,ab Aristotele 3 de
anima t. citato is sequent , compositici diuisio est illa, per qua latellectus
iudicat unum de alio assirmando, aut negando. tertia, quae communiter dicitur iudicium illatiuum,est illa per quam ex notis ignotum insertur:Quae operationes ita se habet, ut possit quidem esse prima sine fecitnda, Tecumda sne tertiadio possit in esse seclida sine prima,nec tertia sine secunda antecedete,nec solum prima a secunda, tertia, sed et secuda,&tertia inter se est elui aliter disterii tu, ij qtertia interdi sumitur no proludicio illatilio
praecise,sed pro toto θ logismo,de quo infra. io subiacent autem praedulae Intel Iectus nostri operationes quinque impersectionibus,videlicet disticultati, qua agre cognoscimus ignorantia qua vel nullo modo, vel non persecte cognoscimus;eonfusioni, seu obscuritati, qua per modum totius sine paditium distinctione cognoscimus; innaturalitati,seu peruersioni ordinis naturalis,qua aliter cognoscimus quam natura rei saltem via nobis cognoscibilis est,postulet;& errori, seu falsitati,oc deceptioni , qua nobis persuademus
esse quod non est, vel non esse quod est,quam impervectionum quatuor priores reperiri aliquo modo possunt in omnibus praedictis trib. operationibus postrema proprie in sola secunda,&tertia. Difformitas autem, quae interdum cerni in in prima operatione 'vid- quid sit de ea,quae interdum cernitur in sensatione , de qua alibi cum apprehenditur esse quod non est, vel non esse quod est,reducitur ad ignorantiam atque ad has omnes imperfectiones, quantum humano modo tolli postulit,tollendas inuetita est Logica . II Di ficultas.n. ab Oib.operationi b. intellectus tollitur modo dicto per frequente usum regularum logicarum rebus applicatarum;
ignorantia per scientia iisdem, regulis comparatas;crifusio per regulas distinctionis, seu diuinonis, innaturalitas, partim per regulλ definitionis i partim per regulas diuisionis,&argumentationis,per quas etiam tollitur error: cita consequenter per Logicam dirigiantur operationes Intellectri, quae indigent di recti e Aiqire hic est . ut dictum est, finis Logicae non per accidens,qui etiam dicitur finis extrinsecus, finis scientis, sed perinduplex tamen eum sit finis per se, proximus,&remotus;proximus finis Logicae est dirigere in actu primo operationes Intellectiis, et est cognoscere modum recte disserendi, seu recte definiendi,diuidendi,& argumentandi remotus vero est dirigere in actu secundo operationes Intellectus,noc est recte disserere, seu recte definire,diuidete, Margian entari in qua-cuuque materia.
Ia Materia,& Brma , non quidem phvsieae nam hae nullae in Logica lint,nis quod materia in qua est Intellectus) sed metaphysicae,hoe est genus, disteretia eiusde Logicae, intelligentur ex eius naturae explicatione. N est igitur Logica habitus erroneus,aut opinatiuus,aliusve inclinas Intellectu ad telligendii nunc veru,nunc falsum, sed inclinans ad se per utelligendum verum. Consecuenter non est lacultas proprie, expresse dicta,quae requiret tres conditione prima est, ut in utraq; partem,seu quod idem est de contrarias, seu oppositis disputet, sectinda est ut ex communibus, probabilibu Sprocedat, tertia, non habeat determinatum obiectum, sed per omnia vagetiir. Nee est ullus ex quinque habitibus intellecti uis enumeratis a Aristis. Et hi corum cap. 3 hoc est nec Priidentia me Intellectus,nec Sapientia inec Scientia,nec Ars ut sumuntur ab Aristotele loco citato non ideo tamen non est vere , proprie virtus intellectualis, vere, proprie scientia, non taspeculatim,ut ea illa, de qua Aristo loco citato,sed practica, no quidem press e, sed late. i Est autem Logica sub una ratione instrumentum, sub alia etiam pars Philosophiae nec solius tamen Philosophiae, sed aliarum etiam disciplinarum est instrumentum , quidem non figurate in improprie, sed veri ,
proprie. nec soluin ratione suoru In praeceptorum a rebus avnisorum,sed etiam ratione eorundem rebus applicatorum, diuerso tamemodo,ut paulo post dicam . Nemo n. potest nisi forte temere,& casu definire,recte diuidere,δ argumentari in materijs,quae Logica indigent,de quibus infra,quin aliquo modo faciat rescotionem ad praecepta recte definiendi diuidendi, argumentandi, quatenus traduntur in Logica,4 videat quomodo appli- eanda sint praesenti materiae, ii qua facienda est definitio, diuisio, argumentatio, quam uis illi qui valde sunt in disserendo exercit ii, vix ac ne vix quidem animaduertant se sacere huiusmOdrax flactionem,
24쪽
Los ear Curie triplicito fieri potest, ve ad praecepta in abstracto eonsiderata qualia sunt, se initio clebet conuerti in equito diuisi indet et eontinere omnia mεbra diuisi clic. vel ad precepta in cocreto, seu applkata alicui materiae sue vere qualia sunt animal rationale,quae est definitio applicata materiae
physeu pens vel est substantia , vel accides, ouae est diuisio applicata materiae metaphysicae che siue fictae qualia sunt argumenta, quae Aristoteles sepe coficit in litteris A. B.CReflexio tamen ad praecepta n abstracto, illis qPν non valde in Logica lant exercitati, paulo est difficilior, eluam reflexio ad praec pia in concieto,imiertim vere materiae a inplicata, ut merito in Logica soleant praecella per exemp- vera , sed nota explicari, ut
ei lius Logicae studiosis percipiantur. Sed in preceptis Logicae quocunq; praedictorum trium modorum cognitis , duos lint distine uenda, nimirum ipsa praecepta secundum te,qtiae se habent, Obiechum , cosnitio circa ipsa versans, ita ut cum dicimis praecepta Logicae esse instrii menta ad recte dc finiendum,diuidendum,c argumentat:dum,non intelligantur praetcpta fecundii D, seu seiuncta a cognitione circa ipsa versante, scd precepta cognita , seu uod idem est, cognitio preceptorum . Et iuxta hac intellinentium est quod supra dixi logica este instrumentu non solii ratione morti' priceptorum a robiis auulsorum sed etia ratione eo rum de rebus applicatorii . si quis enim per
praecepta rebus applicata intellio et desiniitcnes,diuisiotres , chargui tentationes, quae
fiunt in scientiis , e disciplici sine res laxione, scii cognitione praedi ta argumentationis quide inii aecepta ratione antececientis ad tui cessent instrui nenia, definitionis autem,
d diuisonis non item. 16 Si ibiectum de quo Logicae, quod dicitui et i .ini sibi ectit in attributionis,e quodo itinino ditierIlim est a subiecto in quo infra asserendo, non est en rationi in e lacre , nec en rationis logicum , siue in concrcto , siue in abstracto quolibet modo
sumptum, nuc voces , nec res omnes, sed
operatione, in tes Iectus, non tamen dirigit, ies,sed rectae, De haecipis omnes nee sola demonstratio,nec modus sciendi pro ut solam demolistrationem et definitionem como lectitur,nec solus syllogismus. I. icet ei ii in Logicae, ouam habe miri Aristotelis subiectii mde quo seu attributionis sit sol syllogismus, cuius termitio si inplices tradit in libro Praedicantentorum, iii merito praemittitur liber
Praedaeabilium,complexos Vero,seu muneiationes in libris Perihermenias, formam in libris Priorum, materiam circa qua versatur
necessariam in libris Posteriorum, probabile in libris Topicorum apparesem in libris Elε
chorum: Logicae tamen secundum se spectatae huiusmodi subiecinim est modus recte disserendi subiectum autem seu obiectum formale,quod dici in etiam ratio thrmalis suboiia,est idem modus recte differendi supra dictus sumptus formaliter,ut modns recte disserendi, seu quod idem est, sunt operationes Intellectus nostri recte Logica auxilio a rubus auulsae quatenus sunt instrumenta recte disserendi ,seu quatenus sunt directivae operationum Intellectus Tametsi autem omnia,
quae diximus subiecta in Lotica recte distinguantur is nomine subiecti Logicae abs lute,ckline addito possit recte intelligi tam
subiectum in quo,quam subiectum,seu obiectum formales tamen potius intellisendi ime subiectum de quo seu attributionis,quam aut subiectum in quo,aut mrmale.
t Iam si ex dictis perfecta Logicae definitio colligenda est , ea in hunc incraum breuiter tradi potest: ostica est scientia instrumentalis de modo recte differendi, de quonii supra explicauimus per modum recte differedi, intelligi modu recte definiendi,diuidendi, Mar-umentandi, quae sunt Logicae instrumeta, de his singuli aliquid dicam, si tamen priusqngst Logic necessitas indicauero. Vt i itur ad scientia quacumque totale praeia sertim ex persectioribus perlecte acquirendam Logica est neces Iaria secudum quid seu ad bene este, hoc est utilis: ita non est necessia ria simpliciter ad quacuq scientiam partialem, immo nuc ad quamcunque totalem non solum imperiecte,sed etiam perfecte, atque adeo satis facile acquirendam modo Particula perfecte uoi, extendatur etiam a perfectam solutionem sophismatii omnium con trariorum Est tamen eadem Logica necessaria simpliciter hominibns in hoc statu naturaliter philosophantii, ad omnes fere sciemtias totales,siue speculativas, siue practicas, persectiores, ac nobiliores perfecte comparadas addita vero est particula fere ista, huiusmodi necessitate excipiatur tum Mathemtica, tum
ipsa Logica secundum aliquam sui par tem sed iam ad Logicae instrume
25쪽
Agnam simplicium,c plexoruis ciue termin
rura sequim ad haec explicanda praemitti solitam, partim hic omit tendam, aut potius suinponenda partim inter tium librum, ubi eors nonnulli paulo aeuratius explieabuntur ei Iciendam existimo, hie tantum dico simpliciuterrnua raim a flectiones a Logici communi- pica seeundo autem modo est quidem recte disserendi instrumentum,sed non distinctum a tribus supra eniuneratis, etiam explicandi, , initio facto adesinitione. a. o Danitio te itur ex Aristotel nrim Topicona cap. 4 ei oratio quod quid erat esse significans, hoc est oratio explicari, naturam se uellentiam rei & dupliciter accipi soletali istandoquidem pro oratione ina ursectit, qua distincte signiscatur essentia rei, ut cum dicimus animal rationale, quae est maxime propria definitionis aeceptio, alia irando, ro Pro ratione persecta, qua definitio de delinito, stuc secti a distincte accepta de eo, cuius est essetitia, praedicatur VI cudicinius, homo est animal ration.ile .llue non tam est definitio,quam propositio definitiua . Et hoc posteriore octo itidem interdum omini constat definitio quibus demonstratio, quod
ter, recte se numerari, suppositionem, sta I tunc fit,cum propositioni definitiva additurium,ampliationem, distractionem, restrictio i aliqua definitionis causa, ut clim dicimus honem, appellationem i complexorum vero i moest animal rationala ad beatitudine eoi ternalia rum persectorum, hoc est enutiatio dirum, quam pruinde des nitionem meriton uni treυγppositionem, aequi pollentiam,c6 lis: istoteles, sec domos ei torum. t. io dicit uersionem Iam vel Oaopicuri iustrument esse Oratiotrem si ratifica me propter Quid elt, presse dictit,de quo hic surn oc si nihil aliud S tanquam de nostrationem ipsius quid est est quam id,quo tanqtiam adminiculo iam positione distem ni cm. sica inuento Intellectus iitti ad rected in m Vtrolibet autem praedictorum modo risi serendurn seu ad perueniendum ex notis in sumatur desinitio e Mitalis, si molle iter sic cognitionem imoti . Guod non soli: n. arsu dicta, alia dicitur esse phusica, quae traditur mentationi, sed etiam e finitioni, o diuiso per partes essentiales physicas , hoc ei ternia Logica traditis, diuerso tantum modo maturiam. formam phullaam, alia incla cenuenit; ali Is non conuenit. lili sca, quae traditur per parte ei sentiat is ethodus enim, quam aliqui vidistin ni et physicas, hoc est rer genus, ct distet nctum recuc disterendi instrumentu in itine tiam, siue sit genu proximi im, siue remotum rant, interdum sumitur pro ordine doctri siue etiam remotum omne simul A proxi-nae in tradendis scientias, disciplinis sernan ' vinum,quanquam melius ponatur solum pro-do,qui in eo consistit, Vt ea prilis tractentiir, 4 in lim. Addes niti Oilem tamen essentiale quae necessaria, et utilia sunt ad cognitione reuocantur etiam illae, quae loco disseremiae alio in postea tractandorum, diuiditur continent tantum aut materiam propriam communiter in ordinem compositiuum , seu i aut formam propriam definiti, viri dicas,hocollectivum, seci: ndum quem a principijs ad ino est compositu in substantiale, cuius mates uiam,secundu quem a princi lato ad prii pia,t a toto ad paries procedimus . Inter principiatum a partibus ad totum progredimur,cx Ora inem resolutiuum , seuolubinci I iiterdia vero sumitur pro .odo definiendi, diuidedi, argumentandi fili ea rebus abstracto , sue rebus applicato, interdum denique sun itur
pro ipsis scient ijs, disciplinis, quae quia methodis, modis definiendi,diuidendi, argurrentandi utuntur, aliquando ab Aristotele dicuntur methodi ac primo quidem, aer-cio n. od methodus non est recte disserendi instrumentum , nisi quatenus nomine scientiae, disciplinae comprahciulitur etiam Loria est corpus rectiim,vel cuius silva est anima laticia alis; ille, qu loco discretiaec tinent partes integrantes, ut si dicas Respi blica est comi unitas ex fac rotum ministris, nobilibus, plebe constans,inlicet iam delinitio nominis qua in Logici nunc interpretationem,nunc ac finit Litiem quid nonuulsi cant, an Oininis notariones, seuerba mola gladi fieri , poteit dici essentialis, cui arcnus
per illam esentia non iliis, qua tu i nisu
tione consistit, explicii tur. a Duo autem citi in uniter, ex recte ex Platone in Sophista, Phadro. Aristotelei cundo onmorum cap. 9. traduntur modi
26쪽
inuestigandae definitionis, alter per diuisio nem,sc resolutionem, alter per compositionem,seu collectionem, per diuisionem seu resolutionem inuestigatur definitio, quando aecipitur supremum genus rei definiendae, eo usque per essentiale differetias diuiditur, donec ad disserentiam propriam rei definiendae perueniatur. Per compositionem vero, seu collectionem inuestigatur eadem definitio,ctuando accipiuntur inferiora rei definie-dae, coufiderantur ea,in quibus inter se disserunt, ea in quibus conueniunt, tum relitas, in quibus differunt,assumuntur ea, in quibus conuenit uat,quae simul cu genere pr ximo dabunt illius rei definitionem. Horum duorum modorum inuestigandae definitio nis,prior est communior, facilior certior, posterior autem inuentionis ordini est accomodatior aduertendum tamen in posteriori modo,ut id in quo inferiora conueniunt, sit aliquid,quod illis coueniat essentialite alioquin definitio non erit essentialis. a Leges, seu praecepta bonae definitionis sunt quatuor Primum est, ut definitio non tradatur ex ignotio ibus, aut aeqtie ignotis sed ex notioribus , quam sit defisitum Secundum est, ut definitio sit propria definiti, hoc est nec latius nec minus late pateat, qui desinit lim, sed eum illo reciprocetur, seu illi
tantum,&non alij conueniat. Tertium est,
ut nihil definitioni desit aut supersit. Quartu
est,ut definitio sit breuis. Discrimen tamen est inter haec quatuor praecepta , quod dese-ctii duorum posterioriim, aut nuis ex ipsis definitio impertacta quidem, non tamen nulIa,desectu autem duorum prioria, aut unius ex ipsis,nulla esset. at', haec omnia praecepta communia sunt,tum definitioni essentiali,de qua hactenus locuti sumus, tum definitioni
accidentali,seu descriptioni. D ejici et suae ex Aristotele primo Topicorvc. . tio. definiri potest oratio toti significans quod quid erat est mi, sed aliquid quod soli inest,&conuersim de re praedicati ir:vel paulo cla rius,oratio quae explicat quidem essentiam
rei,sed per aliquid accidentale, duplex est
altera quae dicitur accidentalis , altera quae eausalis, quamuis etiam cansalis dici pol sit accidentalis. Descriptio accidentalis cit oratio explicans essentiam res per gemis, ina
proprietatem,Vel perplura accidentia communia quae cum descripta conuetria iitur.
Ad proprietarem autem reduci uitu retia diflerentiae respectu Lencris, iussint differen ii inrodo sum alitur sub disiunctiones, ut si dicatur an in lal et , iuens rationale,aut irra attona tristi mpto vivente visum itur In praediis
camento substantiae,& irrationali pro positiauo opposito rationali. Descriptio causalis est oratio explicans essentiam rei per genus, Munam,vel plures rei causas extrinsecas, ita ut eum re descripta reciprocetur, descriptiones autem a circlimstanti js,&adiunctis, qliae apud Oratores,Historicos, Poetas frequentes sunt, elegantes ille quidem sunt, se ad propriam rei naturam explicandam, ad argumentandum ut plurimum sunt inutiles. Ιj idem autem duobus modis, quibus inuestigari posse diximus definitionem , inuestigari potest etiam descriptio aduertendum tamen in priori modo ad inuestigandam descriptionem non esse diuidendum senus per dimterentias essentiales, sed per acciduiales, in posteriore vero id, in quo inferiora conuenilint non debere esse illis accidentale, dessentiale. Atque haec de definitione tum essentiali, tum accidentali, seii descriptione. 13 Diuisio est oratio,qua totum in suas partes diuiditur, seu explicas partes alicitiust lius , ac totum quidem quod diuiditur, appellatura logicis diuisum, partes autem minitas dii iiditur,appellantii membra diuidentia, seu diuitionis, diuisio etiam interdum accipitur pro oratione explicante partes totius, Juae est maxilne propria diuisionis acceptio, intentum pro oratione, qua huiusmodi partes predicantur desino toto,quae potius est propositio diuisua,quam diuitio In uniuersum autem ut septem distinguunt tirgenera totorum ita septe in distingui possunt genera diuisionum. Primit est totius nominalis hoc est vocis multiplicis, in sua significata Secundiim totius integralis prene,&proprie dicti, qd scilicet est formaliterquatum,&diuisibile . Tertium totius integralis latius dicti quod scilicet no est Drmaliter, sed tantii virtualiter quantum in artum totius ellentialis physici . Q iintum totius essentialis metaph sici Sextum totius uniuersalis, seu potentia lis Sentimum totius accidentalis. Tripliciter tamen fieri potest diuisio totius accidentalis aliquando enim diuiditur subiectum in accidetvia , ut cum diciamus hominu alui est niger, alius albas, e Aliquando acc dens ii lubiecto, ut cum dicimus, alborum aliud est nix, aliud lac&e. Aliquando accidentia in accidentia vicum dicimus alborum,aliud eli ditru aliud nolle, c. atque ad has reuocari possiua omnes aliae diuisiones saer accidcnS. 26 L 'gra, seu praecepta bonet diuisionis sunt quatuor; l riinum est et singula membra di-uiccntiar
27쪽
uidentia minus contineant, quam diuisum omnia vero simul sumpta diuiso adaequetur. Secundum est,ut diui fio fiat in membra diuidentia proxima,si fieri potest. hoc est nisi proxima ignota sint, tunc enim facienda est per
remota.Tertium est,ut si membra diuidentia pauca sint,omnia numerentur, si vero multa, uno aut altero nominato. reliqua negatione
aliqua significetur Quartum est,ut membra diuidentia saltem virtute sint contra disti cha Atque haec de Diuisione. x Argumentatio recte intelligi non potest miserius intelligatur quid sit argumentum presIe umptum Vt ab argumentatione aliquo modo dili inguitur latius enim sum pta haec duo confunduntur.Argumentum igitur,quod alio nomine messium,& medius terminus appellatur, nihil aliud est quam inuentum, seu excogitatum quid ad faciendam fidem,seu ad aliquid probandum Arguinentatio vero aut hore Tullio in Partitionibus, est argumenti explicatio, intellige,non quaecunque sed talis,o ex argumento aliquid a suid consequi denotet. quamobrem argumentatio clarius desiliri potest,oratio,qua unum ex altero consequi, Ie inferri denotatur, ex qua definitione patet ad argumentationem duas ut minimum requiri enuntiationes, inquarsi una ematur argumentam, seu medium, in altera,id quod cx argumerito, seu medio cons qui ruralia aut nuntiatio,in qua ponitur areumentum , seu mediuun dicitur antecedens, altera in qua ponitur id,quod ex argument seu medio consequi rur,dicitur consequens,inter quae intercedit quod ainanodo consequentl. , duae nihil aliud est Quam ipsum consequi unius ex altero . consequentis videlicet ex
antecedente . quae consequentia exprimitur perparticulam ergo quae idcirco dicitur nota illationis, vel per aliam qui ualentem. x Et quamuis consequentia consequentefie ab ilIa denominato ita distinguatur , ut in multis argumentationibus possit dari consequentia vera consequens falsum vel dic trario, atqne ita possimus duplex realiter distinctum formare iudicium, alterum de consequente secundum se,ut quaedam enuntiatio
est,alterum de consequentia;non ideo tamen cum argumentamur necessc est faceres, aut
communiter facimus huiusmodi duplex iudicium,sed unum, Midem , quod proprie dic
tu iudicium illatiuum,quo iudicamus consequens dependenter ab antecedente, hoc est praedicatum, iubiectum in consequente conexa,aut non connexa esse inter se , media te connexione, aut non conexione eorundem cum messio termino in antecedente, ita ut directe feratur huiusmodi iudicium, indirecte
Argumentatio m species rade essotiuisimus , Enibimema,
plum,' nauis Aristoteles enumerans species ar
mero 36 nis syllogismi, inductionis mentione faciat , quia enthy mema est imperfectus syllogisn uiri exempluautem imperiecta indutiiovi ta fra Primum autem de syllogismo Prima a praest inrissima argumentationis specie agendum est Syllogismus igitur ex Aristot r. Priorum cap. g.
est oratio,in qua quibusdam positis, alterum quida positis necesse est contingere eo quod
haec sint.breuius autem , est arsumcntatio, in qua ex duabus praemissis enuntiationibus in tertur tertia, diuiditur, tum ratione male,riae ex qua constat, tum ratione formae, tun ratione materiae circa quam versatur.3 o Ratione mater ex qua constat, diuidibtur in simplicem,&hypollietidum , simplex rursus in absolutum δε modat E sy logismus
simplex est in quo omnes enuntiationes sunt simplices, hypotheticus est in quo utraque, vel saltem una praemissarum est enuntiatio h pothetica.Absolutus est, in quo omnes eiiuriationes sunt abstautae duodalis est, in quo v-traque, vel saltem una praemissarum est enunciatio modalis. Ratione vero formae ita diuiditur,ut alius sit sy logismus primae,alius secis dae,alius tertiae fili irae, idque artis modis,de quibus paulo pollutatione a lique materiae circa quam versatur, diuiditur m demonstra Liuiam,seu neces larium,topicum, seu probabilem, sophysticum, scii apparentem,de quibus
D Materia, ex qua constat sy logismus a
solutus, proxima quidem sivit enuntiationes remota vero sunt termini, hoe est subiectumv&praedicatum, ex quibus componuntur enun
28쪽
etationes: nomine enim termis non intelli-Je tur copuIa, quae est sorma mutichrisonis, ted subiectrum, praedicatum tribam autem dumtaxat diuersis terminis, hoc est maiori extrem'minori extremo, medio, tribusq, enuntiationibus, hoc est duabus propositionibus, seu praeminis, quarum altera dicitur maior, altera minor, unica Conclusione comstare debet o sis absolatus syllogismus. Fornia eiusdeu10dosismi absoluti nihil est aliud quam ordo leu dispositio, tum termmo rilm,tum enuntiationitis, ex quibus constat, quae ut bona si, constare debet ex figura, de
modo syllogistico . Figura, selligini ea est
medii termini cum duobus extremis ad conclusionem inferendam apta coIlocatio m
dus syllogisticus est propositionum quo ad
quantitatem hoc est uti uersalitatem,&pa racularitatem, quo ad qualitatem essentialem , hoc est assirmationem, legationε discinclusionem inserendam apta dispositio. xi Figurae Syllogistice: tres sanes prima est in qua medius terminus subijcitur in maiori propostlione praedicaturis minori:Secuda in qua medius terminiis praedicatur tam in natori,qu1m in miniori pro ositioneιTertia in qua medius terminas tibiicitur tam in maiori,quali si minori maria alitem figura, IaS Galeni dicitur, in qua medius ero- dicatur in maiori propositione de subiicitur in iri inori, non est admittenda, figura distincta, sed reuocanda ad primam cuius tantum praemissas transponit, siue dilecIam, ue indirectam colligat conclusionem Modillogistici in prina an ra recte dicitntur ei
iai, in secunda ouatuor directi, ii turiris X, item directi, qiu omnes artificio te indic tu vulgatis e siculis, Ilarbari , Cesaret. O .c. ecto alii indirecti, sed minas stati iii milierima,tum et in secuta da, venia figura esse possint. Illi autem dicunt Erinodissimchi, in quibus insertur eo lusio directa, natis. lis, ad quam scilicet naturali impulsu serimur,quod aliqui tune sieri dictui, cum ma- in e tremum do mitiori ccuc luditi x sed clarius dicitur fieri,cum instetur pro concluli Pu Irouposimo illa, quae erat quaestio illi indirecti, in quibus infertiae couo isio indirecta, ex in:Jattaralis, ad quam scilicet naturali impa: lsu non serimur, quod aliqui tune fieri dicunt, cum mimis extremum de maioric includitur , sed clarius diei 3ur fieri cum Irci inscrtur pro conclutione Propositio illa, quae erat quaestio,sed illitis conuertens.
33 Regulae communes omnibus figuris sunt' iatuor, Prima est, ex praemita particularibus nihil visormae concluditur. Secunda,ex duabut praemissis negatiuis nihil vi formae coneluditur Tertia masterae proe missarum fuerit particularis, conclusio etiadebet esse particularis Quarta fi altera praeis missarum fuerit negativa, conclusio en 1 debet esse nefatiua . Praeter has quatuor regulas, sex alia sunt praecepta omnibus figuris communia, nae licet ex praedictis re3alis caliis supradictis colligi pollini maioris tameclardinis gratia hic subijcrentire . Primum est ut medius terminus in altera taltem Remissarum complete distribuatur, hoc est iu matur uniuersaliter pro omni re pro qua su
mi potest. Secundum, ut nullus verminus, qlli
non fiterit distributus in praemissis distribiti
tur im conclusione Teritum, ut mai extra mum positum in maiore propositione, quesecitndum totum , nectite secundum partem repetatur in minores anum,ut medius terminus positus ii pr. ei nillis, neque securialtim totum aeque seeundum partem repetatur in Coel clusione. Quintum, ut nihil ponatur in conclusione, luod positum non fuerit in praemissis Sextu ex quo pendcnt noturulla ex praedictis, ut sementur se inper eaedem alle-c Mnes terminorum, ita ut non aliter supponant aut amplientur aut restringavit ure c.
in praemissis' itam i conclusione. 34 Primae autem figi uin peculiares regulae duae sunt. Prima , quae communis est etiam secundas uris, est , ex maior inprop sitione partae uia, nihil sequitar. Secunda, qtiae communis est etiam tertiae figurae, est, ex murori proposistone negatiua nihil sequitur . Socinrgae figurae item duae. Prima quacti in mumis ci poniae aurae ut diximus, est , ex maiori propositione particulari nihil se iiiiii . Secunda oua propria est O- undae si lirae,est, ex duabus praemistis asti ematitiis kihil sequitur Tertiae figurae unic iregula communiscita in primae figurae,ut diximus est, ex mure propὐsicione negat: ua nihil sequitur . Nobi inlima ver6 inter praedictas curas δε ex At istotele . Post riorum toturax irinxi me climitara est Prima . omnes aliud habent priI .cipia quae dicuntur reeu latiua , hoc est pro risitiata, seu Mipinata octaedam lumine m-turali uota , ex quibus iupra dictae ipsorum regulae is vis omni inserendae conclusionis in ipsis pendet , ita ut si nequ-turitatio, seu consoqilentia ex huiusmodi ii incipiis euidenter probaeri possit.
29쪽
Sicut autem tres sunt diuersae figurae,ut diximus; ita tria sunt diuersa principia regulati
3 Principium regulatiuum primae figurae appellatur dictum de omni, de dictum de nullo, quod Aristoteles primo Priorum ca I. ita explicat, ut dictum de omni . de nullo fit quami praedicatum ita praedicatur de aliquo sudiecto, ut nihil possit accipi sui, illo subiecto de quo idem praedicatum non
praedicetur ab aliis vero in hunc modum. Quidquid amrmatur vel negatur de aliquo toto uniuersali distributive complete recte etiam amrmatur vel negatur de omnibus, 5 fingulis contentis sub illo. Qiiod principium licet ratione amrmarionis, legati nis sit duplex ratione tamen euidentiae, quae in utroque eadem seu omnino similis est merito censetur unum eoque regulari dicitur prima figura vel in actu exercito cum videlicet aliquis sciens dictit principium, nulla illius tacta menti ite, tacite exercet quod scit in illo contineti vel in actu signauicum videlia et aliqui expresse lignat, seu inducar, c prefert dictum principium ita 'cillo utatur adprobatidii in aliquid alicui con- lenire, vel non uenire aut alica uena svl-ltu sinum primae figulae recte conciuiae te
dum est de Orincipiis alii rum murarum. 36 Principium regulati uti in recundae si aurae est , quidquid repugi o coli sequeἰrii, PCpugnat antecedenti. In quo principionOrfitie consequentis intelligitur praedicatum quod nece statio consequitur ad aliud, seu ita est elim alio connexum , ut illo asOp sito, necessario etiam ipsum ponatur iis 'mine vero antecedentis intellic itur id, ad quod tale praedicatum nece ilario consevi: tur, ut dictum est, quomodo genus , di bierentia , tota definitio, proprietas linculus, i dic mitur consequentia illius rei, res
autem id adicitur alitecedens.
37 Principium regulati uni tertiae si gurae est, fiae sunt eadem, ni tertio, sunt eadem inter te, quae non sunt eade in Uni tertio, non sunt eadem inter se . Quod principium eadem ratione duplex , civilicum dici potest quo principium primae sim .qu
modo autem hoc principium habeat aut Ohabeat locum in Sanctissima Trinitate Theologis explicandum relinquimus Optime defendentibus nihil ex eo clligi contra illud altissimum fidei mysterium. Adliertendumetamen est unumquod lue praedictorum triuprincipiorum illi figurae tribui , in qua illiusvis maxime apparet, sed non ideonestari,
quin principium primae figurae apparόat etiam in omnibus modis secundae, ceter tiar;
principium vero seeundae in omnibus incidis negati uis primae,5 tertie;principium deniq; tertiae in omnibus modis primae, de secun
38 Non omnes autem ullo et ismi , iiii in praedictis tribus figuris confici possunt Illac sunt aeque perfecti, ut merito dicantur a 'i, o mi esse perfecti, alii imperfecti seu miniis per i Dctἐfecti Syllogismi persecti sunt om nulla res em thdigent , ut eorum concludend necessitas is f. omnino euidenter appareat , cuiusmodi s a,.sunt tantum quatuor inocti directe primael fisturae rumpe secti sunt illi , qui ut corii in
concludendi necessitas omnitio euidentur appareat , In le vel pluribus in distenr,do nuiusmodi sunt reli alii omnes modi orir- nium figimini. Qi: licet satis probari pos-
ssiit experientia, qua constat eos eade inser- uata iirma in quac linq.ie materia semper bc ne concludere a re tamen aliae suiu con iret idiosiores , ibitiores illos prcit, .uadi rati ines. Prima dicitur probatio per dedu clionem ad imposibile . secunda proba tio ostensiua . Tertia probatio per exposi
30 Probatio per deductionem ait i. an lsosse, quae M probationem ex hypotnes seu ex suppositione reducitur, tunc fit, tua-do ex contradicto ita alicuius conclusionis verae , ah aduersario tamen negata ' ex alia euidenter vera deducimus ut quid ,quod sit impo,libile, quod ille ne admittat cogi
tu negare quo concesserat,4 concedere,
iliod negRuerat. Et hoc minio probari possunt omnes modi impei secti, miro S perfecti, si litis in illis etiam concessis prael inissis, consequentiam negaret. Probatio ostenilua , quae etiam dieitur ostensilia reductio modorum imperfectorum ad perfectoῆ, tunc fit litando ex praemiissis syllogi Lim imperfecti per virtusque, vel alterius trantum praemisi conuersionem , vel etiam 'ne conuersone v a per syilogismum a i- quem perfectum insertur concluso syllo gismi imperrecti, vel conuersa illius , ex
qua deuin e conuersionem infertur ea
clem conclusio Falogismi imperiecti , hoc modo probaturonines modi impens Hii
exceptis Larico udo , ut litteris eorundem 'ersicularusa ara celarunt, . friurio, indicatur. Probatio pur expositionem tui se, quandos, u ui uire sectus reducitur ad y lssii Ara postor: si .
30쪽
o Dicitur autem syl Iogismus expositorius ille, qud constat medio termino sngulari, oui cum sit euidentissimus rem quo id ammodo sensibus videtur exponere. α duplex est alter, qui non solum cofistat medio termino ingulari, sed etiam utra qtie praemissa sngulari , alter , qui solum
medium terminum habet singularem, uterque in omnibus . tribus figuris recte con- . eludii aliquot modis, quos, sicut eos, quibus recte concludit 1yllogismus modalis pnrribus hic verbis non persequar . Desulio tisino qui dici rur ex obliquis, quia constat ex term is obliquis, hoc est in casu ch- sinu positis, multa tradi solent praecepta, sed hoc, num potest esse instar oninium , vis quando incidat huiusmodi syllogisinus de quo dubium sit an concludat necne, vel si
certum si non concludere, incertum tam eiis , Quare non concludat , propositiones obliqua seruato eodem sensu reducantur ad rectas sic enim irnis dubitatio, Silicerti trudo tolletur. 4 S llogismorum simplic tre, de qui busti icten iis iocuti sumus facultates, seu potestates ab Aristotele x. Priori m lex in merantur . Prima est plura ne ludendi.
secunda verum ex falsis colligendi . Ter tia cireulariter syllogirandi, escitur aurem circularis syllo ismus ille, quis ex alterius syllogismi conclusiones, d converrente inrmis prirmis inferiur altera Branue i.
i timi cum altera praemisiarum ii seri coim tradiatoriam, vel Ont r. riam iturius Pr miisq. Quinta syllo Dalidi re impol ibile, tuo. in fit cum ex contradictoria cuiuisci inque propositioni, vera negatae una altera praemisso uideliter vera , indereturri crosidio in deliter Maea . Sexta ij llo gliai di ex opposi is , quod tunc fit, cum
ab tritio proieruo admi: lis insertur con inusio , qua ii in de se ipso negatur. 6 De syli. gismo coniuncto, seu liyp ti Gieo, cui sit sui radictum si
hoc arri. i. . ... in ei iii uir icem esse
. 3 syllodii us . demonstrativas. . seu necessarius , qui dicitur etiani Minonilea,tio , prima sectissima syllqgismi speties , est ille , qui constat ex ut que praemisia necessaria coenita nec farraca insta magis patebit, ubi fusius de ui./getur. Topicus vero seu probabilis, cudici solet etiam syllogismus d iacticus ille qui constat utraque alte ara pra missa probabili, vel ne aria qui dem , sed putata tantum probabdi. Duple lautem est syllogismus Toqicus, seu pr ab stic unus, ut nititur rationes, hoc est pro medio termino habet rati cndies alter, qu nititur auctoritate hoc est pro medio termitno adducit alicuius vel aliquorum auctoritarem . Et quamuis terque opinionem tantum gignat, maximas tamen habet vitia iit ales, quarum tres indicat Aristot. i. Top. ca. illi eritis, cum sit hoc negotium uti ἀleelle ad exercitationes, ad collibo uia,O acleas,quS secundum Philosophi ni sunt, si sciar linas. Eodem pertinet, cluod idem Aristot bhaliel I. Rhet. cap. I. ubi qui probabilia,ii quit, facile coniectura consocii itur , is S adlveritatem similiter se habet. Sc quod 3. Metecap. I. pluribus rationibus probat, opera pre. tium eis aliquid tacultatis habere volenti bus, hoc est ijs, qui veritati, compotes est volunt, bene dubitare, hoc est dilic accurate rem in utramque partem tu I iri piobabilibus arguine vatri potesta examinare. vero syllogismis Topicis, scii probabilibus,cum opus est , uti possimus, locos' non oportet unde arguinciata Opica, seu probabisa eruuntur qui loci, seu scdcs, d receptacula argumentorum lunt dupliciis gestierri, alia enim continent io . . recte ab
Arist. Rhet. 1 vocantur να hoc est artificiosa, a Cicerone vero in Partiti inubus, insita alii continent argumenta, quae ab Aristot recte dicuntur , a Cic remota,
asumpta . Prioris teneris loci ab alis plu- rc ab aliis pauciore, statuuntur, sed viginti non incommodestatui eo fiunt, nempe milii iti O, Descriptio, Notatio, Coiugata, Partes, Tuis cautii , necta, Antecedentia , unie-qUCulla, Praecurrentia, Omitantia,Subsequelcia, inii:ra, Dissimilia, Maiora, Minora, Pa ri Memst ,Repugnantia Posterioris vero
gelieris duo,aut horitas scilicet diuina, Auru
inclicet non in omnibus omnino reubus, de quibus quasti instituitur praedicti omnus loci reperiantur , t plurimum tamen ν