De forma matris cum infante sedentis apud antiquos

61쪽

cum Dei filio in compositionem adorationis magorum denuo receptam videmus, qui numero quattuor, bini utrimque Mariae appropinquant j quae in cathedra sedens, paulum inistrorsum ad Spectatorem versa, dextram porrigit. Laeva autem Christum puerum ab ipsa aversum, tunica indulum, erectum in gremio Sedentem amplectitur Pictura primo IV saec. dimidio orta videtur. Paulo antea e III saec. fine in eodem coemeterio pictura, valde laesa facta videtur Maria Sicut in coem S. Pri Scillae cum propheta depingitur. Is autem veste, ut a sancti geritur, indutus est Maria adversa facie a Sinistra sedens, Christum puerum, tunica indutum, ab ipsa verSum ambabus manibus complecitur i. In coem. quoque S. Calixit magorum adoratio matrem nobis Mariam ex obliquo situ a dextra depictam, ad mago ire appropinquantes dextram tendentem, monstrat ). In gremio eius Christus puer, in laevum brachium reclinans, sedet, manu tenden S prim IV. Saec dimid.). Paulum tantum ab hac compositione, matris in utraque epiphania, in coena maiore 'ireperia, habitus discrepat Christu puer recuba supinus in brachio laevo matris, dextra eum amplectentis. Incunabulis adhuc tectus videtur. Utraque repraesentatio ex obliquo situ reddita, ex altero IV. Saec dimidio oriunda videtur. Eiusdem generis cum tribus magis compositionem in coena ad Vigna Massimo, ut dicitur, medio IV. Sac oriundum invenimus h). Maria, i adversa facie in cathedra sedens, dextro genu Christum puerum tunica vestitum, plane adversa facie, manum ad magos tendentem tenet Ob Scura atque non clara in coem. Domitillae pictura e V saec. sine' eodem modo nobis matrem puerumque praebet. Tandem in Domitillae quoque Coemeterio ex eodem tempore frium magorum adorationem ordine converSo expreSSam videmuSTi. A dextra picturae parte Maria Vi adversa facie depicta Christum puerum aversum ambabus manibus sedentem in gremio tenet, ad magos dona afferentes manu tendentem. Christiani nimirum argumenti repraesentationes per longum tempori Spatium latebris Se occultare debebant. Sixtus Ill papari 32-ddo quantum Scimus primus monumentis Suam Mariae virginis venerationem significavit. In apside ecclesiae S. Mariae Maioris coronationem Mariae effingi iussit idemque Mariae reginae informationem primus concepisse videtur i. Iam hic Mariam cum Christo infante Solam per se constantem post concilium demum, Ephesi habitum dZ l), solitam iactam esse observabo Nulla autem ex iis priscis monumentis, quoad ad Mariae cum Christo repraesentationem pertinent, nobis servata Sunt Mente tantum illa fingere possumus, inferioris aetati arte facia opera intuentes. E. g. in ecclesia S. Mariae Antiquae pictura muralis magnopere laesa, Secundum it perte V. Saec oriunda, conspicitur '). Sin autem cum simili repraesentatione in ecclesia funeraria SS. Felicis et Adaucti ivi, secundum inscriptionem a. 28 orta, eam componimuS, maxima inter utramque convenientia picturam muralem in eccl. S. Mariae Antiquae potiti VI. saec. ortam esse nos docet. Maria plane adversa facie in cathedra gemmata, veSi imperatoria induta Sedet, in gremio Chri Stum infantem, adversa quoque Spectatori facie, manu codicem gemmatum tenentem, dextra Sua umerum, sini Stra femur eius amplecten S, Secum habet. Altera muralis pictura nullo modo nisi vestimentis a repraesentatione in eccl. S. Mariae Antiquae discrepat Maria purpureo talari induta palla Super occipiat eius obducia, pur-

62쪽

pureis calceamentis calceata, manifeste a mortalium mulierum habitu distincta est Christus pro codice volumen obsignatum tenet manu . Haec forma ut Byganiina' quae dicitur manet, quamquam Maria hac inferiore aetate alio quoque modo efficia est. De his aulem post saec. V ortis formis, quarum quae dicitur, o degetriae passim tantum formam

commemorabo, accuratiu non agam.

Notandum vero monumentum pictura muralis in coena maiore inveniari IV. Saec.

fine), accuratius mihi explicandum videtur ). Imago clipeata nobis matrem adversa plane facie manus in orantis modo attollentem monstrat Ante eam, adversa quoque facie, puer apparet, non oran S. Ab utraque parte monogramma Chri Sit expressum est. Quam ob rem Nil per ty), consideran quoque puerum non orantem efficium,SSe, formamque eam in arte Bygantina ut Dei matris imaginem permanere, hic Mariam cum Christo puero in oranti modo piciam esse putat Secundum eum haec pictura muralis Mariam priscis iam ecclesiae temporibus deprecatricis parte egisse comprobat eiusque in ecclesia catholica positionem natura Sua iam eandem fuisse prisci atque poSterioribu saeculis. v. Sybe )iure, ut opinor, huic argumentationi repugnavit, picturamque ut matris mortuae cum filio interpretatus est. Nonnulla et alia matrum mortalium cum infantibus repraesentatione Shoc loco omittere nolim, quamquam stante efficia a proposito meo proprie procul sunt. Inveniuntur in opere muSivo, caedem innocentium exprimente, in eccl. S. Mariae Maioris e primo V. Saec dimidio), matresque insanie Suos sedentes in brachio laevo tenente reddunt'). Eodem loco eiusdem temporis similem matris Mariae cum infante reprae Sentationem videmu forma Ido degetriae' est, cuius antiquissimum exemplum mihi innotuit in Bauer et Sirgygowski, Alexandr. elichroni k, fragm. verS. ex ineunte V. Saec. Postea aetate ByZantina haec quidem forma late pervulgata est. In tractanda pictura libri egregiis usus sum, qui imaginibus fidelibus facultatem mihi iudicandi de tempore, quo factae sint picturae, praebebant. Materia ea inSuper Summa cura saepius pertractata est. In rebus minus Secundi Sum, cum in arte fatuaria quae reprae Sentationes ad propo Silum meum pertineant mihi investigandum est. Arii Statuariae aetatis imperatoriae historiam stilisticam, Si di Spulatione nonnulla Speciale neglegimus, non habemus fi). Quod ad artem statuariam Christianam attinet paulo meliore condicione utimur. Haec perpetua atque cohaerente cum arte gentili comparatione tractanda sit, qua quidem ratione a nonnullis adhibita, normae generales iam in chao elaboratae Sunii). Maxima nobis negotia sarcophagi praebent. Quo hic Sarcophago perSequemur, magna ex parte imaginibus tantum minus commodis, a Garucci in lucem editis, cognovimus, ita

j cf. Nil peri, Natakombenmal. t. i6l,l 2oT-2os ibid. p. 2os sqq. cf. Christi. Antike I, p. 26o sq. cf. Nil per l, Mosaiken, t. 6s. ' cf. ibid. t. ST-8. ' A. He kler, Romischie eibliche Gewandstatuens Muncti Arch. Stud i 6 de parte tantum agit A. Strong, Roman sculpture, iso , et I . . alter S The Art of the Romans quasi duce tantum generali utaris. Ne libri quidem . Nic khoii, Rom. unstil8ss et A. tegi. Spatromisch Κunstindustrie si sol), quamvis magni momenti sint, lacunam illam prorSus complere poSSunt Modo Vindobonae usitato uterque historiam vitae ac cultus antiquorum basin habet et ex historia artis generali propriam auctoris opinionem elucidat. Historiam autem monumentorum stilisticam, sensu circumscripto, neuter dat. Quamvis latus sit conspectus, agnat et Cha pol quoque, Manuel 'Arch. Rom. I. Paris ist63, ut nomen eius indicat, historia critica stilistica artis proprio sensu

non est ' Imprimis L. v. Sybel, chr. Antike Ii II iso6-s optime de his rebus meritus est: cf. etiam illi g, Die alichristit chen kulpturen in Deutschen Camposant in o. Isom.

63쪽

ut plerumque quando confecti sint difficile diciu Satis igitur mihi erit ea monumenia

quibus matres cum infantibu repraeSeniantur, ordine enumerare Summatim poSt Saec. IV. peractum sarcophago illo orio esse enuntiare licet Vulgo Maria cum Christo puero repraeSentatur, Semper quidem in compoSitionem magorum adorationis vel in alium contextum recepta Forma creberrima Mariam matrem ex obliquoreisu, sedentem in artisellio ex arundine nexo, cuius fore interdum Significatur, reddit. Plerumque velata, aversum ab ipsa Christum puerum ex obliquo situ manus extendentem, ut magorum dona accipiat, in gremio tenet. Hanc repraesentationem in compluribus arcophagi reperimus, Romae

VI ddT,2). In sarcophagis, qui in oppidiSRavello et Tolentino aSServantur cf. ibid. V. ZO8, is etruraus, Chr. NunSi I, p. i,2 Maria dextram porrigit Sarcophagus Romae in VaticanoaSServatus cf. Garucci, V. 3TT, i puerum Stantem in matri gremio reddit Sellam paulum diScrepantem, plicatili interdum Sella vel saxo Subeunte, sarcophagi Arelati et Tolentino in oppido asservati praebentrici ibid. V. 3l T, d Zo3, 33. Paulo magis adversa

facie Mariam in ectypo, nunc propylaeis eccl. S. Marci Venetii affixo, videmus. Quod ectypon Syriaca determinante auctoritate ortum eme apparet. Hic quoque Maria cum Christo adorationi magorum partem efficiunt i). Indicem hunc plenum atque perfectum non esse Scio. Nonnullo VI. vel VII. Saeta, Sarcophagos omisi Sati autem demonstrat repraesen lationes Mariae cu infante in arte Statuaria decorativa locum quendam Specialem atque peculiarem obtinui SSe Plerumque cum adoratione Magorum cohaerent, numquam per Sesolae constantes inveniuntur'). Eiusmodi formam adversa autem facie ei in nonnulli sarcophagi et in aliis artis Statuariae operibus interdum invenimus. Ecbpon in MuS.,ircher aSServatum Romae, magorum adorationem nobis matrisque eiusmodi formam ostendit puerum autem non prae se tendit liter, Sed nudus in gremio cubans in laevam matriS, dextra sua corpus eius amplectentis, reclinatur ). Secundum imaginem hoc opu magnopere cum repraeSen talionibus gentilibus antiqui cohaeret, ita ut ineunte Saec. IV. factum videatur. Sarcophagu Carthagini asServatus, quamquam valde laesus, Mariam cum Christo infante in maiorem compoSitionem, detrimento autem ambiguam, receptam Stendit'). Maria paulum Sinistrorsum sed adversa fere facie, in Sella, scabello inStructa, edenS, ad nonnullas figuras, a dextra parte appropinquantes se convertit ChriSiumque puerum, ab ipsa aversum ambabus manibus in gremio delinet. V. Saec. Hanc formam quaSi praecurSoriam formae illius Bygantinae, plane adversa facie considerare velim. Cuius exempla picturaS murale in eccl. S. Mariae Aiat et S. Felicis et Adauci iam novimus cf. p. ij. Quomodo forma illa evoluta sit hisce monumentis observare licet: Reliquiarium asservatum in eccl. S. Nagarii, Mediolani hi Mater prorsus adversa facie efficia est magi philosophorum veste induti, puer nudu valde agili expreSSu eSt. OpuS, auctoritate Orientali vigente, exeunte IV saec. ortum videtur Evangeliarium de Eri S c h- mi adsin' Magorum adorationem in infima tabula expreSSam Silentio praeterimuS, animum

64쪽

autem intendimus in repraesentatione Mariae cum Christo, omni maiore compositione soluta, adstantibus duobus modo angeli mini Stri S. Maria plane adverSa facie passi genibus, cohibitis pedibus sedens expreSS e St. In genu dextro Vi adverSa facie Chri Siu puer, reclinans in laevam, dextra eiu fultu Sedet. Opus exeunte Saec. V. ex auctoritate Syriaca ortum esse apparet. Fragmentum Sugge Stu S ambo), TheSSalonicae inventum, eodem tempore ex eadem auctoritate orium i), in aedicula Mariam cum infante ostendit, plane formam Bygantinam secutum. Utraque figura adversa prorsus facie redditur puer medio gremio, amatre averSuS, erectus Sedet ambabu manibus sustentus. Maria ab adorantibus magis aedicula sua divisa, quodammodo per Se Sola constans videtur Venerationis autem Mariae per se constantis haec compo Sitio pro documento afferri non potest. Coptica quoque ars huius formae exemplar nobis reliquit in Mus eo Cairinensi eiusmodi eclypos e lapide calcario as Servatur, Thebi reperium, Saec. VI. ut videtur ortum ). In arte Bygantina identidem et fere sola haec forma nobis obvam fit. E. g. ip tychonii Liani, Berotini in iis eo Fredericiano aSServatum, hoc loco Significo ). Semper fere, ut Supra commemoraVinata S, opera matrem cum infante exprimentia Mariam cum Christo reddere constat. In arte Statuaria unum lanium monumentum mihi in noluit, quo mater mortali cum infante Suo exprimitur; c. in ectypo in Sarcophagio perculo, in Mus e Germanici Campi Sancti Romae, S Servato ). Ante parapetasma, a Cupidinibus sustentum familiam videmuS, maritum, uxorem, puellam, thoraci modo effictam. Mater proprio oris habitu me individue electe Zichisuitdrukking a Sinistra expressa, ad dextram e convertit, i adverSa ad maritum facie, gremioque puellam ab ipsa aversam detinet, umerumque eius dextra Sua amplectitur. Haec repraesentatio quod ad formam attinet maxime cum solita adverSae faciei forma ex adoratione magorum congruit. Colligamus et breviter quibus de rebus verba fecerimu commoneamuS. Quinque praesertim forma repraesentationum matri cum infante deScribere possumuS. Formam vetustissimam in coem. S. Pri Scillae invenimuS: mater adverSa Spectatori facie, infantem brachiis ad se tenet. Altera forma prima invenitur in coem. S. Petri et Marcellini mater eodem modo expressa infantem ab pSa aversum ambabu manibu praene tenet in gremio. Tertia videtur forma ex obliquo itu es Seu mater ex obliquo situ reddita puerum VerSum, ambabis manibus sustentum in gremio tenet. Nonnumquam infans incunabulis involutus eoi picitur. Quartam formam puto illam prorsus adversa facie redditam, cui in partibus praesertim Orientalibu imperii Romani mature occurrimus, quae deinde forma Bygantina perpetuabitur Passim modo quintae formae, Hodegetriae' quae dicitur, mentionem feci.Sequenti capite harum atque artis gentilis formarum necessitudinem atque cohaerentiam accuratius definire conabor. Nunc autem quaerendum mihi videtur, quid Maria priorum Saeculorum Christianis valuerit, quem sensum eius effigie iis praebueris Spinosa loca me ingredi bene Scio neque quaquam in controversi alii theologorum catholicorum et reformatorum evangelicorum, qui utrique Opinionem Suam theologico- dogmaticam Christianorum monumentorum testimonio fulcire volunt, inserere me velim. Qui cupidus controversiae huius, Specie iniucundis Sima, cogno-

65쪽

scendae legas quaeso Introductionem atque ultima capita libri Lielli Di Darsiel lungen Maria,(Frei burg i. B. 88T). Quamvis utili Sit liber rerum congestarum copia, charactere uopolemico, personam magi quam rem aggrediente, Propo Sitaque Voluntate certa comprobandi ea, quae multo magi fidei quam . Scientiae Sunt, Saporem a Scientia alienum relinquit cf. praesertim Introd. p. bl). Mea opinione non porro progrediendum quam Letineri)disputatione sua cauta progreSSuS Si qui S. Scripturae textu nisus, hanc Mariae imaginem adumbravit: Maria is Jungfraia, Multer de MeSSiaS, Joseph Neib. Si istilati bi undtugenditas undientes der Ona demolle S. Sie ir Seli gepries en F 3. Prioribus duobus saeculis his praesertim rebus Mariae informatio conStiii SSe videtur. Iam evangelia apocrypha uberiorem Mariae speciem describunt'); paulatim nunc controversiae illae de immaculata conceptione aliisque rebu magi magi Sque Surgunt ). Quae Stio uirum Iesus Dei filius an Deus ipse sit ardenter inter patre ecclesiae disputatur quomodo autem solvatur magni nimirum momenti est in definienda Mariae in ecclesia positione. Magis magisque Maria eminet, honorisque eius amplificatio eodem modo, quo Christus sit Deus, increscit. Qui cum

Deus transcendens factu Sit, Maria imprimis, deprecatricis, mediatricisque partibus functa est h). Accedit quod inde a medio Saec. IV. Studium virginitatis, cui nimium profecto tribuebatur, continenter augebatur. Qui autem magi eXemplum Venerandum esset quam virgo Maria ' quam virginem immaculatam sui SSe ante partum in partu, post parium populus Sinon e dogmate eccleSiae, attamen ut Sententiam Saepe enuntiatam credebat. Concilium

Nicaeae habitum Zab homousian Patri et Filii constituit concilium Ephesi habitum dZ i)conclusit tantum et confirmavit anxitque praedicatum illud Mariae, Theolocus', per IV. Saec magis magisque, Sitatum. Ita Mariae venerationem, ratione primitus S. Martyrum venerationi Simillimam, longe eam Superare Vide nati atque profectam a patrum ecclesiae considerationibus de Theotoc nomine, proprium curSum perficere, quo tandem specialem atque fere per se constantem in eccle Sia catholica honorem atque munus adepta St. In difficilibus illis atque tortuosis contemplationibus diutius mihi versari non licet, hoc loco autem monere non praetermittam magnum illud atque acre de Maria certamen, quamvis toti ecclesiae patribusque aeque ex Occidenti partibus cordi esset, Orientis imprimis in partibus dimicatum esse concilium de Maria Ephesi habitum esse, in prisca illa Astartae urbe deae virgini gentilium, cuius templum quidem in Mariae ecclesiam commutatum videtur conciliique decretum incredibili animi permotione coram populo pronuntiatum es Se clarumque Theoloci' propugnatorem Cyrillum illum, Alexandriae, priscae Isidis urbis episcopum fuisse Verisimile igitur est initia Mariae venerationis per Se constanti circa med. V. Saec quaerenda eSSe, quamquam primordia fortaSSe antiquiora sunt. Quid monumenta quae memoravi hac de re docent In coemeteriis nulla exempla Mariae cum Chri Sto compo Sitioni per se constanti invenimus. Semper fere Maria in adorationis magorum compo Sitionem recepta erat. Et Christum puerum, non Mariam, a magis adorari consideres verba in Ev. Matthaei II il ast hac de re satis plana atque clara sunt. Cum in hisce compositionibus Mariae cum Christo forma inveniatur, nequaquam cum Mariae

66쪽

veneratione peculiari cohaerere eam constat Mariae praesentia primo loco textus verbis explicatur, deinde autem, proptereaquod quaSi neceSSaria est ad compositionem claudendam. Alius sensus propriti Mariae non attribuebatur. Hoc apparet ex opere muSivo in eccl. S. Mariae Maioris a. IS . Chr. n. ubi Christus Solu in Solio Sedens, magorum laudes recipit. Si in repraesentatione Mariae cum infante illa proprium locum teneret et speciali quadam veneratione coli Soleret, tali repraeSentatio, in qua Maria prorsu Supprimitur, medio V. Saeta, eo PS tempore, quo Mariae veneratio formaliter agnita atque affirmata esset, oriri non potuiSset. Hoc loco liceat magnam illam differentiam, quae inter deas matres a gentilibus culta et Mariam extat verbo Statuere. Dum illae Semper primas partes, ut ita dicam, agunt et ipsae praesertim coluntur, Maria filio cedit. Prioribus post Christumn saeculis nonnisi Thronus Dei' Si et hunc, Christum, imprimis adorant Christiani, hunc praecipue repraesentationibu honorant. Ut concise iam praecipiam quod sequenti capite fusius tractabo hic apparet, quare Mariae venerationem e cultu matrum dearum gentilium, imprimi Isidis, ortam Sse ponere non liceat. Multa profecto munera a paganis deis recepit, sed tunc demum id facere potuit cum ipsius Christianae fidei evolutione locum maiori auctoritatis Sibi peperi Sset. Tunc Mariam aliarum dearum auctoritatem expertam esse non nego. Quomodo autem id factum Sit, accuratius exponere Suo loco conabor. De mytho quoque magorum adorationi oriundo hoc loco uberius tractare non possum de tota autem compositione, deque forma matris cum infante proximo capite fusius agam. Vetustissima Mariae cum infante repraesentatio in coem. S. Priscillae invenitur, ubi coram propheta Sala Sive Bileam conspicitur. Hanc quoque picturam re vera illustrativam esse mihi persuasum habeo. Haec pariter atque aliae repraesentationes picturae coemeteriorum decorativae partes ordinariae sunt locisque inveniuntur, quae per Se Mariae venerationem parum probabilem reddunt. Mariae autem miraculosam historiam, quae ubi orta Sit, ignoramus ), II. iam Saec sermonibu atque animi percelebratam esse insuper Scimus' i Prophetam autem, Si recte eum interpretati sumus ut Bileam, in duabus picturi coemeteriorum reperimus Bileam ibi repraesentatur Solus, Sine Maria cum infante, dum stellam digito monstrat h), quod novo documento Sit Mariae formam nullam propriam atque venerabilem vim habuisse. Peculiarem dispositionem in alia pictura murali in coem. S. Priscillae ' invenimuS, ubi Christi mater componitur cum velatione virginis Deo promissae ex altera III. Saec. parte). ac imagine, ut opinor, mature iam expreSSum est quod evangelii apocryphi S, quod patrum ecclesiae scripsi vi atque Semper crescente gravitate monetur Mariam ante omnia Dei ancillam, in terri exemplum, deprecatricem autem ac patronam in coelo SSevirginum Deo promissarum ). Ut exemplum imprimis hoc loco depicta est, exemplum virginis mundum relinquentis, se ipsa totam Deo promittentis. Hic fortaSSe peculiarem Mariae venerationem verecunde in lucem prodeuntem Spicere licet, quamquam longe abest ut iam vulgata Sis. In recenSendi picturi eam, quae in coem maiore e medio V. Saec. reperta St'), mortalis matris, in modum orantis efficiae, effigiem me habere iam exposui. ac de

67쪽

re non pluribus verbi agam, praeSerii quia incertum adhuc uirum oranteS' ut adorante S', i. e. ut mortui in Dei magnificentia defixi i), an ut orantes' proprio Sen Su, i. e. ut animae eorum qui in Deo mortui Sunt, imprimis S S. Martyrum, precibuSque apud Deum viventium deprecatore esse possint '). Eliam Si hac pictura repraeSentatio Mariae ut orantis' catholico sensul redderetur, haud quaquam revera peculiarem Matris Mariae cum Christo

venerationem comprobaret Mariam tantum ut unam e permulti horantibus f in coemeteriis depictis con Siderare OSSim. Quae veram Mariae cum Christo puero venerationem aifestantur repraesensatione temporibus post concilium Ephesi habitum dZi modo occurrunt. Sixtus III papa dZ2-ddoi

ut supra dixi, primus qui venerationem suam Mairi Dei magnifico modo significavi fuisse videtur. Opus illud musivum, nunc sublatum in eccl. S. Mariae Maioris, Mariae coronationem reddens, documento sit. Quamquam Suscipitur eundem formam quoque Mariae Reginae, quam in Eccl. S. Mariae Antiquae novimus ex ineunte VI. saec. '), creavisse, in partibus Occidentalibus VI demum saec. eam tenemu S. Nempe coram picturi muralibuS, in eccl. S. Mariae Antiquae et in ecci funeraria S. Felicis et Adaucii repertis, non amplius dubitandum quin compositionem prorSus reprae Seniativam, Solam per Se conStantem VideamuS. In partibus Orientalibus repraesentationem Mariae cum Christo paulo priorem esse videmus, quasi concilii Ephesiaci decreta populus festinan opperiri non potuerit. Revera notabile hic primum no formam illam biodegetriae invenire ineunte V. Saec. quae deinde in arti evolutione ianiam vim vitalem comprobavit. In arte Statuaria magorum adorationem repetitione perpetua in Sarcophagi conspicimus, satis copio Se perfractatam In compo- Sitione per Se constante Maria cum Christo puero primum in Evangeliario de Et schmi ad inoccurrit V. Saeta). Mariam videmus cum infante in solio sedentem inter duos angelos, dispositionis formam, quam in ampullis unguentarii de Monga e VI. vel VII saec. reperimus ).Wuliiij eam cohaerere cum illa illustri, fabulosa autem adhuc, ut opinor, Mariae Statua Bethlehemi putat Quam ignoramus, ita ut ulis opinio ad tempus hypothesis loco tantum habenda videatur. E monumenti fortasse efficere possis in Syria quoque ante concilium Ephesiacum Mariae formam in usu fuisse, et summa cautione comprobare poSSi formam si Throni Dei', ut monumenta nunc primum fractata nobis os flenderunt, ex auctoritate Syriaca gravi ortam esse. In arte Bygantina forma illa nobis ut maxime usitata atque longe lateque pervulgata occurrit. Si breviter quibus de rebus verba fecerim colligo, monumentorum testimonia Omnino fere cum iis, quae litteri eruenda erant congruere video Ante V. Saec Mariae Venerationem proprio Sensu indicare nullo pacto possi '). A definitione Mariae naturae, concilio Ephesiaco con Stituta, veneratio eiu proiecta, deinde paulatim evoluta est.

68쪽

Gentilium atque Christianarum matris cum infante repraesentationum inter se comparatio.

Initio praecedentis capitis de ratione infer gentilem et priscam christianam artem, imprimis quoad in coemeterii conspicitur paulum audacter locutus Sum ci p. di). Haud ab re mihi videtur, quae sit vetustissima illa Christiana' ars, quid praesertim adiectivum illud Christiana' hoc contextu valeat, paulo accuratius examinare i). Primi theologi fuerunt qui in his monumentis versali sunt. Eodem modo, quo archaeologi antiquae artiS, cultuS ac vitae antiquorum cognitionem dilatare conati sunt, theologi e priscae artis Christianae monumentis indicia quaesiverunt, quibus doctrinam suam de fide Christiana augerent. Initio tantum quae monumenta a Christianis arificibus coniecta in usum Christianum verSa Sint quid Significaverint, quando oria sint, quid doceant ad intellegendam historiam

volutioni fidei Christianae, cognoscere in animo habebant itaque vocabulum Christianae' ad Sum Christianum tantum, non ad valorem quendam internum aestheticum pertinebat. Iuxta autem eos, inter archaeologo Christiano erant qui artis historiae generali ratione habita monumenta conSideranda esse putarent. Nunc autem prima illa Christianae' artis notio atque nomen illud retinebantur Christiana ars gentili opponebatur, utraque quodammodo orbem suum conficere putabatur. Eo modo fortaSse iudicare possis, Si argumentum con Sideres, Sed historiae artis ratione habita, ubi formae magis contemplandae Sunt, Severa illa distinctio reicienda videtur. Utriusque artis enim artifices cum inter Se in una regione atque societate viverent, historiae artis studiosus non potest quin eorum opera arctissimo quodam vinculo inferri cohaerere comprobet. Utraque opera Sub Specie eVolutionis, quoad formali est, consideranda sunt. Historia enim artis imprimis quomodo formis artifices cogitata Sua expresserint enarrat. Christianae' autem artis hi Storia, ut certa pars generalis historiae artis, nonnullis seriis conatibus exceptis, nondum conScripta est. Suo loco ci p. b2 iam significavi hoc ex ea re ortum esse, quod opera arte facta huius temporis, iam gentilia quam Christiana, nondum ita perfractata sunt, ut ea Stili Sticae evolutionis ratione habita complecti iam possint. Nihilominus quin examinetur, quomodo Agentilis' ars atque Christiana 3 inter se cohaereant, nihil obstat. Hac in re autem quam maxime cavendum est ne fine excidas. Quare primo loco quaerendum est, num ars Christiana non solum argumento, Sed etiam ortasse formis suis, stilo ab arte gentili differat Si artem gentilem' ut Graeco-

69쪽

romanam vel Hellenistico-romanam, anguSitore Sensu, interpretariS, eam quaestionem affirmare tantum potes. Sin autem gentilem' eam intellegis ariem, quae per totum imperium Romanum exercetur, eiuSque geographica atque ethnographicas varietates accipis et per saecula eam evolvisse perSpici S, haudquaquam affirmandam esSe quaestionem positam puto. Hoc modo in arte gentili ' eadem elementa reperieS, quae in arteu Christiana' nova atque peculiaria eSSe videntur. Cum certae artis cursum validiorem fieri videmus, quibus causis id fiat profecto nobi inquirendum est. Et fieri potest ut inveniamus iidem Christianam magna in ea evolutione parte egisse Persuasum mihi habeo auctorialem Syriacae artis, quam aetate imperatoria Semper crescentem videmus, nexu quodam cum auctoritate Christianae fidei crescente cohaerere . Huius autem ariis formae non Christianae', immo vero Romanae' sunt, Si generalem illius vocabuli sensum accipis. Si post longum tempus huius artis cursus ad artem ByZantinam Se evolvens, vincit, ne victoriam artis ChriStianae' id consideremus. Multo magis ars gentilis' eo progressa est, sicut historice Christianae religionis victoria consideranda est paganae fantiquitatis evolutionis ratione habita. Nec Christiana', nec pagana' ar ut unitatem se exhibet. Ea quae prima Romae novimus monumenia nihil commune cum Syriacae artis operibus habent. In considerandis monumenti hoc ne obliviscaris. Virum sit differentia inter artem antiquam et modernam', ut ita dicam, i. e. Christianam' i hoc loco accuratiu inquirere nequeo. Eo de quo agimus tempore tam parum inter Se discrepant, iam subtilis est transitus ei quod novum est iam cunctanter se manifestat ut ea differentia generaliter exponere non ausim oblata occasione in monumentorum comparatione huc redibo . Repraesentationes Mariae cum Christo puero ad quinque forma redegi ci p. sa) Cum autem antiquissimae earum semper in compositionem quandam receptae sint, falso ea cum typis pagani matri cum infante compararem, ni Si compositioni quoque, inquam receptae SSent, rationem haberem. In consideranda autem prima forma hoc non opu est, cum singula eius specimina ut parte fere per Se constantes compositionis videantur. Primo loco eam, quae in coem S. Priscillae' invenia St, Mariae repraeSentationem affero, antiquissimam et optimam picturam muralem. Duplicitas quaedam incompoSitione inest mater, paulum prona, infantem nudum ad Se fenei, velut lactatura. Veste autem plane induta est et puer ipse ita respicit, ut spectator adesSe videatur. Formam vere Helleni Sticam ante oculos habemus, rupta tantum unitate elementum repraesentativum additum est. Ante omnia cum hac repraesensatione conferatur pictura murali S, Romae inventa ), ubi Dionysu puer in terra Nysa redditur. Nympha, habitu Sati congruen cum Maria matre, Baccho puero mammam praebet i autem, gremio eiu inSiden S, caput avertit Eundem pueri habitum e. g. Signa est. c. in MuS Acad. Arti SBonnensi Winter I ld8 3 et in Mus c. f. Loiiure ibid. I. ius 3 exhibent. Conferatur quoque ectypon illud Arae Pacis, ubi infans Telluris in dextro brachio recubans, eodem Schemate redditu est. Non dico cohaerentiam atque perpetuitatem esse inter haec antiquae artis opera atque picturam illam muralem in coem S. Priscillae ne pendere quidem hanc ex illis affirmare velim . Sed gentilis' atque Christianae' artis forma eaSdem esse hic et ubique demonstrare tantum volo.

70쪽

Antiquissima in coem S. Priscillae pictura imprimi in puerum oculo Spectatorum converiit, eumque quodammodo principem locum tenere denotat. In altera eiusdem coem. pictura muralis, exeunti III. Saec. 3, Maria magi eminet. Repraesentationem hic receptam esse in compositionem virginis velationem reddentem in mentem revoco. Infans proxime cohaerens cum illo in altera pictura expresso, spectatorem quendam non intuetur, sed placide recubat in Mariae brachiis. Illa autem parum ei intenta, cogitatione et oculi alio errat compositionem a laeva aspicis, ubi nunc ipsum virgo velamine induitur ab episcopo, qui Mariam virginem intuetur, quasi diceret: Hanc imitare, filial I)μ. Maria ipsa caerulea funica manicata angi clavia induta est ): opus rude neque arte neque expressione aestheiica excellet Quod ad schema attinet, quo bipartita animi attentio redditur, conferas velim vas illud argenteum in Ani Monacensi asservatum ci mali mei Ster, Denkmater, i, p. T 2, t. id quo eventu post Troiam captam expreSSi Sunt Mariae habitus comparari iantum potest cum Signi e t. c. et Statui provincialibu S. Modus quo superior corporis pars prorsu ad Spectatorem versa Si in aetatis imperatoriae Sculptura post II. Saec. minime ignotus est e. g. in ectypis columnae M. Aurelii adhibetur. In pictura autem huiusmodi problemata hisce temporibus plerumque optime Solvuntur. Secunda forma qua mater redditur, dum p. adversa facie, puerum a Se averSum ambabu manibus prae se in gremio tenet, semper fere compositione in coem Domitillae')cum propheta tantum excepta in adorationem magorum recepta est. Hoc idem pertinet ad formam ex obliquo situ redditam, quam iam in coemeferiis quam in Sculptura decorativa, praeSertim in sarcophagi continua iere repetitione repperimus. Infans hic quoque ex obliquo situ a matre aversus et ambabus eius manibus sustentatus in gremio sedet. Adorationis compositio hunc habitum quodammodo poScebat. Secundum Matthaeum mago unum fantum Christum infantem adorare iam supra memoravi Cum picturae illae murale praeSertim illustrativae sint, nil mirum est huius de Christo opinionis evangelicae rationem habitam esse in vestiendis coemeteriis picturis Chri Stumque puerum repraeSeniative depictum esse. Vix manifestius fieri id potuit quam formis II et III, ubi Mariam fere ut Dei Thronum' acceptam esse videmus Ordine nunc examinabo num ars gentilis compoSitione noverit, cum adoratione magorum comparanda et repraesentatione matris cum infante creaverit, quae cum formis illi II et III, habitu atque expreSSione congruere videantur. Primam quaeStionem, quippe quae longius ab argumento me removeret, tu SiuStractare non poSSum. Quomodo oria si fabula magorum ex Oriente, Si qui quaerat, ad Dieierichi inquisitionem iam laudatam Zlsch. i. Neu f. . solliret. Schr. p. 2 2Sqq. eum revoco. De pSa in arte repraesentatione fusius egerunt: Η Κ elirer, Die et ligen rei

Nonige, I II,(lsos) P. Bienkowski, De prototypo quodam Romano adorationi magorum (EoS, sit p. db Sqq.); P. Fornari, Della origine et lipo dei magi eli' antica arie cristiana Boli di Arch. Crisi isti, p. 6s sqq.): egregie de iis disquisitionibus disseruit, Suamque de ea re exposuit opinionem L. v. Sybel, Die Magier au Morgentand Rom. Miti. OI 2, p. 8l PSqq.). Primo loco parvam inter Matthaei textum atque repraesentationes discrepantiam Significare velim. Quamquam Matthaeus ipsis verbis nobis narrat mago genu po Si tocf. Nil peri l. l. t. i. ibid. in textu, p. 268 Vestimenta Mariae in mentem revocant suffibulum illud, quod virgines Vestales gestant. ei. Nil peri l. l. t. 83. et p. ist figal .