장음표시 사용
41쪽
intellectu, partim ex obiecto . Dixi semper,
ut comprehenderem omnem dissicultatem sciendi tam circa res maximae , suam circa res mini inae, mediocri sentitatis Recte nihilc minus pracipua causa emnis diffcultaris quam operimur in scientiis, intellectus nostri impersectioni tribuitur. 8 Euidcntia duplex est altera obiecti, est veritas seu cognoscibilitas obiecti, quatenus per illam ita peripicue obiectum potentiae cbijci Lotest, ut ab ea, quodammmdo videaturi altera cognitionis, est ii, saclaritas, qua ita perspicue obiectum cognocitur,ut quod a tu modo videatur. Atque hec
est de essentia scientiae proprie &yrasse diactae. Certitudo autem,quae est in scientia,c secuitur tamquam proprietas ex euidentia. scia re qua lateat aequi uocatio, triplex distini uenda est certitudo, obiecti scilicet,cognitionis, c gnoscentis certitudo obiecti est ipsius aecessitas. Certitudo cogniticius est pinis in allibilitas,cui salsitas subesse ncn potest , hac cem ludo, nec semper supponit certitudinem obiecti, nec quando adest certitudo obiecti cx illa recessatio consequitur, licet necessario consequatur ex scientia Certitudo denique cognoscentis est fi in qua dam intellectus achasio ad rem, ut veram, cui potest interdum subesse falsias non tamen quando oriture certitudine cogniti Dis,quae sit scientia. ei et finitur autem abi Aristotele scientia primo Poster. ex s. his verbis,scire autea ibitramur numquodque s repliciter , sed non scphistico incdo,qui est secundum accidens, cum causam existimamus cognoscererropter quam res est suc illius causa est, non ccntingere hoc aliter se habere Quae definitio hona quidem est, lacn tamen conuenit c in scientia proprie Sirasse di-etae, sed tantum scientiae,cateris paribus, irragis praecipuae hoc est scientiae propter quid
quae habetur per demonstrati Cnem propter cuid, laeterquam datur alia proprie item, L laese dicta hoc est cientia quod, quae habetur per demonstratic ne suod Neque vero pra dicta definitio conuenit solii nasci etia propter quid peculativae, sed etiam practicae 'Neque so sum scientiae propter quid
per causam actualem, simpliciter sic di- clam , sed etiam scientiae propter quid per
causam virtualem quidem perquam cunctu causam, mcdo sit proxima. Denique Praedicta dehnitio proprie conuenit scurritialPropter quid actuali quamuis iacile accommodari Possit etiam habituali . At scientia in commimi comprahendens omnem cientiam proprie, praesse se dictam definiri
breuiter potest, conclusio demonstrationis vel cognitio euidens cilcri sina, ita ur,cognitio,s genus, euidens discutaria', si di fieren tia:i I quod fere idem est , cognitio intellectiva euidens mediate, ita ,Vt, cognitio in lectilia,sit genus, et iidens mediate sit disseretia . Potest tamen etiam definiri cognitio discursu Leuidens, ita,nt, cognitio dii cursiua, sit genus,euidem,stdiferentia: vel cognitio euicens discursiua,ita, i , cognitio euidens sit genus discursiua sit disterentia, &his omnibus modis erit definitio essentia-
st Praeter certitudinem,de qua diximus supra,quaedam alia sunt scientiae proprietates paucis hic attingendae, videlicet nitas,
Veritas, Bonitas. De unitate numerica scientiae eodem modo philosophandum est, quo
de unitate aliorum accreentiti Unitas Vcro specifica eiusdem sumitur excin edio termino, seu ex ordine ad medium terminum ita ut illae scientia sint unitu eiusdem speciei,qua habent unum,eumdemque specie medium terna inum non quidem materialiter, sed Brmaliter sumptii in illae diuersae, quae diuersum, etiamsi alioquin habeant idem subiectum, idem piadicatum.Unitas denique generica eiusdem sumitur ex conuenientia in ratione seu definitione communi scicntiae supra tradita, ita ut ille sint scienti 'inius, eiusdemque generi in i uoci in ratione scienti , qu uni uoce illae analogici
quae analosice in ea conueniunt. De unita
te autem scienti totali, infra uenitas scienti complexa si a de ueritate transcendentali, qui in omnibus reluis reperitur hic non ic qui muro consistit in conformitate scientie ad rem scitam, S coita enit Omni scientie. Bonitas uero eiusdem consuit ineliis persectione secundum quam est terminatiua appetitus rationalis. Et quidem scientia quatenus cognitio intellectiva euidens cst perrectiosmpliciter simplex . sine ulla limitati ite est in genete bonorum Lonorabiliusn, uirtus intellectualis.
83 sed ut persecte scientia intelligatur
necessario expilicandum est citis obiectum, seu materia circa quam tribus necestario partibus cm stans Pilina proprie S presse dicitur subiectum,lci obiectu inde quo Secunda pridicatum,seu obiectum quod, quYfitum : Tertia medium, seu obiectum Milo,&ratio formalis sub qua , seu perqua. Neque ii obiecto, seu materia circa quam
42쪽
sesbiit' in eommuni quidqua reperitur,' sad aliquam predictarum trium partium noperemeat. Ac subiecti quidem ei biecti de ruo scientiae iis eommuni variis a varii x conitiones afferr olent. Prima quae a quibusdam afferturest ut sit ens reale sed hac conditio non es admittendae, ut eommunis omni scientiae, cum detur scientia etiam Mente rationis,immo,& de non ente siue complexo,quod est propositi falsa sue incomplexo,quod negative opponiturent rincomple--.quamus non ens non possit,ut noens fomm aliter concipi,ut alibi explicabitur. Secunda,quae a nonnullis affertur, est ut sit finitur quamquam haec conditio ab alijs diciturno esse subiecti scientiae,sed praedicati. Dicendum ramen neutrius ese .cum tam subi Gim, quam praedicat imi seientiae possit esse infinitum licet ut infinitum non possit a n his distincte,sed tantum confuse cognosci. Tertia, quae ano nullis item afferri solet,est, ut constet ex parte materiali,cli parte formari,seu, ut alii: uuntur,ex meonsiderata,&modo considerandi Verum haec conditio noest subiecti, de quo scientiae, sed totius obiricit, seu materiae , circa quam, cuius prima pars, idest subiectum est pari materialis 6- parata ad praedicatum, quod respectu labiecti est par formalis: rursus totum aggregat um ex subieetidi S predicato est pars materialis respectu med in quod est ratum ears
mrmatre. Quarta uitae a multis assurtures vist, nitiersale Seianeque his communis est
omn scientiae cum detur scientia etiam de fingularibuum latum incorruptibilibu v, ut de Deo, sed etiam decor ptibilibus,, ut de hoe homine minia quae a pluribus afferri soler,est ut non sit a uuocum,sed uni-uocum,uel saltem analogum. Huiotamen conditionis prima quidem pars semper,secuda autem , di tertiariinc tantum habent i cum cum scientiae subiectum est uniuersale. sexta quae communiter affertur est , ut non sitens per accidens,quae conditio licet videatur potius praedicati,quam subiecti quatenus praedicatium scientiae non potest esse per accidem hoc est contingenter connexum subiecto potest tamen etiam diei conditiosubiecti quatenus nee subiectum scientispotest esse pes aiseidens, hoe est contingenter counc um eum praedicato Verum licui de ente per accidεci ratione essectiis,seu quod idem est de eflectu contingenti,ut de inue tione thesauri casu facta a r diei ite, Meaetero liuiusmodi ante per acculans, quod nec habet certas causas,quibus producatur, neci certas passiorie quae de illo demonstrari pos
sint,non detur scientia de ente tamen peraccidens,quod habeUcertas causas,quibus producitur 6 cereas passiones, Praede illod monstrari possunt euiusmodi ens per accidens sunt numerus sonorus linea visualis,&huiusmodi, datur. Septima af erri solet ut sit semper, ubique quia supponitur esse, ni uersale , quod dicitur esse semper, .&ubique modo explicando ubi de uniuersalibus. quare haec conditio non distinguitur qua
ta octaua,ut si necessarium, seu npossit aliter se habere.Nona,ut sit aeternum, consequenter ingenerλbile, incorruptibile Decima, ut ec praecognitione disci possis Sed hae tres vltimae sunt conditiones connexionis praedicati cum susiecto, non autem subiecti praeci se, eatenus autem dicitur connexio praedicati cum subiecto scientiae effenecessaria, iterna,quarentis posito subiecto in quacumque disterentia temporis seu durationis necestario illi conuenit praedic tum Additura quibusdam alia conditi ut subiectiim scientiae non sit res a nobis onera
bilis,seu cuius principia sint in nobis, sed sit res tantum speculabi is,cuius principia sintiri ipsa re. Verum isti scientiae nomen sumi angustius,ut soli speculatiuae conuenit, cumta inenctiam practica sit vere , e proprie
8 Recte autem scientiam dieculatiuam a practica in hunc modum distinguit Aristoteles 1 et ex.3.ut speculatiuaennis si veritas,practicae autem opuM ubi non to quitur de sine proximo qui tam in scientia speculativa, quam in practica habituali est cognitio sui obitu ti, sed de remoto, qui in haeculatiua coincidit cum fine proximo sub alia ratione si iectato, in practica distili mi- tura fine proximo ine, illud ad quod cognitio obiecti tuae est finis proximus ordinatur. Ut autem scientia speeu latiua spoculatione , sic practi ea praxi dicitur sed, quae Latinis est actio, apud Aristotelem dupliciter sumitur,vel presse. pri operatione libera sive voluntatis, iue alterius cultricumque potentiae uoluntati subiacentis, quatenus ei regulabilis regulis scientiae mora iis, prudentiae,vel late pro operatione libera tum interna intellectus , im externa potentiae factivae, seu exequentis, i tenus est regulabilis aliis quibusdam regii iis ope ratio quidem interna intellecti, oculis Logic operatio autem externa potentiae iactivae, seu exequentis regulis scientiae factivae, . de artis Operatio enim quae nullo modo li-
43쪽
hera, di consequenter nullo modo est regulae capax, nullo item modo est praxis.s Et iuxta duplicem hare praxis acceptionem duplex etiam necessario distingueda est scientiaepractica , altera presse sic dicta. quae circa praxim presse, altera late siedicta quae circa praxim late sumptam veris inur. Duae autem requiruntur, Tuffciunt conditiones, Ut cognitio in scientia dicMurcirca praxim.versari, seu ad praxim dirigi, 4c consequenter esse Eractica Privis est, ut sit de re operabili, cuiusmodi est intellectio, volitio,saltatio, aedit alio Secunda ut procedat, modo operabili,hoc est,ut cognitio illa, Sc scientia tradat modos, seu Qvias, veIpotius ipsa metit modus, seu regula sorr lis Maruli. Ex his colligitur definitionem praxis, quam tradit Scotus in proloso se
rentiarum quaest. 4. his verbis praxis est actu alterius potentiae , quar intellectus nariualiter posteaeior intellecti et e natus dici confisrmiter rationi recte ad hoc ut sit actus rectus: non esse adaquatam Colligitur praeterea, ut scientia dicatur procedere modo
operabili, consequenter se absolutes, simpliciter practica, noli sussi or ut ex sola
intentione cientis dirigatur ad praxi in nec ut ex cognitione veritatis,' iam talentia illa tradit colligi possint, ut etiam delirant modi, seu regulae bene operandici nec ut ad praΤim quomodocumquescet iam natura in
86 Deniqueexijsdem colliguntur ea, in quibus conueniunt,4 ea in quibus disserunt scientia speculativa,&icientia practica Conueniunt enim tum quod utraque est discursiua εκ euidens tum quod utriusque s sit de habituali sermo sit finis proximus est cognitio sui obiecti Distulant ver 3, tum quod finis remotus scientiae speculatiuae coincidit cum fine proximo si uinem, finis autem remotus scientia pracaicae disserta fine proxi mo eiusdem: tum quod sciemia speculati a potest agere. de re, non operabili, ck de re operabiti scientia autem practica non potest agere nisi de re operabiliam quotacie-tia speculari u licet aliquando agat de re operabili non agit tamen de illa modo operabili,sed speculativo; scientia autet practica, agit de re operabili, modo operata li. Itaque scientia dc uniuersaliter cosnitio speculativa a practicaalon accidentaliter tatum, sed Gentialiter differt. 87 Scientia habitualis, hoc in habilitas intellectus ad iacile producendum actu inscientiae,quam dati certum est moeste: ipura relatio resultans ex positione specierum intelligibiliu ordulatarum in eodem intellectit nec qualitas potentiae intelie atuae: superaddita distincta. speciebus intelligibilibus; sed identisicatur cum ipsis speciebus intelligibilibus,non quidem simpdicibus, seu repret
sentativis rerum simplicium , sed compi xis seu repraesentativis rerum complexa rustibulum,&in illis formaliter consistit, si cui opinio habitualis formaliter consistit in speciebus intelligibilibus compleris,seu re.
praesentativis rerum complexatum o irabilium . Ac scientia quidem habitualis pasetialis xntus Arnialiter conclusionis est una qualitas realiter simplex,seu non realiter coposita ex multis, hoc est una realiter si cies intelligibilis vivus dbrmaliter conclusionis scientifica:scientia Mitem habitualis totalis non est una qualitas simplex sed aggregatu ex tot qualitatibus en 1habitibus realiter dilspcci iusta iubis quot sunt conclusiones, cxquibus colloc . aest,& ad quas inclinat realiter,& specie disti actae. 8 Producitur habiti scientiae peractum scientia , quidem trahit in scientiae partialis unus simpl: citc per unicum sim-nliciter ac tum sciciatiae, habitus Iero totalis petr multos. Quod idem proportionaliter dicendum est denabituatim partiali,t in totali opitiativo,non item de l.at,itu virtutis moralis, qui comiti uniter per i nicum ac ii non producitur,quamuis, uni aliquadoic unicum actum produci nihil repugnet Concurrit autem actus ad habitum, oc colequenter actus scientia ad habitum scientiae efficienter, sed aduertendum est iactum habere ii se
duplicem rationem, aclioliis sci: icet,& qua litatis, concurrere autem ad habitum et fici eur,non quatenus actio est,iud quatenus qualitas,doquidem activain:uon concurrere tamen,ut instrumentum potentiae proprie,
presse loquendo, sed ut efficiens proximium principale, licet partiale. Ne dicendum estia bitum este simplicitet persectiorem actu, lassi contrario, licet citam tabitus sit iecundum quia perfectior ac uis
89 Duplicite. diei potest augeri habitus,
intensive cccxtentrue augmentum intensi-uum clivitur, qua labitus in ordine ad ita
obiectum magis perficitur, c conliquentcrmagis inclinat, 1O magis aptam, α facilem 'teduit Eoi iam adsimilas actita eliciedOS. a VI inclitaria extensilium dicit ut, ixando ha
dicetur Atque intestuum quidem Augiuei
44쪽
tum in habirii scientiae datur. sed tam de habitu scientiae, quam de habitu incommuni dubitari potest , an intendatur solum per actus intensiores , an etiam per aequales, vel minus indensos . In qua dubitati ne distisi guendum est dupliciter enimintelligi potest habitus intendi, primo in oris
dine ad efficiendos actus intensiores, quam fuerim omnes illi, qui b. habitus productus, vel acutus est. Secundo in ordine ad emciendos actus aeque intensos , atque fuerint illi quibus habitus productus, vel acutus est, multoq; magis ad emciendos actus minus intensos. Loquendo igitur de primo intensionis modo, uicendum est nullum habitum intendinis peractum in tesorem , loquimur autem de habitibus acquisitis, Mnaturalibus, nam de infusis, super naturalibus non est nostrum hic disputare . Loquendo autem de secundo modo intensionis, dicendum est habitus quidem potentiae appetitiuae intendi posse peractus aequales habitus veto potentaminici lectivae non posse intendi peractus aequales F.xtensivum ver augmentum in nabitu scientiae dupliciter intelligi
potest irimo ita ut unus, dei noue habitus selemiae per simplicem suamentitatem virtualiter extendatur ad emciendos plures actus et iisdem speciei haec extensio conuenit omia habitui nec aliunde habetur,quam ab eodem a tu , quo productus est habitus Secundo ita ut unus idemq; habitus scientiae virtualiter extendatur ad emciendos plures actus lucri specici haec extentio non couenit habitu scientiae aertio ita , t postquam productus es simplex aliquis, tartialis la abitus ad scieriam aliquam totalem periinens alii subinde,atque alii simplices, partiales i habitus ad eamdem scientiam totalem periincntes producantur , atque ita primus illelmi lc partialisque habitus dicatur improprie auguri, atque extendi quat ei: us ali ii ditus ab ipso ealiter distincti,
cum pio tarncia aliquo modo, num ter ordinatamasgregationcm acientes, illi adiun-Luntur; ix extensio coli ueni cmni habitu scicntiae. 9 Habitus omnis, S con equenter etiam habitus scientiae concurrit ad actus non dispontiue tantur , sed efective ci quidem etiam principaliter, rcnia ire ut principiuellcctivum totale, sed paritate . cCue Vero habitus scientiae in actuessicit solum intensiionem, aut socilitatem, quas aliqui male dicunt esse modo actus , sed emcit omnia quae sunt in acrit, hoc est entitatem intenta fionem, unitatem, veritatem, nitatem eo modo quo etsci possunt. Facilitas autem nivihil est reale in actu, sed denominatio extrinseca potentia operante sic disposita delectatio vero actus ab habitu eliciti secun d. id,quod dicit in actu, non est aliquid realiter distinctum ab ipso, sed ipsemet, quatenus natum, . dispositioni operantis coueniens est. Non potest tamen ullus habitus,&conis γε
ter nec habitus scientie conferre potetiesu: mad eliciendos actus intensiores,quam pote tia insa ex se possit efficere, cli quamuis dire cle,c per se non possit actus conserre potentiae vi in adessciendum actum intentiorem
quam fuerit ille, quo ip emductus est, per
accidetis tamen, indirecte hoc est ratione pol ti S, cum qua operatur, potest ita comcurrere etiam ad actum, quem potentia , ut nazuraliter aflecta aliquando elicit intensiore,quam fuerit ille actus, quo productus est habitus , ut non solum concurrat ad gradus intensionis sibi correspondentes, sed etiam
si sum Aristot .primo Poster t. r enumeret quatuor, nempe rem citam,scierem, carentiam obliuionis, seu recordationem coclusionis,ck carentiam obliuionis, seu recordationem med ij, quibus remanentibiis scientia remaneat, quori aliquod deficere oportet , si scietitia desidiat , loquitur praeci puc de scientia actuali. Nec ita intelligendus est,ut velit ad interitum rei sciis,quoad exilientiam aut scientis, idest hominis,interire scientia n.:sed ita ut velit, si res scita, id est connexio predicati cum subiecto demonstrat onis, distoluatur perrosubile, vel impossibile, quamuis re uera id sit impossibile avel sciens secundum eam partem 1 undum quam est sciens, id est secundum animam intelligatur tolli, quod tamen naturaliter est inti ossibile vel incidat obliuio conclusi nicve meo, ex suo proxime habetur conclusio,noi posti elici actus scientiae illius eo clusionis . Scientia autem habitualis neque quoad suam existentia in neq; quo ad usumser se corrumpi, aut n. inui potet per solam
cussationem ala actu,per accidens tamen pintest quam uisiton necessario id fiat neque
item per se corrumpi, aut minui potest quoad suam existentiam per laesione organi comporei, aut corruptionem, erturbationemve
phantasmatum. quibus eius productio , de usus dependet per accidus tamen potest pers sionem Organi corporei, aut corruptionem perturbationemve phantasmatum Craedictorum impediri, seu corrumpi, quo ad usum, D immo14
45쪽
immo, cruo ad existetitiam 'it amnis hoe ultimum non semper aecidar .Eadem scieria
habitualis, qlio ad suam ex illefitiam per se corrumpi potest essectille quidem ab actu,sermaliter autem soli in ab habitu opusmnis falsae,vel erroris ipsi oppositi. In eo auteopinio falsa, error conueniunt,quod utraque est comitio fessa , . scientiae contrarie opposita: in eo vero differunt , quod pinio falsa est cognitio falsa existimata probabilis:error autem est cogniti falsa existinataeuiden .s munitate,&ssistinctionestientiae totalis,cuius iam saepius facta est mentio,illud ante omnia statuendum est, non unam tantuesse scientiam totalem rerum omnium , sed plures non solum ob commoditatem ipsas tractandi,ac perdiscendi, sed etiam ob ipsarum naturam aliquomodo a parte rei distinctam, licet in ratione generica scientis univoce omnes conueniam Non recte tamen scie-tiae totales in uniuersum distinguuntur ex sola distinctione abstraelionum a materia,Pauis illa latentiae totales quae habent distinctam abstractione obiecti malis inter sedistinguantur, tum specie, tum etiam genere subalterno Elin hoc sensu recte dicuntur Physica, Mathemati ea pura &Meta 7sca inter se distingui ex triplici abstractionea materia,qua irima est abstractio a materia siniata, seu singulari tantiim, sed non amateria sensibili. Et tribuitur Physicae,quae considerat materialia sensibilia, non tamen in singulari, sed in communi 'uam ob rem a materia sensibili singulari dicitur abstrahere non re, sed ratione,a materia autem sensibili communi nec re, nec ratione Secuda est
adstractio ab omni materi assignata, densibili, lad non a materia intelligibili, tribuitur nratilematicae purae, quae considerat materiam intelligibilem, hoc est, quantitatem ab omnibus accidentibus sensibilibus abstractam per rationem ideo iue a materia sensibili dicitur abstrahere ratione, oscd non re,Vt Ithro sectando inagis explicabitur Tertia est abstractio ab omni materia, siue sensibili,sine intelligibili,' tribuitur metaphysicae, quae consi erat res carentes omni materia,siue sensibili, siue intelligibili, vel absolute,&realiter, et sunt Deus.&intelligentiae, vel faltem,l crindifferentiam, di fornialiter , ut
bili.&ratione, e re alteratro ex praedictis modis. 93 Licet antem recte tres abstractiones amateria distinguatitur,ut dictum est,alio tamen modo, materia analogice, ut in praedicta diuisione,sed adhue latius su impia, multo plures distingui possunt, ita ut alia, sit abstractio a materiassignata,allia a materia sensibili sumpta pro materia prima a tacta qualitatibus sen fibilibus alia i materia sensibi isumpta pro substantia corporea completa, ωsmpliei, qualem aliqui putant esse substatiam coeli alia a materia intelligibili sum- Ita pro 'uantitate, alia a materia sensibili, intelligibili,sed tantum per indifferentia,
qualis est abstracmo transcendentium,alia a materia senstilli, intelligibili non solum per indisserentiam, sed absolutae, non tamen ab ordine ad huiusmodi materiam , qualis est abstractio animae separatae alia ab omni materia sensibili,&intelligibili &ab ordine ad huiusmodi materiam, sed non ab orn nipotentialitate, seu persectibilitate peraccidens,qualis est abstractio Angelorum alia denique ab omni huiusmodi materia &ordine ad illam, potentialitate predicta,qualis est abstractio Dei. y sicut igitur se ii totales in uniuersum non recte distinguuntur ex sola distinctione abstractionum a materia, ut dictum est:ita nec recte distinguuntur ex eo, uod aliae res sint scibiles definitione, aliae demonstratione per media intrinseca, aliae demonstratione per media extrinseca, quorum Pri mum Metaphysicae, alterum physicae, terti si Mathematicae conuenire, male quidem tradiderunt nec item ex sola subordinatione effectiva inter plures conclusi nes, quaru vita ex alia derivetur: nec ex sola attributione, seu habitudine ad unum subiectiim totale Sed unitas , consequenter distinctio scientiarum totalium in uniuersu in sumitur ab viiliare subiecti totalis sumpti non secundus , scd ut scibile est per principia propria,
quae ncia pendeant ab aliis principiis Recte nihilomi tuis dicuntur scientiae totales sumere suam unitatem, distinctionem a fine Nec vita scientia totalis est una nisi unitate ordinis, seu aggregationis ordinatae per habitudinem pluruim non solum numero, sed intiam specie distinclarum scientiatum pamtialium ad idem subiectum totale in rati nescibilis modo explicato. ρ Scientiae totales inter speculativas sunt Physica,Mathematica, metaphysica: inter prelse, vel late practicas Moralis, Logi
46쪽
ca,J scientiae,qua dicuntur factivae , se a
te S ccntes,quae plurimae sunt , aliae nobilior si ignobiliores adiae, quas hic enumerare nihil attinet. Cum tamen Mathema. t i iii ter speculati uas numeramus, riaccipimus
illam a quate,quomodo multas etiam practicas continet, sed in adaquate, ut magis libro secundo patebi. - Subal te mans scientia dicitii in committit,aqua alia dupendet sub alternata vero, quae ab alia dependet in atripliciterflari poteir, vel ratione finis, vel ratione subiecti, vel ratione principiorum . ratione
finis illa subalternatur arteri , euiusnnis subordinatur si ut a uerius quomodo finis fraenisic uiae subordinatur ni equestris. ratione subiecti illa subordinatur alteri cuius subiectum continem sub subsecto
alterius , vel ita , ut illud contrahat per differentiam ellenti.ilem, quo modo corpus elementare continetur sub corpore naturali , vel ita ut illud contrahat perdit ferentia accidentalem, quo in domi inerti Silanorus continetur sub numero . ratione principioruucnique illa subalternatur alteri, cuius principia sunt conclusiones in altera demonstratae,quo modo orincipia musicae sunt con lusiones demoli stratae in Arithmetica.97 Illa tramen tantum simpliciter dici solet scientia alteri subalternata, quae ab alte radependet tum ratione subiecti contenti sub subiecto alterius, sed contracti tamum perdis Terentiam aliqua nisecidentalem tu ratione principiorum in altera demonstratorum, quomodo Musica dicitur subalternari Arithmeticae, Perspectiva Geometrrae , kc. Sed quoniam Aristi poster. tex. o docet sensitivorum idest Musicorum, Perspectivona, aliorum qui versantur circa subiectum mathematicae contractum Ier differentiam aliquam accidentalem sentibilem esse scire quod mathemati eorum vero, 1cire Π
pter quid id non ita acci tendum est quasi
in scientia subaltemata sciatur quod, in sub alternante vero propter quid eiusdem conclusionis quom locum e sed ita ut in sub alternata cui idem ciatu r. Quod conclusionum per experientiam, Minductionem, in subalternante. vero sciatur propter quid earundem conclusonuni,sed abstracte nona atem applicate ad ea dena conclusiones . Et quamuis in subalternata saepe sciatur etiam quod ali quorum principiorum Per experiε-tiam item,ct inductionem:huiusmodi tamescientia quod, si ueprinci orum,sive conclusolium independens a sumiternante non nisi ratione obiecti materialiter sumpti dici otest subalternata.Sed haec de scientia satisic si ut . Quae euim de illius cum aliis habitibus comparatione addi possent , partim exi)s, quae dicta supra partim ex alijs, quasc-queBLib. libris diceda sunt, haud ita gno negotio intelligentur.
47쪽
Dpraestantissitna naturalis Philosophiae dignitate, pari eum
amoenitate, ac fructu conIuncta, tanta mi , tamque late pa-iens dicendi seges oborituri quanta est, quamque se late fundit ipsu&vis uniuersitasque naturae. Sed . cum neque maximarum, pulcheminarumque rerum cognita quamlue: tuta contem matrixi, interpres disciplina complectitur, meam aut cuiusquam commendationem desideret: q; hic id agatur,ut quanta sit huius scientiae praestautia, qua ea tu Lunditastqvianius usus, longo verborum ambitu explicetur; sed id potius, ut rerum iptarum lub physicam eo templationem cadentium amplitudo breuibus in civis thesbusu lucem, aspectumque, quoad fieri P teli proferatur. illud tantum antequam rem aggrediar, monendulI, exillimo quemadmodum nihil in natura est,in quo non mirandum aliquid insit,ex Aristot.libr. L. de par . Animal cap. quin rc se mentia ut nihil in illa esse, quod non auidae in uestiga, des. Itente, subtiliterq ae cognostendum, vi sagulari quadam cum animi propensin ne adamandum, atq; amplectendum videatur Λbsurdumenim eiusdem ibidem
summi Philosisphi verba usurpa o nullaque ratione prob fidum estisi imagines
quidem rerum naturalium non sine delectatione propterea in ectamus, quod ingenium una contemplamur quod illas condideritii dei artem regendi .aut finge. di: rerum autem ipsarum naturae ingenio, miraque solercia constitustarum contem Platione non magis prosequamur atque exostulemur , modo caulas Perspicere
48쪽
Pbysice natura, eluserim, in Hassim lice discrimem, p-wad A.
bros destifico auditu inhvπωrsum, eorum qu Praemium pertinent.
Huncam esse scietiam, quidem speculativa libro superiore iam dixi. addo hic eam, cum
speculativa esse dicitur, sumi vidistinguitur a Medii ina, Nagia naturali que dupliciter accipitorum, uno modo, ut sunt artes utente in ne non sunt scientiae,cI consequeteraieci te Physicaeraltero modo, ut sunt Artes docentes,seu tradentes praecepta demostrativa, Medicina qui iam sanandorum corporum, Magia vem naturali semciendorum operum admirabilium ex varia copulatione rerum naturalium, sic sunt quid scienciae, sed practicae , e consequenter nomine
Phys simpliciter sic dicta, qua de hic loquimur, tanquam eius parte non comprehendunturisi Subiectum materiale,seu quod idem est, subiectum attributionis scientiae Phy fi in recte assisnatur, siue dicatur esse corpus, siue substantia siue ens, sed melius si dicatur esse corpus, quod solum est lubiectum materiale,seu attributronis scientiae Phyfiea adaequ a tum ratio, e forma ii subi siti, siue biecti, seu quod idem est obiectium semiale Phys non recte assignatur, si dicatur ellem istuin, vel generat ile, dccormptibile, q-dem coelum ponatur in generabile. incorruptibile recte autem astignatur, siue dicatures e sensibile, siue mobile siue naturale , sed melius si dicatur esse mobiles, quam si sens-bile δε adhuc melius si naturale , quam si mobile. At subiectum Physicae materiala,S formalis mul recte assignatur, siue dicatur
esse corpus Murale,fiue corpuS, Vt naturale, siue corpus naturala vi naturale quamuis his duobus posterioribus modis paulo
clarius significetur naturalec Id rationem formalem Ab qua corpus natural et cons deratur in Physica.
Io Cum autem dupliciter possit mi fica confiderari,vel secundum se, vel ut a,
ristotel tradita est;seeundum se duas in partes tribuitur, quarum prior agit de corpore naturali in communi. posterior de faeciebus illi subiectis, quae deinde pars ita subdiuidi potest, ut primo agatur de corpore simplici
in communi, secundo de Coelo,tertio de elementri,quarto de misto in communi, quinto
de missis impersectis, sexto de missis perlactis inanimatis 'septimo de misto perfecto animato in communi, octauo de animato
tantum anima vegetatiua,non de animato anima lanstrua decimo de animato anima rationali. Cui tames ordo eatenus seruandux est, quatenus maior doctrvis facilitas inscienti; tradendis praecipue 'ectanda patitur. Utvem ab Aristotele tradita est,diuiditur eadem Phy si a qui busdam nee immerito, si nomine Physica intelligatur omnis doctrina tradita ab Aristot in omnibus libris ad Phy sicam spectantibus, intres par tes,quarum una continet falsa, altera probabilia tertia scientifica. Sed si pectetur diuiso ipfius Aristot. decem videtur habere partes. Prima continetur octo libris de Physico auditu:Secranda quatuor libris de Coelo Tertia duobus de Generatoc Corrupi. Quarta quatuor libris meteorologicis Lotinta triblibris de anima Sexta libris paruorum natura lium:Septima decem libris de Hist animalium Octava quatuor libris de partibus animalium Nona duobus libet iis, altero de incessu, altero de motu animalium, quamquahie ad parua naturalia ptinet Decima quinque libris de generatione animalium Libri autem duo de Plantis,' libellus de Mundo,dcalis quidam Aristot.tribui soliti ion putantur commuiliter esse Arist. io Ordine naturae,seu secundum natura mih sic est posterior Metaphysica, sed orior omnibus aliis scientias ordine vero doctrinae, seu secundum nos Phy sica est poste
49쪽
rior togiea,& Mathema iea,sed prior Meta 3 sica Norali: Ordine deniq;dignitatis, hysica simplici ere posterior sola Nais physica , prior vero reliquis omnibus scie ro Libet hic etiam discrimen Physicae, Mathenisticae, de quo istoteles secundo PhyLaetex. I ad. 7 agit, adiungere,
sed illud priu ponendum est, Alathematicas disciplinas in duplici esse disserentia, nam alia dicuntur purae, quia pro subiecto habent puram quantitatem ab omni qualitate latabili abstractam Geometria, scilicet,quae continuam. Arithmetica,quae discretam quantitatem considerat: aliae mistae, quia pro subiecto habent quantitatem
affectam aliqua qualitate sensibili , hae
sunt quatuor, Astronomia , quae quantitatem, siue permanentem, siue fluentem, tus Mundi totius, iracipue caelestiuiu corporum . Perspectiua , quae quantitatem vi-lualem, luminosam Musica quae quantitatem discretam in sonis .sca numerum scin rum,&Mechanica quae quantitatem gra vem, leuem, pracipue machinarum considerat. Atque ad has quatuor alia omnes mathematicarum minatum rationem p cipantes, quas hic perseqiu nihil viseesse cit,aliquo ni opertinent. Eaedem hae
Mathematicae minae appellari etiam solent mediae, quia mediae quodammodo sunt inter Mathematicas puras ab omni qualitate sensibili abstractas, iti sicam, quae tota est in rebus sensibilibus, ut propterea mariato de ipsisquaeris it, sint ne magis Mathematicae,an Physica simpliciter tamen magis mathematicae, quam Physi habendae
xo Cum autem Physicae, viathema tica discrimen inquirimus, nomi ue Mathematica iuviugemus uoci ilum Mathemati. cas pura sed etiam mistas, seu medias,& in hoc sensu conueniunt Phylica, Mathematica,quod utraquc ea vere, di proprie. te
tia iis quidem speculatiua sermo siti de Phyfica, Mathumatica simpliciter,&principaliter siem ,latius ita sumpta Phy- si ea Mathematica utraquet sub secomprehendis aliquas etia scietias practicas, hys
'ea quidem Medicinam, Magiam naturalem,oqiubus supra diximus, Mλthematica vero totidem pratacas, quot speculatiuas. nempe Geometriam practica in , ad.quipr prae pertinent etiam Problemata cucliuis. Arithmeticam Practicam instronomia 9r
roc Disserunt autem prῖmo eaedem scie ii quod Physica considerat omnia quatuor ,
genera causarum, nώvinualium ratum, sed . I actualiumaeu simpliciter sic dictarum: Ma . ,
thematicae vero purae quidem 4 speeulati
uae considerant tantum causam materi, te &dormalem 'irtualis practica autem, fiue purae, siue mistae, seri mediae fini Amsidera iit necessario causam finalem, mistae denique, seu mediae aliquq confiderant etiam causam ei scientem Hinc eos redarguas, qui Mathematicas aiunt procedere per media e Atrinseca, cum Omnes mathematicae demonstrati
ne hoc nomine sane di ullum .ves proce dant per causas,quas diximus, vel per pisioncs quidem, sed tales ut cum re de qua situr necessario connexae sint, euidenter inserant conclusionem. ios Disserunt secundὼ Physicae &Maiathematicae pulae in abstractione materia, ut dictum est libro superiore ca.vltimo. A
didi autem, ibi, hic, puraemula delpuris tantu Mathematicis,non item aes stri adaequare sumptis di se timen illud intefligendlicst. cum aut Aristoteles docet Mathematica abstrahere amotu, definire ne motu,ut ait a. Phyctex .is.&entia mathematica ensesne motu ut loquitur I. Metaphis. t. m idcirco appellat immobilia 3. metaphy. t. 3. 6. metaphyctex. x.3 de Cllo tex .s . alibi non loquitur de omnibus mathematicis, sed tantum de puris. Et cum idem Aristot.3. metaphys text.3. dicit mathematicum abstrahere etiam abente, hono ton ita intelligendus est,ut velit subiectum mathemati- eae nullo modo participare rationem entis, boni sed ita, ut velit mathematicum non considerare ens,&bonum, dens, monum formaliter,sed tantum materialitera ici et potest mathematicum non considerare ensnmpliciter, principaliter fie dictum , id in substantiam vel etiam non consor areens sumptum participialiter, idest existens,
quatenus ea,quae docet aeque valendi quantitate, iumero non ea istente, ted vel praeterito,vel futuro,vel possibili, neque in exi stente, quod tamea non est proprium mathematicae,sed commune alias scientiss quatenus abstrahunt ab existentia suorum subiectoria Miltc Et ud omnes eodem modo possint abstrahere. to Di Treunt terti5 eadem scientiae,qs Physica considerat corpus naturale, ut subiectum quantitatem, eius proprietatem uti athematica considerat quantitatem ipsa, ut subiectum Tripliciter enim potest consi
50쪽
dmri quatiis , ritimulent seu species e ris, me spectat ad metaphyseam , ut spes subrecis: Secudo,ut passio,seu assectio corporis naturalis. sic pertinet ad Physicam,ut pallio subiec :tertio, vi sub ectum aliarum multa nimiassorium, seu affectionu sine ullo ordine ad corpus naturala, sic pertinet ad Mathematicam, ut subiectum . Quod in intelligendum est de subiecto Mathematiel magis noto,divi Mathematica commuit iter traditur,alioquin enim quae docentur in Mathematica de quantitate siue continua fiue discreta ita proportionaliter locum habeat in quantitate Hirtuali,ut in actuali, seu Dr- mali,imo ita proportionaliter inquantitateronis,si fingatur,ut fingi mi, atq; in quantitate reali .neque vero lubiectum Matne malicae est qualitas msta, nec infitilia,sed abstrahens, , tranque sub se comprehendε, quis ut plurimum si finita Ratio autem formali simoi lubiecti sumitur ex scibilitate per propria principia. Atq; ex his facile colligi possunt aliae minoris momenti inter Physica Matherraticam differentiae. Ic octo libri,quos Aris merito inscripsit de Physeo auditu non solii sitiit vere, pro prie pnysei, sed inter libros Physicos acroamaticos primu obtinetit locii: eorumq; subiectum est corpus naturale incoi suppositione simplici sumptum eorumdem initium, spectato ordine doctrinae est primus liberno secundus, quis spectato ordine naturae sis secudus non primus ianitio eoriam in libro rum duplex esse potest,una est,qua iecit ipse Arist. in octo partes totidem libris comp-henias altera est in duos primos libros , in quibus agitur de principi)s essendi,intrinse-cis, Sextrinsecis corporis uitiiralis,& in reliquos in quibus agitur de principijs cognoscendi, seu de passionibus eiusdem. Io Propositio illa, cognoscere,ac scire coiingit circa omnes naethodos, quarum sunt principia, aut causae, alit elemeta,ex horum cognitione, lua Arist. eosdem libros exordi tur, licet iron male intelligatii de scientia
proprie, prelse Cicia, potest tamen intelligi de quacunque cogit itione, siue definitiva, siue diuisiua, siue discursiua, per principia essendi ,δε quibus ibi sermo est. Illa etiam propositio,tuc putamus cognoscere numquGMque, tum caulas priinas cognouerimus , c. inti ligi potest quacunciue cognitione habita per principia essendi. Caeterum ad perlecta inj Unitioriem definitivam presse sumpta iii, litte iubstanti χι siue acci clantis requiri irpe lumcu cognit- ut uin internaru, Millariam extera rum, siue illorum terminorum, ad quos definitum dicit ordine essentia mad perfectam autem cognitionem definiti uim eausalem requirithir, suffieit cognitio illarum causam,quae cum definito couertutur. ad perfecta cremtion&M-strata u. y Pin totale reqritur,&sufficit cognitis omniu causam proximarum ad particulaia vero suffcit itio unius causae proximae. io Sicut antini. I. Prol j eorumdem librora Arist. indieat viam masis principale doctrinae quae procedit a priori, ita in l. 1.&3 propoliis via minus Principale qua procedit a posteriori,seruanda non sol si in his octoli bris,sed et in tota physica. Eti consa a gis in t 3 inreuigit, tu corpora naturalia, ut tota quaeda definibilia assecta suis accidentibus, mutationib. senfibi lib.abstrahὲdo ab eo,qε sint coposta substantialiter,verno,tsi et quaestiones, seu pronuntiata generalia, sibus inuestigatione principiorum exorditur, sumpta quatenus conferunt no solum ad ilo uestiganda principia corporis corruptibilis, sed et quatenus conserunt ad inuenteda principia corporis naturalis in coi, quod secudii Ar. abstrahita eorrunt ibili, incorruptibili xuia doctrinae diuert ordo doctrinae, de quo Aristot.tex 4 3.qui, per se loquendo lumendus est a notioribus nobis, non autem a naturali rerum tractandarum ordine in consequenter ordine doctrinae per se loquendo, is plurimum progrediendum est ab uniuersalioribus ad minus uniuersalia recteque diuiditur ordo cocti4nae, in eum,qui dicitur necesssitatis, eum quila ob melius. rio Singularia sunt nobis notiora cognitione confusa quam uniuersalia si sermo sit de
cogit itione confusa, ia una res dicitur confuse cognosti quando cognoscitur in se ipsa quide, lectito cognitis fingillatim ipsius pam tib sunt aut ignotiora si sermo fit de illic gnitione consa, qua una res d confuse cognosci, questoli cognoscitur in se, sed in alio. iubintelligendu tamen est in utraq; coclusionis parie,ut plurimit, no vniuersaliter. Eadesingularia sunt ignotiora nobis cognitione disi inclamitam uniuersaria, si sermo sit de cognitione distincta opposita confusae , de qua in secunda parte superioris conclusi nisi hoc est de cognitione distincti qua res in se sicundum omnes paries, seu rationes non tamen quascunque, sed intrinsecas singillatim sumptas e gnoscitur Sed sunt notiora ue sermo sit de cognitione confusa opposita distinctae de qua in seeunda pane eiusdem superioris conclusionis, hoc est de m