장음표시 사용
2쪽
UM uniuersa philosephia tres in partes distribuatur, unam, quae definiendi, diuidendi, & ratiocinandi praecepta tradit; alteram quae de
moribus, uitaeq. communis ossiciis diiudicat; postremam, quae rerum naturae vim, effectus , caussa'. inquirit: saepe saepius mecum ipse reputare Blitus sum , cum praeteritas omnes animo memorias euoluerem, Illustrissime, doctissimeq. Vas Asia NE GONE AGA, ecquis umquam ex aliqua memoria uir exstiterit, qui pariter disserena di acumine, moralibus uitae documentis , physicarum rerum cognitione germani philosephi nomen iure sibi uindicarit: tum uero ad hanc sapientiam tantum adiunxerit elotaquentiae, ut summus is quoque, ac persectus orator non immerito uocari posset. Cum q. x ipse Graecos homines sapientes cunetarum artium, scientiarum q. magistros paene auctores dixerim memoria recensuerim, affirmare audeo, neminem ex tot, tanti'. in omni tum intelligendi, tum eloquendi, facultate uiris, me reperire potuisse, qui idem&de unaquaque philosophiae parte, quod praecipuum est, acute, sapienter,& uere disputasset, nec non germanae illius eloquentiae laude in omni dicendi genere floruisset.Summam in Socrate sapientiam,Apollinis quondam oraculo contestatam, qui philosophorum princeps, ac ueluti Ens quidam fuit; a quo tam multae, tamq. inter se dissentientes in philosophandi ratione familiae processerunt: summam, inquam,in eo sapientiam fuis , se intelligimus: excellentem, perfectam q. in eius discipulo Platone, cui cognomen Diuo indidit antiquitas , necnon Aristotele Platonis auditore, Peripateticorum principernon uulgarem in Xenophane, Cirneade, Chrysippo, Theophrasto, ne tam multos alios memorem, plerosque nobiles quidem philoisphos, at cum principibus minime confirendos. Ex oratoribus in dicendo qui familiam ducant, scimus I cratem,Lysiam, D mosthenem, Aeschinem, Hyperidem; ex historicis Thucydidem, Herodotum,Xenoph5tem, Theopompum, omnes equidem in eo,quod professi sunt, artis,ac disciplinae genere praestantes: sed, si quaeras, in quonam ex iis uerae sapientiae, persectaeque, &abselutae eloquentiae coniuncta laus enituerit, profecto, qui summus fuerit philos phus, idemq. perfectus orator, inuenias fere neminem. Nam in Platone quidem utrum
que, summam scilicet sapientiam, absolutam q. eloquentiam agnosci qui dicunt, ii, si ita ut sentiunt loquuntur, se, grandiloquus qui sit, quiq. a uulgari consuetudine remotis, partim etiam poeticis tum uocabulis, tum dicendi formis utatur , qui q. interdum indicendo μααληπτος di ἐνη rati, quod in Socratis per na de seipssi fatetur Plato; hunc,inquam, se uere eloquentem falso existimare satis demonstrant. Neque ego propterea summo
illi uiro eloquentia adimo: sed abBlutam illam,in qua nihil culpandum,&obelo notandum sit,minime tribuo. ualeant, qui Iouem ipsum, si Graece ei loquendum foret, ita locuturum putabant, ut est Plato locutus: quasi uero ex tot oratorum numero nemo sese Ioui obtulisset, qui Platonem sermonis puritate,& elegantia, uerborumque, ac sententiarum lepore anteiret. quod enim ad eius discipulum Aristotelem attinet facile mihi ipsos assensuros scio, minime illum ut sapientia,sic quoque eloquentiat a cum
3쪽
eum magistro comparandum. Theophrastum diuinitate loquendi nomen inuenisse noster inquit Cicero, cum antea Tytamus appellaretur: suavemque, & dulcem in dicendo scimus fuisse: uerum, an idem oratoris officium, quod est de unaquaque re prudenter, ornateq. dicendi si ipsi plura, diuersaq. scribendi argumenta propolita cisent,implere potuisset, minime mihi liquere dico, neque id cuiquam constare, qui nihil aliud tanti uiri
aut legeritia ut acceperit, praeter ea, quae supersiunt, puto. De ceteris, ne Te pluribus morer, idem a me dictum uolo . quod nemini uideam. Graecorum adhuc contigisse, Ciceroius uerbis 'tar; iu i lxin utroque in genere laboraret, sequereturi illud fis rense dicendi,&hoequietum di Butaqdi genus. Transeo nune ad Latinos , quorum titillisse
primus offert uir ille docti sismus undecumque Varro. quo nemo umquam tactior aliorum ut testimonio sic uerbis in eius laude libenter utor) ne apud Graecos quidem , nedum apud Latinos uixit; ut tamen is, quemadmodum ait Fabius, plus fuerit scientiae collaturus, quam Aloquentiae . Ab hoc cum discesseris,uix unum aut alterum inuenias, qui Ciceroni doctrina sit e&aequandus. Is enim non solum dialecticis, rhetoricis, philosophiae uniuersae, hoc est, physicae, atque ethicae; verum & mathematicis disciplin is; neque his solum, uerum & iuris tum ciuilis, tum pontificii prudentiae luculentam nauauit operam. Quid λ non ne militarem quoque disciplinam, ne quid ei deesset, tantopere excoluit, ut paullo sortas Ie magis apud Diodorum, Philonem, Posidonium, Molone,rcliquo R. praeceptores suos in schola profecerit, quam in castris Pompeii,cuius in exercitu sociali bello tirocinium militiae secisse eum accepimus uti idem summus philoB-phus, orator disertissimus Romuli nepotum quot sunt, sicuti ille cecinit, quot l. fuerunt, quotq. post aliis erunt in annis, optimus senator, strenuus miles ,egregie fortis, & sapiens imperator, qui res triumpho dignissimas in prouincia gesterit, haud iniuria nuncupari possit. Is milii unus ex omnibus, quos in uita legerim doctrina praestantes, cum minianae uulgari sapientia perlaetam eloquentiam coniunxisse, latiusq. Romani terminos cloquii, quam alii fines imperii, protulisse uidetur. Hic igitur patriae, non urbi S modo, uerum etiam linguae, Pater salutandus, alio ue augustiori, atque honestior i nomines modo ullum reperiatur honestius , nobis iure compellandus est . Hic nobis summas opes,& ornamenta Latini sermonis labore summo, uigiliisque , & lucubrationibus peperit suis: hic mansuetiores musas antea sub Romano caelo non nisi transmarino habitu, Graeco inquam,conspectas, cognitasque, peregrino illo detracto, patrioq. Romanae urbis habitu indutas, coin psit, ornauit, iiiq. artis coloribus, pigmentis'. cohonestauit,ut hoc opus ex omnibus omnium ingeniorum operibus, ac monumentis immortali laude dignissimum fateri cogamur: cuius ea gloria , atque is splendor est, ut ei nullius suturarum aetatum operis cIgritudo tenebras obducere ullas posse uideatur. atque id ipsum longe adimirabilius assidet cogitanti quae ipse cum in toga quaestor, aedilis, praetor, consul, tum in
armis, reliquo'. omni rei p. munere singulari uirtute gesserit, simulq. id, quod ab eodem accepimus, ipsium plura, ct quide subsecivis temporibus, quam omnino ex Latinis quemquam , o ripsisse. Quid enim ille non mandauit litteris λ De Rhetorica arte quam multa item de Philosophia, cum πιη , tum ut neque Dialectica praetermis rit, quippe qui partem illam, quae loca argumentorum suppeditat, quam Graeci τοπικὰ uqcant, erudite, di copiose nobis descriptam reliquerit. Orationes uero in omni dicendi generς iam MVltas secit, ut quotquot hodie supersunt, quae nobis satis multae uide tur,sextam uix partem absoluant earum, quas ab ipso uel habitas, uel scriptas esse, ex eius gem uerbia in Oratore didicimus. Nam de tot eius epistolis, quarum uolumina omnium
manibus quotidie teruntur, nihil dicam, nisi ipsum in hoc scribendi genere longe post se
Graccos, Latinos'. omnes reliquisse. Idemq. ut iurisconsultissimum fateare, quam diserte, quam prudenter disivitat de legum origine, deq. legibus, x ii. Tabularum,in iis libris , qu's de Legibus inscriptos longe plures edidit iis, qui hodieq. a nobis leguntur.
Quid aisὸ ne a poesi quidem abhorruit. testantur id eius poemata, quae tametsi temporum iniuria uel penitus, uel certe maxima ex parte perierunt, de nomine saltem nota sunt, ut Aratus ab eo Latino carmine redditus, Pontius Glaucus tetrametro uersu ab adolescente conditus, Marius, Poema de conselatu, tres libri de temporibus,&alia. Quo
in genere scribendi, quamuis is,ex iis, qui post se fuerunt, multis impar uideatur, ante stramen Oinnes cum poetas sine controuersia uicisse intelligimus. Ac, ne ipsum uni ua litabs, et i guae
4쪽
piae finibus eo ereuisse se, atque ex una laudem quaesisse putemus i moras torsi-mentarium ab eo Graece conscriptum de rebus a se in consilla tu gestis , quo Posidonius
non solum non excitatus ad scribendum est. de rebus iis senas etiam silan es metritus. i, nunc, & aude cum Cicerone conferre Graecorum aliquem, ues Latini, rum i aist dicito cum nonnullis , a Cicerone meram eloquentiam, nihil praeterea aliud, addisci posse. Ego uero, quod ad mores attinet, &uitae communis ossicia, me ex hac una de ossiciis disputatione, quam ad Te nouis auctam , atque illustratam commentariis mittere decreui, longe plura didicisse scio, sapientissime V E sp Asi AN E, quam ex multis multorum philosophorum disputationibus , commentariisq. antehac umquam didicerim. Nolo autem nunc actum agere. cum enim hos libros quam multis, ueri'. laudibus, quam l. eleganter alii Lectoribus commendarint, non ignorem, superuacaneam iudicii mei laudem fore Omnem puto. tantum illud adiiciam, quae tribus his de Ossiciis libris a Cicero ne docentur, paucissimis immutatis,quae a nostrae Religionis praeceptis plane abhorrent, nihil magis institutis Christianae fidei consentaneum , nihil Christiano homini utilius ex Ethnicae philosophiae sontibus hauriri posse me iudicare. eos'. libros tamquam
officii nostri monitores numquam de manibus deponendos , immo uero in omni nostratum publica, tum etiam priuata actione consiliarios esse nobis adiungendos. Atque ego cum hoc tempore nouis eos excuderem commentariis illustratos: quos tum cx aliorum, quae non ita facile comparari,aut haberi ab omnibus possent, tum cx meis lucubrationibus compositos in unum corpus redegi, ut, quae antea longe dissita, aut ab aliis explicata pluribus, seorsim q. diuersis uoluminibus , non sine aliqua temporis laetiira, cognosci poterant, pleraque hoc uno uolumine studiosus Lector haberet; cum inquam hoc tempore sub praelo liber hic esset, mihiq. saepius eadem Ciceronis uerba legenti sese ossicii nomen non semel offerret, de meo ipsius ossicio cogitare incepi: quantum cgo principibus nobilitate,& Qrtuna uiris, a quibus docti homines magni, ut par est, fierent, quantum iis, qui tum nobilitate, tum etiam doctrina praestarent, quantum denique iis, qui
cum utraque re excellerent, tum meipsum quoque incredibili quadam beneuolentia co- plecti praeseserrent, qualem Te esse cognoui, deuinctus forem. Ego uero me Tibi non solum communi flu)iosorum, quos tantopere ornare, atque amplecti uideris, uerum &mea priuatim caussa,mirum in modum debere fateor, qui ad meas litteras, quas ad Te superiore aestate dedi, cum antea nullus inter nos usus, nulla consuetudo intercederet, familiarissime, atque humanissime rescripseris. Equidem, nobilissime Uas ν Ast A ME, quod Tu non ignoras ea demum uera nobilitas est,quae numquam abest ab humanitate, numquam a modestia seiuncta est; comites ubique habet affabilitatem , atque urbani tatem. Hanc in Te esse uno omnes ore praedicant; qui nobilitatem illam generis, a parentibus Tuis cum uita simul acceptam, ex Illustrissima inter Italicas omnes editus familia, multo maiorem Tuis moribus, multoq. clariorem reddideris. &, cum ceteras animi Tui uirtutes summis laudibus extollant homines minime inepti, qui q. num Quam mentiri norunt; nihilo sane minores eruditioni tribuunt; quam in Te minime uulgarem , sed eximiam ,&rerum maxime reconditarum esse dictitant. Quid plura in Te omnia di cunt esse, quae quidem in mortalem bona cadere possunt: Te nobilissimo genere ortum, summorum P rincipum amicitiis, atque assinitatibus, non exiguis opibus ,amplissimis clientelis, incredibili omnium gratia florere: simul optimis quibusque tum corporis, tum animi dotibus ornatissimum: si quemquam denique , Te ipsum Lapientem, uereq. beatum appellari posse existimant. Quid igitur erit caussae, cur ego, cum primum se dederit occasio, me Tibi in clientelam, ac fidem tradere nolim λ&, cum optimam mei pariatem optimo Principi dicandam censeam,quae quidem absque ulla controuersia in nobis est animus, cuius etiam pars est uis illa, quae ad inueniendum maxime ualet, ingenium, inquam; quid sitius, quam ut mei, licet non admodum acuti, atque feracis ingenii mon menta, quae possum hoc tempore, in Tuam fidem commendem, ac sub Tuo felicissimo nomine producam in lucem Quod cum mihi iam agere decretum sit, Te precor,atque obtestor, Illustrissime, atque humanissime Vas ν Asia NE, si Te patronum ego meum optaui, si meum omne studium in Te contuli, ne despicias obsequium, atque obseruantiam in Te meam, meiq. ipsius patrocinium ne dedigneris: atque hos meos in Ciceronis
de Ossiciis disputationem commentarios, a me Tibi, summo philosopho ,&aequissimo Principi,
5쪽
Aldus Mannuccius, Paulli P. Aldi
8쪽
V E R s A rep. ciuili bello Caesaris, π Pompeis, rebus
mmbus ex unius arbitrio, nutuq. pendentibus, cum leges , π.iudicia tacerest, non in curia, non in foro lo- i cus esset; relubi animum Cicero, quasi meducinam δε-
.d loris, Golatium aduersae fortunae quaerens, ad im termissa philosophiaestudia: nec uero tantum, ut unus ipse sibi legendo prodest; verum etiam, ut Latinorum hominum ingenm, quantum in ipso esset, ad earem artium, quarum plerique ruris, ignari'.
adhuc erant ,scribendo excitaret. Explicata igitur,o magna Iam ex
parte Latinis litteris illustrata philosophia, contulit se ad pulcherrimam,
omniumq. nobili mam de Obici,s commentationem ς utpote qua nec adcommodum humanae uitae, nec adornamemum quaestio magis ulla perti
neat . Quae uero stribendi potissimum caussa fuit, ut absentistis, ta AEthenis liberales disciplinas colenti, prodesset, ab ea initium Fumit. Et, quo
niam duas personas sustinui, patris unam, praeceptoris alteram: orditur a paterno iure, hortaturi filium, atque admonet, ut, quamquam philosophoclarissimo, eiusq. aetatis Peripateticorum principi, Cratippo operam den, nec dubitandumsit, quin, eo doctore, annuo praesertim iam studio, ta tum profecerit, ut 3s praeceptis, atque institutis, quibus ad sapientiam uita dirassitur, non modo non egeat, uerum etiam abondet; sua tamen Latina
9쪽
scripta non astemetur; idq. non tam propter doctrinam,a Peripateticorum praeceptis interdum ,sed tamen haud ita multum diffidentem, quam ut, dum Graecas tractat artes, Latinae simul facultatem augeat orationis. Atque hoc loco, ipse i uidelicet egregie notus , in ματ laudes digressitur:
parum modeste, dicet aliquis: ita, si cum alis, s loqueretur: sed, quia cum μbo, excusationem laudatis , ue praesertim, habere iustam uidetur . certe
enim hoc neque negabit quisuam, neque negare iure possit, uicisse eum in oratoria laude Latinos omnes, Graecos adaequasse. Graecis quidem ipsis in eo etiam praestitit, quod illi uno tantum industriae genere floruerant, ut Plato, Aristoteles, Theopbrastus tradendis philosophiae praeceptis, Dem phenes, Aeschines, Isocrates oratoria facultate: ipse autem cum in forensi
genere dicendi ita uersatus est, ut omnium concesu palmam tulerit; tum etιam, oppressa rep. otium in communi calamitate nactus, ne prorsus nihil ageret uis in uillulis, omissa plane rerum urbanarum cura ,ser sit egregios de philosophia libros: quorum alij nunc exstant, terunturq. manibus eorum, quibus Gapere, π benedicere Amul curae est; alios uel temporum , uel hominum 1 muria consium t. Hoc igitur, quod ad Graecos attinet . nam Latinos quin utroque pariter genere, re agendis caussis, πρυμceptis de philosophia tradendis, longopsse omnes interuasio reliquerit, esse
neminem arbitror, qui negare audeat, aut possit. Hac absoluta parte , causas expossit, quibus hoc potissimum argumentum delegerit . eae duae sunt, una, quod adolesentem ijs maxime deceat praeceptis erudisi, prassertim a patre, quibus instructus, in reliqua aetate dedecus, ac turpitudinem uitet, laudem, ac aegritatem sequatur: altera, quo ibi, maximis in rebus , causii .reip. uersato,siummu magistratibus, o honoribus persemcto, nulla magis quaestio, quam quae ad inuestigandam obficis notitiam pem tinet , conuemre uidebatur .siquidem hac notitia nihil este fructuosius, aut praestantius, ex eo constet, quod nulla prorsus, quae ossicio uacet, uitaeparas. ut ,siquis obficium ignoret, is nec amicitiam, nec ullam plane uirtutem, colerepsit. Tertio loco aggreditur ad id, quod ei propositum est, ut de offrio disputet: π eo quidem ordine narrationem instituit, ut nihil illustrius, nihil commodius, nihil omnino adintelligentiam aptius esse uideatur. Quod quisique uesit, sentiat: liberum est enim : ego ne ipsius quidem Aristotelis oridinem, quem seruauit in Ethicis, cum hoc Ciceronis ordine contulerim; aut contulerim, non praetulerim certe. Hic quattuor initio uirtutes proponuntur, Prudentia, Iustitia, Fortitudo, Temperantia. ex his deinde , tamquam ex quattuorfontibus, honestum, oeex honeso incium d ducitur, ac derivatur. siuid elegantiust quid etiam huiusce doctrinae cupido lectori iucundius 2 Inas uero uirtutes ita Ornat singulas, itasuis quasi coloribus pingit, atque illustrat, non modo uinormam cui que, ac flectem,
10쪽
sed uim etiam, atque utilitatem siparatim liceat intueri. Neque hae diligentia contentus, adiuuat doctrinam exemplis. quae, quis est, qui non cum uoluptate legat, siumpta praesertim a claris uiris,aut a notis gentibus t Hoc
in genere Decessarium est, parcus, oesiccus Aristoteles; si non est, gratiis ,'magnificus, qui totus haereat in rebus ipsis, reliqua tamquam inmnia contemnat . sita tamen uarietatem interdum aliquam, ad uitandam
satietatem,subtilior quoque doctrina desiderat; π eo magis, quodo cura
rem siua natura rem illustrarisaepe videmus exemplo. quod quia praeter teros unus animaduertisse, ac nouisse Cicero uidetur, propterea non unum, aut alterum amatorem habet,sed omnibusfere, qui elegantioresunt ingenio,
in delicijs est omnium sinu excipitur, omnibus in otio periucundus, ne nine in negotio quidem grauis, aut molestus est. Hanc distulationem excipit illa dubitatio, duobus propositis honestis, utrum sit anteponendum . de quo itastatuitur: si honestum illud, quod ad omnes, aut ad multos pertinet, cum eo concurrat, quod ad unum, aut ad paucos; non esse dubitandum, quin communis honesti maior habenda ratio sit, quam priuati: quod si communia plura sint, in ipsa communitate cautionem quandam requira, re gradus obseruari quosdam ossiciorum oportere: ne, si paria putentur, pe cetur in delectu, π honestum illud commune, alteri communi honesto mimria antelatum, honestum esse desinat, quod perse laudabile est, ex com
paratione uitiosum, ac turpe uideatur . nam, ut inter communes , pris
tarq res, euenit saepe, ut honesta duo concurrant: sic in ipsa communitate potest honestorum duorum exoriri eadem ista contentio. Sed cogitabitur, primam a nobis caritatem , beneuolentiamq. dijs immortalibus, alteram patriae, tertiam parentibus, gradatim deinde reliquis deberi: erroris o casio penitus auferetur omnis . licebit enim perspicere, quae cuiusque digniata officiν sit, cs' qui cuique locus in ipsa etiam communitate beatur. Atque haec libro primo, distincta partibus , exornata uerbis, aucta