Bucolica, Georgica, et Aeneis Publius Virgilius Maro

321쪽

v. I 66. LIBER IX. α91 Collucent ignes, noctem custodia ducit

Haec super e Vallo Prospectant Troes, et armis Alta tenent; nec non trepidi sormidine portas Explorant, pontesque et Propugnacula jungunt, Tela gerunt. Instant Μnestheus acerque Serestus, Quos pater Aeneas, si quando adversa VOearent, Rectores juvenum et rerum dedit esse magistros. Omnis per muros legio sortita periclum Excubat, exercetque Vices, quod cuique luendum est. Nisus erat portae custos, acerrimus armiS, Hyrtacides; comitem Aeneae quem miserat Ida Venatrix, iaculo celerem levibusque sagittis: Et iuxta comes Euryalus, quo pulchrior alter Non fuit Aeneadum, Trojana neque induit arma; Ora puer prima signans intonsa juventa. His amor unus erat, pariterque tu lulla ruebacit; Tum quoque communi portam statione tenebant. Nisus ait: Dine hunc ardorem mentihus addunt,

Euryalep ala sua cuique deus fit dira cupido pAut pugnam, aut aliquid jam dudum invadere

Mens agitat mihi; nec placida contenta quiete eSt. . , Cernis, quae Butulos haheat siducia rerum: Lumiua rara micant; somno Vinoque sepuIti , Proeuhuere; silent late loca. Percipe Porro Quid dubitem, et quae nune animo sententia fiurgat. Aenean aeciri omnes, populusque PatreSque, Exposcunt, mittiqua viro, qui certa reportent. Si tibi quae posco promittunt, nam mihi secti Fama Sat est, tumulo videor reperire sub illo Posse viam ad muros et moenia Pallantea. Obstupuit, magno laudum pereuSSUS amore, Euryalus; simul his ardentem affatur amicum: Μene igitur socium summis adjungere rebuS,

Nise, fugis y solum te in tanta perioula mittam p

322쪽

Non ita me genitor belli4 assuetus Ophelta

Argolicum terrorem inter Trojaeque labores Sublatum erudiit; nec tecum talia ges.i, Magnanimum Aeneari et fata e trema secutus. Est hic, est animus lucis contemptor, et istum Qui vita bene credat emi, quo tendis, houorem. Nisus ad haec: Equidem de te nil tale verebar, Nec fas; non: ita me reserat tibi magnus ovantem Iuppiter, aut quicumque oculis haec ηdapicit aequis.

Sed, si quis quae multa vidos discrimine tali ,

Si quis in adversum rapiat casusve deusve, Te superesse Velim: tua vita dignior aetas. Sit qui me raptum pugna, Pretiove redemptum, Μandet humo solita; aut, si qua id fortuna votabit, Absenti ferat inferias, decoretque Sepulcro. Neu matri miserae tanti sim causa doloris; Quae te, sola, puer, multis e matribus ausa, Persequitur. magni nec moenia curat Aeestae. Ille autem: Causas nequidquam nectis inaueis, Nec mea iam mutata loco sententia oedit. A celeremus, ait: vigiles simul excitat; illi Suceedunt, Remantque vices: statione relicta Ipse comes Niso graditur, regemque requirunt. Cetexa per terras omnes animalia somno Laxabant curas, et corda oblita laborum :Dnctores Teucrsim primi, delecta juve tus, Consilium summis regni de rebus bab ctant; Quid facerent, quisve Aeneae jam nuntius e8set.

Stant longis adnixi hastis, et scuta tenentes, Castrorum set campi medio. Tum Nisus et una Euryalus consestim alacres admittier orant, Rem magnam, Pretivmque morae fore. Primus Iulus Accepit trepidos, ac Nisum licere iussit. Tum sic Hyrtacides: Audite o mentibus aequia Aeneadae; neve haec nostris specte utur ab annis Quae serimus. Rutuli somno vinoque soluti

323쪽

V. 236. LIBERI X. Proctibuere: locum insidiis conspeximus. ipsi, . Qui patot in bivio portae quae pruXima PQuto.

Interrupti ignes, aterque ad sidera fumus Erigitur. Si fortuua permittitis uti, esitum Aenean ad inoenia Pallantea Mox uic cum spoliis, ingeriti caede peracta, Λ ioce cernetis. Nec nos via fallit euntes: Vidimus ohscuris primam sub vallibus urbem Venatu assiduo, et totum cognovimus amDem. Hic annis gravis atquο dulini maturus Aletes: Di patrii, quorum adauper sub uumiDe Troia ebi, Nou tamen omnino Touexos deleve paralia, Quum tales animos juvenum et tam coria tulistis Pectora. Sic memor us, humoroa dextrasque teriebat Ambovum, et vultum laetumis atque ora rigabat Quae Vobis, quae digua, viri, pro laudibus istis. Ρraemia posse rear solvi y Puhcherrhina Primum Di moresque dabun vestri: tuin coteva reddet Actutum Hus Aeneaa, atque inte v aevi - : canius, mexiti tanti non immemor umquεm. Immo ego voa, cui sola 4Mus genituro reducto, Excipit Asca ius, per magoos, Nise, Penates, Assaracique Larem, et canae penetralia Vestae, obtestor; quaecumque mihi fortun fidesque eat, Iu vestris pono gremiis: revocate Parentem;

Reddite conspectum; nihil illo triste recep O. Biua dabo argento persecta atque aspera signia Pocula, devicta genitor quae cepit Arisba; Et tripodas geminos; auxi duo magon talen1R; Cratera antiquum, quem dat Sidoni R Dido. Si vero capere Italiam sceptrisquo Potiri Coutigerit victori, et praedae ducexe sortem; Vidisti quo Turnus equo, quibus ibat in armis Aureus: ipsum illum, clFpeum cris asque Tribentes, Excipiam sorti, jam nunc tua Praemia, Nise. Praeterea bis sex genitor lecti iam matrum

324쪽

Corpora, captiVosque dabit, suaque omnibus amna: Insuper his, campi quod rex habet ipse Latinus. Te vero, mea quem spatiis propioribus aetas Insequitur, Venerande puer, jam pectore toto Accipio, et comitem casus complector in omnes: Nulla meis sine te quaeretur gloria rebus; Seu Pacem, seu bella geram, tibi maxima rerum Verborumque fides. Contra quem talia fatur Euryalus: Μe nulla dies tam sortibus ausis Dissimilem arguerit; tantum: fortuna secunda Aut adversa cadat. Sed te super Omuia dona Unum oro: genetrix, Ρriami de gente vetusta, Est mihi, quam miseram tenuit non Ilia tellus

Μecum eaecedentem, non moenia rectis Acestae.

Hanc ego nunc ignaram hujus quodcurnque pericli est,

Inque salutatam linquo: nox et tua testis Dextera quod nequeam lacrymas perferre parentis. At tu, oro, solare inopem, et Succorre relictae. Hanc sine me spem ferre tui; audentior ibo

In casus omnes. Percussa mente dederunt

Dardanidae lacrymas; ante omnes pulcher Iulus; Atque animum patriae strinxit pietatis imago. Tum sic effatur: Spondeo digna tuis ingentibus omnia coeptis. Namque erit ista mihi genetrix, nomenque Creusae Solum defuerit; nec partum gratia talem

Parva manet, casus factum quicumque sequentur.

Per caput hoc iuro, per quod pater ante solebat; Quae tibi polliceor reduci rebusque se undis,

Haec eadem matrique tuae generique manebunt.

Sic ait illacrymans: humero simul exuit ensem Auratum, mira quem fecerat arte Lycaon Gnosius, atque habilem vagina aptarat eburna. Dat Niso Mnestheus pellem horrentisque leonis Exuvias: galeam fidus permutat Aletes Protenus armati incedunt; quos Oinuis euntea

325쪽

Primorum manus ad Portas juvenumque Senumque Prosequitur votis: nec non et pulcher Iulus, Ante annos animumque gerens curamque Virilem, Multa patri portanda dabat mandata; sed aurae omnia discerpunt, et nubibus irrita donant. Egressi superant fossas, Doctisque per umbram Castra inimica petunt, multis tamen ante futuri Exitio. Passim somno vinoque per herbam Corpora fusa vident; arrectos littore currus, Inter lora rotasque viros; simul arma jacere, Vina simul. Prior Hyrtacides sic ore locutus: Eu ale, audendum dextra: nunc ipSa Vocat res. Hac iter est: tu, ne qua manus se attollere nobis Λ tergo possit, custodi, et consule longe. Haec ego vasta dabo, et lato te limite ducam. Sic memorat, VocemqDe premit: simul ense superbum Rhamnetem aggreditur, qui forte tapetibus aliis Exstructus toto proflabat pectore Somnum; Rex idem, et urgi Turno gratissimus augur ISed non augurio potuit depellere pestem. Tres juxta famulos temere inter tela jaCentes, Armigerumque Rem premit, aurigamque sub ipsis

Nactus equis, ferroque secat pendentia colla. Tum caput ipsi aufert domino, truncumque reliuquit Sanguine singultantem : atro tepefacta cruore' Terra torique madent. Nee non LamFrumque , La mumque ,

Et juvenem Sarranum, illa qui plurima nocte Luserat, insignis facie, multoque jacebat Μembra deo victus: felix si protenus illum

Aequasset nocti ludum, in lucemque tulisset Impastus ceu plena leo per ovilia turbans, Suadet enim vosana fames, manditque trahitque Molle pecus, mutumque ictu; fremit Ore Cruento. Nec minor Euryali caedes: incensus et ipse Persurit, ac multam in medio siue nomine plebem

326쪽

Fadumque, Herbesumque subit, Rhiatumque, a. bimquς, Ignoros; Rhoetum vigilantem et cuncta 'ideutem,

Sed magnum metuens se post oratera tegebat; Pectore in adverso totum cui Comminus aeus Condidit assurgenti, et multa morte recepit. Purpuream vomit ille animam, et cum sanguiue mixta

Viva resert moriens: hic furto fervidus tu int. Jamque ad Messapi socios tendebat, ubi imem Deficere extremum, et religatos rite videbat Carpere gramen equos; breviter quum talia Nisus, Sensit enim nimia caede atque cupidine serri, Ahsistamus, ait; nam lux immica propinquat

Poenarum exhaustum satis est; via facto per bos . Multa virum solido argento persecta relinquunt Armaque, craterasque Simul, Pulchrosque tapetas.

Euryalus phaleras Rhamnetis et aurea bullis Cingula; Tiburti Remulo ditissimus olim Quae mittit dona, hospitio quum jungeret abaeus, Caedicus; die suo moriens dat habere nepoti: Post mortem helio Rutuli pugnaque potui. Haec rapit, atque humeris uequidquam fortibus aptat. Tum galeam Messapi babium eristisque deuoram

Induit. Excedunt cratris, et tuta eamSSunt. Interea praemissi equitea ex urbe Latina, Cetera dum hegio campia instructa moratur, Ibant, et Turno regis responsa Drebaut, Tercentum, scutati omnes, VOISQQnte magistro. Jamque Propinquabaut castris, murosque εubibaui. Quum procul hos laevo flectentes limite ceruunt; Et galea Eu esum sublustri noctis in umbra Prodidit immemorem, radiisque adversa refulsit. Haud temere est visum, conclamat ah agmine Volt,

Scens:

State, Viri; quae causa viae P quive estis in armis pQuove tenetis iter p Nihil illi tendere contia;

327쪽

as V. 3 I. LIBER I xsed celerare fugam in silvas, et sidero nocti. Objiciunt equites sese ad divortia no a Uinc atque hinc, om nemque abitum custode eo ronant. Silva fuit late dumis atque ilico nigra Πorrida, quam densi complErant undique sentes; Rara per Occultos lueehat semita calles. Euryalum tenebrae ramorum Onerosaque praeda Impsiliunt; fallitque timor regione viarUm. Nisus abit: jamque imprudens evaserat hoStes,

Ad lucos qui post, Albae de nomine, dicti

Albani; tum rex stabula alta Latinus habebat Ut stetit, et frustra absentem reUerit amicum :Euryale, infelix qua te regione reliqui pQuave sequarὸ Rursus perplexum iter omne revolvens Fallacis silvae, simul et Vestigia retro observata legit, dumisque silentibus errat. Audit equos, audit strepitus et signa Sequentum. Nec longum in medio tempus, quum clamor ad ara regΡervenit, ac videt Euryalum, quem jam manus Omnis, Fraude loci et noctis, subito turbante tumultu, oppressum rapit et couantem plurima frustra. Quid faciat Z qua vi juvenem, quibus audeat armis Eripere Θ an sese medios moriturus in en es Inserat, et pulchram properet per Vulnera mortem ocius adducto tosquetis tia ille lacerto, Suspiciens altam lunam, sic voce precatur: Tu, dea, tu Praesens nostro succurre labori, Astrorum decus, et nemorum Latonia CUSi s. Si qua tuis umquam pro me pater Hyrtacus aris Dona tulit; si qua ipse meis venatibus auxi, Suspendive tholo, aut sacra ad fastigia fixi; Hunc sine me turbare globum, et rege tela Per auras. Dixerat; et toto connixus corpore ferrum Conjicit: hasta volans noctis diverberat umbras.

Et venit aversi in tergum Sulmonis, ibique Frangitur, ac fiaso transit praecordia Iigno.

328쪽

Volvitur ille vomens calidum de pectore flumen Frigidus, et longis singultibus ilia pulsat.

Diversi circumspiciunt. Hoc acrior idem Ecce aliud summa telum librabat ab aure: Dum trepidant, iit hasta Tago per tempus utrumque,

Stridens, trajectoque haesit tepefacta cerebro. Saevit atrox Volscens, nec teli conspicit usquam Auctorem, nec quo se ardens immittere possit: Tu tamen interea calido mihi sauguine poenas Persolves amborum, inquit. Simul ense Iecluso Ihat in Euryalum. Tum Uero extero tuS, amens, Conclamat Nisus; nec se celare tenebris

Amplius, aut tantum potuit perferre dolorem rΜe, me; adsum qui seci; in me conVertite serium, o Rotuli; mea fraus omnis: nihil isto nec ausus, Nec potuit; coelum hoc et conscia sidera testor: Tantum infelicem nimium dilexit amicum. Talia dicta dabat; sed viribus ensis adaeius Transabiit costas, et eandida pectora rumpit. Volvitur Euryalus leto, pulchrosque Per artus

It cruor, inque humeros cervix collapsa recumbit: Purpureus veluti quum, nos Succisus aratro Languescit moriens; lassove papavera collo Demisere caput, pluvia quum sorte gravantur. At Nisus ruit in medios, solumque Per omnes Volscentem petit, in solo Volscente moratur. Quem circum glomerati hostes hinc comminus atque

hine

Proturbant: instat non secius, ac rotat enctem

Fulmineum; donec Butuli clamantis in ore Condidit adverso, et moriens animam abstulit hosti-Tum super exanimum Sese projecit amicum Consessus, placidaque ibi demum morte quievit. Fortuciati ambo, si quid mea carmina Possurit, Nulla dies umquam memori vos eximet oeVO,

Dum domus Aineae Capitoli immobile saxum

329쪽

Accolet, imperiumque pater Romanus habebit. Victores praeda Rutuli spoliisque potiti

Volscentem exanimum flentes in castra serebant. Nec minor in castris luctus, Rhamnete reperto Exsangui, et Primis una tot caede peremptis, Sarranoque, Numaque; ingens concursus ad ipsa Corpora, Seminecesque Viros, tepidaque recentem Caede locum, et pleno spumantes Sanguine rivos. Agnoscunt spolia inter se, galeamque nitentem Messapi, et multo phaleras sudore receptas.

Et iam prima novo spargebat Lumine terras Tithoni croceum linquens Aurora cubile;

Iam sole insuso, jam rebus luce retectis, Turnus in arma viros, armis circumdatus ipse, Suscitat, aeratasque acies in proelia cogit: Quisque suos; variisque acuunt rumoribus iras. Quin ipsa arrectis, visu miserabile, in hastis Ρrauigunt capita, et multo clamore Sequuntur,

Euryali et Nisi.

Aeneadae duri murorum in parte sinistra opposuere aciem, nam dextera cingitur amni, Ingentesque tencnt fossas, et turribus altis Stant moesti: simul ora virum praefixa mOVebant, Nota nimis miseris, atroque fluentia tabo. Interea pavidam volitans pennata Per urbem Nuntia fama ruit, matrisque adlabitur aures Eu ali: at subitus miserae calor ossa reliquit; Excussi manibus radii, revolutaque Pema: Evolat infelix, ct semineo uIulatu,

Scissa comam, muros amens atque agmina curSα

Prima petit: non illa virum, non ilia pericli Telorumque memor; coelum dehinc questibus implet :Hunc ego te, Euryale, adspicio p tune ille, senectae Sera meae requies p potuisti linquere solam, Crudelis p nec te, sub tanta pericula miSSum, Affari extremum miserae data copia matri p

330쪽

Meui terra ignota, canibus date praeda Latinis Alitibusque, jacesi nec te, tua funera, mater Produxi, Pressive Oculos. aut vulnera lavi, Veste tegens, tibi quam noctes sestina diesque Urgebam, et tela curas solabar aniles Quo seqDar, aut quae nune artus, RVutSaque membra. Et funus lacerum, tellus habet Θ Hoc mihi de te, Nate, refers p hoc sum terraque marique secula pFigite me, si qua est pietas; in me omnia tela Conjicite, O Rutuli; me primam ahsumite ferro. Aut tu, magne pater divum, miserere, tuoqrie Invisum hoc detrude caput sub tartara telo, Quando aliter nequeo crudelem abrumpere Vitam. Hoc fletu concussi animi, maest usque Per omnes It gemitus: torpent infractae ad proelia vires. Illam incendentem luctus Idaeus et Actor, Ilionei monitu, et multum lacrymantiε Iuli, Corripiunt, interque manus Sub tecta reporiunt. At tuba terribilem sonitum procul aere canoro Increpuit: sequitur clamor, Coelumque remugit. Accelerant, acta pariter testudine, Volsci, Et sossas implere parant, ac Vellere vallum. Quaerunt pars aditum, et scalis ascendere muros, Quu rara est acies, interlucetque corona Non tam spissa viris. Telorum effundere contra Omne genus Teucri, ac duris detrudere contis, Assueti longo muros defendere bello. Saxa quoque inlasto Volvebant pondere, Si qua Possent tectam aciem Perrumpere ; quum tamera

omnes

Ferre juvat subter densa testudine casus.

dec jam sussciunt; nam, qua sobus imminet ingens,

Immanem Teucri molem volvuntque ruuntqUe, Quae stravit Rutulos late, armorumque resolvit Tegmina: nec curant caeco contendere marte