Bucolica, Georgica, et Aeneis Publius Virgilius Maro

411쪽

3η v. 632. LIBER XII. Foedera turbasti, teque haec in bolla dedisti: Et nunc nequidquam fallis, dea. Sed quis olympo

Demissam tantos voluit te ferre labores pari fratris miseri letum ut crudele videres pNam quid ago P aut quae jam spondet fortuna salutem' Vidi oculos ante ipse meos me voce Vocantem Uurranum, quo non superat mihi carior alter, oppetere ingentem, atque ingenti vulnere victum. Occidit infelix, ne nostrum dedecus Ufens Adspiceret: Teucri potiuntur corpore et armis.

Exscindine domos id rebus defuit unum )Perpetia, dextra nec Drancis dicta resessam pTerga dabo p et Turnum fugientem haec terra videbit e Usqm adeone mori miserum est P voq o mihi, Manes,

Este boni, quoniam Suphris aversa volunta S. Sancta ad vos anima, atque latius inauia Uulpae, Descendam, magnorum haud nmquam indignus avo

Vix ea fatus erat; medios Volat ecce per hostes Vectus equo spumante Saces, adversa sagitta Saucius ora; ruitque, implorons nomine Turnum: Turne, in te suprema salus; miserere tuorum. Fulminat Aeneas armis; summasque minatur Dejecturum arces Italum, excidioque daturum ;Jamque faces ad tecta volant: in te ora Latini, In te oculos referuui: mussat rex ipse Latinus Quos generos vocet, aut quae sese ad foedera flectat

Praeterea regina, tui fidissima, dextra occidit ipsa sua, lucemque exterrita fugit. Soli pro portis Μessapus et acer Atinas Sustentant aciem; circum hos utrimque phalanges

stant densae, strictisque seges mucronibus horret d rrea: tu currum deserto in gramine Versas lobstupuit varia confusus imagine rerum Turnus, et obtutu tacito stetit: aestuat ingens

Uno in corde pudor, mixtoque insania Iuctu.

412쪽

Et furiis agitatus amor, et conscia virtus. Ut primum discussae umbrae et lux reddita menti, Ardentes oculorum orbes ad moenia torsit Turbidus, eque rotis magnam respexit ad urbem. Ecce autem flammis inter tabulata volutus Ad coelum undahat vortex, turnumque tenehat, Turrim compactis trabibus quam eduxerat ipse , Subdideratque rotas, Pontesqhe instra 'erat altos. Jam jam sata, Soror, superant; absiste morari :Quo deus, et quo dura voepi fortuna, sequamur. Stat conserre manam Aeneae, stat quidquid acerbi est Μorte pati; nee me indecorem, germana, Videbis Amplius: hunc, oro, sine me furere aute surorem. Dixit, et e curru satiram dedit ocius arvis : .

Perque hostes, per tela ruit, maestamque Sororem Deserit, ac rapido cursu media agmina rumpit. Ac veluti montis saxum de vertice Praeceps Quum ruit avulsum vento, seu turbidus imher Proluit, aut anuis solvit sublapsa vetuMas; Fertur in abruptum magno mous imProbus sciri ,

Exsultatque solo, silvas, armenta, Vir Sque.

Involvens seeum: disjecta per agmina Turnus Sic urbis ruit ad moros, tibi plurima laso Sanguine terra madet, striduutque hastilibus aurae ;Significatque manu, et magno simul incipit ore et

Parcite iam, Rutuli; et vos, tela inhibete, Latini rQuaecumque est solliuna, mea est; me Verius unum Pro vobis foedus luere, et decernere ferro. Discessere omnes medii, spatiumque dedἡre. At pater Aeneas, audito nomine Turni, i Deserit et muros, et Summas deserit arces; Praecipitatque moras omnes; opera omnia rumΡit, Laetitia exsultans; horrendii que intonat armis : . Quantus Athos, aut quantus Eryx, aut ipse, corus is

Quum fremit ilicibus, quantus, gaudetque nivali

Vertice se attollens Pater Apenninus ad auras.

413쪽

Jam vero et Rutuli certatim, et Troes, et omnes Convertere oculos Itali, quique alta tenebant Moenia, quique imos pulsabant ariete muros; Λrinaque deposuere humeris: stupet ipse Latinus, Ingentes, genitos diversis partibus orbis,

Inter se coiisse viros, et cernere ferro.

Atque illi, ut vacuo patuerunt aequore Campi, Proeursu rapido, conjectis eminus hastis , Invadunt martem clypeis Atque sere sonoro; Dat gemitum tellus: tum crebros ensibus ictus Congeminant: sors et virtus miscen cur in unum.

Ac velut ingenti Silai, summove Taburno, Quum duo conversis inimica in proelia lauri Frontibus incurrunt; pavidi cessere magistri;

Stat pecus omne metu mutum; mussantque iovencae Quis nemori imperitet, quem tota armenta Sequanαtur; Ιlli inter sese multa vi vesuera mise ut,

Cornuaque obnixi infigunt, et sanguine largo Colla armosque lavant; gemitu nemus Omne remugit: Haud aliter Tros Aeneas et Daunius heros Concurrunt clypeis: ingens fragor aethera complet. Inviter ipse duas aequato ex mine Ianoes Sustinet, et fata imponit diversa duorum ;Quem damnet labor, et quo vergat Pondere letum. Emicat hic, impune putans, et comore toto Alte sublatum consurgit Turnus in e em , Et ferit. Exclamant Troes trepidique Latini, Arrectaeque amboriam acies. At perfidus ensis Frangitur, in medioque ardentem deserit ictu , Ni fuga subsidio subeat: fugit ocior Euro, Ut capulum ignotum dextramque adspexit inermem. Fama est praecipitem, quum prima in proelia junctos Conscendebat equos, patrio mucrone relicto, Dum trepidat, ferrum aurigae raΡuisse Μcti scit

Idque diu, dum terga dabant palantia Teucri,

414쪽

Suffecit; postquam arma dei au Vulcania ventum, Mortalis mucro, glacies ceu futilis, ictu Dissiluit: salva resplendent fragmina arena. Ergo amens diversa fuga petit aequora Turnus ;Et nunc huc, inde huc, lucertos implicat orbes :Undique enim densa Teucri inclusere corona; Atque hinc vasta palus, hinc ardua moenia Cingunt. Nec minus Aeneas, quamquam tardata sagitta Interdum genua impediunt, curSumque reCusant, Ιusequitur, trepidique pedem pede fervidus urget. Inclusum veluti si quando numine nactus Cervum, aut Puniceae saeptum Drmidine pennae, Venator cursu canis et latratibus iustate , Ille autem, insidiis et ripa territus alta ,

mile fugit refugitque vias; at vividus Umber Haeret hians, iam iamque tenet, similisque tenetiti

Increpuit malis, morsuque elusus inani est. Tum vero exoritur clamor, ripaeque Iacusque Responsant cinea, et Coelum tonat omne tumultu. Ille . simul fugiens, Butulos simul increpat omnes, Nomitae quemque vocans; notumque efflagitat ona

Aeneas mortem contra praesensque minatur Exitium, si quisquam adeat; terretque trementes , Excisurum urbem minitans, et saucius instat. Quinque orbes explent cursu, totidemque retextant Huc, illuc; neque enim levia aut ludicra Petuntur Praemia, sed Turni de Vita et sanguine eertant. Forte sacer Fauno foliis oleaster amaris me steterat, nautis olim venerabile signum :Servati ex undis ubi sigere dona solebant Laurenti divo, et votas suspendere Vestes zSed stirpem Teucri, nullo discrimine, sacrum Sustulerant, puro ut possent concurrere CamP

Hic hasta Aeneae stabat; huc impetus illam Detulerat fixam, et 1enta in radice tenebat.

415쪽

Incubuit, Voluitque manu convellere ferrum Dardanides, teloque sequi quem Prendere cursu Non poterat. Tum vero amens formidine Turuus , Faune, Precor, miserere, inquit, tuque Optima surru

Terra tene, colui vestros si semper honores, Quos contra Aeneadae bello secure prosanos. Dixit, opemque dei non cassa ita Tota Vocavit. Namque diu luctans, lentoque in stirpe moratus . Viribus haud ullis valuit discludere morsus 'Roboris Aeneas. Dum nititur acer, et instat, Rursus in aurigae faciem mutata Metisci Procurrit, fratrique ensem dea Daunia reddit. Quod Venus audaci Nymphae indignata lieere, Accessit, telumque alta ab radice revellit. Olli sublimes, armis animisque refecti, Hic gladio sidens, hic acer et arduus hasta , Adsistunt contra, certamine Μartis anheli. J unonem luterea rex Omnipotentis olympi

Alloquitur, sulva pugnas de nube tuentem. Quae jam finis erit, coniux Z quid denique restat pIndigetem Aeneau ricis ipsa, et scire fateris , Deberi codilo, fatisque ad sidera tolli. Quid struis p aut qua spe gelidis in nubibus haeres pMortalin' decuit violari vulnero divum pAut ensem quid enim line te Iuturna valeretp

Ereptum reddi Turno, et vim crescere victis pDesine iam tandem, precibusque inflectere nostris; Nec te tantus edat tacitam dolor; et mihi cura Saepe tuo dulci tristes ex ore recurSent. Ventum ad supremum est. Terris agitare vel un is Trojanos potuisti, insandum accendere bellum , Deformare domum, et luctu miscere hymenaeos Ulterius tentare veto. Sic Iuppiter orsus: Sic dea submisso contes, Saturnia vultu : Ista quidem quia nota mihi tua, magne, VOluuia1,

416쪽

Iuppiter, et Turnum et terras invita reliqui. Nec tu me aeria solam nunc sede videres Digna, indigna, pati; sed flammis cincta sub ipsam Starem aciem, traheremque inimica in proelia Teu

Iuturnam misero, fateor, succurrere fratri Suasi, et pro vita majora audere probavi ;Non ut tela tamen, non ut contenderet arcum :Adiuro Stygii caput implacabile fontis ,

Una superstitio superis quae reddita divis. Et nunc cedo eqΠidem, pugnasque exosa relinquo. Illud te, nulla fati quod lege leuetur , Pro Latio obtestor, Pro majestate tuorum :Quum jam connubiis pacem felicibus, esto, Component, quum jum leges et foedera iungent, Ne vetus indigenas nomen mutare Latinos , Neu Τroas fieri jubens, Teucrosque vocari ,

Aut vocem mutare Viros, aut Vertere Vest S.

Sit Latium, sint Albani per saecula reges ἔsit Romana potens Italo virtute propago :Cccidit, occideritque sinas cum nomine, Troia. Olli subridens homitium rerumque rePertor: Et germana Iovis, Saturnique altera proles ,

Irarum tantos Volvis sub pectore fluctus IVerlim age, et luceptum frustra submitte furorem :Do quod vis, et me victusque volensque remitto. Sermonem Ausonii patrinm moresque tenebunt; Utque est nomen erit: commixti corpore tantum Subsident Teucri; morem ritusque sacrorum

Adjiciam, faciamque omnes uno ore Latinos. Hinc genus, Ausonio mixtum quod sanguine Surget: Supra bomines, supra ire deos pietate videbis ;Nec gens ulla tuos aeque celebrabit honores. Annuit his Iuno, et mentem laetata retorSit. Iuterea excedit coelo, Dubemque reliquit. His actis, aliud goestor secum ipse volutat ἔ

417쪽

. 843. LIBER XII.

Iuturnamque parat fratris cimittere ab armis. Dicuntur geminae pestes cognomine Dirae, Quas et tartaream Nox icitempesta Μegaeram

Uno eodemq ue tulit partu, paribusque revinxit

Sementum spiris, VeUtosasque addidit alas. uae Iovis ad solium, saevique in limine regis, APparent, acuuntque metum mortalibus aegris , Si quando letum horrificum morbosque deum rex Alolitur, meritas aut bello territat urbes. Harum unam celerem demisit ab aethere summo Iuppiter, inque omen Iuturnae occurrere iussit. Illa volat, celerique ad terram turbine sertur :Nou Recus ac nervo per nubem impulsa sagitta, Armatam saevi Ρarthus quam felle veneni, Parthus, sive indon, tutum immedicabile, torsit, Stridens, et celeres incognita transilit Umbras. Talis se sata Nocte tulit, terrasque petivit. Postquam acies videt Iliacas atque agmina Turni

Alitis in parvae subitam collecta figuram, Quae quondam in bustis aut culminthus desertis

Nocte sedeus aerum canit importuna per umbras e Hanc versa in faciem, Turni se pestis ob ora Fertque refertque sonans , cIT Peumque everberat aliS.

Illi membra novus solvit sormidine torpor, i Arrectaeque horrore eomae, et vox faucibus haesit. At, procul ut Dirae stridorem agnovit et alas , ΙMelix crines scindit Iuturna solutos, Unguihus ora soror foedans et Pectora PugniS. Quid nunc te tua, Turne, potest germana juvare PAut quid jam durae superat mihi Z qnu tisi lucem

Arte morer p taliae possum me opponere monstro pJam jam linquo acies. Ne me terrete timentem , Obscenae volucres; alarum verbera nosco ,

Letalemque sonum; nec sallunt juaεa superba Magnanimi Iovis. Haec pro virginitate reponit p

418쪽

Quo vitam dedit asLernam 3 our mortis adempta eat Conditio p possem tantos fiuire dolores

Nunc certe, et misero fratri comes ire Per umbras. Immortalis ego p aut quidquam inihi dulce meorum Te sine, frater, erit Θ Ο quae satis alta dehiscat Terra mihi, manesque deam demittat ad imos lTantum effata, caput glauco conterit amictu Μulta gemens, et se fluvio dea condidit alto.

Aeneas instat contra, telumque eoruscat Ingens, arboreum, ev saevo sie Pectore fatur:

Quae nunc deinde mora est Θ aut quid jam, Turne ς rem

tractas Non Cursu, saevis certandum est comminus armis

Verte omnes tete in facies , et contrahe quidquid Sive auimis, sive arte, vales; opta ardua Penuis

Astra sequi, clausumque ea a te condere terra.

Ille, caput quassa us: Non me tua servida terrent Dicta, serox; di me terrent et Iuppiter hostis. Nec plura eslatus, saxum circumspicit iugeris, Saxum antiquum, ingens, campo quod forte iacebat, Limes agro positus, litem ut discerneret arviS. vix illud lecti bis sex cervice subirent, Qualia nunc hominum producit corpora tellus. Ille manu raptum trepida torquebat in hostem,

Altior insumens, et cursu concitus, herci Sed neque currentem se, nec cognoscit e utem, Tollentemve manu, saxumque immane moVentem.

Genua labant; gelidus concrevit frigore sanguis. Tum Iapis ipse viri, vacuum per inane VolutuS, Nec spatium evasit totum, nec Pertulit ictum. Ac velut in somnis, oculos ubi languida pressit Nocte quies, nequidquam avidos extendere cursus Velle videmur,iet in mediis conatibus aegri succidimus; non lingcia valet, non corpore notae Sumcium vires; nec vox aut verba sequuntur: Sie Turno, quaeumque viam virtute petivit,

419쪽

v. si I. LIBER XII. 33i,

successum dea dira negat. Tvin pectore sensus. Vertuntur varii. Rutulos adspectat et urbem, Cunctaturque metu, telumque instare tremiscit; Nec quo se eripiat, nec qua Vi tendat in hostem, Nec currus usquam videt, aurigam e Sororem. Cunctanti telum Aeneas satale coruscat, sortitus fortunam oculis, et eorpore toto Eminus intorquet. Μurali concita numquam Tormento sic saxa fremunt, nec fulmine tanti

Dissultant crepitus. Volat atri turbinis instar Exitium dirum hasta serens; orasque recludit Loricae, et clypei extremos septemplicis orbes ;Ρer medium stridens transit femur. Incidit ictus Ingens ad terram duplicato poplite Turnus. Consurgunt gemitu Rutuli, totusque remugit

Mons circum, et vocem Iate nemora alta remittunt.

Ille, humilis supplexque, oeulos dextramque Precana

Protendens: Equidem merui, nec deprecor, inquit: Utere sorte tua. Miseri te si qua parentis Tangere cura potest, oro suit et tibi talis Anchises genitor , Dauni miserere senectae et Et me, seu corpus spoliatum lumine mavis, Redde meis. Vicisti, et victum tendere Palmas Ausonii vid/re: tua est Lavinia coniux. Ulterius ne tende odiis. Stetit acer in armis Aeneas, Volvens oculos, dextramque repressit :Et jam jamque magis cunctantem flectere sermo Coeperat, infelix humero quum apparuit alto Balteus, et notis fulserunt cingula bullis Pallantis pueri; victum quem vulnere TurnUS Straverat, atque humeris inimicum insigne gerebat. Ille, oculis postquam saevi monumenta doloris Exuviasque hau it, furiis accensus, et ira Terribidis: Tune hinc spoliis indute meorum

Eripiare mihi p Pallas te hoc vulnere, Pallas

420쪽

366 AENEIDOS LIBER XII. v. 948.

Immolat, et poenam Acelerato ex sangNine sumit. Hoe dicens, ferrum adverso sub pectore condit Fervidus. Ast illi solvuntur frigore membra.

itaque cum gemitu fugit indignata sub umbras FINIS.