장음표시 사용
51쪽
PompeiuS, . . pugnam committere dubitans, militum clamoribus, proelium deSiderantium, invitus odii,
sic eos allocutus . . . . Placet haec tam prospera rerum
tradere Fortunae gladio permittere mundi discrimon 'V ) nexu apparet Pompeium limere casu imperium
Et gubernatori quaerenti, quae litora peteret, Pompeius post cladem fugiens ishoc Solum toto, reSpondit, in aequore Serva, ut sit ab Emathiis semper tua longius Oris puppis et esperiam pelago caeloque relinquas cetera a Ventis comite pignusque recepi depositum tum certus eram quae litora Vellem nune portum Fortuna dabit 't)Hic certe ortuna Si caeca MI S. In Pharsalica pugna milites recordantur hostes SSe Suos ipSorum cognato familiaresque: Vulnera par optat, par terrae sigere tela, ac pura Servare manuS. rapit Omnia eaSUS, atque incerta lacit quos vult Fortuna nocentes.' δ)Ε epitheto incerta et verbis antecedentibus datis patet, poetam hoc loco casum sine ratione agentem in animo habuisse. Pompeius autem ipse aliquomodo dubitanter sic Fortunam compellat
. . . . non tam caeco trahi Omnia cursu,
teque nihil, Fortuna, pudet. )His tribus locis igitur negare non possumus, fortunam
significare rerum Ordinem fortuitum Sive caecum eaSum. Fatum .ipo tun, Ceterum notabile St, poetam cum dubitanter senten-
ponuntur ita de rerum adminIStratione Stoicorum et Epicureorum inter se opponit, non satum et Ortunam commemorare, sed altera alternatio sic exprimitur 1 Phars VII 107.
issive nihil positum est, Sed Fors incerta vagatur serique refertquo vices, o habest mortali casus. λ)neque Figulus fortunam commemorat, his verbis sonsentia picurea allata haut hic errat, ait, nulla cum lege per ovum mundus et incerto discurrunt sidera motu. quod argumentum est poetam ortuitam si fortoni incortam non assimilasse neque sortianam et satum ut notionos inter se oppositas sibi uixisse. Salis mirabile igitur quod scriptor satis clarus in Senimma i0pere delectationis, sed oliam ori orum lotio ' 46u6φ' ''' ' deceptus, ortunam ridem in sortem esse putavit sud0perae pretium est eius ipsius orba afforro. 'ἡLucanuS-,' inquit, deos Graecorum sexclusit cuius rotei gratia agere debemus. Unumquemque deorum ab Vergilio et vidi ex Homero Sumptorum taedebat, Statio excepto, cui Semper dei opus erat, ut originsem divinam capillorum eunuchi aut ortum platani amicorum exponeret Uuid autum Lucanus in deorum locum substituit Fortuna Quam lepide inuentum Fortuna dea St, quae causas remm gestarum exponere pernil est do se machina semper adhibita ab iis, qui non res intimas, sed modo ab exteriore parte videant, dea, quae Semper compensans et expians vilia et stultitiam hominum, eos in proeliis superiores aut victos discedere facit quam doam allornis vicibus Lucanus ago Pompeii et Caesaris, aut stola pudica Corneliae, aut tunica libidinosa Ciseopatra induit Fortuna est quasi meretrix impudica, quam omnes milites vicissim amplectantur, est quasi ille runcus sculnus deus sactus a labro, qui merdis albis corvorum inquinatur '. 1 Phars. II 12 Vocabulum silars' modo hic et IX: 126 oc
52쪽
Fortuna idem a fatum significat. Rententiameit-landit.
Nihilominus illa Fortuna saepius rivalis et aemula deorum in rebus gubernandis eXStat Dei et Fortuna alternis in Scaenam prodeunt, prout metrum desiderat: plerumque a dactylo aut pondeo pendet, num Lucanus deis
an sat fidem adhibeat. t plerumque Fortuna nobis Seos sert, plus quam alii dei invocatur et plus tumultuatur. 'Num quis hodie hoc iudicium, quamvis lepide et ro- vera rancO-gallice prolatum, amplexabitur ' escimus
quare ille auctor clarissimus nostro Oetae misero tam insenSu Sit, quem per totum Opus convicii insectari non satigatur, Sed Vehementer negamus, accurata inquisitione instituta, Lucanum Oetam fuisse tam satuum, ut in carmine altiora spirante, non in comoedia auribus plebis apta, Simul duobus numinibuS, prorSu inter se repugnantibuS, rerum administrationem attribuerit. Immo ero iteramus, e locis iam supra laudatis luco clarius patere Fortunam ubicumque in Pharsalia, tribus locis exceptis esse aut salum ipsum ut eam perSOnalem depictam, aut quasi ministram, sati decreta XSequentem.
Antequam hoc etiam accuratius demonStremuS, etiam opini satis mira auctoris Brittanici commemoranda est, i)aliqua dubitatione quidem sic expressa: Si Sententiam satis audacem asserre ausim dixerim philosophiam Lucani dubitantem eius ancipiti sententia de rerum adminiStratione Xpressam esse Mihi salum et ortuna notiones Stoica et picurea videntur salum impersonale est, deis praeSumptis, Fortuna quaSi persona inducitur, ut reliquis deis valedicatur. Nil mirum igitur, si perraro aut numquam in Pharsalia inter satum et Fortunam distingui potest sunt duae informationes diversae eiusdem rei. VNon ita patet, quid auctor doctus dicere velit si salum enim et Fortuna dein significant, ut nobi quoque Vi
detur, non expedire poSSumuS. quo modo Fortuna Sensu Epicureo, caeci caSus, accipienda sit. Sed etiam scriptor Brittanicus vidit, satis absurdum esse, si Fortuna in Phar- Salia pro casu accipiatur. Quaeramus igitur, quo modo satum et Fortuna Simul Quo modo For-
commemorata, Inter Se cohaerere 1deantur inter se cohae-
Caesar Rubiconem transiturus, Plutarcho auctoro, ex ' '' clamavit hale iacta esto ' Lucanus autem, tali Opportunitatu sati et ortuna inducendae non praetermiSSa, haec verba ei tribuit is Hie ait, hic pacem temerataque iura relinquo te, Fortuna, sequor. Procul hinc iam laedera sunto.
Credidimus satis Utendum est iudice bello.
Caesar igitur, eratne homo tam stolidus, ut continenti Spiritu duo numina plane abhorrentia memoraret Immo perSpicuum est fortunam nihil aliud esse nisi favorem sati diserte dicit se semper satis credidisse, atque etiam
Alibi illa numina idem rei studere videntur: nam Caesare patriae bellum civile inserente Romamque petente, sata rumpunt cunctas pudoris moras, Fortuna autem laborat ut motus illius nefarii ducis iustos reddat. Alio loco rursus ambo in scaenam prodeunt, utrumque Sua parte agenS. Summo terrore Romae regnante propter CaeSarem appropinquantem, aliquiS, arti Con- Solandi peritus, ut videturi magno timori exempla Sic quaerit: Non EOS, inquit, motus tum fata parabant,cUm DSi eutonicos victor Libycosque triumph0SeXSul limosa Marius caput abdidit ulva. Stagna avidi texere soli laxaeque pallideS dep0Silum, Fortuna, tuum. V )Fatis igitur agentibus, res Romanae mutabantur O-VuSque motu parabantur. quibus Marius in exsilium
53쪽
philSUS est. Tum autem Fortuna illum unum hominem in paludibus depositum tuet Ur. Fortuna his locis igitur rebus et negotiis uniti hominis, satum magis toti generi humano OnSulit. Caesar autem in Aegypto in sumna periculo versante, eius Fortuna cui lato tot hi Ae rypti In ignat ), Ri b co evidenter ortuna et fatum sunt duo insor malione eiuS-dem rei,' Sed satum impersonale, Fortunii terSonaliS lingilii P. Saepius autem Fortuna quasi ancilla sati idolur, eius
mandata coniicion aut in inora negotia, a salo im Iler- secta, ad sinem perdueenS. Cato e. g. Fortunum liΓOCallir, si ipse salis in aliena iura venerit, ut sumn victor milet, lualis Iuba uerit. 2 Pula luitur, lato CurSuni rerum disceri iente Fortuna in re ni in Ori momenti, nempe quali victo suturus Sit, OSSe OnStituere. Alibi rursus Fortuna fatim auxilio senit. Nam pugna Pharsalica commissa, Fortuna non diu. , rerum tot pondera VertenS,
abstulit ingentes, sat torrente, ruinaS.' δ)Ε Pompeio satis deiecto acieque fugat O , Ortuna tamen
non omnes ministro abstulerat.
Massilia Caesari resistente, fata En Ontur ' ita ut DP tuna, Properan unum virum' nempe CaeSarem, si toti mundo imponere , statim aliquot dies peribat. )Sed irnprimis alius locus notabilis est, ubi Ent ni in Lucani perspicua sit. Curio, legatus Caesari in Asriin,
3 - VII 504. Postgate pro abStillit' coniecit abStinet ' pro pondera' et . I Onitere VergenSV, Sic X plicanS: Fortuna, quae tot rerum pondere impulsa nutabat, fati ruentis et Omnia secum trahentis violentiam non amplius continere potuit Tralatio est a mole redundanti a fluvio victa et aquas iam per se immittente. Cf. nem08. 1886 g. 440.
Fortuna deceptus et occaecalus ab amicis monetur, ut a dolis Africanorum caveat Sed ruStra, nam leti fortuna propinqui tradiderat satis iuvenum. Genetivus leti a fortuna pendere videtur, quae eSt tuaSi Parca Sive Or peculiari Curionis. Poeta autem 'iane fortunam oluasi sati ancillam sibi singit, quae victima Seleel a domino Suo tradat. Et Pothinus nesarius satelles Ptolemaei dat conSilium doniin ut Pompeium prodat sedat poena laudata deS, cum sustinet, tuquit, quo Fortuna premit satis accede. V )Non licet igitur lio mini resister Fortunae, sed satis cedere debet. Suni nonnulli alii loci, ubi salum et Fortuna una Commemorantur, sed Fortuna ibi aliqua ignificatione peculiari adhibetur, de qua paullo OSt.
Ex his omnibus locis sequitur primo ut OrlUna in Qualis igitur For-
l liarsalia sit vis cogitans, rerum curSum a Se OnStΙtUlum depingatur.
nonnumquan iam antea per signa hominibus SignificanS. dea personalis, humanis assectibus praedita resque imprimis minum singulorum curans Secundo ut Fortuna et sal uni iluamiluam rei natura notiones plane inter Se abliorren leS, apud Lucanum numquam inter Se PVgnent, numquam collidant, Sed semper idem Studeant, idem volt atque idem nosse ' Videantur. Neini latet uiam ob rem io et ad tam mirUm inVen Quam ob rem
tum, ut Fortuna quasi sali ancilla depicta It coniugerIt dueatur.
Dei ipsis, agentibus et intervenientibus, reiectiS, Omni- Die potentia lato tributa, poeta Statim intellexit, meram notionem philos )phi eam ut deum personalem inducere esse Salis frigidum nillilo minus ingenio rhetorico et HiSpanienSi optae pus erat aliquo numine, quod inVO- care et Obiurgare posset, et in quod culpam Pompei peS-Sumdati liberaeque reipublicae amissae conferret, ita ut, hominibus in vita quotidiana sine magno aut ullo dis-1 Phars GV 737. 2 Phars VIII 485.
54쪽
crimine de suo lato aut Ortuna loquentibus, Fortunae modo partes sali tribueret, lodo quasi ancillam, iussalat conlicientem induceret.
nan assimilave- ut USum Vulgarem mittamus. iam Vergilius ambo vocabula uno VerSu me ullo discrimine adhibuit, hi verbis uandro, conditori Romanae areis trit, utiS seMe pulsum patria pela tque X trema Sestuentem fortuna nini potens et inelii tabile fatum hi poSuere locis. Manilius autem de Carthagino deleta exclamat is Hoc niSi fata darent, numquam Fortuna tuliSSet. V*ὶ
quo loco Fortuna igitur a sat pendet. festat ut quaeramus, num quid dei In I lunam On-Stituendam Valeant, necne. uae Sane, primo Spectu, apud alium auctorem Satis mira luaestio esset Si vero OnStat Fortunam esse satum perSonale, satum autem a
deis sive dein constitui atque Ordinari. sequitur italiquomodo certe Fortuna cum deis cohaereat. El Ontra, carmine patet eo Fortunam gubernare, no-Vum argumentum erit satum et Fortunam promiscue a poeta adhibita SSe. Nonnumquam Fortuna et de miro confunduntur. Ille homo mS, CorduS, qui corpus Pompeii humat ad Si pero satur: Non letiOS petit cumulato tur sepulchra PompeiuS, Fortuna, tuus. V )Ptolemaeum poeta iratus Vocat pudorem Fortunae Crmlenque deorum V, et saepius a deis alio de Fortunae actionibuS OScitur, culpaque Fortunae in deo consertur Militibus Caesaris et Pompeii invicem in HisImnia amicitiam conciliantibus, Sed postea se in vi Cem Persi-dl0S Interficientibus, illii facinus nefarium Fidei crimen
datur quod, Si Fortuna fecisset, summum odium inde OS Bllulisset riet quae Fortuna deorum invidia caeca bellorum in nocte tuliSSet, se ei monstra fides. V )Εt molliana Casesarem deserente Sed rurSu redeunte,
Pompeiu autem soli erat, quamdiu dei propitii erant, deis lamen inimicis saetis, Fortuna, quaSi eorum dele
Milite Caesaris pioque putant Fortunam a dei pendere, nam Caesari summis periculis ex Italia redeunti, post illam noctem memorabilem, si obiciunt temeritatem, qua favorem deorum in discrimen et beneficiisque abutatur -Τantum quid numina lassas'
sufficit ad selli summam lavor istes laborque Fortunae, quod te nostris impogit arenis' ' δ)CaeSar autem Fortunam et deos eodem loco ponere Videtur, Sic piscatorem paventem, qui eum parVO naVigi mare Adriaticum turbulentum transvehit, adhortaluS Sola tibi cauSa haec est iusta timoris,
Vesitorem non OSSe tuum, quem numina numquam
deStituunt, de tuo male tunc Fortuna meretUr, eum post vota venit.' ε)Alibi rursus, Fortuna ut ministra deorum, COI Siliadis Ple decreta divina conficiens, depingitur prorSUS Ut alii locis supra laudatis est sali ancilla. Nam Oraculum PSthium, recusans itura aperire, rogat Oel nUm On-Sult taceat, utra ortuna annis labentibus concilia prae- deStinata perliciat, et Brutum Cassiumque ultore reipublicae alserat. y Fortuna luOiliae deis, qui provident ne
55쪽
patria angi ii ne siti Pompeii maeuli tur, ' hoc nosas ah ItBlia removendo morem Orit. In loco aut m num Ela inter se partiri videntur: nam militibu Caesari Silvas sacras MassilienSium caedentibus ineolae gaudent, Opinante deo non impune laedi CaeSarenti lue punitu POSeSSe Sed poeta ipse summa animi portur halion OXClamat . . . . SerVat multo Fortuna nocentes et tantum misseris irasci nim)ina possunt. V Fortuna igitur homines Si urato impigrOSilue, Uuli SCdeSur Si, SerVat, etiamsi noxii sunt; Sed dei, avidi Victim Brum, miseros et timidos, a Fol 'luna deSerlOS, PeSSumdanti Ubicum ipto igitur Fortuna et de una OmmQmOPRntur, hoc uno loco excepto, ill Ii ab iis gubernari, aut ii SpraeSto SSe Videtur e quo igitur rurSu Ses luitur, utili locis Fortuna casus non esse possit, Sed ali luod genus sati sit, ut iam supra demonStralum St. Quam ob rem autem poeia tam ni ire Ortunam Cum dei coniunxit Satis probabile est eum etiam hac in reuSui Vulgari consentire. Homines ortunam in re habebant, Vim Obscuram omnia regentem i ii autem Orlunam constituerat Statim homines, vetere SuperStitione
imbuti, confugiebant ad deOS. ii. . thise. Sed rit, ut datum, etiam Fortuna permullis signi li
Cationibu In Pharsalia occurrit. Si ponitur ae plSSIme Pro SueCeSSU SiVe prosperitato, tua sententia etiam deopriori fortuna V agi potest. Pompeiu e. g. multum re
debat priori ortunae', et Afranius etiam VictuS, inter priorem fortunam et novos casus' se sortem praebuit ). Cato autem, illa nobilissima et pulcherrima rationesunebri habita, Pompeium Sic laudat: CaSta domus luxusIue carenS, Corruptas lue num tuam sortuna domini.
Salis motabilix sunt verba quibus . poeta Virtutem Singularem Catonis laudans, contendit omnia illa acta fortia et splendida antiquorum temporum reVer magiS
sol luna sive rebus secundis tribuenda SSe. Si eri magna paratur
fama bonis et si successu nuda remoto inspicitur virtus, quidquid laudamus in ullo mulorum, Diri una fuit. V )Alilii fortuna significari videtur eventus rerum aut dignitaS δ) nam mi Annapus aliquod verbum deSiderat, statim sati aut sortunae auxilium inVOCat. SaeliiSsime agitur di fortuna alicui propria, cum geneti VO ut pronomine OSSeSSivo coniuncta, quibuS loci fortuna aut pro dea personali aut pro SucceSSU accipi potest: nam vocabulum inter utramque Significalionem ulni. Antii pii. ut motum AESt, unum quemque Virum Suum Fortuna, quasi
gen Ium vitam curantem et dirigentem, habere putabInt eomitans.
ViciSSim Caesar et Pompeius maximam fiduciam in Fortuna qua Si goni suo collocant ). CaeSar, e . . illa nocte memorabili transvehitur in Italiam sola Fortuna comitatuS. ab ea summis in periculis relinqui Videtur, Sed tacta tellure, Fortunam suam recepit e). Milites irati et editiosi Caesari palam obiciunt. Iuod merita ipSorum non agnOSCat, Sed omnem gloriam, ipSOrum virtute surtam Suae Fortunae tribuat ). Sed admodum apta ad miserationem movendam Sunt
Verba ipSius Pompeii, post cladem Lesbum fugienti ad
56쪽
Cuius significationis plura exempla Occurrunt, quam asserre iuvat i). His locis igitur poeta, Fortuna ut ea aut genio alii luem comitante informata, plane cum sententia vulgari con Venit etiam nos Saepius loquimur de nOStra fortuna. 'in uni VerSilm, pini Vulgaris de Fortuna term ullum apud poetam Valuisse videtur, mire confusa et miX lucum notionibus philosophicis.1 Phars. III: 169. V:302. VI 547. VII: 601. VII 649,
duid Lucanus de Divinatione, de Prodigiis,
de raculis Senserit. Num Lucanus de divinatione Stoisset. - Sententia Stoi
corum de divinatione. - Lucanus res futura praenOScipOSSe putat. - Qui prodigia mittant. - Divinatio apud Lucanum. - Lucanu Saeptu oracula commemorat. Oraculum Iovis Ammonis. - Quo modo verba Catonis accipienda. - De somniis in Pharsalia. - Necyomantia in Pharsalia. - Quid Lucanus de divinatione etc. Senserit.
In capitibus antecedentibus demon Strare Conali SUmUS, um Lueanus poetam, plod a Deo salumque pertinet, Stoissare. Si g .: ἡ '' autem apparuerit, Lucanum summam idem divinationi oraculis ominibusque adhibuisse, EpicureiS, Scepticis aliisque scholis philosophorum cientiam futurarum rerum negantibus et deridentibuS, maximum argumentum erit Nostrum etiam hac in re, in summis certe, eaStra Stoicorum petiViSSe. Quippe cum Stoicorum doctrina de sat arctiSSime eo sententia stoi- haeret divinatio. Sic enim argumentabantur, est Quinto, ἡ 'μ', Ciceronis fratre, qui doctrinam Stoicam essendit Si omnia, quae fiant, sat praedeStinata Sunt, nec quicquam factum est, quod non suturum fuerit, equitur ut ObServatione notari OSSit, quae re quamque cauSam plerum
que consequatur.' Et alibi dixit ille Quintus: Ut in
1 Cic. de Divin. I 5, 126. I e doctrina Stoicorum, quod ad Divinationem pertinet, sequimur hos auctores: C. Wach smuth: Die Ansieliten de Stoiker uber antili undDaemonen. meri. 1860.
57쪽
seminibi is vis inest earum rerum, quae ex ii progignuntur, sic in causi conditae Sunt e suturae, qua esse futuras aut concitata mens aut Soluta Somno cernit aut ratio aut coniectura praesentit. se Haec quidem et quaedam eiusdem modi argumenta, cur sit divinatio, ducuntur a salo. Divinatio aulem iis maximo argumento erat, deo eSSerebusque humani consulere, ut Cicero ad fratrem dixit se Arcem tu quidem Stoicorum, inquam, Quinte, defendis, siquidem ista Sic reciprocantur, ut, et si divinatio
sit, dei sint, et si dei sint, sit divinatio.' 'Etiam hac in se Stoici placita philosophorum opiniOnibus vulgaribus accommodare Studebant. Non enim, ut vulgus δ), credebant deo per miracula hominibus quibusdam res sutura aperire, Sed docebant esse duo genera divinationis, unum quod particeps SSet artiS, alterum, quod arte careret illud genus est divinatio per extiSpicium, OnStra, fulgura, Signa coeleStia, aStrologiam, hoc per omnia aut vaticinationes. ε)Stoici igitur persuasum habent, Omnia cum sat stant, Si quis mortali p0SSit SSe, qui colligationem causarum omnium perspiciat animo, fore prosecto ut nihil umsallat. Qui enim teneat causas rerum suturarum, idem neceSSe S Omnia teneat, quae sutura sint. Quod cum nemo acere nisi deus possit, relinquendum est homini, ut ignis quibusdam consequentia declarantibus futura praesentiat' etc. ). Quam multum autem revera ab opinione vulgari receS-Serint, iam e Senecae verbis hicet: Νimis illum deum otiosi im et pusillae rei mimistrum facis, Si alii Somnia,
E. Zellers Philos de Griechen. III. Ig. 336-345 O. eine: Stoicorum de fato Doctrina ag. 49-52. F. Ogere au System Philosophique des Stoiciens. g. 256-259. 1 Cic. de Divin. Ι 56ci 128. 2 Cic. de Div. I:6: 10.
aliis exta disponit ista nihilominus divina Ope geruntur,
sed non a deo pennae ViUm reguntur, nec pecudum viscera sub ipsa Securi sormantur. Alia ratione fatorum series explicatur, indicia ventur ubique praemittens, Xquibus nobis quaedam familiaria, quaedam ignota sunt. Quidquid sit, alicuius rei suturae Signum Si sortuita,
et sine ratione Vaga, divinationem non recipiunt. Cuius rei ordo est, etiam praedictio est. V etc. Supra iam dixerat , , HOC autem inter no et USCOS, quibus Summa persequendorum fulminum est Scientia, interest. Nos
putamus quod nube collisae Sunt, ideo fulmina emitti. Ipsi existimant, nube collidi, ut fulmina emittantur.' p)Satis mirabile ut fides Oraculorum minumque animiS
Romanorum inhaeSiSS Videatur, nam fere omne rerum
Scriptores, quamvi alii in rebus increduli, tamen signa et prodigia commemorant quin pS Tacitus, qui maxime a superstitione abhorret, miraculo aliquo narrato addit, ut conquirere sabulosa et siciis oblectare legentium animos procul gravitate coepti operis crediderit, ita vulgatis traditisque demere idem e non audere. δ). His igitur praemissis, Videamia num Lucanu quoque
fidem divinationi prodigiisque adhibeat.
In Pharsalia saepissime prodigia, mina, Oracula, Om Meanus res su-niaque commemorat, et diSerte mirmat homine res .... l . ' suturas scire OSSe. Cum enim milite clamoribus proelium poposcissent PompeiuSque invitus pugnam Pharsalicam committere decreviSSet Fortuna Venturo CaSu Sper multa nota prodere non abstinuit totus aether venientibus obstitit, Signa vi Sol revulSa lacrimi rorant,
victima ab ara fugit, multisque aliis prodigiis enumeratis rogat poeta
58쪽
hquid mirum populos, quos lux extrema mariobatlSmphato trepidasse metu, praesaga malorum si ala mens homini sest. Q)Εtiam in terris remotis, in is ganeo colle haud procul a Patavio, aliquis augur e signis aliquid diri sieri sontila disSimilem certe cunctis suos explicat git Thossalicum natura diem: si cuncta perito augure mens hominum coeli nova signa notasset, spectari toto potuit Pharsalia mundo Haec omnia plane cum Stoicorum placitis conveniunt qui animo qu0rundam permotos cernsero osso conson
quae alibi 'ocis rem0lissimis, si unt. Etiam initium belli civilis multis ignis nuntiatur, eique irati, ne qua spes mente trepida levet, suturum aperiunt, et prod s
terras, aethera, pontum implotis
Nam polus flammis ardet, cometes, qui imprimis
apud antiquos et etiam hodie apud populos barra)
mala in mari videbatur, apparet, fulmen micat per coelum serenum, Aetna ignea numina eicit, is nisaue ara
VPStali exstinguitur. 5 inem)que arae Quis autem illa prodigia mittit ' Potita minimo dumtat, nam minibu narratis dixit: Iamque irae patuere deum manifesta tu belli Signa dedit mundus. V )
quae Oelae argumentum Sunt ira deorum Sed tum
per 'reve tempus 40eta castra Stoicorum deserit. et
dolore tantarum calamitatum, quae instare videbantur commotUS, Selentiam futuri sexsocratur: Cur hanc tibi, rector Olympi sollicitis visum mortalibus addere curam 'I OSCant Ventura ut dira per omina clades '' )l Phars VII 185.
Mirum quantum illa verba cum sententia nostrae aetatis conveniant, SSe Summum bonum res futuras huius vitae miSerae neScire. Sed parum Stoice dictum St, quod optime demonstrat opiniones Lucani saepiSSime luctuare, cum m0do philosophiam ampleXatur, modo deserit. N0n modo per prodigia res suturas aperiunt dei, sed Divinuito V idm X i victimarum fulminibusquo voluntalom suam ' ' ' 'μ' signi sileant ). Multis versibus Lucania narrat, quomodo Arul S, haruSpe ΤuScuS, Romam arceSSituS, fulmini Sedoctu motu venasque calentes si brarum et moniliaS volitantis in aere pennae, V p urbem lustraverit, Victimam Sacrificaverit, exta inspexerit, peSSimaque Signa acceperit. Tum Figulu astrologus, cui cura deos Secretaque coeli noSSe suit, ' e stellis maxima mala praedixit. δ)Erichtho quoque astrologiam agnoscit, Sed iactat Suam artem etiam siderum potentiam posse Superare ). Statim in oculos incurrit, Lucanum, qui omnibus de rebus dixinis tam saepse dubitet, do hac futuri scientia numquam ullum verbum dubitans in medium proserre, plod argumentum e silentio apud talem poetam maximi momenti St, Satisque probat eum firmam idem divinationi adhibuiSSe. Neque oracula memorare mittit immo Origine oraculi Gethu, Delphici tradita. permulti verSibu narrat, AEUO modo iub sit Appius Pythiam sciscitetur Illo vir fortis enim SoluSI Quo m0do tibici hanc divinati0nem explicent, e verbis Ciceronis patet: Sed n0 placet St0icis, singulis iecorum fissis aut avium cantibus interesse deum neque enim decorum est nec dis dignum nec fieri ullo pacto p0test; sed ita a principio inch0atum esse mundum, ut certis rebus certa Signa praecurrerent, alia in extis, alia tu libris setc.' cf. De Divin. I 5T 118 cf. Senecam supra laudatum. 2 Phars Ici 587. 3 Cf. Phars. 589-672. f. etiam acit. Ann. VP 22. Ceterum plurimis m0rtalium n0 eximitur, quin primo cuiusque ortu ventura destinentur.' Quae verba aciti demonstrant quam magnam fidem vulgus primi saeculi p. C. n. arti astrol0giae adhibuerit. 4 Phars VP 607-10.
59쪽
in ancipites metuit descendere eventus . quam ob rem Delphica penetralia salidici Phoebi multos per annos
Τum poeta quaerit, quae vis divina Sthiam spiritu asilo incitetquo ad sutura hominibus Significanda. Iam
Supra capite primo, demonstratum Si hac in re exponenda Lucanum Omnino cum Stoicis convenire: nam suspicatur illam vim SSe magnam partem IOVIS, COI nexam aetherio Tonanti.' ' Ubi virgine pectore conceptum est hoc numen, humanam serien animam, Ora
Hactenus omnia vere philosophica, sed dolet consterio qua, sequuntur, magis comoedia Plautina, quam carmine res graves canente, digna SSel Et Statim apparet unde haec discrepantia. Cum enim Summopere poeta' cavisset, ne deis vulgaribu cum hominibus agentibus inductis, in probabilitatam peccaret, ipS hac in re
certe normam artis poeticae violavit, iis rebus in praesenti tempore narratiS, quae Omnino cum Sua aetate pugnabant . idque eo modo, ut prorSu carmine dignum I . Appius enim oraculi im consulturus, Sacerdotem templi
nemorumque receSSUSV, curis vacans, ambulat. Post tam longum lium minime puellae rursus illum laborem Suscipere libet, non magis quam puer libenter in Scholam revertitur, Sed conatur, ut mos S mulierum, Appium cassa fraude ab ardore futura noscendi absterrere. Frustra autem, nam dolis virginis delectis, misera puella passis crinibus, et insula ornata, in temphim impellitur; sed etiam tum saliere conatur . nam in prima parte templi resistit et furore simulato verba icta quieto pectore reseri. Ium Appius furibundus, quod se idibrio
haberi animadvertit, virgini poenas meritas minatur, nisi antra 'acra intret uinis perterrita ad tripoda confugit et insueto pectore numen concepit, Appolline post tam muli saecula vali Se ingerente. Demens per antrum bacchatur, horrore repleta: Sed parum iuvat, nam non omnia, quae Scit, prodere licet. At post omnem illam rabiem aesanam, gemitum maeStum ululatumque ΑΡ- pius nihil aliud comperit nisi hoc, quod bellum civile vitaturus et quietem Euboeae obtenturus sit λ) Nonne poeta sero locari videtur, mira narratione de fraude et dolis Pythiae tradita, omnino a gravitate et maiestate oraculi abhorrente' 'ttamen bene notandum poetam, qui tam saepe dubitet, neque hic neque in Sequentibus potentiam et emicacitatem oraculi in ullam dubitationem vocare. Immo oraculum summis laudibus extollit talibus verbis,
qualia vix a Lucano XSpectaremUS. -Ηoc tamen expositum cuncti nullique negatum numen ab humani s0lum se labe furoris vindicat haud illic tacito mala vota Susurro concipiunt nam si Xa canens mutandaque nulli mortales Optare Vetat
nostra carent maiore deum quam Delphica sedes quod Siluit, p0Stquam reges timuere futura et Superos eluere loqui.' p)Sexto Pompoto autem, silio patre indigno, qui Stimulant metu sati curSu praen0Scere cupit, crimini dat, qu0d tripodibus Deli et antris Pythicis oraculoquo Dodonae pretiS, et coelo Servando Sideribusque inspiciendis abstinenS, aut si quid tacitum sed fas erat,' )maveli. arcana detestanda magarum conSulere aperte igitur divinati legitima et laudanda opponitur diris et
60쪽
nefastis secretis artis magicae. Ium exlum illudsens, addit poeta ironico:
.,miSeroque liquebat, Scire parum Superos. )Neque minore religione o oraculo Iovis Ammonis agit Milites enim Pompeii Catone duce, per deserta Africa iter facientes, Catonem orant ut illud oraculum d suturo consulat Verba Labieni, maximi hortatoris scrutandi voce deorum VentuSV, quamquam aliS multa. digna sunt quue alterantur, quod Sententiani vulgarem optime X primunt. OSOr Obtulit, inquit, et sortuna viae tam magni numinis Ora consiliumque dei tanto duce possumus uti per Syrtes bellique dato cognoScere caSUS. nam cui crediderim Superos arcana daturos dicturosque magi quam an et vera Caloni' certe vita tibi semper directa SupernaS ad leges sequerisque deum datur ecce loquendi cum Iove libertas inquire in sata nefandi Caesaris et patriae VenturOS Xeute OreS quaere quid est Virtus et posce exemplar honesti.''-ὶ Summam admirationem movet responsum Catonis ille
imbutus erat, et magi rationem vitae ad eiu philOSO-phiam instituerat, ille Cato totidem verbis oracula pernit, omni auctoritate iis abiudicalal Locus est concelebratus et omnibus temporibus ab unoquoque laudatus, e tota Pharealia sine dubio claris- SimuS. Quamquam Supra, ali neXu, partim iam laudati sunt, liceat hos verSuS, ei Spicuitati cauSa rursus hic asserre. Cato reSpondet sequi quaeri, Labiene, iubes an liber in armis occubuisse velim potiu quam regna videre'
an sit vita nihil, ut longa an disserat aulas an noceat vis ulla bono Fortunaque perdat opposita virlule minas laudandaque velle Sit Salis, et numquam SucceSSu crescat honestum' scimus et haec nobis non altius inseret Hammon. haeremus cuncti Superis, temploque tacente nil agimus nisi sponte dei nec vocibus ullis numen eget dixitque semel nascentibus auctor luidquid scire licet steriles nec legit arenaSut caneret pauciS, merSitque hoc pulvere Verum: estque ei Sedes, ubi terra et pontus et aeret caelum et virtus. Superos quid quaerimus ultra' Iuppiter Si qu0dcumque videS, quodcumque OVeriS. sortilegis egeant dubii semperque futuris
casibus ancipiteS: me non Oracula certum,
sed mors certa facit pavido sortique cadendum eSt hoc salis est dixisse Iovem. )Quid igitur' um Stoici oraculis idem abiudicabant' Λ 0 mullis aliis et locis iam supra laudati apparet, Stoicos divinationem et oracula maximi secisse An Cato hac in re sententiam Epicureorum et Scepticorum, Oracula contemnentium, Secutus est ' Quid autem magis absurdum et ridiculum singi potest, quam illa SuSpicio, Catonem castra Epicuri petivisse Sed tertium datur: per totum carmen enim Lucanus illum Stoicum durum et austerum Sic depingit, ut nonnulli scriptores a Sequaesiverint, ecquid Cato ortasse tamquam heros Phar- Saliae prima parte agat, carmenque ad eum laudandum consectum sit ' Quamquam illa sententia haud probanda videtur, non negandum est Catonem a poeta deiSipsis anteponi; δ et paullo post illud responsum Cal0niS, de Oraculo datum, exclamat Noster hece paren Veru patriae, dignissimus aris