장음표시 사용
51쪽
nitione distincta, qua nast incae o nosci, quandocognoscitur in se, non in alio, siue sermo sit de cognitione distincta opposita consuis, do qua in prima
parte eiusdem superioris conclusionis, hoe est de cognitione distincta, qua na res dicitur distincte cognosci in se secundum omnes suas partes seu rationes non intrinsecas tantumae quascunque cognoscuntur. Vniuersaliora sunt notiora nobis cognitione cofusa qua minus uniuersalia, saltem,ut pluramum; sunt vero ignotiora cognitione diuti cta, si tam valueri aliora, quam minus uniuersalia sumantur,ut tota Potentialia. Rursus uniuersaliota sunt nobis notiora, quam minus uniuersalia, si tam uniuersalia Muam minus uniuersalia sumantur, ut tota actua-lla,non secundum omnes partes , seu rati nes,qua iactu habent,sed ut talia sunt.
Rincipium incommuni recte ab Aristot . . inetaphysacx. primo definitur si primit, unde aliquid , aut est,
scitur . quae deii nitio analogice conuenit omnibus principijs,fitie complexis, siue incomplexis, siue intrinsecis , siue extrinse-cis sue eom rositionis seu const tutionis, hoc est rei in facto esse sue prodiictionis, seu transmutationis, hoc est rei in feri, leutransmutari . latius autem patet principium, quam causa, causa quam e .en cn-tum,ut ex infra dicendis de causis, en iis Datebit. Principia vero rerum natatraliurecte ex codem Aristotele primophΤ s. t. 2.definiuntur esse,qii neque ex alterii tris ut, neque ex alias,&ex his omnia, sumpta semper particulasex aut dicit habitudinem partis componentis. qu tamen definitio non est essentialis, sed accidentalis, it ab Aristot. traditur , proprie conuenit principiis primis,Muniuersalissimis intrinsecis componti physici sue substantialis siue accitaenialis, sed praecipue substantialis in fieri , scutransmittam, quamuis alioquin applicati et
possit principiis primis , Suniuersalissimis intrinsecis compositi physici diu substantialis iue accidentalis, Ied praecipue substatialis facio eo. iii Non idcirco tamen Aristot primo phys egit de principin intrinsecis transmutationis compost Physici siue substantialis, siue accidentalis,sed praecipue substantia iis, seu quod idem est de principijs intrinse-cis transmutationis corporis corruptibilis, ut per ea nobis innotesceret corpus corruptibile, de quo deinde agit in libris degeneratione, sed ut contra antiquos , quorum alii omnem Oinnino, iue substantialem, fiue accidentalem , alii substantialem transmutationem negabant. Otanderet transmutati nem tum accidentalem, tum substantialem dari. Atque hoc eo tandem retulit , viamst, muniret ad definiti ἡ,c explicationε naturae , coii sequenter corporis naturalis in commulti,uuod ut capite luperiore diximus est subiectum librorum de Physico auditu. Tam Si enim naturam desilia Arist. ut infra videbimus, esse principium primum tus,seu transmutationis, abstrahendo amotu,seu transmutatione accidentali, substantiali, utramque sub huiusmodi irrotu comprehendendo , tamen hoc ipsum satis intellisi non potuisset, nisi prius ostensum fuisset transmutationem tum accideralem, tum substantialem dari. iiD Sunt autem praedicta transmutat onis incommuni principia intrinseca ex Aristotelica, Suera sententia , inerum inte-
ram longe a veritate aberrantium omissis placitis,tria,non plura, nec pauciora Materia, forma de Privatio, seu subiectum germi nus a quo,&terminus ad quem, ut magis et i et plicabitur infra, ubi de motu . Princi ias autem intrinsecare per mutationem persectae sumptae in facto esse, sunt duo tantum , materia,&forma. Principia denique tran- seca rei per mutationem corruptae sumptae incorrupto esse , sunt item duo tantum, materia, priuatis Eadem principia transmutationis lunt contraria . non tamen Cmma,
nec contrarietate presse dicta , sed tantum terminus aquora terminus ad quem,qii debent este coiitrari a riuatine, per accides autem interdum sunt etiam contrari j positive. do conueniim tamen praedicta tria principia in ratione principi; uni uoce sed anal
a Materia in communi, quo Cmine
Philolophi intelligunt informe'κ id, o determinatum qita aliqua ratione sorma-
52쪽
ri in dererminari possis, recte diu itur primo in materiam inqua, ex qua , cirrcλquam . Subdruiditur auuem materia in quatum in primam,&seciuinam, tum in Physicam, Metaphysicam tum in materiam eductionis, informationis simul, mat riam inBrmationis tantum Materia e
ro ex qua,tum ijlialem modis, tam in materiam transeumum M permanentem
Materia donique circa quam idem est quod obiectum &e Hem modo subdiuiditur . Secundo in materiam sensibilem , intelligibilem, de qua dichim est libro superiore cap .vltimo tertio in proximam, remotam. Quarto in determinatam, cindeterminatam . Quinto in particularem Muniuersalem non in ei sendo, sed in eaus do. Sexto in artificialem. o naturalem in ordine ad formas artificialas , nati trales, quarum est capax . qua eadem ratione proportionaliter diuidititi etiam in natura lem supernaturalem . Atque hae sunt materiae ui communi diuisiones praeci
irs materia prima , quam dari omnino affereti dum est, recte detinitur tum ex . Metaphysic.tex. octavo, hoc modo, Materia
est quae per se ipsam , neque in quid, n que quantiim , neque aliud quidpiam e rum quibus en determinatur, sed id , de quo horum singula praedicantur , cui vise, ac cuique praedicationum diuersum est:tum
teria est subiectum primum uniuscuiusque, ex quo tu aliquid cuin insit non secundit maccidens, scorrumpitur aliquid, in hoc abibit ultimum. Sine diaet aaneu ultima particula potest secunda definitio consistere,&pausociariu a Iiter potest Eadem materia prima.deiuri substantia corpore , inconia pleta apta recipere partim si inui .partim succe: liue formas omnes, siue accidentales,sive rubstantiales pii fico quae desinitio es eis sentialis. Aliae autem duces Aristot allatae
sunt accidentales. με Quamuis autem materia prima sit mrporea non constituitiirtamen corporea
'τωrmam aliqua corporestatis parte rei es, pluvistinctam,quae sit illi colui ,&det
fui praecis esse corporeiim nulla enim est, aut vile potcst huius molli forma corporestatim, mi aute sumMur ratio corpore alio loco sicetur Nec estcade materia prima corpus ollitin ea esse clement eis aut mistum mul toaιi muriis c Tu 3 categotia substantiet, m ei pars corporis ph frui. Iubilautialiter
compoliti, quaearatura sua apta est rete pere omnes formas physicas, ut diximus per aptitudinem,seu potentiam uniuersalem,non inessendo, sed in causando, quae est illi essentialis, dicitur naturalis respectu formarum,
quae ab agente naturali,supernaturalis vero respectu formariim , quae non nisi ab agente supernaturali in materiam induci possunt. ii Eadem pote:ὶtia uniuersatis materiae, sed una, de eadem, qua matera respicia relatione transcendem ali sibi identificata omnes Brmas, quarum est Capax,sive substatiale quas primario, siue accidentales, qua' secundario respicit, siue materiales respec auctuariim,noiviolum est periectibilis, seia etiasustentativa,sive spirituales, ut sunt animae rationales respectu quarum est tantum persectibilis. Formaliter tametu seu virtualiter eadem potentia liniuersalis materiae tam multiplex est numero,specie, genere, Mismultae sunt numero specie, se re formae, quas materia per illam respicit, lationes, quibus illas respicit, mediate V licet. vel immediate, tanquam ipsarum sustentativa vel tantum tanquam persectibilis ab ipsis, e . ita ut non possit materia secundum suam essentiam adaequale sumptam inteolia nisi
intelligatur,ut respicit omnes Ormas,quarum edi capax, secundum omnes rationcs
quibus eas respicit, quod tamen nihil obstat, quo minus materiae adaequale sumpta fit,nruspeete atoma .Et licet haec eadem p tenvia uniuersalis materia ui ordine ad tormam quamcunque particularem dici possit particularis solet tamen alio modo potentia particularis materiae appellae Dilla, secudumquam materia per aliquam dispositi nem sibi a parte rei superadditam determinatur ad aliquam formana paniculwh, s
determinatam Nn in numero, nam δ d*ρ
terminatio aliunde sumatur . v alibi dic mus,ind in specie. In quo sensu potentia particularis materiae distinguitur arte rei abii quate vero,
sumatur ipsa adaequate, cu ut dicit, noni lum dispositionem particulare, sed anateria affectam huiusmodi dispositione. 8yn tam a ad omnem formam particularciariis mare-ria recipiendam requiruur sodestia partica
ii Vt vero ro te dicitur materia pri- mxeslaesura potentia respectu formarii, seu ainium phyucorum, ita maledicitur purru tamentia respectu Acisum metashysi του iri
53쪽
-- dis et actum e flentiae, existentiae;
existit enim existentia proprii, non autem existentia ima,vel compositis quamuis naturaliter semper coniuncta sit cum ali- si iamrmaphvsicatam substaturali, qui maccidentali, lupernaturaliter tamen potest existere separata ab omni forma physica .
Denique habet etiam subsistentiam propria
Ii Proprietates materiae primae sex c6 muniter numerantur. Prima si,quod materia prima est in generabilis. incorrupti tulis.Secunda quod est prima radix in suo tamen genere causae generationis,&corruptionis.Tenia quod non est activa Quarta quod semper est coniuncta cum aliqua forma physica cum qii componit totu . Qui sita quod appetit formamini sicam. Sexta quod non est cognoscibilis niti per Brinam, et uino dine adserinam physicam. AppClitus tamen, Cui niateriae imbuitur,&est appetitus naturalis passivus sum potest, tum ut est appristus per modum amoris, hoc est in ordine ad matri ut bonum quoddam, abstrahendo cibo quod fit praesens, vel hisen . tum ut appetitus per modum desiderii hoc est in ordine ad rinam abientem, tum ut in appetitus per naodum ce x.placentiae, seu gauia. i),
hoc est inordine ad formi praesente Si su matur, ut est appetitus per modu amoris est ipsa potentia euentiali niat te,&cosequetern est ei irri proprietas:Si vero sumatur, Ut est
appetitu si modist desideri; est eade potetiae arcns tarma, qtotelia, ut sic accidit materia in actu quidcm pii iro, ut accidens necessarium simpliciter in actu autem lacundo, ut accidens necessarium naturaliter reωectu aliquarum formaruim contiit gens respectu aliartim Si denique sumatur,ut est appetitus per modum complacentiae est eade pintentia materiae hλbes formam, quae tempotentia,ut fit accidit materiae, ut accidens necessarium naturaliter respectu alicuius sermae, contingens respectu alicuius alterius. Simpliciter tamen loquendo nomine appetitus materiae intclligitur appetitus pcr m dum desiderii qui formaliter sumptus prinsente forma tollitur quoad ictum ecficium respectu illius Drmae, non item respectu aliarum multo tamen modo ab ipsa materia distinguitii a parte rei nisi ratione carentiΤ,.seu priuati iis Qrmae quemadmodum nec aliae supra enumeratae proprietates ab eademateria distinguuntur a parte rei, ted tantular maliter, seu virtualiter. o. Forma,quae alterum est principi uinintrinsecum una naturalium datura 'a te rei,&diuidi irin accidentalam. Stilbstatialem, accidentalis cst accidens aptum informare subiectum, consequenter cum illo constituere compositum accident ala Subnautialis est substantia incomplata apta informare materiam, consequenter cum illa constituere compositum substantiale, lue aptitudo ad informami in materiam no minus est essentialis ibrinae,' qtiam aptitudo, seu potentia materiae ad recipiendam firmam, sit lentialis ipsi materiae. Diuiditur rina substat talis in materialem, quae ediicitur de
potentia materiae, nec naturailiter produci, aut conseritari potest sine materia, licet supernaturaliter possit, tinniateria rem,quaria on educitur de potentia materiae, sed creatura Deo nullo tamen modo forma physica
est tota quidditas, siue eitetitia rei licet sit pars eius praecipua, in quo sensu ab Aristo tele dicitur interdum quodquid erat ege
3 Privatio denique quae tertium est
principium intrinsecum rebit naturalibus in fieri, seu transmittari, extrinsecum i)sdem in ficto elle, noli est ens potui uum necens ratiosis, licet ut tale concipiaturo noti est siseque I ci .: ir per modum entis, sed est negatio formae in subiecto apto haberemrma, o diuiditat proportionaliter, ut diui ait ursornia cuius est negatio. Sed de materia,sor-nia,Spriuatione, plura infra,partim ubi de causis,pa: tim ubi de motu .
et Atura interdum sumitur pro tota hac rer ivniuersitate ex Deo, de creaturi, costante: interdum pro Deo tinis, qui a quibusdam
dicitur natura naturans, quarenus est a
thor Naturae, sicut ipsa natura , cuius Deus
est author,dicitur natura. naturatae Interdupro UIR necessario operantibus interdum pro solo mundo sensibili interdum pro generation seu natiuitate viventium interdum pro euentia cuiusque rei: Interdum denique
54쪽
M a. ut alias minus celebres naturae notiones
inittam, pro principio constitutivo corporis naturalis qua naturale est. Quo ultimo, de huius loci proprio sensu naturam esse in particulari,hoc est hanc,vel illam rem in partiaeulari esse naturais,dem inrari potest,& interdum necens est naturam autem esse in
coni muni demonstrari no potest a metaphysco, a phyfico autem potest quidem, non talcen necesse est, cum latis sit omnibusn
Ix Non est autem nainra praedicto sensu accepta vita,seu anima Mundi. suam nul lam esse suo loco dicetur, nec uis, seu serma
aliqua,quae una numero per omnia corpora pei et ret,eaque informet,sed est,ut ab Arist.
r. physic.tex 3 desii itur. Principium aliqδ, oc causa mouendi, de quiescendi , in suo est prinitim per se, Δ non secundum accidens. In qua definitione tinniculas&3 copulativa principii,& causae si menda est coniunctive, noti visiunctita: per parriculam mouendi intelligitur motus pnysicus,seu lansibilis
aliquo modo, hoc est,uel secundum se , seu in inediate,vel secundum aliquid aliud,siue mediate,non quomodocunque, sed ita ut sit intrinlccus surposito intrinsece assecto accidentibus sensibilibus secundum se Per particulam vero squiescendi an quies priuati-ua,quae est priuati motus, sevi quies postitia,qua est rermanentia sub aliqua forma
vel in loco proprio, quam aliqui appellanti ossessionem formae, vel quasi formae, idest oci proprii .particula aeutem illa & copulativa motu .dk quietis, sumi potest sub una
ratione di suincarue sub alia partim copulat ille, pari im disiunctive. Particula priniumal unu potestatim ira, vi telaratur ad illud,in quo est narii ra, o significet naturae te principitii imprimum , idest esseruiale illi in quo
est naturarari in ita , ut referatur ad motum,
qti Oramen utroque modo necessario est idε realiter, nec; ex eo, quod particulas mistulit matur triori modo, sequitur particulam Oper se tua necessario refertur ad minum, non esse necessariam, aut anteponendam esse particuli primum panicula aurem per accidens aduitur tantum ad maiorem decla
in Hoc modo explicata definitionat rae non solum bona est, sed etiam essentialis, conuen. itque tum teriae, tum Brinae substantiali ac materia quidem prima secunduse,non autem tantum ratione Brinae, illam ad talem, vel talem motum determinantis, est vere, proprie natur I materia autem se
eunda non est natura nisi vel ratione solius materiae primae, quam semper includit, vel
ratione tum materiae primae, tum formae alieuius substantialis,quam interdum intercludit. Tam prima tamen quam secunda mat
ria, ratione qua dictum est,natura est,n6 s liim,ut est principium passivum, sed etiam, ut est principio finale motus, 'uietis, dis. Forma vero substantialis est natura ist quatenus est principium determinatiuu per modum dispositionis motus,qui recipitur in materia illi eo iacta in eodem composito, tum quatenus est principium passilium motus quem ipsa inde naturaliter recipit,quae ratio principii alicui formae substantiali eo n- uenit,tum quatenus est principium activum sue motus, quem ipsa in se naturaliter recipit,vi dictum est, sue motus, qui recipitur in materia illi coniuncta in eodem Composisto,tum denique, ut est principium finale e
rumdem motuum lita idem proportionaliter dictum fit de forma substantiali, ut est principium quietis in eo in quo est id em
13 Neque vero solae formae substantia. les elementorium d mixtorum in animat rum,sed etiam anima vegetativa, sensiti iram rationalis etiam quatentis rationalis, sue intra, siue extra corpus, Squidem etii respectu motus intellechionis oe volitionis naturalis est vere, Sproprie natura hie definita. Eademque naturae ratio vere,& proprie reperitur etiam in coelo,siue illud substantialitercompositum, siue smplex iuxta diuem sas sententias,dicatur. Compositum tamen substantiale non est vere, proprie natura, sed habens naturam, multo minii latiira est compositum accidentale, alit aceidens, qti tanquam serina huiusmodi compositum costituit ir,nisi quis naturae vocabulo abuti velit. Ac licet aliqua natiira sit principium motiis non solum in eo in quo est , sed etiam in alto,natura tamen in communi,non est principium motus inali O,sed in eo , in quo est. Neque eadem natura in communi est quid
uni vocum,sed analogum. ii Ad maiorem naturae cognitionem conferret aliqua artis cognitio . Sed cum ars interdum sumatii latissime pro qualibet cognitione intellectiva, certa quadam, aut certe probabili via , aeratione ad aliiquem fine tendente siue speculativa, siue practica interdum late pro omni, de sola cognitione intellectiva,Ordine,ac via ad aliquem fine tendente practica: interdum deliique presse pro illa sola cognitione intellectiva practica,
55쪽
emae proxime ordinatur ad Irigendam Ninrticulari aliquam onerationem potentiae ii di,quomodo ars a b Aristotele .ethie. cap. N. recte definitur esse habitus quidam cum vera ratione esse tu , vel ex eodem breuius, recte ratio factibi illim , hoc praeci
te modo hic sumitur, abstranendo
tamenaba tua liιδ hadituali Atque hoe modo sumpta ars , quae proprie dicitur ars utens diuidirati ab Aristoteleta Physic rex.
q. me tu i tuae facit materi. m simpliciter 5 ea in quae fac it operi accomimodam premo pisse rex, 63 rta,ut aliae sint artes, quae tramfigit rando, alia, quae apponendo, aliae quae su&rahendo, aliae quae componendo, liae quae transmutando agunt o secundo Pbyse lex .rs.it ut aliae sint artes, quae naturam adiuvant , perficiunt, quae natura nos potest perficere, aliae suae naturam lai tum imitantur. Et quatinuis Aristoteles saeperat,artem relinquere pus post se, in
hoc etiam velit ili disserrea Druderaria non est tamen reiicienda alia artis diuisio in eam,quae relinquit opus post te quali, est fabrili 5 aedificatoria,&aliae huitismodi magis necessariae, de quibus Aristoteles loquia tuticum docet quod diximus, ct eam , quae non relinquit opus post se , qualis est sat . latoria,4 citharistica , caliae huiusmodi, quae operationes ab Arist. nunc aetiores muri rationi secundiim in latui liis sumptis nominibus,nunc facti l ut est dealbationes appellautum,
Ix Iam vero comaeniunt Natura , m in eo quod utraque agit ex praesupposita materia, traque propter finem agit,utraque a fine aliquando aberrat utraque producit et tectum tibi similem, utraque imitatur, natura quidem ideam diuinam,aeta ver liaturam,utraque sensim proficit, Sabim Nfectionibus ad persectiora tendit quamuis Iacci ilibet naturaeaaec cuilibet arti hec omnia competant .nisterunt autem, tum quod materia artis semper est aliqua substantia
completa, matrii vero naturae,cum sormasti Iliud tamen omittendum nora est quod Matura,vi natura est principium m insane inquo est, ut supra dictum est, ars
vero non quidem semper, sed ut plurimum est principium motus in alio, seu quod idemess,operandi ad extra seu in supposito alio ab eo, in quo ipsa est,ac sic accipiendum est, quod docet Aristotel secundo de Generat. Angelicae apprimo, artem es principium eius quod fit in alio P undecimo Meta- physic. sum m.tertia,cap. primo, esse princ iapiti in Irania nutand alterum premi alie ruinci. Ac licet simpliciter Natura per j sectio sit Arte Mihi tamen vetat aιetem secundum quid esse natura perfectio-iem . Figura tamen naturalis , de artificialis non disterunt genere, aut species, nisi sorte sumantur reduplicatiue, naturalis, vina, turadi artificialis, ut artifi
ris sicur autem latura duplex est
pliciter . est illa qua pro .ct rc Pustum is hilantiale, a Iter , qtia dicitur generatio secundum quid , P est illa , qua producitur cona sit lini accidetita e ita in arte duplex est productio, una similis generationi mpliciter , seu substantiali, ut
en productio statuae, altera sanitici meis quid . cu accidentali parretis . Hinc duplex est tenus arteiacaerunt , sculantium artificialium aliud simpliciter , aliud secundum quid sic dictorum , ae nomina utatem alia tufactorum primi generis, quae dicuntur simpliciter fieri , significant formaliter,&Brmam artificialem, S subiectum e nomina autem arte actorem secundi generis: tuae non dicuntur simpliciter fieri, sed fieri talia , vel talia , significant Ormaliter solam formam connotando subicctum. Nec primi, nec seculidi graκ iis riciacie pontiatur per se in ullo pradiciamcnto , scd arte lacta quidem primi felleri ratione subieci perisubstantiales producit,semper est substantia ment ad pr8edicamentum subst i iae, ratio incompleta,tum quod forma artenetoruin, ne fiyura ad pra dicanat illum qua lixatis,ai vestalia sunt emper est accidentalis, occum fresacta velo secundi generis ratione subie t 'materia constitat composiluin accidentale cli ponuntur in eodem radicamento sub-ρhvsce loquendo ortua vero rerum natura stantiae, rationemranae ponuntur per se in illium,ut naturales sunt, sumeto naturali pro in praedicamento ad quod forma illa perti-l haliente naturam, semper est substantialis net. t ut cum materia constituit compositum sutat 3 Non tu, test ars vi propria efficeret stantiale. licet sumpto naturali pro eo quod vllum opus naturae iniare cum dicitur ars
est ana citra, si etiam accidunt alis,&cum materia constit ira coin Dositum te, tu in in aliis , illa mitro. ccidenta.
esse principium motu, in alio, id ita intellisci cum est, ut non sit principiunt motus,tac Lindiam se, sed secundum modificati Oilein
56쪽
quaeramen non quoad positiuum qii Q diaci , sed tantum quoad negativum parte rei distinguitur a motu a vi naturae, hoc est applicando raturalia ac sua passi uis, potest eadem ars efficere tum multa opera nati irae , tu in quaedam admiranda, qua naturalium agentium, ne ulla artis applicati ne operantium vim uiperant. Inter opera vero naturae quae ars praedicto modOestic re potest,non videtur limpliciter impossibile est verum auruit , quod per artem chimicam a quibusdam oroductium est grauit: in virorum testimonio credibileest V cuin licet ars chimica, etiam liuilenus conlinet chrysopeiam, non si illicita,non videtur tammir omiscue permittenda, sed multi, noxia, perniciosa iudicanda .
pio quolibetur inci io, quae notio apud Graecos in usu est,aliquando an ustissime pro sola causa est ciente aliquando medio qucdam , sed tamen si prio niodo,'uatenus Ira tuo vulgata inera Materiam Formam, enisi i , P inoni cr. pra laendit.
Et hoc modo ali acu causa inpliciter se dic a, seu ob lualis, ut opponitur viritiali, alia vin alis,liena uualia per se, alia ser accidens, hoc est illa,quae vere causat, alia,quae mi veta causat, scit tantum ratio: at terius ves caul ultis,cui Cniungitur, ius ii dici Mir: quati uis alii modo caula per se di marcatas fa ncccssaria, causa vero per cvic causa colu n; ens. Causa simpliciter sic dicta, α per se defuitur a iiibusdam est id, d quod aliud sequitur,qii lac sumio pauliu bscurior estia aliis este id, quo aliquid per se pendet ab aliis, esse principium
Per se intiliciis esse in aliud , qua sunt paulo clariores definitiones, aliquam anadi adhuc habere possunt inicilitat cm.Sed clarissiar.e dclinii potest se trine tum aliquo itu do ea te politi uti in ter se tribuens alicui esse item reale positiuum illius in sua essentia coctitutivum aliquo modo realiter a suo distinctum. 331 Sic definita eausa recte diuiditur in primam, secundam, remotam, trox mana, totalem , partialem, polentialem, actualem , ni uocam,in aequivocam editernam internam , in quibus exficandis non immoror tantum One , cum
causa aequi uoca dicitii esse persectior et sectu, sermonem esse de causa aqui uoca eL sciente principali Diuidi etiam potest causa inviatural α Sartificialem, quae ex diciis capite superiori satis patent Litemque in pli sicam,& moralem, in necessariam,&liberam. Causa physica,ut distili sta a mora Jidicitur, quae parte rei causat abstrahe
duab omni prudentum existimationes causa vero moralis, interdum sumitur late pro caulin il erit,pli ficu quiuem, sed libere agete,interditan presse pro causa libera non concurrente quidem physiae ad flectum , ita .tamen se habente, ut secundum recta in prudutum vixisti inationἡ essestus illi tribuatur. 133 Causa necessaria est, quae positas ct in ιtibus antecedenter nequisitis ad causandum non potest non causatu Libera est,quis positis etiam omnibus Natecellenter requisiti, ad cata salidiim,adhuc potestio causare. Sed celeberri ira diuis: one diuiditur causa in materiam, formam, essiciens, cx finem, praeter quas milia alia datur causa quae non ad haris in aliquam,vel proprie, vel reductive, fert lauat. Quartim causarum illa dicitur alteri per se, seu es uniti.uiter ii hordinari, quae natura sua pudet in cauLMido ab altera, nocest non potest causare niti altera, cui di per se, cu est tialiter sul virdisiari cocurrat adidum c.iusandum,is quidem in eodem genere caiisae: IlI. vero inci solet per accidens alteri subsidinari, quae ncla pendet in causando ab astera, ut dictum est, sed in in ellencio aliquo nacdo,ut filius iatr in creatis, licet etiam dici postit aliqlia causa per acciden, alteri iubordinari. 33 Causa ciliciens ab Arist. a. phys.l. 19.
s. n'cr.c. cles ni iures e unde principium mutati ni Sprilarii in diu quietis quae definitio conuenit omnibus efficientibu sue physicis , siue artificialibus, siue nioralibus excepto solo esticiente sine mutatione, di silcco particulae mutationis , aut qui is ponatur actionis conueniet etiam ess cienti ne mutatione , sue hoc sit efficiens sine subiecto, ut Deus in creati ne , sue cum subiecto , ut Sol emittens in se iucura
57쪽
Ual. lntem in instanti suae ereat misi unde colli gas latius patere essiciens ne mutatione, quam euiciens sine subiecto.
13 Diuiditur effciens eum aliis modis, qui ex dictis,&dicendis satis intelligi poterunt,tum praecipue in principale, instrumentale essiciens principale est essiciens eo- currens adessectum virtute propria:vel paulo clarius est siciens concurrens virtute propria ad effectum, quem in se sormaliter, aut eminenter continet, cri sequenter eoue nobilem, aut ignobiliorem se Effciens instrumentale, seu instrumentum sumitur primo latissime, ut distinguitur a solo effciente principali simpliciter primo at Uue omnino independenti, idest Deo, quomodo omnia efficientia secunda dicuntur interdum instri menta Dei. Secundo late praui distinguitur ab omni, solo supposito agente, ut quod non autem ab agenteprincipali, ut quo,quomodo omnis virtus, seu erincipium activu, quo suppositum agens agit etiam si sit pars essentialis, aut integralis eiusdem supposita dicitur eius instrumentum Tertio presse prout distinsuitur ab omni essiciente principali, si ueprimo,siue secundo, siue agente , ut quod, liue, quo, quomodo calor dicitur instrumentum ignis ad producendum alium isnem. Et hoc modo efficiens instrumeti tale, seu instrumentum definitur esse emciem c currens adessecaum virtute aliena, io, est, ut virtus alterius a quate distinctim vel
paulo clarius,efficiens concurrens, ut virtus
alterius adaequale distincti ad effectum, que nee formaliter, nec eminenter in se continet& consequenter excedentem vim suae persectionis, activitatis 4 diuiditur in instrumentum coniunctum, quod multiplex est,&separatum itemque in illud , quod est accidens tantum,ut calor, aliud quod est substantia assecta accidetibus, ut semina. Nihil tamen repugnat idem emciens respectu eiusdem effectus sub diuersa tamen ratione simul esse efficiens principale,& instrumenta le,ut idem accidens respectu alterius accidetis ignobilioris,vel aequ nobilis esse essicies Irincipale quatenus spectatum secundum
tantum,abstrahendo ab eo,quod sit virtus alterius,hoc est substantiae,actiue,concurrit ad effectum non excedentem vim suae perre ctionis, activitatis,&consequenter Virtute propria; esse vero e iens instrumentale, quatenus aetiue concurrit ad eundem essectum ut virtus alterius , hoc est substan
136 Causalitas causae essicientis cuiuia cunque hoc est ratio sermalis, qua musa effciens quaecunque constituitur formaliter, actu causa emciens, non est actio sumpta actione ut est aliquid extra causam eicientem,sed est virtus causandi ipsus eausae ess cientis sumpta non secundum se, sed ut con- notat, seu dieit in obliquo suum effectum actu,seu ut est id, a quo est effectus actu.&χ6 sequenter, ut est relatio transcendentalis L ficientis ad suum effectumaciu, siue sermost de ea usalitate efficientis principalis, siue instruisentatis,sive producentis,sue conseruantis,&cis
lx Non solum autem opinio negans in uniuersum causis secundis, seu rebus crearis. vel etiam corporis vim omnem effectivam, sed etiam negans in uniuersum rebus corporeis vim eflectivam substantiaegaliqua memronea,tum ii fide Catholica,tum in Philosophia,penitus exelodenda est, atque omnino asserendum plurimis rebus creatis, etia comporeis vim flectivam aliis quidem accidentium, aliis vero etiam substantiae a Deo liberalissime tributam in esse. ias Ad hoc tamen, ut causae secundae agatri, cessario requiritur, ut Deus ad eoru effectus quoscunque concurrat non solum mediare,&remote, quatenus illis dedit , conseruat esse, vim agendi, sed etiam in mediat ei proxime sinui cum ipsis eortim effectus producedo, 'uidem magis,quam ipsae causae secundae,sumendo tamen earumeflectus secundum totam entitatem, ierfectionem,quam habent, non secundum defectus Concurrit vero Deus ad effectus causarum secundarum immediate immodiatione tum virtutis,tum suppositi, non irata me concurrit, ut ipsius concursiis sit aliquid ab ipso impressiim causis secundis prius tempore, aut natura quam causae agant, quod sit quasi principium actionis, aut conditio in causis secundis praerequisica ad agendum habens in illis esse perinanens, aut transens cuipsa actione ,sitque motio quadam sim lis illi,qua instrumentii naolietii ab artifice, cum illud applicat ad agendum aut qualitas quaedam intentionalis similis speciebus, per quas obiecta simul cum potentiis cocurrunt ad earum operationes. 13 Dupliciter enim sumi potest concursus,quo Deus concurrit ad enectiis causarum secundarum primo pro eo , quod dicit in Deo, sic est actus immanens, quo Deus ab aeterno voluit facere tales essectus tali tepore,coagente tali causa secunda , re ipsa deinde facit, ut facere voluit Secutulo Prossus Dan
58쪽
eo, quod dicit extra Deum, sic est ipse esse
eius causae secundar, quatenus pendet a prima. Quare idem realiter effectus est concursus id extra causae primae, quatenu pendet a causa prima , concursus item avit extraeaula secunda, quatenus pendet Ieausia secunda Dixi rem ad extra, c. quia etiam concursus causae secundae dupliciter sumi potest, vel pro eo,quod dicit in causa secunda, kli Dei ipsa virtus, qua causa secundato test d* eudenter tamen a prima producere egeatim,& re ipsa producit,vel pro eo quod dicit extra,causam secundam, sic est ipse tacitus,ut pendet a causa secunda, ut dictu est,estectus autem, ut pendet est dependentra ipsa, seu actio , quae ab effectu non distinguitur a parte et , ut suo loco dice
o Sed ut intelligatur, quomodo res omnes pendeant a causa prima etiam, ut abeficiente conseruantes, duplex dictinguenda est conseruatio in genere per se,&per accidens, per se item dii plex, altera directa,&immediat adtera indirecta, mediara conseruatio per se directa, immediata est conti uuatio , seu perseuerantia influxus in ip- summet esse, quod in productione communicatum fuit conseruario per se indirecta , mediata est conseruatio seir perseueratia in fluxus non in ipsum mei esse re , sed in eius causas extranteca Ii dispositiones, quibus conseruatis res conlaruatur. Conseruatici vem per accidens est de sensio, seu protectio 1 contrariis vel eis resistendo, vel ea remouendo, quae dici in conseruatio per aecidens, per se non inactro continuan infaxum in ipsam esse,aut causas extrinsecas, dispositionesve rei, sed est alia actio,ia quam era idens sequitur continuatio inflaxus in es e,
aut caulas Mitriinsicas, dispositionesquae rei, consequenter conin ruatio rei,qi ' modo a productione disserat,alio loco inplicandum est Re strit irromnia, conscruatura causa prima in genere caιuae estic retriis de hac enim taut imitan loquimuro' qui de substantiae conseruantur
Potna, Per accidem tamen, ter se indirectc,S meritate substantiae corruptibiles earum lux ceidentia conlartuitatur etiam a causa secuiMa,accidentia vero aliqua con-
x et dea, quam dari eerrum est,non est pro piri cunquendo, quidquid quomodocunq, iacterminat, seu dirigit agem in agendo, sed.
est exemplar, ad cuius ire potest, si loquamur de Idea in actu primo,
vel agitti loquamur de Idea in actu secium-do, diuiditur in internam, externam Sed ratio Ideae primario coiiuenit internae quae non est concirptus Bruralis, idest cogni tio rei factibilis, aut faciedae, sed conceptus obiectivus Per conceptum autem obiectivunon est hic intelligenda res ipsa extra intellectum,iactibilis, aut taetenda quatenus ab agente intellectuaIi cognostitur, ut hoc ,vel
illo modo factibilis,aut faciEda: sed aliquid intel Iectui artiti eis promisitum, si quidem
larmo fit de Idea intellectualium agentium
quae praecipua est in ipso artifice extinens repraesentativum rei factibilis aut faciendae quod in creaturis intellectualib. est species
intelligibilis,aut phantasma, in Deo est ipsa
essentia diuina quatenus per modum speciei. intelligibilis, seu limulacri mentalis repraesentat Deo creaturas omnes ab ipso fa ciendas, factibiles. I 1. Dixi in thesi superiori, liquidem sermo sit, c. quia ratio Ideae conuenit etiam conceptui obiectivo brutorum consistente in phantasmate repraesentativo rei ab ipsis factibilis,aut faciendae, ut nidi,te similium .
Atque in creaturis agentibus cum cogniti ne Idea est realiter multiplex at in Deo realiter una, tantum formaliter, seu virtualiter multiplex Neque vero costituit Idea genu scis, quatuor vulgatis distinctum,neq,ntinet ad eam formalem proprie, aut reductive, neque ad causam finalem, set ad eausam efficientem cum cognitione i tanquamqvrdeam determinans, iei dirigens ad operandum hoc,vel illud ,tali, vel tali modo,&Quamuis persectior si ratio Ide in causa einciente cum cognitione intellectiva , quam in emcrete cum cognitione Pesti sitiva, lioc tamen nihil obstat, quo minus ratiotpropria Ideae internae de omnibus ideis intems crea tis dicaturunt voce.
r 3 nis ab Aristotele secundo physe.
tex. 19. alibi recte definitur esse id , cuius
gratia. In qua definitione panicula cuius sumitur , ut conuenit fini cuius,& fini cui, particula vero gratia' sumitur ite late ero
uuam ione, seu appetitu siue rationali , siue sensitiuo,si naturali,&subintelligitur aliquidi vel est, fit, si sermo sit de dine actu respectu et sectus in fieri finaliter,est,seu duratin esse,si sermo fit de fine actu respectu est crus in conseruari finaliter. iuditur autem finis ab eodem Aristotele secundo de Animat .3nin finem iusinc finem cui Finis cuius
59쪽
ii est illud bonum,euius adipiscendi gratia agens agit: finis cui est suppositu, seu id , cui
agens procurat fine cuius, nec audiendi sunt qui volunt solum finem tui elle finem proprie dictiima finem vero cuius esse medium. Dividitur praeterea in finem, qui hi,&finem qui tantum obtinetur in finem,qui est operati in finem, qui est res ex operatione resta-tans:in finem sperationis,seu operis, dine operantis: in obiectivum, mrmalem, seu, ut alii loquuntur in finem cui finem quo: in primarium,sine quo res non fieret,&secundarium, sine quo re etiam fieret an Cis ximum, diremotum, seu intrinseeum,&extrinsecum: in ultimum &non vltimum, in eum qui est verum bonum, Meum qui est bonum tantum apparens,&c.
44 Virtus causandi causa finalis n5 est motio ulla metaphorica, qua finis moueat seu alliciat,&excitet aseus,ut in se tendat: nec est ipsa actio agoit ps quatenus ab ag te fit propter finem sed in ipsa irtus causandi causae finalis sumpta n secunduviae, sed ut est id, a quo est effecitus actu, propnrtionaliter,ut cictum de causalitate caulae et ficientis. Causat vero finis non secundum esse intentionale, ita ut intcntio nCn sit tantuconditio , sed ratio irinalis causae finalis visit idam diaerunt nec ita,vi fims,qui prae exiliat agenti usui secundu suum esse rea Ic extra intentionem, suis vero qui produce duces ab agente causet tantum secundum esse intrationale sed causat seculurn suam bonitatem veram, vel apparentem abstrahudo pracipue ab co,quod actu, vel etiam potentia existat, vel innexistat extra intentioncm,non tauieu ab eo , quod actu existat tu intentione Atque haec intentio est velut conditio, siae qua non causae finalis quamuis nos conditio, , t est approx matio in aliis causis,sed vi existentia ui est cientes, aut saltem eius virtutes, aliis cautis . neqlie hinc a linen deducaeuium finem non esse , sed p 'tius ese veram, realem causam, ut re vera est.
Nec aliqv a tantum, sed omnia omnino agentia naturalia, etiam inferiora limmine, culicii intellectualia agunt propter finem proprie, fiue sumantur simul cum caulsa prima ipsis cooperant δε finem non uti, sed ipsorum agentium naturalium, tulit mmediatum,&proximum, tum mediarum,&vltimum optime cognoscente, intraulente, sue sumanthi sine causa prima,l cuit ex se praecise agunt.
I usa materialis ab Arist. 1. Phys. teX. 18.recte defini tur esse, id ex quo fit ali-Τuid,cum insit,in'ita definitione, particula ex) importat habitudine subiecti,particu lavero fit sumnuntate, ut significat non solum viroducitur,sed etiam,constituitur. CG uenit autem haec definitio primario materie primae, secunda lici etiam aliis materiis. Causalitas causae materialis consistit in eius virtute causandi, hoc est in potentia qua re- senur adesse in non sumpta fecit idum se,sed ut est id, quo est effectu actu , pr portionaliter, ut dictum est de causalitate efiicientis, sinis , effectus eiusdem totalis
quidem, seu adaequatus, irincipalis , est
adaequatus , minus principalis est brina, vel quoad esse simpliciter, est e receptum in materia limiti, si sit forma materialis, siue substantiatis,sive accidentalis , vel tantunn quoades receptum in materia seu ut alii loquunt ut, quoad informationem si sit seruma spiritualis substantialis. t et Causa formalis ab eodem Aristote te eodeIὶ tex. 18 delfinitur esse ratio ipsius quod quid erat esse, tuest essentia rei, vela taedis,si si sorma metaphysica, ut est definitio obiectiva respectu definiti, vel praecipuastu habens rationem actuantis,&perficien iis, si sit torma physica, aut etiam moralis, aut artificialis. Conuenit autem haec definitio primariolarivae substantiali, secundario accidentali. Cum vero dicunt 'hilosoplii; formas aliquas ediici, seu extrahi de potentia materiae, seu ex materia, hoc loquedi modo non indicant formas illas, antequam producantur,ac velut in lucem proferantur,de lituisse in materia, vel secundum se totas vel secundum gradum incompletum, Minchoationem aliquam, vel etiam lac dum semina ,seu rationem seminariam, quae m-nia falsa sunt,quamquam hoc ultimum bonum etiam in sensum trahi potest, sed tantusormas illas fieri de pedenter a materia,quo ad suum est fimplieiter,&non tantum quoad esse secundium quid,hoc est quoad esse ro-ceptum in materia Causalitas causae formalis consistit item in eius virtute causandi, hoc est in potentia , seu aptitudine qua refertur ad effemim sumpta , non secundum se, sed ut est id, a quo est effectus actu , Ut pr portionaliter de causalitate aliarum causarum dictum est. Est tus eiusdem totalis quidum, seu adaequatus, principalis est compost una. Praecisus vero,seu partialis, inadae- cluatus,c murus principalis est materia adtem quoad esse actuatum.
60쪽
ria etiam quoad esse finipliciter, pauo pin
Hac enim propria sngularum cau-uturn in medium allara, i a cominuma Omnibus,vel plurib causis asperenda sunt,etiit rum tria indicat Aristoteles secundos sic. rex. 3o nem p polle e se plure, causas eiusdem et citis,c.hillas esse ibi inuicem cat las, 1 eandem posse esse caiisam contrari rura . Ac circa primum certum illud est ad eundem realiter effecranti mi mero postheoncurrere: phi res realiter causas, di intr- lamine ea uis immo adcinimm omnino flectum irecessario concurrere saltem duas iuuena causas et ficientem,&sinalem,licet hae in Dei, realiti r sint idem . Ad eundem realiter ef cetiim irinum possunt etiam eo arrere littes realiter caus in eodem sed inescati far,veri, gratiae, plures in eodem tencte causares scienti , plures in eodem ge- Dere caiisa finalis, o c. sed quia hac emi. tiris in is de ea ii sis dii ters, ii iisdem gener', abstrahendo ab eo, luod sunt totaleet,vel partiale .c disticii ita videtur esse de rotali λης. eam c a re litib. conclusionibus exoticat in in si ergo percali im totalem irreni - itii illis,uritia et eae iis est totus, hoc est ita e nihil entit irrisit in cis cita, quod non sit
ab illa causi, non totaliter, hoc est non idquid entitatis est hi effecti Gisit ab talem intelligat ire illa, qua effectus ita
est qimad sani realitatem totus , licet non totali ter, id est licet non sinu consortio alterilis causa in eodem cenere causae, ut tametrposset quoad eadem tuam realitatem ab eadem causa eodem modo concurreme esse etiam totaliter, si deesset consortium alteritis causa in eodem genere causae, ad eunde realiter effectim numero adaequatum non ros sinat per ullam potentiam concurrere plures ciuita totales si genere causae materiali aut sis malis . possunt tamen etiam natiivaliteritu genere eausae usis de per Dei potentia metiti in genere uiae efficiem iv,non tamen naturaliter Ad eundem autem forrnaliter essectum nil mero non possulat, i modo, aut pervilia potentiam concurrere plurescaa: totales in Pylo genere caae, quoe Mulue Ni H pradialis modis stimant ircausti ita ales,cet siue realiter, si ite formaliter tantum interlh distinxtrantiir. Atque haec despluribus causis lota lib. smuit icceptis in ordine a fleumdem effectum Videam in nunc quid de iisdem seor-fim, seu divis m, sedi si tinctim acceptis, in Ordine rem ad eundem e flectum dice dum sit. x o INJecpyi recrcaliter cauis totales .lteriales seorsum acceptae, nec plures realiter causae totales ornariles seorium ire acceptae possunt per Ta n tentiam Concitri creauriindem in iliter estc. rum Himer adaqua tum plures .ionen realiter Gota finales torales corram acceptae 'tit a Iiqne natura et
. illa caiisa tatum fitie consortro alterius, qlicii ter conciirrere .ul eundem reali re reflectu nul ἡ 'su rumptam D nam voratem aliqiii an uero artificini primis prodiri endst, natura rei inrtotalem totalitate effectiis, no sitii, frae' vero consti t.:ὲndi i iii Icelle e carem ali S. R Ut in in naturaliter ad elin dem realiter et se per Dei potem iam et ad primo producendu 'tiliri nilonem c 3ctri rere pluridit realiter c. rti l te repugnat per Dei potentiam plurus reata ferinale , ruinjn di detriti,tinit in Q 'em v l ire Caulas emetente, sive aeqiriuocrus , siue is se catiis si arlyempci cat ima talem viii loeas rinales s vlum sumptas Conclute inre, flectu minumero,siue, iusteonserithndum natural 'p si inis rerrai refi 'inoii' mkunti:arescictu iter caus exulo modo , nec per 'lam porei 3tiam ad ista e fcrentis totales leoni in suis petae concurre dcir realiter lectum inninei cone irrere re ad eui idem retiner ellcctum numero praesertim adamrerum loquendo tamen de et fi
'alitatec in V,inreu:igeuido in eoac Galene fectu nadae litato, seu praecisi aliarii in Caues Oi utar Cyian naturalii ei littar ita carum res utilii rimum est inulto obscuriora
nuin Den: . iu quamuis ex diadis intelligetur, quid orobaura inlitis crasti mandum videatur inxi deinde