Hermanni Boerhaave ... Institutiones et experimenta chemiae. Tomus primus secundus

21쪽

INDEX PROCESSU Uin

. Dogmata.

Dogma I. De Solutionibus. - 3332. De Covuiationibus. 3343. De Praespirationibus. 3336. De Uervescanxia . 336

Processus Effervescentiarum

22쪽

OPERATIONES

Xperimentorum Historia tam consuis& largiter sub nomineProcessuum traclitur a Chemicis, ut totas compleret areas , n ea eorum more, persecte ut dicunt traderetur. Sed hinc error nascitur; putant enim objecta diversa licet eJusdem classis, destillando, cal-

cinando &c. dare diversos processus, sed haec varia prolixitas eis restringenda sequenti ordine. Primo: nunquam dare binos processus ejusdem operationis seu producti. Secundo: non omittere singulare aliquod continentem; hinc nunquam intelligi potest secundus procesi sus, I u cognito Priori, neque tertius, nisi cognito securiclo, M sic Porro, adeo ut unus processus aequatur

Tertio: non omnia producta pro mandatis habenda, ut plurimi somniarunt Chemici, non enim linc ars in tra angustos Pharmaciae limites continetur, sed pluri hus nobilibus artibus Sc scientiis, praesertim Philoso-Phlae, auocrari debet. Generales igitur processus erunt ordine Geometriaco proponendi.

23쪽

Subjecta Chemiae sun triplicia: primo, Vegetabilia.

Secundo, Animalia. Tertio, Fossilia. Ex his facillime resolvuntur vegetabilia; animes enim ex illis Concreverunt, &ex iis mutaris constant. Ubi ergo primo non intelliguntiar vegetabilia, etiam non rite intelligi potest resolutio animalium. Dissicillime autem omnium intelliguntur fossilia seu mineralia, uti, qui prima chem tar limina tantum salutavit , non ignorat. Hinc vegetabilia tantum constituunt ha- sin animalium, & haec multo facilius quam mineralia resolvuntur. Unde quia ordo exigit, ut a facilioribus ad dissiciliora, & a simplicibus ad magis compofita progrediamur, initium faciamus vegetabilibus . Supponuntur jam esse nota ea omnia, quae de vege tabilibus, jam ante, in priori parte, dicta sunt: quare prior veritas confirmabitur jam experimentis. Operatio chemica est mutatio subjecti per instrumenta chemica. Charactetes, primam Operationem chemicam determinantes, sunt quatuor.

Primo: est facillima, & minimo labore potest fieri, Deque magna arte & industria opus est. Secundo: est specialissima, & paucissima instrume ta applicat,

Tertio: minime mutans sua objecta. Quarto: maxime separans, mutato tandem quantum potest objecto, ita ut separata si jungantur, reddant objecta, O Duplex jam est modus resolvendi ι vel mutando , vel se parando.

Ex his autem quatuor characteribus quadruplex itidem operationis effectus, seu fructus, resitrat. i) Cognitio partium solutarum exactissima, ante Perationem, praeexistentium, & corpus constituentium.

a) Cognitio residui, nam educo aliquid ex objecto,

24쪽

C Η Ε M I AE. 33e si omnes partes, illud constituentes, minimὸ mutentur , optime residuum potero cognoscere.

Facilitas summa illud residuum examinandi per

aliam operationem.

Α) Cornitio facilis, distincta, & clara operatio

nis & instrumenti. 'Ut verbhaec rite succedant, hujus praecipue tria Dotanda sunt requisita.

t) Sabjectum primae operationis debet esse simpli- Ussimum, Se sibi per omnia simillimum e tale inter

omnia est aqua de aquosa omnia ,

Σ) Ut praecedat illud subjectum, ex quo fiunt alia,

pollea examinanda.

3) Ut sit facillimum separatu in suis partibus: sic

autum, licet sit simplicissimum eorpus, tamen non minus est difficile in sua resolutione . Fructus vero hujus subjecti est, naturalis ordo ad re. solvenda reliqua, quq ex primo subjecto componuntur. Nunc examinandum restat primet operationis instra. mentum, quod absolvi tur quatuor characteribus. Primo debet esse simplicissimum, minime inquinans, quod minime de sua materia admiscet subjecto. Secundo: universale, de concurrens postea in omni alio instrumento, ad solvendum apto. Tertio a mutans omnium minime objectum. Quattor mutam omnium minime partes inter se. - Fructus talis instrumenti est definitivus ad subjectum. ad operationem, & ad effectum, Jc quod inde cognoscam in primo, quod concurrere debet in secundo; de quod olarissimam omnium, quas nostri sensus possimet penetrare, habe in eognitionem partium, qu e corpus componunt, ima etiam ejus vires Cognoscendas. Simplicissimum quod novimus instrumentum est gradus minimus ignis , applicatus ad partes maxime mobiles, minime eas mutans , sed tantum leniter separans.

25쪽

Requiritur igitur primo: minimus gradus agnis se secundo: subjeetum vegetabile. γ Vegetabilia duplici partium genere constant , ex so-itat, se ilicet & fluidis . . . TSol ista primo sunt vase absorbentia, quae iterum sund

plicis generis. Primo: radices deduzentes liquiis tam externum ex terra ad interiora. Secundo sunt

vivae aerem hauriunt. .

Secundo: sol1da sunt vasa moventia, contractiles tabentia fibras, valvulis praedita, quorum ope adscen-2unt&descendunt liquida , pressione atmos ac rar, αuccedente irradiatione Solis. Tertio: sunt vasa secem entia, quae unum liquidum ab a itero separant, ut oleum ab aquoso. Qii arto sunt vasa recipientia & contInentia liqui clasecreta: sic pars oleosa est in folliculis contenta , qui

fiant in cortice. . . . rQuinto: sunt vasa exaernentIa, quae liquIdum sum perfluum exhalant in aerem; sunt per omnem corticis ambitum.

In singulis horum vasorum sunt liquida varia, ut gustus & odor docent. Sic est in cortice oleum, In ligno qua&sal, in flore oleum & sal volatile. . . Liquida in plantis haerentia & eontenta, Id est, quae ulla arte ex illis produci possunt, sunt, Primo : aquΟ- . Secundo : salina. Tertio : Oponacea. Quarto : oleo . Quinto: spirituosa . Sexto: Rummosa . be-ptimo: balsamica. octavor reii rosa. Nono: lachrymosa, id est, plantarum lachrymae, qui est Ille succus, ou sex plantis vulneratis sponte exstillat: verbi gratia ex virgultis vitis vulneratis exst illat succus acidulus. Hinc sequuntur quaedam corollaria . Primum: inter omnes hos succos magna eli ditterentia quoad mobilitarem & operationem, id est separationem faciliorem & dissiciliorem. Secundum: in variis locis unius plantae varius admo-

. . dum

26쪽

c R 'E M 1 AE. s dum est laccus, E G: in arundinis Saccharum continen iis medulla succus dulcestit, in cortice vero acestit. Tertium: est etiam varius respectu coloris, ut in Fragis, Moris, Cerasis&α videre est, fructus enim longe alium habet colorem quam folia deci sic si radix Belae rubrae vulneratur, exit succus limpidissimus, si vero contunditur , est ruberrimus. Quartum: est etiam varius respectu odoris, sic solis smini fere nullum, flores vero gratissimum spirant odorem; imo partes quo longius distant a radice, eo meliorem habent odorem: idem verum est de sapore. a intum: re spectu saporis in variis plantis est varius succus, alium enim habet saporem arundo Saccharina, alium contra Aloe, licet juxtii se plantentuK. Sextum: in variis varius colore succus est, alium colorem Cerasus habee, alium Pyrum, alium Morus,

alium Prunus. ΝεSeptimum: est varius in variis respectu odoris . alium enim odorem habet Rosa, alium Jasminum , alium flor Cham armel. &C. Octavum: succus varius est vario tempore, respecta poris; sic tempore ubi fructus nondum sunt maturi, sapor est acidus austerus admodum, ubi vero maturescunt, est dulcissimus. Nonum: est vario tempore varius respectu coloris Cerasa enim, Mora, Fraga, Uvae Ursinae immatura sunt viridia, dein per gradus fiunt rubra. Decimum:varius io variis est respectu odoris,omnes enim plantae, dum emittunt germina & folia, fere nullum spirant odorem, cum vero florent, gratissimum. Undecimum: est quoque generalis regula; plantas

vernali tempore abundare sale& aqua, tempore vero autumnali oleo.

Duodecimum: succus varius est in variis regionibus seu locis respectu saporis, odoris, coloris, ut docent experimenta & Observationes .

A 3. Deci

27쪽

ε OPERATIONES Decimum tertium pro ratione variationum praec dentium variant quoque vires, ut facilὸ intelligitur. Videatur autem de his omnibus latius Malpighius, . Iam restant adhuc de ordine quaedam dicendaeque ervabimus deinceps. Primo itaque examinandaerunt Objecta ipsa . Secundo: describetur Operatio,. ejusdemque Operationis directio. Tertio : dein destribentur Effectus producti. Quartor exhibebitur Residuum , seu Corpus quod superest post operationem. Quinto: tum denique describentur ipsa Instrumenta, quibus utimur.

Sexto: dentur quet inde cognoscuntur & discuntur in Philosophi eis, quae inde ut Corollaria sequuntur. Septimo: addentur etiam Vires medicatae , quomodo haec vel illa applicanda sunt pro sta, in quibus morbis & quanam dosi Incipiendum est a vegetabilibus, propter rationes jam diAM, & quidem a vegetabili recenti, Nondum. mutato, alias enim quod prima operatione institui de- bet, non potest, quia jam abest. Habent autem vegetabula varia solida&liquida, ut jam vidimus ,. eaque variis in locis contenta. Ergo, ut Patet ex jam dictis, in. Prima operatione separari debet illud quos est simplicissimum, tale jam est illud quod est maxime volatile , uti pars spirituosa&aquosa, quae sponte exhalant,

minimo calore elevantur . .

Insiupernotandum est, quod experimenta in vegetabilibus omnia in una de eadem, quantum id fieri potest , herba i iast i tuantqr, alias nil discetur: sverbex

Roremarinoaquam, ex Mentha oleum &C. proponerem, nesciretur quomodovariet objectum, si hoc vel illud educatur Hinc videmusquam male auctores peccent, qui non servant hanc regulam i nunc enim melius scio quid comburendo comburitur, quid faciat

28쪽

C N E M I AE. rignis major, ouid minor, alias enim nescirem, S in qua parte herba eadem fuerit mutata, attamen alia aliquando substitui debet, ut nascatur universalitas In una plantav. g. ROremarino omnia consideranda sunt, primo, figura ejus plantae. Secundo,odon & sapor ejus plantae. Tertio, quid contingat lituic plantae, si 1imi li calori exponatur , quam est calor aestivo tempore. Tertium omnium optime observatur, si habetur instrumentum simplex, cujus dispositionem videbimus insequentibus, quo talis potestneri calor, ac est: calor naturalis Solis aestivo tempore. Per illua instrumentum potest rite examinari illud, quod sua sponte, tempore aestivo, per calorem Solis naturalem sepa tura. planta; ope enim ignis lenissimi, certo artificio adhiMti, . per hoc instrumentum coli igitur. vapor adscendens, qui vapor adscendens abit in guttas, quae aquam dant roriferam & vaporiseram Rorismarini, quae est ea aqua quet sponte, ad Calorem Solis evaporad aestivo tempore. Haec aqua si examinatur, noscitur esse Pa r. maxime volatilis, quis est aqua cum levi spiritu.&haec est aqua rori sera plantae, & fit nulla alia aqua adhibita. Quod residuum, si cum priori comparatu n& examinatur, videmus figuram ei te neutiquam eandem , solia enim subsident, quemadmodum contigissed, si in aere tempore aestivo, per aliquod tempus , extra . terram relicta fuissent . Illud dein residuum infundimus aquae purae, qua aqua educitur quidquid aqua solver e potest: quod sc educitur vocatur Infusum. Secundo , Deco-Aum; Tertio, Exstaetiam . Ergo liquidum habebitur specie iniusi, decocti & extracti, &. dein rursus demonstrabitur & examinabitur residuum Haec, tanquam Praecludium, erant praemittenda, ut

firmum & Mathematicum iudicium haberetur&sciretur, quid hoc vel illud educat , eprumque virtutes , quid residuum sit, ejus etiam virtutes, haec in quantum fieri poterit, dein notabuntur.

29쪽

et OPERATIONE a

Processuum Chemicorum in vegetabilibus.

ΡROCESSUS PRIM Us

Aqua sillantia, oonte exb lans ex mererabilibus

per Uvorem .

F. r. Peratio est exercitatio motus, per artem, facti. Operatio chemica est mutatio alicujus rei examinandae, per instrumenta chem ica , imprimis ignem .

Haec operatio debet esse cr) facillima, ab simplicisi sima, 3) minimὰ mutans objecta, separans magis

quam componens, non turbanS, nec admodum immutans.

Per Deillimam intelligo, quae minimo labore, & minima requisita actione, fit. Persimpliteissimam intelligo, quae una actione absolvi

tur, v. g. nudam herbam igni imponere. Minimo murans, ut, quantum potest, Objecta mutanda illam indolem retineant, qua praedita sunt: nam cum haec herba Rorismarini adhuc aliis operationibus inserv ire debeat, mutari blande debet, hoc fit, si minimus ei tantum conciliatur motus, id est, si herbam levissimo tantum calori expono, quo id, quod sponte exit, avolare debet. Magis separare quam eonjungere debet exibit autem prumo aqua, dein spiritus oleosus, sal, oleum faetidum, oleum Commune, oleum odoriserum plantam referens, salia specifica plantae, sal commune, & tandem terra sola remanet. Sic si per retortam destillo v. g. meiatham, tunc omnia illa etunt confusa, sicque suc

30쪽

v Η Ε M a IE. seedaneis operationibus unum post alterum elicere de

heo, ut de eo judicium ferre possim, nihil in ipsa herba mutando.

Ita eadem herba v. g. hic rosmarinus mutari potest, ut nullo modo rosmarinus appareat: sic nullus mortalium judicabit ex cineribus, qualis antea haec planta fuerit, ergohaec erit Prima operatio; male ergo a calcinatione incipitur. separare est partes a se mutuo dividere in talia corpuscula vel tales particulas, quales existebant in illa re,

quam Constituebant, arate quam mutaretur.

F. a. Talis operationis fructus erit quadruplex. Primo: cognitio partium separatarum, congruentium ad constituendum totum bona fide, nam si agitaretur maximo igne, tunc in fumum abiret, & daret salem D tidum semi alcatinum, num possem tunc dicere, hic saltatis praeexstitit in roremarino ac hic est 3 noni nam hanc facultatem accepit ab illa destructione per ignem facta Sed si productum refert odorem & saporem specificum rorismarini, & residuum immutatum manet in sua figura, idest, ut rosmarinus sit ac rosmarinus exsiccatus, verum erit, productum illud tale praeexstitisseha subjecto . Secundo: Praestat quoque nosse residuum. Tertio: hoc iterum per alias operationes examinari potest, postquam enim novi quid exhalavit ex rore marino , & scio quid in residuo sit, novi etiam quibus compositus fuit v. g. rosmarinus, & in quae resolvatur. Quarto e Porro cognitio clara illius instrumenti&actionis,cujus ope talis productio fit, hoc autem optime fit in duo s corporibus incompositis. Compositum vero est, quando unum diversum corpus alteri diverso corpori lungitur, & sic ambo juncta compositum constituunt; resolutio dein Compositi duorum illorum corporum separatio est, nec certus eris si facillima & minime mutante actione aliquid ab objecto deduxehis an illud corpus tale exstiterit in composito. Illa autem mutatio