Lucani sententia de deis et fato [microform]; dissertatio litteraria

31쪽

nullas partes agit in), ita ut manifestum sit totam illam

narrationem, non quod re Se obserat, sed sine ulla necessitate insertam esse Lector autem Romanus, rebus mirificis intentus, et miraculorum aviduS, Summam

voluptatem et delectationem e pavida simulatione, deinde divina mentis incitatione et vaticinatione SibSllae, ex diris mysteriis richthonis et resuscitat cadavere percipiebat, quae omnia nobis nimis artificiosa nec satis verisimilia videntur. Et in locum Martis, aut fluminum apud Homerum cum hominibus pugnantium, Substituit homines miracula sortitudinis perficientes, ut Vulteium et Scaevam et illos Massilienses, quos poeta fere ludicro modo morientes depingit. γΕodem consilio, ut rebus mirificis lectorem delectaret, ea fabulas modo commemoratas, de MeduSa, de certamine Antaei et Herculis aliasque induxisse Videtur. Quod etiam argumento esse potest poetam ipsum intellexisse illud novum poesis genus historicum quodam modo frigidum et nudum fieri, si nihil nisi res geSta caneret. Neque poetae acile erat, deis ab antiquis poetis traditis, ipSi intervenientibus, omniaque agentibus, XputSiS, in

rebUS AEX ponendis causam cuncta moventem deSignare.

Quam rem quo modo Lucanus expediat, capitibu Sequentibus indagabimuS.

1 Erat consul anno ix et Pharsalico bello Achaiae praeeratcs. Val. Max. I 10.2 De Vulteio cf. IV 474-579; de Scaeva s. VI 140-262 id Massiliensibus cf. III 567-75l.

quid Lucanus de fato senserit.

Poemati opus est aliqua vis dominans. - eis reiectis satum dominatur in harsalia. - Variae sententia antiquorum de mundi administratione. - Lucanus quoque dubitare videtur. - Aliquot loci scriptorum antiquorum, de fato agentes. - Vis sati in Pharsalia. - Fatum, ut numen c0gitans, in scaenam prodit. - Fatum amore et odio affectum. - Fatum invocatur et imploratur. Poeta a notione sat philosophica recedit. - Fatum non tam dramatice adhibitum ac in sabulis poetarum. Fatum saepe in Pharsalia rerum cursum Significat. Fatone liberum arbitrium tollatur. - Quid Lucanus delibertate morali senserit. - Estne satum inmutabile. Fatum morari et retineri. - Quomodo satum a deis

pendeat. - Sententia Homeri. - Fatum idem ac S0rS. Fatum significare videtur casum. - Fatum pro morte. Aliae significationes fati. - Fatum quasi tactu Subiectum. - Num fatum praenosci possit - Conclusio.

Ut unusquisque in vita quotidiana habere aliqUid debet, poemati opuε est quaSi regulam et rectorem, e cuius praec0plis vitae ''N'' rationem instituat, hic religionem, alius philosophiam aut superstitionem, hic hominem, cui Servire Studeat, alius Studium, quod Secletur, sic etiam in Opere poetico necesse est ut dominetur aliquis aut aliquid, quo omnia Spectent, cui omnia pareant, per quem aut per quod, Omne re gerantur, SiVe homo, Sive deuS, Sive Otio, personae assimilata. Vidimus Supra capite primo, LU- canum, dei Vulgaribus reiectis, deos, quales Stoici sibi informabant, certe induxisse, sed sere nihil emicientes, non prim , ne Secunda quidem parte in rebus gerendi agenteS, nec poetam multa alia de iis exponere nisi hoc,

deos isses insensissimos Romanis. Nihilo minus etiam

nans.

32쪽

Lhican aliquo numine, iuncta ducente inaniliusque moderante. Opti erat, quod in tu et in crimen vocet, et in quod omnem culpam conserat. Dei releelis Id numen autem, deorum iacturam compensans, in in Pharsalia. Pharsalia est satum it 4Ortuna, o Iuae notioneS, plane inter Se ilignantes mire confunduntur. Sed Me his plura OX. Variae sententiae UnUSqUiSque qui cogitat aenia mala sibi solvere debui

mundi admini raut certe Solvere conari debet, tuae vita humana na-

stratione. A

tura, mundit ab omnibus partibus, et Omni vitae Omento nobi proponunt.

Iam philosophi antiqui sibi quaestionem proposuerunt

quiSnam mundum creaverit, quibuSnam praecepti omnia ordinentur, quibus legibus cuncta pareant. Seneca a Sequaerit, quae univerSi materia sit, qui auctor, quiScustos, quid Sit Deus, totus in se intendat, an ad nos aliquando reSpiciat, faciat quotidie aliquid, an Semel fecerit, par mundi Sit, an mundus. . . . Nisi ad haec admitterer,' inquit, non fuerat operae pretium nasci. Quid

enim erat, cur in numero viventium me positum SSegauderem An ut cibos et potiones per Olar m . . . . quam contempta re est homo, nisi Supra humana surrexeriti Quantum utile sexistimas ista cognoScere, et rebit termino ponere, quantum DeuS OSSit, materiam pSe ibi formet, an data latur ' Utrum dea materiae priu Superveniat, an materia deae Deus suidquid Vult efficiat, an in multis rebus illum tractanda destituant. Haec inspicere, haec discere, hi incubare, nonne transilire est mortalitatem suam, et in melioremiranscribi sortem θ' )Lucani iam temporibus, primo saecul post ChriStum natum, duabus imprimis philosophorum ScholiS, nempe Stoica et picurea Romae florentibus, homines, qui hiS rebus Studebant, et ii qui eorum Sermonem imitabantur, ii bina castra dividebantur, quorum opinione auctor

praestantissimus Sua propria brevitate sic exposuit, loco clarissimo: Sed mihi haec et talia audienti in incerto

iudicium est, salone res mortalium et necessitate inmutabili, an sorte volvantur. Quippe SapientiSSimo Veterum, quique Secta eorum aemulantur diverSOs reperies ac multis insitam opinionem, non initia nostri, non mem, non denique homines dis curae ideo creberrimo tristia in bonos, laeta apud deteriore esse. Contra alii salum quidem ingruere rebia putant, Sed non e vagis stellis, verum apud principia et nexu naturalium causarum. ' )Et poeta sere aequalis illas duas sententias inter se discrepantes Sic expreSSit -Sunt in ortunae qui caSibu Omnia ponanto nullo credant mundum rectore OVeri natura Volvente Vice et lucis et anni, atque ideo intrepidi quaecumque allaria langunt. est alius metuenS, ne crimen poena Sequatur hic putat esse deos et peierat etc. )Mirum autem est, ut poeta noster fere ipsis verbis Lucanus quoque

a. - dubitare videtur.

cum Iacili sententia conveniat, qua re nihil videntius

demonstrat, eum opinionibu Sili tempori imbutum esse. Nam scientiam futurarum rerum, qua tantae calamitales Romanis portendebantur, AEXSeeratuS, 'te poeta Iovem allocutus dubitationem Suam exprimit isSive paren rerum, cum primum insormia regna materiemque rudem, flamma cedente, recepit fixit in aeternum caUSaS, qua cuncta coercet Se quoque lege tenenS, et Saecula iussa serentem

satorum inmoto divisit limine mundum sivo nihil positum est, Sed Fors incerta vagatur serique refertque ViceS, et habet mortalia casus sit subitum, quodcumque paraS. )Et alibi P. Nigidio Figulo astrologo clarissimo, me prodigiis, quid Significarent, consulto, haec verba tribuit

33쪽

haut hic errat, ait, nulla cum lege per aevum mundus, et incerto diScurrunt sidera motu aut si sata movent, urbi generique paratur

Sed si quis harsaliam perlegerit, non diu dubitabit,

utram opinionem Lucanus ampleXu Sit nullum Ocabulum tam saepe in carmine occurrit, tam Saepe in Ore habet poeta, ae satum. Atiquo lue Sed antequam accuratius inquiramus, quid Lucanus iliorum de sat de salo enSerit, ut Omnia dilucida fiant etiam us qui liui philosophiae argument operam non naVarint, priuS Stoicorum de fato doctrinam quam pauciSSimis Xponamus, non ut OV allaturi, Sed tantummodo res notas Ordinando atque componendo argumentum OSirum illu- Straturi. )Stoici iam censebant cuncta legi aeternae parere, Omniaque ex antecedentibu necessitate sequi atque fluere,

cauSa cauSam X aeternitate Serente.

Nihil igitur aliter fieri potest, quam sit, et laetum eSt, omnibus pendentibus e causis, quae invicem ex aliis causis Secutae Sunt, et Sic in aeternum. Hanc neceSSitatem autem inevitabilem satum appellant, Sic a Seneca desinitum: Quid enim intellegis fatum ' xistimo neces-1 Ρhars I 642-45.2 In hoc dogmate enucleando imprimis hos auctores, operibus Senecae, 0nnullis operibus philosophicis Ciceronis, saepiusque philosophis Graecis perlectis et consultis, Secuti Sumus: E. Zeller Die Philosophie de Griechen. III. F. Ogere au: ssa fur e system philosophique de Stoiciens Pg. 1. O. Hei ne Stoicorum de lato doctrina. Μ. Stuari Over et n00dl0 bi de Ouden Κon Nederi Instit. III. g 82. Le Batteux Idω de Stoiciens surcia Nature de Die et duDestin, in opere Memoires de Academi de Inscript et Belles Letires. V I. 32. Ig. 100. P. Bayle Diet. Hist. et Critique. I. v. Chrysippe.

sitatem rerum omnium melionumque, qualem nulla Vis rumpat. V )Cicero autem etiam accuratius circumscribit: satum appelio Ordinem Seriemque caUSarum, cum CaUSae CRUSan Xa, rem e Se gignat. a Si ex omni aeternitalothiens Verita Rempiterna .... X quo intellegitur, ut

fatum sit, non id quod superstitiose, sed id quod physice

dicitur, cauSa aeterna rerum, Cur et ea, quae praeterierunt, acta Sint et quae inStant stant, et quae Sequuntur, sutura sint. Fieri igitur omnia sat ratio cogit fateri. )Et alibi Seneca assirmat: qualem dicimus esse Seriem CauSarum, e quibus nectitur fatum, talem esse cupiditatum altera ex me asserius nascitur.' . Hanc legem communem et aeternam Stoici iam putabant esse mundi universi principium dirigens το ηγεμ ονοκογ), ε rationem Omnia gubernantem τον λογον), denique principium Omnia efficiens, το ποιουν quod Supra es. g. 35 iam commemoravimus h Et imprimis in luce ponebant vim sat ineluctabilem Omnia secum trahentis comparatione instituta, cuiuSuis quotidie etiam apud nos in viis aspici potest: nam dicebant hominem lato parere, ut canem, plauStro alii-gatum, Si sequi velit, et trahi et equi, Sua ponte necessaria acientem, si autem non velit, nihilo minUS, etiam invitum, coactum iri. Quin etiam satum esse Deum ipsum asseverabant Sed hac de re plura OSt. Longius a nostro proposito aberraremus, Si indagare Conaremur, quantum valuerit haec nolio fati apud scrip-1 Sen. Nat. Quaest. Q 36. 2 Cic. de Divin. I 5, 125.

λιγος, καθ ουν ὁ κοσμοι διεξαγεται cf. Geli Noct. Att. IV 2. 4 Cf. verba Cleanthis, apud Epictet Enchir. 52 4 αγο δε μῶ

34쪽

lores Graecos et Latinos, inde ab Aeschylo usque ad Lucanum satis constat et AeschFlum et Sophoclem summam vim lato altribuiSSe qui non Statim miseram Ortem idipodis, nulla culpa Sed decreto sati pessumdali, in mentem revocat Sed Saltem aliquot versus Lucani aequalium, ad eius ipsius sententiam de sati omnipolonii ait histrandam, asserre liceat. In raegoedia, quae Vulgo Senecae Philosopho ascribitur chorti haec canen in eaenam prodit: Fati agimur codilo satis non sollicitae OSSunt curae mutare rati Stamina fusi. Quidquid patimur mortale genuS quidquid facimus, venit e alto,

SerVatque Suae decreta colus Lachesis, dura reVoluta manu.

Omnia recto tramite vadunt primusque dies dedit extremum. non illa deo vertisse licet

It cuique ratus prece non ulla mobilis ordo. multis ipsum metuisSe Oeet muli ad satum Venere Suum, dum sato timent.' Ι)Manilius autem, poeta Stoicus, sic satum laudat: -Fata regunt orbem, certa Stant omnia lege, longaque per certo Signantur tempora CUI SUS. Nascentes morimur, sinisque ab origine pendet. hinc et opes et regna fluunt, et Sappius Orta

paupertaS, arteSque datae, moreSque creati Set vitia, et clades, damna et compendia rerum. OPS St Sua cuique serenda.

Aul, nisi fata darent lege vitaeque necisque sugissent ignes Aeneam 'V etc. )Omnem administrationem mundi, totam rerum procurationem igitur, sat hi poetae tribuunt.

Νoc minor sali vis apud Lucanum Videtur. Iam ineunte Vis sati in Phar. carmine, cum CaUSam tantarum aerum expositurus in ' ''

Se quaerit, quid in arma surentem impulerit populum, quid pacem excusserit orbi, Statim respondet: hinvida satorum series'' δ)quod reapse contradictio in terminis' videtur, nam notio

fati est alicuius potestati caecae atque SenSu carentiS, quae quomodo tandem invida' eSSe potest Iam hic Fatum ut numen apparet, ut poeta fatum quaSi numen cogitanS, assectibu nam prodit

commotum, Sibi sim gal, et quali vi dramatica fatum in Pharsalia adhibiturus sit frustra illo optimus et nobilissimus vir Pompeius pro libertate Romana pugnat, frustra Cato, homo SanctuS, et optimia quiSque extremi viribus rempublicam conservare contendunt Omnia irrita reddit salum saevum et invidum, omnesque illudit fato iam diu victoria hominis nefarii, Caesaris deStinata St. Ut apud poeta Superiores aliquis deus, sic in Pharsalia satum homines impellit et cogit, ut aliquid gerant aut Subeant. Caesar etiam tunc bellum civile incipere dubitat, Sed hecce saces belli, dubiaeque in proolia menti urgentis addunt StimuloS, cunctaSque pudoris rumpunt fata moras. V s)1 CL Seneca Oidip. 1000 q. 1 Manil. Astron. IV 14 sq. Notabile est, ut etiam in Aeneide satum multum aleat, ut iam primo libro . . patet suga Aeneae fato tribuitur urs ), uno tendit ut Carthago caput orbis terrarum fiat, si sata sinant Vrs 18), r0iani multos per annos circum omnia maria errabant, satis acti urs 333, uno putat se satis vetari ur 39), Aeneas Latium petit, ubi fata quietas sedes ostendunt urs 205 et sic porro; cf. Vr 238, 258, 262, 299, 382, 546. 2 Legendum est: orbe' cf. C. M. Francken Mnem. 18884g. 391. 3 Pharses 70. 4 Phars I 262.

35쪽

5051

Quamquam nulla praeSagia defuerant, quae Pompeium dubitantum monerent ne Se in AegSplum conserret, tamen , salorum lege intentaque iussu ordinis aeterni miserae vicinia mortis damnatum leto trahebant ad litora Magnum.' i)Achillas egSptius paene occidisset Caesarem in Summo discrimine versantem in domo Cleopatrae, Sed salum, quasi deus intervenienS,semanu a Sanguine Caesaris arcet.''Fatum de rebus humanis deliberare videtur, nam initio carminis, adulatione Neronis Vili et abiecta pleno poeta affirmat se non amplius queri, Si sata non aliam iam, quam per bellum civile scilicet, Neroni ventur invenerint ); aperte igitur satum quasi homo aut deus Secum animo reputans inducitur. Neque satum dedignatur uni homini OnSulere, nam pugnacem Domitium seclade sata per omnes ducebant.' δ)Ε Pothinus, regi persuaden ut Pompeium, in AegSptum advenientem, interficiat, his verbis culpam sceleris in satum consert, Pompeium quasi praesentem allocutus selio ferrum, quod sata iubent proferre, paravi non tibi, sed victo. Eadem sata autem Emathiam bello parant Arabes Medosque Sub perpetuis tyranni tenuerunt. )Quin etiam satum loquens singitur, nam richtho, illa maga heSSala, precatur: Da Vocem, qua mecum sata loquantur. I Etiam alibi sata plane ut dei, cum hominibus agentia inducuntur, nam Pythiam, ab Appio consultam, inSpirant: -VOeemque petentia sata, luctantur.' θ)Et sic per totam Pharsaliam sata agunt atque ducunt, 1 Phars VIII s568. X 420.3 is VII 600. 5 ἡ VI 332. 7 VII: 774.2 Phars I 33. 4 VIII 520. 6 VII 440. 8 V 180. homines impellunt rebusque consulunt sata moras dant, )molia parant '), homines ad bellum civile trahunt. )in bellum vocant ), dant recessum β), hominem premunt' re gerenda propius movent 7 aliquid parant β), Alexandrum urgent ): Sed plura exempla de lato sic adhibito enumerare mittamuS, ne hi perlectis lector perlaesus Suum ipsius satum exsecrari incipiati Nil mirandum igitur si poeta tale salum, fere ut Fatum more et numen induetum, etiam amor aut odi asIdeium ii, '' informat et Statim in oculos incurrit, ut studium suum Pompeii et Senatus ostendat, omnibus cladibus lato attributis. Iam primo capite vidimus, Lucanum deOS Stoicos quod ad physicam attinet, sibi singere, Sed procul a sententia Senecae abhorrere, quod ad informationem ethicam deorum pertinet, neque eum, Ut Seneca, deOS mansueto hominumque amantes inducere. Sic etiam res se habet, cum de lato agit. um dolor reipublicaeliberae amiSSae, odium principatus, ira servitutis eum adducunt, ut philOSophia deserta, clades omnes lato invido et inviso, malis aventi bonosque prementi, tribuat. Rebus ante Pharsalicam pugnam gestis narratiS, Sic exclamat se Iam magis atque magis praeceps agit omnia satum.' i')

Ε res illo funesto die Pharsali gestas sic narrare incipit: isVicerat Stra iubar, cum mixto murmure turba Castrorum fremuit, satisque trahentibus Orbem, Signa petit pugnau' etc. H)Ubi istrahere ' aperte idem significat ac trahere ad

36쪽

ruinam' sive ad exilium Quin de uario agens, etiam apertius satum odio in Romano commotum significalliis versibuS -Vir serus, et Romam cupienti perdere salo Sussiciens.' λ)Milites Pompeii et Caesaris, consanguinei et amici, per breve tempus in Ilispania in gratiam redeunt, quo

facto poeta exclamat pro numine fata Sinistro, exigua requie tantas augentia clades.' p)nam paullo post proditio et caedes e Saeviores videntur. Cordus autem, corpor Pompeii parum sollemni

modo cremalo, a mortuo veniam petii: ,mane animamque polentem

Ossiciis averte meis iniuria lati hoc a esse iubet. V Et filius Pompeii. si atri nesarix caede marrata, Sic

salum incuSat . . . Quaecumque iniuria sati Abstulit hos artus, superis haec crimina dono. Ipsa Iulia, in somno Pompeium terrenS, atque parum

decor vocabulo eius Xorem Secundam Corneliam pellicem vocanS, Confitetur eam aemulam non Sua sponte sed fato damnatam SSe, ,Semper potente ma

ritos in cladem detrahere' h), et ollamotiessalia est terra, satis damnata . 7 Alibi rursus monet ne quisquam lato selici' sidat ). Etiam ex epithetis satis apparet, quam hostile satum Romanis ideatur, SaepisSi me enim is triste' vocatur p), iniquum series satorum

eSD invida, V et poeta exclamat. O sati durissima sors 'l' se Summi sala pudoris. V ). At Caesari contra homini nefario et reipublicae insensissimo, salum favet et tuetur satum enim manus sicariorum avortit ), Caesar pSe autem milites ad Massiliam oppugnandam Sic adhortatur: Gaudete cohortes Obvia praebentur satorum munere bella.' ε)Εliam Lentulus consul persuasum labet salum Suo saVore victoriam Mare, nam post PharSalicam pugnam commiSSam Pompeio dissuadet ne regis Parthorum auXilium invocet, qui dum victoria incerta erat non Venerat. hQui Solus regum, fato celante saVOrem, desilit Emathiae, nunc tantas ille laceSSet auditi victoris opes θ' etc. )Et in universum omnes res a Caesare elicuer geStae, Fortunae tribuuntur, quae autem non Significatione Vulgari accipienda videtur, qua de re plura OSt.

Si autem salum ut numen ciniustum et invidum sim ritum invoeatur

et exoratur.

gitur, odio aut lavore impulsum, hominesque Suo arbitrIO premen tu fovens, nil mirum si invocatur et oratur, plane ut dei averrunci compellantur atque ObSecrantur.

Ut vulgus saepissime exclamat: proh Dii ' hac in re cum plebe nostrae aetalis conveniens, Sic LucanUS, ira aut dolore commotus, semper et ubique XClamat: prohsalal proh tristia salal ' at Cleopatra Caesarem periculi, ab Achilla instantis, Sic monet: Iam libi, sed procul hoc avertant sata, minatur.' )Paullo post Pothino suasor caedis Pompeii Caesarem quoque petente, perturbatus dicit poeta: Poenaque civilis belli vindicta senatus paene data est famulo procul hoc avertite, sala, crimen, ut haec Bruto cervix absente Secetur. 7)

2 Phars VIII 678.

37쪽

Caesarque, sicut sit in controVei Siis, Suam cauSamiustissimam esse praedicans, salum ut arbitrum non recusat, sed ipse, apud milite concionans, cum in eo est, ut pugnam Pharsalicam committat, satum invocat ishaec est illa dies, mihi quam Rubiconis ad undas promissam memini haec sat quae teste probet, qui iuSliti arma Sumpserit' etc. )

recedit fatum apud poetam OStrum Saepissime in scaenam prodire, prorSu Ut numen cogitanS, Omnia gubernare et implorari ut auxilio veniat, denique deos Olympicos expulSOS Omnino compenSare quae Omnia Satis a notione sati philosophica recedunt. Nam quo modo ordo SerieSque cauSarum' ut Cicero, aut cauSa cauS3rum,' ut Seneca fatum desiniunt, conSequentia e ipsa neceSSitate Vertere, quo modo iusta aut iniusta videri possunt Sed poeta adolescens discipulus Senecae philosophi, doctrina Stoicorum, non imbutus quidem, at certe tinctus, cum in carmine epico, altiora Spirante, aliquam Vim cuncta ducentem, res humana Ordinantem, homineSque regentem, deSideraret, paene invitus eo adductus est, ut satum Stoicorum in locum vacantem deorum omnia agentium substitueret. Fatum non iam Nihilo minus Lucanus, nimis accurate singulis rebus

cabulum sati persaepe adhibendo, vim ineluctabilem et obscuram fati, non satis clare nobis ante oculos ponere potuit, Sed aliquomodo saepius aliquid artificiosi et frigidi in narratione inest. - fabula, . . quae OedipUS Rox' inscribitur, Sophocles, ea Vi caeca et Omnia Secum trahente depicta, animos nostros horrore concutit anxii rerum curSum inevitabilem sequimur, animi suspenSi occuliam Oedipodis originem suspicari incipimus, trepidi et fracti observamus, ut rex optimus nobilis identidemi Phars VII 259.

laqueos fati effugere se putet, ut OAtremo, Sicut sera a Venatore agitata et pressa, a sat miSerrime peSSUm- detur ): nihil harum rerum apud Lucanum affirmat quidem omnia lato sieri, sed ipsum salum non ramalice adhibetur neque poeta suo carmine lectorem tanto amore Pompeii afficit, ut summa exspectatione, commoto et SUS- penSO animo, potentiam et interventum sati Pompeium petentiS, ObSerVet. At non negandum, hoc argumentum esse muli dissicilius ad enucleandum in carmine historico quam in fabula Spectatoribus acta. Sed hac de re Satis Superque nihil ad nos, num fortasse parum poetice in PharSalia satum sit adhibitum, sed tantummodo, quid poeta de sato Senseriti

Non modo autem ut numen Omnia agen latum indu Fatum saepe

. in Pharsalia re

citur. sed saepius nihil aliud quam rerum CVrSUm et rum ursum sig-

eventum significat. Sic Sextus cupivisse dicitur praeΠΟ- Scere sati cursus,' 8 Pythia autem respondit: -Τ fatum ne quaere tuum cognoscere.' δ)Ε Somnio narrato, quo Pompeius extrema nocte ante Pharsalicam pugnam sibi visus est denuo in theatro Suo Romae edere, omni populo plaudente, poeta pathetice precatur: odonaSSent utinam superi patriaeque tibique Unum, Magne, diem, quo fati certus uterque eXtremum tanti fructum caperetis amoris.' ε)90ela hoc vuli: sutura calamitas utrumque iunxiSSet, utinam neuter alteri esset superSteS.Cuiu Significationes vulgaris mussa exempla asserri P0SSunt. )1 Hoc ipso anno, fabula Sophoclis hac in urbe a nonnullis commilitonibus acta, ipsi vim dramaticam fati, omnium animo perturbantem, cognoscere potuimus. - Macte Studio et ingenio sunto, imprimis amicus protagonistest

38쪽

Faton liberum arbitriunt tollatur.

Si omnia filo in salo stant, sato pracdestinantur, si Omnia caeca nocessitati parent, nonne arbitrium liliorum omnino tollitur Estne is uidquam bonum aut malum, Si omnia necessaria sunt Ecce difficultas, quae non modo Stoicis, sed oliam usque ad nostram aetatem iis lillosopliis, qui omnia determinata Se cenSebant, maXima negotia exhibuit, neque ad huncine diem nodus

Et imprimis Stoici Romani in ea consequentia sui Og-

malis de sat aequiescere non poterant, nam ali lucet ethicam, in qua tota Senecae lillosophia et Satur, Omnino tolli atque supervacaneam fieri, si actiones humanae necessitati tribuendae sunt i)Quam repugnantiam cum e medio tollere non POSSent, simpliciter animo eximebant, ita ut in ethica quidem, sat seposito et expulso, docerent liberum SSe arbitrium, homineSque Varum actionum rationem reddere debere, ut acitus, sua brevitate peculiari, siserte testatur his

satum quidem ingruere rebia putant, Sed non e agi SStelliS, verum apud principia et neXus naturalium a Sarum ac lamen electionem Vitae nol)i relinquunt, quam ubi elegeris, certum imminentium ordin m ' etc. Cicero autem dicit: Natura mundi omnes motus habet 1 CL A. Geli Noctes it VI 2 Si Chrysippus lato putat

omnia moveri et regi, nec declinari transcendique posse agmina sat et volumina peccata quoque hominum et delicta non succensenda neque inducenda sunt ipsi voluntatibusque eorum, Sed neces

sitati cuidam et instantiae, quae oritur e fato omnium, quae sit rerum domina et arbitra, per quam necesse sit fieri, quidquid suturum St, et pr0pterea nocentium poenas legibus inique constitutas, si homines ad maleficia non sponte veniunt, Sed sat trahuntur. 2 Tacit. Ann. VI 22.3 Ipse acitus magis dubitat. f. IV 20: Unde dubitare cogor, sat et Sorte nascendi, ut cetera, ita principum inclinatio in hos,

offensio in illos, an sit aliquid in n0stris consiliis' etc. his de

VoluntariOS. OnaluSque et appetitioneS, qua ορμὰ Graeci Vocant, et his conSen laneas actiones sic adhibet, ut

nosmet ipSi, qui animis movemur et Sensibus. V i)uod unu ex omnibus Stoicis, nempe ChrySippuS,iluaeSlionem, quo modo salum cum libertate morali conciliari possit, sibi proposuisse videtur. Brevitatis e perspicuitatis causa, totum locum e Cicerone asseremUS. ChrySippia cum et necessitatem inprobaret et nihil vellet Sine praepositis causi evenire, cauSarum genera dis linguit, ut et necessitatem olfugiat, et retineat satum. CuUSII Um enim, inquit, aliae sunt persectae et principaleS, aliae adiuvante et proximae. Quam ob rem cum dicimus omnia sala fieri causis antecedentibuS, non Ocintellegi volumus causis perseclis et principalibuS, Sed causis adiuvantibus se proximis. Itaque illi rationi, quam Pnulo ante conclusi, sic Oecurrit: si sat Omnia fiant, Sequi illud quidem, ut omnia causis stant antepoSiliS, Vertim non principalibus causis et persectis, Sed adiuvantibu et proximis. Quae si ipsae non Sunt in OStra soleState, non equitur, ut ne adpetitus quidem Sit ini OStra PoteState. At hoc Sequeretur, Si omnia persectiSet principalibus causis siori diceremus, ut cum Re Cau-Sae non SSent in nostra potestato, ne ille quidem Sset in OStra potestate. Quam ob rem, qui ita satum introducant, ut necessitatem adiungant, in eos valebit illa conclusio; qui autem causas antecedentes non dicent persecta neque principales, in eos nihil valebit. Quod enim dicantur adsensiones fieri causis antepositis, id quale Sit, facile a se explicari putat. Nam quamquam adSenSio non OSSit fieri nisi commola viso, tamen, cum id iSum proXimam causam habeat, non principalem, hanc habet rationem, ut Chrysippus vult, quam dudum diXimuS, non

rebus Zelle III g. 166 et porro D. C. Pleyte: Praecipua placita veterum philosophorum de Libertate morali 18 39. Cf. Caput Quartuni Stoici g. 86 Sq.1 Cic. de Nat. Deor. II: 22.

39쪽

ut illa quidem fieri possit nulla vi extrinsecus excitata, necesse est enim adSenSionem vis commoveri , Sed revertitur ad cylindrum et ad turbinem suum, quae moveri incipere nisi pulsa non possunt. Id autem cum accidit, Suapte natura, quod Superest, et cSlindrum volvi

et versari turbinem putat. Ut igitur, inquit, qui protrusit cylindrum, dedit ei principium motionis, Volubilitatem autem non dedit, Sic visum obiectum imprimet illud quidem et quasi signabit in animo Suam Speciem,

sed adsensi nostra erit in potestate, eaque, quem admodum in Flindro dictum St, extrinsecta pulSa, quod reliquum est, suapte vi et natura movebitur. Quodsi aliqua res efficeretur sine causa antecedente, falsum esset 0mnia fato sieri; sin omnibus, quaecumque stant, Veri- Simile est causam antecedere, quid adferre poterit, cur

non omnia fato fieri salendum sit modo intellegatur, quae Sit causarum distinctio ac dissimilitudo' λ). Paulo ante autem Cicero de Chrysippo dicit , delabitur in eas dissicultates, ut necessitatem sati confirmet invitus.' 'Et imprimis se Seneca satis mulli loci asserri poSSunt, e quibus diluceat illum philosophum diserte liberum arbitrium homini vindicasse. Sed nostri propositi non

eSt, Sententiam hac de re Stoicorum exponere Sali Sit, Si demonstratum erit, Stoicos ipsos intellexisse, doctrinam Suam de fato plane repugnare cum libertate morali,si UStraque conatos esse eas notiones inter Se conciliare. Quid Liteanus de Unc autem quaeramus, quid poeta noster de libero

Nemo profecto, qui Pharsaliam perlegerit, per temporis punctum dubitabit, quin poeta, quaecumque de salo

ISSeVerat, necessitatem omnium actionum humanarum neget, nam quam ob rem Caesarem convicii conSec-1 Cic. de fato 18 A1. 2 Ibid. 17 39. 3 Sen. u. Nat. II: 39. VII: 24. Epist. 93, 103, 31 De Ira Ii 7 De Vita Beata. c. 15.50

tatur, cur inimicos Pompeii semper perstringit, si miseri

tantummodo, necessitate coacti, nulla voluntate On-ceSSa, sat caec parent Quomodo carmen hiStoricum,

re geSta exponenS, pangi potest, Si nihil reprehendere, nihil laudare licet, omnibus necessitate lactis Sed sine ulla dubitatione Lucanus per totum carmen rationem actionum suarum poscit ab hominibus in universum igitur libertatem moralem agnoScit. Tum autem sunt nonnulli loci, ubi voluntas hominum salo opponi videtur. Pompeius, in Lesbum ad uxorem fugiens, pugna apud Pharsalum commisSa, Corneliam consolatur adhortaturque ut animo confirmato saticalamitatibus resistat

prohibet Succumbere satis

Magnus, et immodicos castigat voce dolores , )his verbi USUS isFrige mentem et tua cum satis pietas decertet. V )Pompeius autem maxime laudatur, quod non deiectus fatis' sit ), et Lentulus, consilio auxilii a Parthis petendi proposito, indignabundus rogat Pompeium:

te, quem Romana regentem horruit auditu, quem capto ducere regeS

vidit ab Hyrcanis, Indoque a litore, SilViS, deiectum satis humilem fractumque videbit' ε)IJis locis igitur poeta homines non adhortari videtur, ut remissi s decretis sati subiciant, quin Massilienses contra magnis laudibus esseri, quod fide erga Pompeium

Servata, e portis Suae urbis Caesarem Xcludant, nec sat cedant.

, Cumque alii famae populi terrore paverent, Phocais in dubiis ausa est Servare iuventUS, non Graia levitate, idem Signataque iura, et Cau Sa S, non sata sequi. V )1 Phars VIII 70. I Phars VIII 76 a Phars VIII 206. VIII 341. 5 Phars III 303.

40쪽

Neque minus poeta cive Brundisii vitiiperat, quod hostes recipiant portis:

qua omne Solverat urbis

cum sato conversa sides. ' )Sed imprimis e verbis, quae poeta illi foedo atque nefario suasori Ptolemaei, Polliino, regem ad caedem Pompeii incitanti, tribuit, satis apparet quam turpe illi videatur infelices, a sat pessumdatOS deSerere , ,dat poena laudata fides, cum Sustinet, inquit quos Fortuna premit sali accede deisque et cole felices miseros fuge.' )At non ad seditionem in salum excitare homines videtur poeta Sed potius censet hominibus licere in siduerga aliquem perseverare, quem satum peSSumdat ethica cum fato repugnante, praecepti elliici parendum putat. Uno loco autem, ne quidquam mittamus, Catonem inducit sententiam pro mentem, tam Videnter eXpreSSamea imagine apud Hippolytum cs. g. 47), tomine cum cane SSimulato plaustro alligato, et invito a fato tracto; Cato enim, a Bruto consultus, utrum Pompeium an Caesarem in bello civili sequeretur, Sic respondit: isSummum, Brute, nesa civilia bella fatemur. Sed quo sata trahunt, virtus Secura Sequetur, V , ubi igitur asseverat esse sapientis Itomini voluntatem lato submittere.

Sed etiam tum Lucanus hominibus arbitrium liberum

1 Phars. II: 704.2 si VIII 486 locus etiam supra laudatuS. 3 ἡ II 286-7 Statim revocant in animum Verba Cleanthis, Supra allata, sic a Seneca latine conversa: Duc me, parenS, celSique dominator poli, quocumque placuit nulla parendi 0ra St. Adsum impiger fac nosse comitabor gemenS ducunt volentem fata, nolentem trahunt

malusque patiar, quod pati licuit bono''. Cf. Verba Senecae is Quid est boni viri Praebere se fato.' de Provid. b: b.

vindicat Hic autem alia quaestio se offert animoque Seobicit. Illud satum, estne inmutabile et inevitabile' ira sine satum in- quidem desinitione philosophorum inspocla hao qua0stio '''

videtur, sed homine Vulgare eam notionem, Omnia

aliqua vi Obscura ex omni aeternitate determinata et fixa SSe, animo complecti non olerant, et putabant nonnulla certe ab hominibus OSse mutari. Etiam apud Lucanum aliqua VeStigia tali compromissi fatum iniuro liberum arbitrium invenimuS, Sed Semper reminiSeendum, quo Sensu Singuli loci poeta satum adhibuerit. Imprimis unus locus in oculos incurrit, ubi salum de rebus eventibuSque praedeStinatis usurpatur. Filius enim Pompeii magam quandam infamem de rebus suturis consulens, adhortatur ut Verum exprima e Manibus, vel sudes Elysia reserat, atque Mortem ipsam Oealam cogat futurum aperire. Saga autem Erichtho his versibus Valde notandis respondit

Si sala minora moveres,

pronUm erat, O iuveniS, quo VelieS, inquit, in actus invitos praebere deOS: conceditur arti, unam cum radii preSSerunt Sidera mortem, inSeruiSSe moras; et quamvis secerit omnis stella senem, medios herbi abrumpimia annOS.

at simul a prima descendit origine mundi CRUSarum SerieS, atque omnia sata laborant Si quicquam mutare velis, unoque Sub ictu stat genus humanum tum Thessala turba salemur plus Fortuna potest. ' i)Diserto igitur affirmatur, esse duo genera fati nam quaedam ab initio mundi fixa, atque sic causi aeternis delerminata esse, ut aliter sieri aut evenire non OSSint, alia autem minoris momenti esse et mutabilia, quod cau-Si aeterni non nectantur, quae igitur in potestate hominum sint. Cum de salo sive morte unius hominis agitur,