Bucolica, Georgica, et Aeneis Publius Virgilius Maro

301쪽

Attulit et nobis aliquando optantibos aetas Auxilium adventumque dei: nam maximus ultor, Tergemini neee Geryonae spoliisque superbus, Alcides aderat, taurosque hac Victor agebat Ingentes; valIemque boves amnemque tenehanti At furiis Caci mens effera, De quid inausum ADt intraotainin scelerisve dolive suisset, Quarmor a stabulis praestanti corpore tauros Avertit, totidem forma superante juvencas; Λtque hos, ne qua fore ut pedibus vestigia rectis. Cauda in speluncam tractos, versisque Viarum Indiciis raptos, saxo occultabat DPaco. Quaerenti nulla ad speluncam signa terebant. Interea, quurn jam stabulis saturata moVeret, Amphitrroniades armenta, abitumqDe Pararet, Discessu mugire boves, atque omne querelis Impleri nemus, et colles clamore relinqui. Reddidit una horam vocem, vastoque sub antro

Μngiit. et Caci spem custodita fefellit.

Hic vero Alcidae fortis exarserat atro Felle dolor : rapit arma manu , nodisque gra a tum Robur, et aetherii eursu petit ardua montis. Tum primum nostri Cacum videre timentem Turbarumque oculis. Fugit ilicet ocior puro,

spes uncamque petit: pedibris timor addidit a Ias.

Ut sese inclusit, ruptisque immane catenis Dejecit saxum ferro quod et arte paterna Pendebat, fultosque emuniit obice postre; Ecce furens animis aderat Tir nihlus, omnemque Accossum lustrans . hoc ora ferebat et illuc Dentibus infrendens. Ter totum fervidus ira Lustrat Aventini motirem; ter saxea tentat Limina nequidquam; ter sessus valle resedit. Stabat acuta silex, praecisis undique saxis, si cluncae dorso 4nsurgens. altissima Visu. Dirarum nidis domus opportuna volucrum.

302쪽

Hanc, ut pronaiugo laevum incumbebat ad amnem, Dexter in adversum nitens concussit, et imis Avulsam solvit radicibus; inde repente Impulit, impulsu quo maximns insonat aether: Dissultant ripae, refluitque exterritus amuis . At specus et Caci detecta apporuit ingens Regia, et umbrosae penitus patuere cavernae: Non secus ar si qua penitus Vi terra dehiscens Infernas reseret Aedes, et: regna recludat Pallida, dis inviis, superque immane barathrum Cernatur, trepident immisso turnine Μanes. Ergo insperata deprensum in luce repente, Inclusumque cavo saxa, atque inarieta rudentem, Desuper Alcides telis Erθmit, Omniaque arma Advocat. et ramis uratisque molaribus instat

Ille autem, neque eηim fuga iam super ulla rericli, Faucibus iugentem fumum, mirabile dictu, Evomit, involvitquo domum caligine caeca,

Prospectum eripiens ocritis; glomeratquq sub antro Fumiseram noct*M., commixtie igne tenebris. Non tulit Alcides animis; sqque ipse per ignem Praecipiti iniecit saltu, qua plurimus undam Fumus agit, uehuuq ingς spneuβ aeStuat .at , Hic Cacum in Q bxj4 inpondia Vana mOVentem Corripit, in .nodu', complexus, et augit inhaerens Visos oeulos, et Siccum sanguine mitη Panditur extemplo soribus do η atra revulsis; Abstractaeque boVes. PhluxaIaeque. r Pin Coelo ostenduntux; P dibu que. in . Ux cad Fer Protrahitur. NeqΠnun e pleri cors'. tran . Terribiles oculo . V. li'i'. ViuoMRue sagis

303쪽

Dicetur nobis, et exit quae maxima semper. Quare agite, O juvenes, tantarum in mutiere laudum, Ciugite fronde comas, et pocula porgite d*xtris; Communemque vocate deum, et date vina volentes. Dixerat; Herculea bicolor quum populus umbra Velavitque comas, foliisque innexa pepeudii, Et sacer implevit dextram scyphus. ocius omnes Ia mensam laeti libant. divosque Precantur. Devexo interea propior fit vesper olyiupo :Iamque sacerdotes primusque Potitios ibant Pellibus in morem cincti, flammasque serebant.

Instaurant epulas, et mensae grata secundae Dona seruut, cumulantque oueratis. Iancibus aras.

Tum Salii ad cautus, incensa altaria Circum , Populeis adsunt evincti tempora ramis; Hic juvenum chorus, ille Aenum, qui carmine laudes Herculeas ri I Aeta feruui: at prima novercae ΜOustra manu geminosque premens eliserit angues ;Ut bello egregias idem disjecerit urbea, Troia inque, Oe halia inque; ut duros militalabores Bege sub Eur3sthoo, satis Iunonis iniquae . Pertulerit. Τα ni higenas, invicte, bimembres Η3laeumque Phorimque manu, tu Cresia mactas Prodigia, et vastum Nemea sub rupe leonem. Te Stygii tremuere lacus, te ianitor orci

ossa super recubans antro sθmesa Cruento.

Nec te ullae facies, non tera uit ipse Typhoeus

Arduus, arma tenens: non te rationis egentem Lernaeus turba capitum circumstetit anguiS-

Salve, vera Iovis proles, decus addite divis: Et nos et tua dexter adi pede sacra secundo. Talia carminibus celebrant: super omnia Caci Speluncam adjiciunt, spirantemque ignibu'iphum. Consonat omne nemus strepitu, Collesquα resultant. Exin se cuncti divitas rebus a luctem Persectis reseruia. Ibat rex Obsitus aevo,

304쪽

Et comitem Aenean juxta natumque tenebat Ingrediens, varioque viam sermone levabat. Miratur, sacilesque oculos fert omnia Circum, Aeneas, capiturque locis; et singula laetos Exquiritque auditque virum monumenta Priorum. Tum rex Evandrus. Romanae ponditor arcis: Haec nemora indigenae Fauni Νγmphaeque tenebant, Gensque Virum truncis et duro robore nata; Queis neque mos , neque cultus erat; nec iungere

Aut Componere opes norant, aut Parcere parto; Sed rami, atque asper victu Venatus alebat.

Primus ab aetherio venit Saturnus Olympo, A rana Iovis fugiens, et regnis exsul ademptis. Is genus indocile ac dispersum montibus aItis Composuit, legesque dedit. Latimnque vocari Maluit, his quoniam latuisset tutus in oris. Aurea quae perhibent, illo sub rege suemni Specula; sic plastida populos in pace regebat Deterior donΡc paulatim no decolor anas, Et holii rahises, et amor successit habendi. Tum manus Ausonia et gentes ven/re Sicanae; Scepius et nomΡn posuit Saturnia tellus :Τram reges, afuerque immani Oorpore Th3bris A quo post Itali fluvium cognomine Τh3brim Diximus; nini sit verum vetus Albula Domeri. Me pulsum patria, pelagi sine extr a Sequentem, Fortiana omnipotens ot ineluctabile satirin Ilis posuere locis, matrisque eg/re tremenda Carmentis Nymphae monita, et deus an tor Apollo. Vix ea dicta; dehinc progressus moustrat et aram, Et Carmentalem Romano nomine Portam Quum memorant, Nymphae priscum Carmentis hoo

norem,

Vatis satidicae, cecinit quae prima futuros Aeneadas magnos, et nobile Pallan eum.

305쪽

v. 34 r. LIBER VIII. ars

Hinc Iuctun ingentem, quem Romulus acer asFlum Retulit; et gelida monstrat sub rupe Luperca Parrhasio dictum Pa uos de more Lycaei. Nec non et sacri monstrat nemus Argileti, Testaturque locum, et Ietum docet hospitis Argi. Hinc ad Tarpeiam sedem et Capitolia ducit, Aurea nunc, olim siIvestribus horrida dumis. Iam tum relligio pavidos terrebat agrestes Dira loci; jam tum silvam saxumque tremebant. Hoc nemus, hunc, inquit, frondoso vertice collem, unis deus, incertum est, habitat deus: Arcades ipsum

Credunt se vidisse Iovem, quum Saepe uigrantem Aegida covcnteret dextra, nimbosque Cieret.

Haec duo praeterea disjectis oppida muris,

Reliquias veterumque Vides mouumenta Virorum: - Hanc Ianus pater, hanc Saturnus condidit arcem;

Ianiculum huic, illi fuerat Saturnia uomeu. Talibus inter se dictis ad lecta subibant Pauperis Evandri, passiinque armenta videbant Romanoque soro et lautis mugire Carinis. Ut ventum ad sedes: Haec, inquit, limina victor Meidos subiit; haec illum regia cepit. Aude, hospes, contemnere opes, et te quoque dignuin Finge deo; rebusque veni non asper egenis. Dixit; et angusti subter fastigia tecti Iugentem Aenean duxit, stratisque locavit Es,Itum soliis ot pelle Libystidis ursae. Vox ruit, et suscis tellurem amplectitur alis. At Venus haud animo nequidquam exterritS mater,

L. urentumque minis et duro mota tumultu,

Vulcanum alloquitur, thalamoque haec conjugis aure Incipit, et dictis divinum adspirat amorem: Dum bello Argolici vastabant Pergama reges Debita, casurasque inimicis ignihus arces, Non ullum auxilium miseris, nou arma rogavi Artis opisque liue; nec te, carissime conj X,

306쪽

α-6 s - V. 577. Iactis,tisve divi vestri exerceret ores; Quamvi, H Priami deberem prurima natis, Et durum Aeneae sevissem saepe laborΦm. Nunc Iovis imperiis Rutulorum constitit Orig: Ergo eassem supplex venio, et innesum mihi tinthen Arma rogo geuerrix nato. Te filia Nerei, Te potuit luci inis Tithonia flectere coniux. Adspice qui coeant poprili, quae moenia clansi,

Ferrtam acuant portis in me excidiumque meorn in

Dixerat; et nivei, hinc atque hinc diva lacertis

Cunctantem amplexu molli fovet: ille repente Aoeepit solitam flammam, notusque medullas Intravit calor, et i efacta per ossa cucurrit: Non secus atque olim tonitru qnum 'rupta corusco Ignea rima micans percurrit lumine nimhos. Sensit laeta dolis et formae eonscia conjux. Tum pater aeterno fatur devinctus amore:

Quid causas petis ex alto p fiducia cessit Quo tibi, diva, meip similis si cura sinisset,

Tum quoque fas nobis Teucros armare fuissct et Nec pater omnipotens Trojam nec lara vetabant

Stare, decemque alios Priamum superesse per ann .

Et nunc, si bellare paras, atque haec tibi mens est, Quidquid in arre mea possum promittere Curae, Quod seri serro Iiqitidove potest Me reo, Quanthm ignes a naeme valent; absiste precando Viribus indubitarh tuis. Ea verba locutus, optatos dedit amplexus, placidumque petivit Coniugi, infusos gremio per membra soporem. Inde ubi prima quies, medio iam noctis abactae Curriculo, opuIerat soninum; quumn m primum, Cui tolerare inlo vitam tenuique Mnerva Impositnm, cinerem et sopitos suscitat imis, Noctem addens operi, famulasque ad Inmitia hongo Exercet 'pinso, eantiri ut servare e ille Coringis, et possit pinum educere intos:

307쪽

v. II. LIBER VIII.

Ilaud secus ignipotens, nec tempore segnior illo, Mollibas e stratis opera ad labrilia surgit. Insula Sicanium iuxta latus Aeoliamque

Erigitur Liparen, fumantibus ardua sariS , Quam subter specus et C clopum exesa caminia Antra Aetnaea tonant, vesidique incuditius ictu Auditi referunt gemitum, striduntque cavernis Stricturae chalybum, et sornacibus ignis L elat: Vulcani domus, et Vulcania nomine tellus. Hoc tu uo ignipotens coelo descendit ab alto. Ferrum exercebant vasto inclopes in antro, Brontesque, Steropesque, et nudo membra 'ra

lis informatum manibus, jam parte Polita,

Fulmen erat, toto genitor quae Pin rima coelo Dejicit in terras, pars imperfecta manebat. Tres imbris torti radios, ires Iiubis Rquosae Addiderant. Putili tros ignis et a Iitis austri.

Fulgores nunc terrificos, tonit iIuque, metumque, Μiscebant operi, fluvianisque sequacibus iras. Parte alia Μarti curruntque rotasque volueres

Instabant, quibus isse viros, quibus excitat octes: Aegidaque horriferam, turbatae Palladis arma,

Certatim squamis serpentum auroque polibant, Connexosque angues, ipsamque ita pectore divae Gorgona, desecto vertentem luminu collo. Tollite cuncta, inquit, coepto, que anserte latiores, Aetnaei Cyclopos, et huc advertite mentem. Arma acri facienda viro: nunc viribus usus, Num: manibus rapidis, omni nunc arte magiarea:

Praecipitate moras. Nec plura effatus: et illi ius incubuere omnes, Pariterque laborem Sortiti: fluit aes rivis, aurique metallum ;Vulnificusque chalybs vasta fornace liquescit. Ingentem clypeum insormant, unum omnia Contra Tela Latinorum; septenosque orbibus orbena

308쪽

V. 448.

Impediunt: alii ventosis follibus auras

Aecipiunt redduntque: alia stridentia tingunt Aera lacu : gemit impositis incudibus antrum. Illi inter sese multa vi brachia tollunt In numerum , Versantque tenaci forcipe massam. Haec pater Aeoliis properat dum Lemnius oris , Evandruin ex hurnili tecto lux suscitat alma, Et matutini volucrum soli culni, ne cantus. Con urgit senior, tuuieaque inducitur ars ras, ut Tyrrhena pedum circumdat vinctula plantis. Tum lateri atque humeris Tegraeum subligat ensem, DemisAa ah laeva pantherae terga retorquens. Nec non et gemin custodes limine a L alto

Praecedunt, gressumque Canes Comitamur herilem. . Hospitis Aeueae sedem et scoreta Pet 'bat, Sermonum memor et promissi muneris, heros. Nee mirilis Aeneas se matutinus agibat.

Filius huic Pallas, illi comes ibat Achates. Congressi iungunt dextras . mediisso e residunt Aedibus, et licito tandem sermone truunt . Rex prior haec: Μaxime Teucrorum doctor, quo sospite numquam Res equidem Trojae victas aut regna fatebor, Nobis ad belli auxilium pro nomine tanto Exiguae vires : hinc Tusco claudimur amni; muc Rutulu, premit, et murum circvius inat armis. Sed tibi ego ingontes populos opulentaque rCgnia dungere castra paro: quam fmis inopina balutem ostentat; fatis huc te poscentibus affers. Haud procul hinc saxo incolitur fundata Vetusto Urbis Agγllinae sedes, ubi Lydia quondam Gens, bello praeclara. jugis insedit Etruscis. Hanc multos florentem annos rex deinde superho Imperio et saevIs tenuit Megentius armis. Quid memorem infandas caedes, quid sacta trianui

Ellera I Di capiti ipsius generique reserventi

309쪽

v. 484. LIBER VIII. a suortua quin etiam iungebat corpora vivis,

Componetis manibuSque manus atque Oribus Oza,

Tormeuti genust et sanie taboque fluentes Complexu ita misero Ionga sic morte necabat. At sessi tandem cives infanda furentem Armati circumsistunt ipsumque domumque robtruncant socios; ignem ad fastigia jactant. Ille inter caedem Rut illorum elapsus in agros Confugere, et Turni defendier hospitis armis. Ergo omnis furiis surrexit Etruria justis; Regem ad supplicium praesenti ri arte repoSCunt. His ego te, Aenea, ductorem millibus addam. Toto uamque fremuut condensae littore Puppes, Signaque serre jubent: retinet longaevuS haruspeta, Fata canens: Ο Μaeoniae delecta juveritus, Flo' veterum virtusque virum, quos justus in hostem Fert dolor, et merita accendit Alczentius ira,PIulli fas Italo tantam subjungere gentem;

Externos optate duces. Tuiu Etrusca resedit Huc antes campo, monitis exterrita divum. Ipse ora lores ad mes rΘgnique Coronam

Cum scepim misit, mandatque insignia, Tarcho,

Suecedam castris, Tyrrhena liae regna CaprSSam.

Sed mihi tarda gelu saeclisque effeta seneCtus Invidet imperium, seraeque ad fortia Vires. Natum exhortarer, ni mixtus matre Sabella Hinc Partem patriae traheret. Tu, eritas et a unis Et geueri sata inclulgent; quem numina POSCurit, Ingredere, o reucrum atque Italuin fortissime ductor. Hunc tibi praeterea, spes et solatia nostri, Pallanta adjungam. sub te tolerare magistro Militiam et grave Μartis opus , tua Cernere facta, Assueseat. primis et te miretur ah annis. Arcadas huic equites his oeulum, robora pubis

Lecta, dabo; totidemque suo tibi nomine Pallas. ix ea satus erat, deritque ora teuebunt

310쪽

v. fillo.

Aeneas Anchisiades et fidus Achates, Μultaque dura suo tristi cum corde putabant; Ni signum coelo Cytherea dedisset aperto. Namque improviso vibratus ah aethere suIgor

Cum sonitu Venit, et ruere omnia Visa remn te, Tyrrhenusque tubae mugire per aethera clangor. Suspieiuni : iterum atque iterum fragor increpat ingen . Arma inter nubem. coeli in Peione serena, Per sudum rutilare vident, et pulsa tonare.

obstupueee animis alii; sed Troius heros Agnovit sonitum, et divae Promissa parentis. Tum memorat: Ne vero . hospes, ne quaere Prosecto Qnem casum portenta serant: ego poscor olFmpo. Hoc signum cecinit missuram diva cieatrix, si bellum ingrueret, vulcaniaque arma Per aurast Laturam auxilio. Heul quantae miseris caedes Laurentibus instanti Quas poenas mihi,Turne, dabist quam multa sub undas Scuta virum galeasque et fortia corpora voIves, Thybri pateri Poscant acies, et foedera rumpant. Haec uri dicta dedit, solio se tollit ab alto; n primum herculeis sopitas ignibus aras Excitat; hesternumque Larem, parvosque PenateS, Laetus adit: mactant lectas de more bidentes, Evandrus pariter, pariter Troiana iuventus. Post hinc ad naves grRditur, foetosque reriait tQuorum de numero, qui sese in bella sequantur, Praestantes virtute legit; pars cetera prona Fertur aqua, segnisque secundo denuit amni, Nuntia ventura Ascanio rerumque Patrisque. Dantur equi Teucris Tyrrhena pegentilina arva: Ducunt exsortem Aeneae, quem fulva leonis Pellis obit totum, praefulgens. unguibus au la. Fama volat, parvam sumto Vulgpta Der Ribem,

Ocius ire equites Tyrrheni ad limina regis.