장음표시 사용
51쪽
tes Xurgat, in planitiei amplissima spatia eaecurrat, nisi quis me cogat etiam fabulis credere, fidem non adjungam. Grad. Duram illam opinionem sortasse mollire tentabunt,
α/Xtenuare, nos ad historiarum monumenta revocando, atq; Inculcana tantos terraemotus , ut scripsit Cicero lib. 1. de Divin.
in Liguribus , totaque Italia fastose se, si, ita oppida corruerint; atem Apuliam maximis terra motibus conquassatam 1 te. EX Senecanat 'ita si lib. 6. cap. I. Asia duodecim urbes,mulperdidit. Anno priore Achaiam Macedoniam , cuicumque 1 ista vis mali, quae incumrit, nunc Cam anum sit. EX Plinio lib. a. cap. 83. l. artio&bex Iulio Cois in agro Mutinensi montes duo inter se concurro
runt crepitu maXimo assultantes, recedentesq; inter eos flamma fumoqueeXeunte interdiu spectante e via AE milia magna Equitum Romanorum, familiarumque in viatorum multi tuditie. Eo concursu villae omnes elisse, animalia permulta, quae Fat' nierant, exanimata sunt, anno ante iciale bellum. Quin
Imo&recentem memoriam refricando, cum nos in hoc aestuario possitos perterrefecit nemor, quo sub AEquinoctium vernum 2Emilia fuit validuis concussa Ex quo intelligi volent posse telluris partem ingentibus Insulis aequalem ab incluso spiritu com
Maiar. Amplas regiones a terraemotibus aliquando vegatas ultro Historicis concedo quamquam incertum videri possit, an regionis eiusdem loca omnia fuerint simul uno impetu concussia, an ero , per intervalla, modo haec, od bina oppida malunt occupaverit. Sed ingentem Insulam particulatim eructare spiritus non posset, quin erumpens cuim ejecua terra hiatum relinqueret, illico primam illam voraginem aquae implerent: prior autem enatas Insulae pars incrementum non acciperet , nisi spiritus residuus secundo impetu multo maiorem terrae vim eiiceret, quae scilicetin aquam ex relicta prima illa voragine eY- truderet, praeterea superaggesta e mari superfici emergoret. X quo illud consequens est, quod posterior hic hiatus e Ietpriore multo majori atque ita deinceps maiores voragines impleri non possent, nisi maiores a Xorum terrae copia id quod utique contingere nequiret, nisi validioribus viribus se reliquus ipiritus explicaret probabile autem non est, spiritum prioribus eruptionibus imminutuna validiorem esse. Quare si e terraemotu emersisset ex Oceano Insula, oportuisset illam unico impetu eleffam suisse. Atqui nullo terraemotu, quantumvis horrifico,
52쪽
ex maioribus par censeri valeat etiamsi illa suisset, quam Cicero lib. I. de Divin commemorat, labes agri Privernatis, cum ad
infinitam Atitudinem terra dejediisset. Igitur neque credibile fuerit ex maris flando a subterraneo spiritu extrusas fuisse hujusmodi Insulas. Quis enim non intelligat, longe dissicilius esse ingentem terrae molem uno impetu avellere, ac sursum pellere, quam illam concutere a Grad Utique tremorem facile concipiunt corpora solidi sedeXterno&adventitio pulsu non aeque ex sua sedes 1 atu diminventur. Siquando nostra plebecula, postquam luclicra concertatione pugnis decertaverit, in contentione palmam se tulisse gestiens, per compita discurrat vel unum impanum pulsando, quot aedes ex aeris vibratione contremiscere percipimus 8 At unius vaporarii eX tecto eminens fastigium non deturbaretur ut mihi quidem persuadeo P si omnia simul pulsarentii timpana,
quotquot in armamentario servantur. Verum adeo sum hebes
ad intelligendum , ut mihi proclivius sit concipere labefactatam vehementi impulsione telluris coagmentationem, atque ingentium saXorum emisssionem , quam explicare simplices eiusdem concussiones. Sicut enim in militari cuniculo validis repagulis conclusus nitratus pulvis ubi flammam conceperit, tanto se impetu explicat, ut impositum propugnaculum elevans illud dis aiciat ita sulphuris ac nitri particulas p irimas in terrae visceribus permistas si animo fingam , continuo haud aegr intelligo accedente igneo calore sulphur accendi ac nitrum rarescere tam subita expansione, ut meositam molem Xcutiat, lamplas urbes diruat, atq; eX illa spiritus eruptione, multd magis quam in bellicorum tormentorum explosione , finitimam regionem tremefactam quastari Quod si rarescens spiritus rimam ad latus vel inveniat, vel sibi aperiat, per quam eXitum in amplam cavernam habeat , explosionem hombardissimilem, similemque tremorem essici concedes sed neque semper, in terraemotibus, huiusmodi crepitus eXauditur, neque facith tanta caVernaea plitudo admittetur, ut interni aeris vibratio misit amplaior
gionem concutere.. aur Terraemotum non ad4ngentia spatia dissusum sertasse,
citra nitrosas aspirationes, aut ullam accensionem, aer ipse in antro conclusus eisicere possiti s videlicet aqua influens aerem cui eXitus non pateat . ita constipet, ut acultate sua elastica conatus se explicare rimam sibi paret, eX quacum impetu Crum-
Pen tellurem concutiat, perinde seresatque spiritus nitrosus.
53쪽
De Montibus Flammiferis. 37Sic ad hydraulica artificia, hypog ain concamerationes insti
tuimus, ita ut aquae influenti locum concedens aer exire non valeat per tubum nisi reserato epistomio, adeoque ab aquau gente Constipetur, demum recluso tubo tanta vi exeat, ut marmoreus Satyriscus cornu valide inflet Esse autem tellurem phiribus specubus interruptam, eatisq; viscera non sbium aquis astatim imbuta, sedo alicubi profundos lacus CompleXa, convmunis fert opinio immo si quando terr desederunt, nec excomcussione facta est labes , tribuendum est humori, quo sensim putrescens argilla soluta est, nec potuit demum serre impositum
Grad. Hoc, quod de aqua aerem in specu praeter modum constipantes, ac propterea cum explosione erumpentem, innuisti, plus habet probabilitatis, quam eorum sententia, qui putant a pento extrinsecus irruente aerem in cavernas contrudi, atque ibi grassantem spiritum terras pulsare. His enim minim acquiesco , tum quia terraemotus ut plurimum tranquilla tempestate accidunt; tum quia eYperimur a vento perpatCntCmienistram ingrediente nihil in conclavi turbari, Psores sint clausae; ideoque nisi irruenti in cavernam vento exitus pateat, non Poterit conclusus aer admodum a venti impulsi constipari, ita ut tumultum eXcitet in cavernae latera quatiat tum quia CaVernas tam longo tractis, quem terr motus occupat, distus as aegerrime admitterem , presertim in regione depressiore atque humida , cujus extimos meatus humor obstruens Ventum re pellit. Fieri quidem potest, ut vapor, aer cavernam implenS, quamvis accensionis non sit capax , tamen incalescat vehementer a subjecto igne, subito impetu rarescens distringat carcerem , quo detinebatur Sic vitrei globuli aere pleni, sic castanea integro cortice inter prunas disrumpuntur. At si non fiat similis explosio, sed fiat simple fatus eXcursio per cavernaS, hunc mihi ex animo scrupulum evellere nequeo, qui tot, jam longe porrectas cavernas disiit adet earumque latera a molli spiritu in facile comprimi, collidique possit, perinde atque abseneo ariete pulsari, ita ut circumposita regio contremiscat, aron satis intelligo. Propterea mecum ipse aliquando cogitabam, quid accideret, si vasa, sive figuram, sive altitudinem spectes, multi brmia imposita es ent mensae, cu)us altera eXtremitas innite retur validiusculo elaterit si quis enim eXtremitatem illam tantisper attollat, dum se elater allevatus penitus eXplicet tum mensana dimittat, illa suo pondere descendet, atque elaterem
54쪽
flectet, inuidem, ob impetum in descensu conceptum cI- quanto amplius, quam ipsa gravitas ferat ideoque elate multa viserestituens mensam iterum nonnihil elevabit quo in motu utique vasa nutantia in hanc cin illam partem toties inclinarentur, quoties mensae extremitas ab elatere aevaretur; quidem majore motu agitarenturvata, quo propiora essent extremitati elevatae imo quae altiora essent, facilitis etiam detu harentur Placuisset similitudo, quae plura terraemotuum phς- nomen fatis dilucid explicaret nisi omnem fidem superaret tam ampla planities a relicuis telluris circumjacentis partibus avulsia, quae a rarescente spiritu secundum alteram extremitatem elevaretur. Ut igitur maiorum terraemotuum causam probabiliorem inquirerem , illud cum Aristotele lib. 2. Meteor summa I. cap. 2 s atuendum duxi, qud corpus tantos motus efficiens nectis eri ad plurimum natum ire, ct vehementi m mm
metale esse Hebementi mum laures ex necessitate, quod citissis
sertur Adplurimum autem natum est pertransire, quo per omne ire maxime potest tale autem est qtio tibiit simuem Cum autem ignea Celeritas subita exarsione se explicans, eiusque tenuitas facillime corpora permeans, nihil habeant, a quo superentur is censioni in terrae visceribus factae tribuenda videtur potissima terremotuum Origo. deliriere assimilem spongi raritatem in terra admittens, cavernarum amplitudinem reiicio quod quidem ad rem prς sentem attinet squidem quo ampliores sunt Cavernς, eo plus aeris continent, eumque pronterea, distributa an plures partes violentia , minus comprimit eadem igne spiri-rus expansito, cui, si in parvo M angusto loco concludatur, quςrendum est spatium, in quo se explicet adebit ob cave narum amplitudinem censenda sit regio minus obnoxia terrς- motibus modo cςteroqui paria paribus respondeant. Sic in milliambus cuniculis, cella Fimetrian vocant9 amplior sit, quam Pro ratione nitrati pulveris , languid concutitur hostile proepugnaculum in terremotus , in quibus ex ipsa, ut aiunt, partium 'nsensione loca aliqua concutiuntur nullus usi quam contingit hiatus, hac ego ratione fieri opinarer . Accenditur subterranea aspiratio copiosi nitro- sulphure , que subito impetu vehementer rarescens spatia sibi querit incumbentem terr partem attollendo: ςClicet turgeat, non tamen a C 'toris
partibus divulsi , mox detumesicit, ratio 1 fidere reo 2 mcompretium spiritum exprimit in circumstantes telluris nixa. tus, ubi deprehensa materia nitro-sulphurea ipsa quoque ignem
55쪽
concipit, aeremque reliquos meatus implentem impellens exagitat, rarum facit, atque consimili pulsu terram imp sitam elevat; quae pariter insita gravitati obsecundans desidit. Qubd si compressus spiritus non alios in meatus exprimatur, neque ita late diffundatur, ut non egeat novo spatio, vires resimit, iterumque rarescit, & reciprocatur toties motus, donec usque eo dissipata fuerit aspiratio, ut accisae vires nequeant ad versus incumbentem molem intumescere.
Dand Est igitur si fatis tuam mentem assequori eo in loco
quasi sons&origo terraemotus, ubi primum aspirationis nitr sulphureae fit accensio quae non valens erumpere velut igneus torrens devolvitur in latera, aerem simul inclusum multo impetu pellens, ac vi caloris rarum faciens in si quas alias in aspirationes similiter nitro sulphureas incidat, illas accendens, Otumque propagans tanta celeritates, ut, licet motus succedat notat, tota regio eodem planhmomento concuti videatur EX hoc autem obliquo fluxu in latus, inflatione subinde per viscera serpente constat ea, quae telluri insis uni, inclinari, mox re stitui residente spiritus tumore, atque reciprocato motu, non citra ruinae periculum, si exhalatio maxime turgida subito com- res a valde detumescat, excelsae fuerint turres, aut alta pa-atia dum enim nutant, suprema pars ultra perp2ndiculum infundamenta cadens inclinata, cum redit, concepto impetu celeriter movetur, facilius dissolvitur axorum compages, quo periculo vacanthumiliores aedicular, quarum fistiolum exiguo suo motu parum superat motum in seriorum partium. Unum est, quod fortasse dubitationem aliquam iniiciat, videlicet cum Tremore circumiacentium partium coniungi semper Pulsum loci, ubi est terraemotus origo , cum tamen hunc rard contingere affirmet Aristoteles lib. 2. Meteor sum I. cap. 2. sub finem. uando erit, inquit mulus 'r Ius, Ozet terram, Et Tremor,
adlatus quidem Mautem raro, fecundum aliquia Aca, velut Pulsus fur tim defa ter quapropter o rar us quissat hoc modo ; non enim facta sic multumconvenireprincipium adsin itudinem en mali Rcatior, quam ea, me a r undo secaretior video quidem te scripulum nunc prςvertisse, statuendo exhalationem non valentem erumpere, cum Aristoteles addat, cunque nute 1 a tu ueritialis terraemotus, e re Par multitudo laseidum hoc enim modo j ADterraemotu, quae circa Sinion , eversasunt, o campus voca us Phle-yaeus, ct quae circa Lissu icam, Rionem Attamen Pulsu propior, quam
56쪽
4 D sertatio Pr ma. De Montibus Flammiferis.
quam Tremori videretur motus ille subsilientis terrae, cum ab accensi aspiratione non obliqv impellatur. Grad. Id aliquando contingere posse non negaverim, nimirum terram, sub qua fit prima CXhalationis accensio sursum, cta impelli, si rarescens spiritus aequalem circumquaque Obsistentiam inveniat hoc autem perraro accidit quia subjectum exhalationi solum aut non est Horir onti parallelum, aut partimmode locum dat, &cedit, partim durum resistit incumbens
autem terrae moles aut non est aeque compacta sicut argilla S lapis, aut non aequb gravis latera vero non aeque facile pervios meatus habent. Quibus ex causis oritur inaequalis terrae elevatio, adeoq; turrium acaedium inclinatio, vicissim compressis spiritu illarum restitutio, ac proinde similiternutant atque ea, quae obliquo spiritus fluxu impelluntur. Ex militaribus cuniculis huius rei documentum capere positimus, qui ita construuntur ab aggressoribus , ut ab igne , non omnino rem sursum, sed oblique in alterum latus, conante diruti muri ruinae devolvantur in oss m, non in pomaerium qu paretur facilior a CCensus in oppugnatum propugnaculum , aut castellum. Fieri igitur potest, ut simili ratione exhalatio accensa terram elevet cum ea inclinatione , quae in latus propelleret lapides , si illos eructaret. Haec certe calidarum aspirationum accensio innotuit aliquando, cum validam telluris concussionem subsecutus est tantus aestus ac fervor aeris, ut homines aegre spiritum ducerent.
57쪽
And Innisto terrore concussitonum cincendiorum, uorum causas tellus in sinu tbvet, horrescebat po-rema nostra Dissertati, ad mitiorum Ignium genus , quos aer hospites recipit, transferendus est sermo Μitiores autem voco Ignes Aereos, quia lichi inter illos Fulmina enumerentur, tamen ad plurimos quidem metus, sed ad paucissimos periculum pertinet reliqui sese sunt innoxii. . t
Grad. Siquidem ubicunque impressa Ignis vestigia deprehendimus vel in caeca telluris viscera 'nostrae disputationis
cursum intendimus, utique mentisaciem avertere non licet ab Ignibus, qui sponte sua citra nostrum ministerium in hoc spiracbili aere orti, lucem, ut plurimum a servoru sejungentes, in oculos ip sincurrunt, cuiusmodi sunt, quos Poeta hisce e siculis comprehensos voluit, Saltantes Capreς. Currentia Sydera. Flammae. Lancea Stella cadens Ignis Perpendicularis. Fax Ignis Fatuus Lambens Draco Castore Pollux, Cumq; Helena Tonitru Fulgur. Fulmenque. Cometa. Maur. Multa nomina, sed non multarum rerum notae plurium enim ex enumeratis Ignibus totum discrimen in figura, aut in motu, positum videtur, cum eadem sit natura. Sed ne praepostero ordine Disiertationem nostram instituamus , a tui illius Poeta: saltantes Capreas protinus insequenti S ordine r Icelendum cum potius qui nobis propiores sunt ignes, priorem in Disputatione sibi locum vendicent. Prim igitur spectandosi praebent ignes, quibus Fatuis nQmen ieceres neque eatenus ab ignium censu eaecludendi sunt, qualidus nihil ardoris exhibenti
58쪽
bent, sol duce contenti; nam ab alterutra ignis vulgaris proprietate, silve luces, sive calore, nomen fatis commota desumitur; quemadmodum inter ignes connumerantur, qui lucis expertes facultate tantum caustica sunt praediti hi ortui, illi Fatui generatim dicuntur generatim, inquam, speciei ozabulo ad genus tradueto est quippe species, quam peculiari ignis fatui nomine digitamus huic autem valde affinis est ignis Lambens. Nam Fatuus a Lambente hoc solum distare videtur, quod Fatuus, ut plurimum, nulli corpori adhaereat, Lambens vero hornmum capiti, aut animalin pilis circumfusus appareat ideo ubi Ignis Lambentiscon litutio innotuerit, de Fatui tura constabit quamvis Plinius lib. a. cap. 37 scripserit, H quoque capiti, vespertinuioris , magno praesagio circumstassent. Omma incerta ratione, ct in Naturae Majestate abdita. Grad Abigne tamen Lambenteis si res tingulas suo certo ac Proprio vocabulo nominare oporteat scintillationem secernem clam puto quando videlicet ab hominis, aut animalis corpore1cintillae emicant ut saepesvidere contingit, siquis in tenebris teles, aut equos, adverso pilo persticuerit. Sic aliger exercit
17; de equo suo narrat, Ad taphra ii usum P Cambria candi. dum tabuimus Isin tenebris, tibi'lilifricaretur , scintillas bacu.
Apposite erumpentes scintillas dixisti, ne sorte quilibet tuae maliqua animalis parte fulgens ad praeibiatem causam pertinere Intelligatur. Oppianus lib. 2. λδευτικοῦ, De Delphinis
reis infar per mare volant , ammeumque fulgorem emittunt octiῖis acut fimum. Hanc autem fulgoris emissionem non aliam intelligo, quam quae selium culis, piscium capitibus, lignis putridis
T ' fuit istintillae proprie dictae erumpant Lia vero fui
gor ille ex Delphini oculis prodeat, an ex toto corpore, qui sit sananiaeus, aspectu acutissimus , hoc est, clarissimus, am-e Oppiam verbis. Sic etiam a Amantem vestibus amictum, et duriore corpore compressiam lucere in tenebris lucemque cicuadelarum aemulari observarunt Boviaeus vi Tho
mas Bartolinus de luce hominum brutorii I. cap probi. 6. Apud Isidorum lib. 16 cap. 13. Carbuncula α, quod sit ignitus ut carbo, cujus fulgor nec noete vincitur luc r
erum tenebria adeo ut flammand oeulo, vibret te in .
59쪽
. Chryselampis ex auro, & igne vocata gemma, aurea enim est die, nocte ignea scit si quid huiusmodi observatum reperituri Nihil scilicet hinc eruitur, nisi lucem corporibus ipsis in hae remtem esse aspectabilem in tenebris , quia luce diurna obruitur: sicut experiri quilibet potest, si carbones ignitos soli exponat;
tum in locum obscurum eos inferat prius enim vix accensi oculis apparent, deinde eorum fulgor cernitur. Caeterum non radii tantsim optici, quos oculus excipit, quandiu lux ipsa manet,sedo scintillat ex animalis corpore aliquando prosiliunt, iontinuo evanescunt, fere quemadmodum cum hilice excutiun- rura ut contigit puero Jenensi , cui, ut narrat Libavius lib. r. De origine rerum , detraeta per occiput interula scintillas copiosas una detersit. Grad. Huic si addas puerum alium Romanum duodennem, qui Alexandro Tassisno teste lib. s. quaest. 36., friectione scintillas ε capillis proliciebat, eiusque caput Olcbat sulphur, quodam odore suspicionis senties non omnino disterre scintillas huiusmodi ab igniculis e silice, aut e crystallo, aliove lapide pretiosis,
chalybis percussione excussis , quos non raro sulphureum od rem manifesto emare experimur. Ut tamen pueri illius caput deprehensum fuerit olere sulphur, quo abundaverit, hoc ad Idiosyncrasam referendum eit: siquidem neque omnes scintillae e silice excussae sulphur omnino redolent esto, sulphurispa ticipes sint, cum vina incendendi obtineant Scintillas vero ex animalis alicujus corpore prodeuntes incendium excitasse nus quam legi, nec unquam audivi. Quapropter illas citra accennonem, ut Hurimum saltem, prosilijsse crediderim, sed spirutum sali volatili mistum , ex cutis meatibus frictione apertis, prodiisse una cum pingui vapore , cui complicatus , motu porrees ionis & contractionis , lucis speciem exhibuerit musccontinub perierit dissipato vapore atque spiritu: nam, sicut alias in lucernae flamma observavimus, non lucent igniculi a vapores uneti. Ideo licet calidas particulas plurimas antimalium coi mraemittant, illae tamen non semper lucent, quia vel nullo pinguiusculo vapore continentur, vel nimis tenui, Vel praeter modum cras , ita ut vibrare se nequeant. Nihil igitur habet ostenti ex Alexandri acrius pagnantis capite scintillas emicuisse; nemo enim nescit in aestuantis animi contentione, quam comi'tetur corporis labor, e capite phires spiritus consertim erum pere, atque hurnorem in vapores resolvi, cum multo sudore caput manat; nam cic saepitiae aliquorum capite, ob aestivum
60쪽
calorem fumum ascendere videmus, atque, si speculi aciem. ponas, illud infici manifesto videbis. Μaur. Si itaque huiusmodi spirituum, atque satium volatilium, cum pingui Vapore complicatorum eruptio fiat non separatim&per intervalla, sed con)unctina, quasi ex uno eodemq; loco prodeant, iam non scintillarum, sed uammae species apparebit. Hoc Lucio Martio concionanti contigisse putandum esF, cui fusam e capite flammam scribit Livias in Valer.Max lib. i. cap. 6. Hoc Tiberio, cui vestimenta mutant tunica arderes fabi, ut habemus apud Suetonium in Tiberio cap. 14. Hoc Antonio Cian fio Bibliopolarii fano, qui, sicut narrat Licetus de Mon
1trorum causis lib. 2. cap. 28., cum lineam subuculam aristiorem, quam pro corporis mole, exueret, flammas e dorso brachnsvi Cum crepitu, magno totius familiae horrore, efflavit Peculiaris autem hic filii crepitus erumpentis flammae, fortasse quia dirio Lati compactaecutis temperies angustos meatus adinittebar, qui, licet indusis tritu dilatati, miniis patebant, quam ut multi
spiritus simul cum vapore rarescente, nulla vi adhibita, libere&sine tumultu exilire possent; ideoque cum explosora erupe runt flammulae ex angustis poris. Dand Ego an non multo studio rogandus essem, ut assem tirer opinanti aliquam fieri accensionem, cum primam sulphvrea atque nitrosiae particula libertatem nancisci possunt e curis meatibus erumpendo, vaporisque aquei guttulas calore inflatas dissilire, atque crepitum edere. Sic videmus aliquando ex camdelae lamma similes crepitus audiri, si fori materiae ardenti aliquid alis fuerit admistum , aut et lychnium antequam cera esse bo indueretur, non fuit persecte ab omni humore aqueolit erum Hu)us sententiae atque opinionis participes esse nonr nuetis , si mihi liceat pace vestra, Xponere sero totidem vos his, quae de Matrona Veronensi narrat EZcchiel de Castix, po
hea Petrus dictus, in libello de Igne Lambente, Mastis tu at h. Hariolino de luce hom. Harui lib. I. cap. 19. Erat illa et als consistentis corporis habitu mediocri, universalis temper, turae calidi humidae, hepatis calidioris sicciorisque, ad que Duiolo troque sanguine abundantis, ab innato fervore adu- isonC, aetate proportionata, Manimi moerenti spathematis vo ementinus procreato reliquis coctionis , it ae in sensus in strumentis caliditate insigni humore non pauco exuberantibus
unisu compaeta totius temperies. Huic Itrona , quoties levter linteo corImo tangeret, scintilla: inobus copiose nossu: bant