장음표시 사용
301쪽
De bonitate a luamn ptibus Tybumna Llrbs finitur.
' 'Nam altior quarum potabi lium genera reperiuntur cir
ca Urbem , quibus in communi victu utuntur Tyburtini. Et est primo loco Aqua, quam Aquam Luream vocant, Vulgb quoraci,& ex opposito Urbi monte, quem Pe- schiator vocant, in valle profunda ad ligneum fila iis pontem, qui in Sabinam ducit, originem suam trahit, ea aquarum effusione, quae statim in rivum haud exiguum dilatata ad quindecim circiter pedes in Amenem se exonerat. Atque hanc aquam, omnium Medicorum de natura sontium recte sentientium opinione, optimam, saluberrimam omnium esse, experientia docet quicquid Autonius gim contra dicat, dum ei omnibus modis Ani ni aquam praeferre pertinaci conatu Ronilia, contendit. Siquidem hodierna die,
spreta aqua ubique in urbe obvia, omnes ij, qui sanitati conservandae student, Cardinales, Principes Malii delicatioris potus avidi, medicorum
consilio aqua aurea utuntur imo&in
nostro Collegio, nulla alia ad potum utili, nisi dicta aqua utuntur; non Obstante mille passitum distantia , per quam ex profunda valle ad ultimum montis apicem umenti ope devehitur. Imo olim it, manis ex fama publica placuisse reperto,ut Camera Apostolica
eius bonitate mota eam mam conducere constituerit, nisi libratio sontis multo mana 'be profundioris , proinde conductu impossibilis, negotium interturbasset. Ego sane instrumento hydrometro, quod semper mecum porto, Iludque in Mundo subterraneo fuse descripssi,nullam ex omnibus circumsitis Ioburti ab Vrbis sontibus,
leviorem, limpidiore, frigidioremque, saluberrimam proinde gustui absque
extrane tamen sapore gratiore inveni.
Habeti aliam haec aqua, telas in ea lotas ad summum nitorem dealbandi
facultatem , qua motu Lernardinis
Cardinalis Spuda, fabricam pro ossicina Chartacea eode in loco, ad chartis desideratum candorem conciliandum,moliri attentaverit hci sane ad votum jam res sucessisset, nisi mors interim filum negotii interrupisset quia tamen suis infirmitatibus mitigandis, hanc aquam auream saluberrimam experiebatur dictus Cardialis, hinc ejusdem Medicus lucobus Alba iis Gibbesius, poeta egregius , 5 hoc tempore laurea Caesarea donatus, sic sontem nostrum descripsit.
In Fontem Aquorium. Auream cantemus Aquam onoros
Fontis assultus imitante plech o, Fonte dum pictrix Aniena ridet Carpere Aureae laudator aquae pudendas Barbarae oces prohibebo libi. Tusculi lustrutriter. nc,opatiquorea plaudat. Vere quam fertis redimiriit albis, Tingetiolobreis vitulo sub diu: dios meri solye populum minorena Concha Lyaei.
Vam quid hoc, qua prius es recessus
Tu nec Hetruscae, neque me caλrente
tantiae quicqua=n reparata ilia da debebis. tius ampla princeps
Sed prosequamur nostram materiam. Altera aquarum scaturigo invenitur ad S. Anneium, vulgo de Pulvola, juxta Aqq, Monasterium Monachorum de Montes Peti quae ejus bonitatis esse dicitur, ut
etiam a Medicis, febricitantibus, aliisque infirmitatibus molestatis ad potum innoxie adhibeatur. Ego vero huic secundum post quoriam bonitatis
302쪽
locum acile attribuerim hydrometri mei instrumenti experimento doctus Hanc eandem olim in Villam quintili
Udir in praecedentibus descriptam, de lduciam suisse, canales, quorum ruinae in hunc usque diem, per montis crepidinem ambulantibus obvii fiunt, apem
te demonstrant. Verum fontem Vetu state temporum, veterum villarum ruderibus oppletum , tandem.ex dictorum quiductuum vestigiis detexit
Ill mu Dominus Archinius anno IJSO, ut Andrea Baccius refert.
Aqua Ri Tertium aquae genus dicitur i ne ' h*β Iesia, originem suam sortitur in ni0nte pho,duobus circiter millibus passitum Idibure dissito, quam ob varias compertae bonitatis notas, tandem per aqui- ductum partim in Villam suam, partim in Toburtinam Vrbem , in salientium sontium usum derivavit Hippo)tus Cardinalis 'Este, anno I sta
Quarto est Aqua fluminis Anienis, cujus originem jam in praecedentibus
descripsimus, tantae ubique ubertatis, ut non exigua urbis pars supra inciles ejus, seu aquiduetus subterraneos, fundata videatur. De hujus fluminis aqua, magna inter Tyburtinos de ejus bonitate lis est 6 controversia quam hoc loco opportune dirimendam censui.
Lis consistit in quadruplici jam ad
ductarum aquarum disserentiari quaenam nimirum ex iis ad sanitatem con- servandam utilior sit. Doctor Antonius Antiquarius Tyburtinus in libello, qui inscribitur,la diffa deli a qua pro aris S iocis contendit, quam Anienis esse omnium optimam, saluberrimam, caeteras vero ad ejus bonutalem persectionem minime pertingere. Verum ut veritas hujus dissidii decidatur, te natura aquarum nonnulla hic praemittenda sunt.
Litis decisio, de persecta bonitate ae fluarum Tyburthiarum.
Onitas & persectio aquarum non semper inferri debet ex limpiditate, frigiditate, aliisque,quibus imbuuntur, qualitatibus cum hujusmodi qualitates,l ah etiam in medicatis aquis reperiantur;
Milo . neque ex magna undarum inter scopulosa rupium , saxorumque praecipitia
illisione facta neque ex sapore coeterisque accidentibus , quae bonitatem aquarum commendare solent, sed partim ex terrestrium portionum, quas interluit, bonitate salubritateque, partim ex aquae levitate discernenda est Dantur enim aquae ex disserentium mineralium salibus, quibus nihil limpidius, chariusque videri potes quae tamen sine nocumento ad infra sumi non possunt. Dantur & aquae, uti nitrosae, frigiditate limpiditate laudatissimae , sed quae
sine periculo sumi non possunt. Neque aquarum ex collisione rupium saxo rumque ullam emendationem speres; tametsi enim similes aquae ex veli menti agitatione, a terrestribus puta dinum quisquiliis nonnihil expurgantur, semper tamen inditam sibi a natura ex vena metallica, quam percurrunt, proprietatem medullitus retinent, non
separabilem , quod multiplici experimentorum congerie in Mundo nostro Subterraneo demonstravimus Solae ita
que illae aquae, quae per silices, glareas, Ver Ἀμaut melioris saxosae subflantiae notae lis venae longo pacto deductae in sontes Ag -- erumpunt, nullis terrenae mistionis soriadibus insectae, pro salubribus,, humano potui utilibus censendae sunt; quaeque Vel ad primum caloris sensum protinus incalescant, eaedem frigido expositae, mox iterum ad naturale sirigus reducantur cujus indicio sunt, nativa fontium levitas, frigiditas, luciditate prorsiis crystallina, nullo saporis odorisque vitio contaminata. Cujusmodi
vel ipse Philosophius calculo suo approbata de
303쪽
aqua contais minatur avaria mineralium
bata de Meteoris. Atque hujusmodi praerogativam Aqua aurea, quam Vulgo a uoriam vocant, supra descripta, prae coeteris obtinet. His itaque politis, jam videamus, utrum Aqua Anienis, ut Antonius Reoius existimat, omnium saluberrima sit,i quoria multo excellentior. .
Putat itaque s pertinaciter tuetur Aquae Antenta bonitatem, vel ex eo capite, quod ex tot catadupis, cata ractis, montium saxosorum crepidinibus delapsa, ex tanta collisione ac conquassatione mirifice expurgetur, nullo relicto corruptionis intervenienti vestigio. Quod verum esse facile ipsi concesserim, si aqua a fonte suo T=bur usque continuato fluxu semper homogenea oret Uerum uti experimento
tuatur. Neque quis, ut Rebus putat, Aquam hujusmodi ad ultimam elementi puritatem, licta multiplici distit 1 hilationis repetitione reduci posse, bis
persuadeat, cum purum in natura re- ' rum elementum, uti ipsis naturae prin puxit.
cipiis repugnat, ita quoque nulla arte humana id ad dictum puritatis gradum deduci possit, uti multis variisque rationibus in variis nostris operibus ostendimus. Sed ut ad propositum
Etiamsi itaque qua Anienis ex frequenti cataduparum, per quas variis in locis praecipitatur, collisione, vel in minimas particulas ad instar sumi discisa, a suis terrestreitatibus purgetur, quia tamen fere semper a subtilissimis mineralium spiritibus quadantenus mihi costat, cum dictus fluvius Anio tingitur, non ejus bonitatis se potest, sulphuris, ferri, vitrioli, nitri, artari,
similiumque mineralium mixtula imbutos sere ubique rivos obvios reci
piat, fieri non potest , quin , post
quam ex collisione, varia agitatione, quam in scopulos alveo incurrunt,
quam persectissime purgatus sit, semper
tamen nonnihil ex illa mineralium salium mistura, etsi ad sensum vix emceptibili, retineat. Et luculenter patet ex ingenti tartari copia, qua dictus fluvius abundat, ita ut Horti Mense canales hydragogi tum plumbei, tum testacei plerumque tartaro oppleantur quin vel ipsa aqua in ipsis canalibus nonnunquam in petram convertatur, cujusmodi fragmenta nostrum Musaeum ex dicto horto allata exhibet; quod in sontibus vicinis non fit. Si
quis enim aquam v. g. marinam innumeris agitationibus ad dulcorem usque reducere se posse existimet, is aquam irrito sane labore cribro, uti dici solet, se hausturum certo sibi persuadeat. Est enim ea aquae sontanae proprietas, ut etiamsi eam in mille distillationum cohobationes, ut chymice loquar u geas, semper tamen aliquid ex nativo suo sale portionis relinquat,donec tota per Vaporem evanescens chao suo resti- uti aquae, quae ex ipsa sontium supra dictis bonitatis notis conspicuorum origine hauriuntur sed jam per quaestiones nonnulla dubia exponamuS. Vuyritii itaque primo Num dicta mkuri aqua Anienis tartarea calculum in hu It
manis corporibus generare soleat ealaulum
spondeo, cum plerumque plebs hujus S modi aqua quotidie utatur, neque hucusque homines calculo laborare visum sit, certe non id aquae vitio, sed
naturali nonnullorum hominum complexioni ad calculum generandum pronissimae, eo quod digestiva vis copiosam petrifici humoris copiam in
visceribus generet, adscribendum esse. Etiamsi enim dicta aqua tartaro abundet, ex dissipatione tamen 6 continua agitatione inter rupes facta, accidit, ut tartarea corpuscula deponat, puriori aqua relicta. Secus fieret, si ex aqua immobili dicta aqua in potum sumeretur. Dico tamen plerasque aquas, quas medicatas vocant, nitrosis, Vitriolatis, aluminosisque salibus constare, quae tamen potae, tantum abest, ut calculum generent, ut potius ad eos in corpore humano jam natOS, tum confringendos, tum expellendos, summo alumento esse comperiantur ut
304쪽
proinde non aquae vitium, sed nativa hominum in hunc morbum proclivitas calculos producat. Utrum s uiritur Sec =idb: Utrum inciles, si- tibia ineta Veianales, per quo aquae e longinquo
mam devehuntur, desiderata bonitatis
esse queant Me pondeo M Dico prim), plurinaum ad bonitatem fluminum conferre moderatu calorem solis continuo in ea influentis Si flumina alicujus quae una cum alveo, ripis ab origine sua homogenea nature fuerint, sine ullo aliarum miscellarum heterO- genearum confluxu , illa quoque optima es e censeri debet , quae tamen ομογενεωτης tantum abest, ut in flumine ab origine sua remotis imao reperiatur, ut ne ad vicinum quidem spacium, ob terrestrium partium, quas alluit, quibusque tingitur, dictam quali
latum constitutionem non sortiatur;
accedit, quod sole nimis aestuos , subtilior aquae substantia a Sole attenuata, relicta crastori aquae substantia evaporare soleat Jyberno vero soles, tum omnibus simul commist, tum nivium maligna natura , c variis mineralium corpusculonina quisquiliis
contaminata, quam non ita probam
reddat. Unde colligitur Aquiductus, qui Claudiam, Martiam, Anienis, aliasque aquas corrivatas in Tyburtinum gram,dclines mam usque ducebant; etiamsi
montibus pertusis arcuatisque fornicibus omni solis irradiatione exclusa operiebantur; non tamen inde deteriores faectas esse, sed potius ob continuum aquae fluxum agitataS, nec non inter lateritii operis muros, nullo terrenae mistionis involucro vestitos fluentes, non
insalubrem potum urbi, e. manorum Scriptorum testimoniis, exhibuisse , siquid tamen labis contraxissent, per ignem calefactas, S emendata tum potui, tum balneis tepidariisque quam utillime serviisses; quae sane tot ac tam incredibili sumptuum excessu Romam devectae non suissent, si in iis vitium
aliquod sanitati corporum contrarium reperissent. Et luculenter nos quotidiana experientia in aqua cisternarum docet, quae etiamsi immobiles vastis sornicibus occludantur,in usum tamen potus me ullo nocumento imo summo emolumento adhibentur; potissimum si ex alte probe sundo earum glarea fluviatili prius substrato, setaceisque excolatoriis caute muniantur hinc enim subsidentibus pluviarum faecibus, aqua percolata, pura kdes Cecata exti alii solita, tandem in usum hominum
stu res tertiὸ Quid de sontibus sive aqua sontana sentiendum sit mico,
fontes naturam proprietatem consequi Venarum, per quas transeunt it
que si meatus, per quos fluunt, vitriolo, sulphure, alumine, nitro, gypso, antia
monio abundaverint, quam quoque tilictam iri ea proprietate, qua pollent dicta mineralia , si vero saxosam impollutae naturae substantiam,aut per te restria loca salutiferis qualitatibus praedita, videlicet per marinpra Achaten, aut terram samiam,similemque transierit, illam quam omnium levissimam, saluberrimamque esse pronuncio Uerum cum integro de hisce, similibus Libro, in Mundo nostro Subterraneo, quam uberrime egerimus, e Lectorem
305쪽
De Albulla, sive Sulphureo Lacu, quam Sulphataram
ride tops grήphiam territorii Tyburtilii
Si in Tyburtino Territorio Lucis sulphureo-bituminosus, a Tybure tribus circiter millibus passuum, Ma ko- ad laevam unius circiter milliaris intercapedine dissitus, quem a sui phureo odore, vulgo LYSopatura vocant; quem jam ob rerum in eo memorabilium copiam consideratione dignissimum, describendum censuimus. Lacisi unius circiter milliaris in circuitu, sulphureum rivum effundit,ultro citroque ma Iobur contendentibus transitu notum, quem eteres Albulum appellavere, vel a colore albo, quo imbuitur, vel ut aliqui volunt, ab Albunea Sibila )burtini, quam hoc in loco subinde habitasse, in praecedentibus asseruimus vel etiam a littore candidis lapidibus coacervato. Hic Lacus uti hodie, ita quoque quondam celeberrimae fama suit, ob Thermarum hoc in loco ab Agrippa extructarum splendorema magnificentiam , quas .ipse Caesar Augustu summo sanitatis suae emolumento saepius visitare, iisque uti solitus fuit. Erat enim fabrica laaec Thermarum uti in hunc usque diem rudera ejus indicant, Mampla S ad sanitatem conservandam peridonea , viridariis, porticibusque , columnis ex ophite, quem serpentinum vocant, lapide suffulta, quae deinde avulsae Romam allatae
seruntur,oc eae putantur esse quas Conflautinu Imperator in Eccles. Lateranens a se fundatae ornamentum applicuit. ut inaciu totus sulphure Sc bitumine scatet, uti ex coeruleo colore, bituminis pinguedine una commist, manisse. stum siti sexdecim Insulas natanteS,partim rotundas, partim ovalis figurae, nec
non viminibus, sparto, aliisque herbis
virgultisque consitas continet quae in luamcunque partem pro Ventorum flatibus agitata feruntur, jucundo sane dc ijs, qui similia non viderunt, ad
miratione dignissimo spectaculo
hodie passim Lesedici barchet te vocantur, quae vel minimo conti aut arundinei etiam baculi, cum ad littus appulerint, impulsu a se invicem separatae fluctuant. Quod spectaculum olim Excell. ' Fer inando Ioanni S. R. I. Principi de Lichtenstein, loc anno, quo haec scribis, Ill. 'Ioa)iiii Friderico S. R. Ι. Comiti de Imul istein summis hujus modi rerum naturalium admiratoribus harum insularum motum ductuationem ostendi. Mirum sane via deri posset, cur curiosissimus Pliniitis
de hujusmodi natantibus Insulis suo
tempore nullam mentionem secerit, cum tamen exacte multo levioris momenti naturae hujusmodi peregrina spectacula exbibuerit mirum, inquam, quod hoc lacu praetermisso, Insulas natantes in Lacu mari non , in Faliscano Hetrurto viro tam concinne descripserit cum tamen, uti a me summa diligentia exploratum fuit, indicto Lucu,
cant, ne quidem ullum hodie natitaniatis Insulae vestigium appareat in Lacu vero hoc Albuneo describendo, etsimis vicino, nullam tamen Insularum modo innatantium mentionem fecerit. Unde, ego a varii ea de re consultus, ne Plinius aut mendacii argu tur, aut unum cum altero confudisse
dici possit, hujus desectus causam Scrationem paucis assignare conabor. Cum itaque dictae Insulae a variis quisquiliis acui innatantibus origi
nem suam sumant, hae vero cum successu temporis paulatim subtilem in
306쪽
aquae pinguis de crassae superficie cuti
uomodo culam contrahant,contingit,ut seminata ia, his plantarum, quibuS littora conserta spe-sς i tantur, tum ventorum flatibus hinc
inde dispersa, paulatim in germina ani
rumque quotannis, tum repullulascentium seminum augmento, tum soliorum, stirpium put verum, aliarumque terrestrium portionum miscella,multorum annotum curriculis, tandem in insulare corpus, sulphurea ficultate condensatum, excres ant, nec non levitatebituminis, a fluctibus ventorum vi agitatis hinc inde fluitare incipiant. Atque hoc pacto Insulae natatiles in lacubim sulphureo-bituminosis enasci inde mihi innotuit, quod complura Sc prima hujusmodi Insularum delineamenta
suo tempore in Insularum corpora eX- oritura hoc in Lacu compererim. Addo tamen illas cum tempore, ubi immodice excreverint, terrestrium quis quiliarum mole aggravatas littoribus denuo accretas,i agglutinatas a motu dessituras in terram firmam tandem
transmutari. His itaque praemissis, jam dubium supra nobis propositum solva-
Quod itaque Plinius trium Insulanam natantium in Lacu Vadimonis, Paehodie non comperiuntur, meminerit, nullam tamen earum Lacu Albuneo
mae viciniori, mentionem fecerit, id ea de causa factum fuit,quod hujusmodi insulae lacu dimotus tunc temporis natantes, post eris temporibus terrae firmae, seu lacu littoribus jam accre verint in Lacu vero nostro Albuneo,
tempore Plinii dictas Insulas necdum natas fuisse, postea eo modo, quo dictum fuit, petimum natas, in Insulas
natitantes evasis e fierique potest, ut hae evolutis multorum annorum seculis terrae firmae accretae a fluctuationeo j.Ihsu cesssent,illae vero in Lacumadi nonis pro ita mutabilis naturae nunc generantiS,modo corrumpentis vicissitudine denuo evanescant. Qui plura de hoc argumento desiderat, is Mund Subterranei us
consulat, in quo de Insulis natantibus, earumque origine fusissua te actum est. Sed ut ad institutum revertamur. Est Lucus hic adeo inscrutabilis profunditatis, ut nulla bolidum funiumque sussiciente longitudine hucusque explorari potuerit unde ego eum inter abyssos verius, quam inter communes aciis adnumerandum censeam.
Quod cum Hippol to Cardinali Estensi
relatum fuisset, is curiositate impulsus rem tentandam censuit, primiam cho dis, sed irrito conatu, deinde magnis propositis praemiis , interiorem lacita constitutionem, per duos insignes,
latoreS,Verius urinatores,explorandam duxit; quorum unus, mox ac ad decem
palmorum spatium quis se immisisset,
reversus plantis ambustis, ob aquae ser A l. tiventis vehementiam .ulterius sibi sine ψμ' imminenti mortis periculo penetrare r m. non licuis e asseruit alter vero cum se immisisset, sive aquarum aestu su catus, sive vehementi fluxus, refluxus reciprocatione intra abditas meatuum
cavernacabreptuS, certe nunquam amplius comparuit. Certo, quam hujus Lacus intimam ferventissimam esse hoc nobis experimento constitit, per plumbeum vas adinstar lagenae, quae chordae aflixa ad duarum decempedarum profunditatem, operculo clauso quod tamen per aliam chordam in profundo aperiri posset, immisi ,δ. deinde iterum clausa cum eductum suisset, aqua serventissima repletum comperimus. Quo experimento jam dudum pendentem litem solvimus. Mirantur multi ex Medicis,quomodb hoc in loco usus thermarum manorum veterum temporibus esse potuerit, cum tamen aqua Lacus sine ulla tepiditatis signo frigidissima hodie comperiatur; unde cum mysterium non caperent,
naturam aquarum lacus cum tempore Laeus
mutatam esse sentiebant, per aquas
fervidas in alios subterraneos ductus stultae, im derivatas, UlgIGIOribu aquarum riviSin eorum locum substitutis Ridicutas tum sane paradoxum. Ego ero e perimento
307쪽
perimento propositi dubii rationem solvi Q sed itaq re Aqua insuperficie Luci figidior sentiatur, id in omnibus
thermis coelo expositis contingit Ventis nimi aere tigido ambiente continuo agitata, fervorem suum explicare non potest: quod, uti dixi, Min omnibus thermis coelo aperto expositiS, accidere comperimus Uerum si paulo prosundius aquas, uti supradicto urinatori contigit, tentaveris, tum enim Ve-
ro mox intolerabilem aquarum servorem,ut experimentum nos docuit, primum senties. Unde veteres Ronia=ii
aquas minime ex superficie lacus in tepidaria, sed per prosundiores canales, ubi aestus aquarum jam primum sentiebatur , derivasse censendi sunt; quod verum esse ex vestigiis in hunc usque diem in profundioribus rude rum thermarum recessibus repertis do
De petrisco hujus Lacus Albunei fluxo,plo totum illam circumsitam terrestremplanitiem in saxum conPentit.
Xtra paludosam, quae lacum circundat, terram, ex Insulis natantibus terra firmae adnatam , tota planities saxo
quodam, quod Taburtini vulgo Testi
n Vocant, tegitur . nihil aliud est, quam saxea quaedam pellis , ex hujus aquae sulphureae, terrestri junctae substantia, in saxum indurata. Nam ante tempora Hippol ti Cardinalis Est se, tota haec saxea superficies magno agrorum, quod ex putrido stagnantis aquae
squalore contraxerat, detrimento, aeris iue vitio, quod ex stagnantium a quarum copia contraxerat, inundabatur, ne itaque fructuosa haec superficies cum tempore tota sterilesceret, Cardinalis commodorum Reipublicae satagens, stagnantes Lacus aquas in rivum, ingentibus sumptibus excavatum odore sulphureo gravem ex ipso Lacu in Anienem derivavit, estque rivus ille sul ui ex Lacu phureUS , quem Dina 3bur, aut hinc '' Romam ultro citroque corneantes trans-
tur, Cardi eunt. Atque hoc nublico beneficio fieri jus i. t errItorIum ab aquarum tyrannide liberavit cujus aqua non exiguo hominibus, scabie,impetigine, sora laborantibus , similibusque infirmitatibus molestatis, dum in ea mensibus aestivisse lavant, alumento est; siquidem humorum putridorum colluviem siccat, sanguinis massam purgat, ita ut multi
ex Romanis pro similibus morbis eam deportari cuiarint, etsi non cum eo es.sectu, quem in ipsa sontis vena praestat. Ad ripas hu)us rivi , quem Albulam Conset i
quondam vocavere Scriptores , quic- quid intueri lice ex stipulis, herbis,partim in saxum, partim sulphuris vi in
crustatum spectatur; inveniuntur, hic ri pro- quoque grana candida dc hujusmodi grana scriniolis capsulisque insertat plurimum exteris vendi solent , tum novitatis causa , tum ad illudendum aliis, tum foeminis potissimum saccari appetentioribus quae dum gustant, tum enim vero calcem pro saccaro, non sine adstantium risu se sumpsisse sentiunt. Sed hisce jam expositis, modo ad Lapidicinam Lacui proximam pro
grediamur. Dixi Lucus beneficio leuenam substantiam paulatim in saxum conVerti, quod a Tyburtina Vrbe, cui vicina est,
corrupta voce, Trapertino Vocant. A
que haec est celeberrima illa saxifodina, ex qua non mam solummodo antiquam , sed c modernam extructam videmus, neque enim'mae ullum ex Veterum monumentis, ac fabricis, sive Fana,Theatra, Templa, Amphitheatra, Thermas, Ceterasque vastas aedificiorum moles, sive hodie Ecclesias, post Sanoctum Petrum innumeras , Pontificum,coeterorumque Principum palatia
308쪽
spectes, reperitur, quod ex hac lapidicina non extructum sit ut proinde minae Vb ir cuiquam videri pollit, quomodo: a L post tantam, tamque innumerabilemiaxorum multitudinem abissere millenis annis hinc extractam, illa tantum abest, ut defecerit, ut potius semper in summo suo incremento perseVeraVerit, Metiamnum perseveret cujus quidem rei alia ratio dari non potest nisi perpetuarac continuata novorum semper, novorumque saxorum, solo Albunei Lacus beneficio, succrescentia cum enim Lacus, uti supra dixi, im-niense profunditatis sit, fit ut aqua per subterraneos hiatus, cuniculosque dis fusa, ubi novam terrestricinateriae congeriem repererit, eandem successatem lporis, Vi, qua pollet, petrifica, infixum convertat. Cujus rei apertissimum indicium esse potest, quod in hunc usque diem a latomisi lapidicidis in intimis
saxorum penetralibus , instrumentas errea omnis generis cultri,harpagines, cunei, monet e palae M mallei similiaque findendis saxis necessaria instrumenta reperiantur; quae quidem aliunde non provenerunt, nisi post opera- rarum transmigrationem, qui dum hujusmodi instrumenta vel oblivione,
vel perdita relinquunt, ossamque novis terrestribus molibus implent , illa
sicuti simul ac sulphurea Lacus aqua totam hanc aggestae materiae pluviis macerat e massam penetravit, ita cum tempore quoque totam vi sua petrifica denuo in saxum convertit Mirum est , quod Praefectus Lapidicinae mihi, dum haec loca explorarem, narravit, inter meditullium videlicet saxi, Titulum Sanctu Crucis hisce litteris praenotatum INRI, a natura utique delineatum, inventum fuisse. Ego vero dicebam , hoc non purum naturae opus fuisse, sed titulum alicujus crucis quam operae devotionis causa secum ut plurimum portare solent ibidem post transmigrationem cum aliis terrestribus saxorumque fragmentis derelictum, tandem una cum reliqua materia in saxum coalutise quod aliter non contingere potui se ex similibus rebus, ac variae suppellectilis notis, quas intra saxa passim reperiri dixit, asseveravi. Quomodo vero, quo naturae proceis haec fiant, cum longius ratiocinium postulet, quam operis hujus a gumentum permittat, idque in Mundo nostro Subterra)ie sat copiose tractaverimus, illuc Lectorem remittimus.
De Monte scisib, coetei que rebus hi Tybumno Agro, consideratione dignis mis.
Nier coetera admiranda, quae in viro Tyburtino conspi-lut ciuntur, Molis Scissus est, qui
tempore Dominicae Pallionis crepuisse dicitur. Duplex ad hunc ascensus est prior per vallem Anienis laevam, via, quae uno ab urbe milliario, juxta vetus Canu morum Monasterium deflectit, ad montis acumen dirigit. Alter est per dorsum montis, quem Affio Veteres vocant, incipiendo a pomta Angelica, quae ducit ad olivetum. In hu)us monti extremo angulo, invenitur ficus, quae aditum monstrat ad interiora montis, a quo termino fissura is ἡδε. montis sese ab ortu in occasum in lon V. gitudinem extendit sere ad triginta passus hujus itaque montis hiatus in abyssum omnino sormidabilem, vix ulla bolide explorabilem, tendit. Ego sane ad quadringentorum palmorum chordam dimisi, nec fieri potuit, ut sundus attingeretur ex sonitu vero magno, quem projectis in eum lapidibus percepi, ingentem ibidem subterraneam regionem latere collegi latetque, quod mirum dictu est, ex hirundinibus, quae aestivo tempore perpetua
309쪽
volatus circulatione, ex ea parte. Vara Vndi ficus stat in rediuntur, ex altera Vero
iem solui hiturae parte denuo rediuntur maxi-
πὸλ is numero, ita ut quis mirari satis non hy ηrn possit quomodo per tam prosundum
divi quoque a montis accoliS, hii undines ab hac abysso nunquam recedere, sed hyberno tempore usque ad Vernum remanere. suisse nonnullos, qui paulo profundius hiatum penetrantes ibidem in glumos involutas quasi semimortuas repererint Resem tur etiam ex Archivio Tyburtino, quo
Iuda anno, non constat, tres Iudaeos hunci' ' η montem transeuntes die veneris sancto pro rcti ad nundinas profecturos, a Sanesi Gr
gorii civibus Zelo ductis dictos Iu Leos veluti Christi crucifixores , ligatis manibus pedibusque in hanc abyssum projectos fuisse unde magnalis Iudaeos
interi Sarioli Greetorianos nata, hodie adhuc memorato in Archivi conservatur. Hiatus sane formidabilis est,i introspicientibus horrorem simul, vertiginem concitans. Ego sane quantum ex projectione immensorum lapidum colligere licui puto quam Opiosam in findo stagnare, cujuS rei rivi, qui in radice montis , quae Anienem spectat, copiosissime staturiunt, luculentum praebent testimonium quod& Magistratus Tyburtinus, vel per hominem ad mortem jam condemnatum, vel propbsita notabili pecuniae vi data opera conductum, per chordam sella instructam immissum, facile non sine publici boni emolumento explorare posset. λ Alterum consideratione dignum est
proventin quod In Iemtorio IIburtino quotan-
ni ingens mannae, styracis quoque, tat Terebinthinae resinae copia colligatur;
nae quam rem ut propriis oculis viderem, conducto homine artis viarumque perito, in sylvam, quae Ianuario Monti subjacet, me contuli, ubi dux viae primo arborum, ex quibus manna ,styra , S Terebinthina resima colligitur species ostendit Arbor, ex qua manna
educitur, Ornus est, vulgo si ii S quamvis eadem arbor in compluribus tum Latii, tum coeneris hali. e locis proveniat, in hoc tamen solo montis districi tes mannae, styracis, S Terebinthinae sera reperitur. OduSman Modin eoianae colligendae hic est Circa finem C ς' it
Iulii, usque ad ro sere Augusti, quo
tempore sol aestuantissmius vires suas maxime exserit, vicinorum castelibrum incolae ad sylvam, ubi magnam Ornorum copiam esse norunt, se conferunt, Arborum ornorum corticem in
cruci sormam, a summo scapo initio facto incidunt; quo facto liquor mellis instar calore solis licitus in scutellam ceream arbori circumplicatam defluens, ibi solidiore acqui ita substantia colligitur, collectus 1 oi iam non mi
nori pharmacopoeorum emolumento, quam venditorum lucro devehitur.
Dulcis saporis est 3 in laxandis cor poribus mirae es acaciae, ita ut mannae, quod in Calabria provenit, minime cedat, imo a multis Medicis eidem anteferatur; ab indigenis pro companatico passim sumitur, sed a potu aquae iis abstinendum est, quam tamen si biberint, jam medicinam adeo potentem paratam habent, ut nulli ex iis, quae καθ ά6ικα, sive purgantia a Medicis
Altera Arbor, ecqua styra elicitur, alatne
vulgo Maluine dicitur, sella rotunda ,
habet, Nymphaeae soliis haud absimi educi ui .ha cortex eodem modo, quo Orni, ad
colligendum inde styracis liquorem, inciditur. Lignum gratissimi odoris est, unde, si quandoque soco in ignis
fomentum apponatur, gratissima protinus totam domum fragrantia perfundit quamvis pauci sint, qui notitiam hujus arboris ex indigenis habe
ant: qui Ver,norunt, arcani loco illam ob lucru, quod inde acquirunt,tenent, cum multo majori precio quam manna divendere soleant, eo quod in nullo Italiae loco quantum quidem hactenus comperire licuit, proveniat,sed aliunde exchiori Arabia inEuropam devehatur. Tertib.
310쪽
Tertio Resinam prosert ex Tere binthis, sive Laricibus, quarum ingens in dicto monte copia est, exsiidantem. Arbor est ingens atque ex primae magnitudinis arboribus Resinam eo prorsus modo, quo in ornis fit, corticis incisione eliciunt Arbor Orno haud absimilis est, nisi quod solliculis adinstar vesicariae, quod staphylo dendrum vocant Bolanici, constet, granisque pisorum magnitudine refertis ab Orno distinguatur Liquor inde singularem in Medicina usum obtinet, vulneribus
cu)uscunque generi mire opportunum unde ij, qui virtutem arboris norunt, ex recentibus Terebinthi stolonibus baculos sibi ad ambulandum comparare solent, de si forsan aut veprium spinarumque aculeis, aut ad saxa scopulosque illisione facta, aut alio quopiam casu vulnera acquisierint, mox contus baculi cortice vulneri apposito, extemporaneo emplastri medicamento intra exiguum temporis spatium sanati dicuntur. Reperitur Min rupium inaccessis lo- ωρ lliscis apellus arborescens tantae viru-
lentiae, ut vel umbra ejus sub ea requi escentes, mox lethargo sopito Interi monte Inmat Cujus pestiferam luem ante com plures annos morte sua experti sunt
duo pastores, qui sub arboribus hujus
modi extincti repertisuere. Vocatim dici ut, quo mortis genere ultimum diem hoc in loco clausissent, explorarent, examinatisque cadaveribus, cum nullum violentioris mortis signum appareret, tandem ex iis unus botanicae facultatis peritior, considerando arborem, Napellum invenit, atque de
eo venenosae arboris vapore sub ipsa dormientes extinctos fulge intulit.
Ranciscis Martius Historiae postea Q. Martius in praetura.
Tyburtinae Scriptor, inter alia ursusque restituit M. Agrippa si n- memoranda , mentionem tuum autem Virgo tactu, tantum praestat quoque facit Aquaeductuum a Romanis extructorum , ad quam Martiam ex Fonte Piconi, mam derivandorum de cujus aquae bonitate,&proprietate, ita scribit Plinius i. 31 c. 3: Clarissima aquarum omnium in toto orbe frixoris alubritatisq;palma,praeconio urbis Martia est inter reliqua Deum munera Vrbi attributa. Vocabatur haec quondam Auseja fons autem ipsi Piconia. ritur in ulti=ριι montibus Pelignorum transit Marsos Fucinum lacum, Romam non Abi petens: mo pecu inersa in Ty
burtina se aperit m M passuum om
)iictbm fructis perducta primus eam in Urbem ducere auspicatus es n-cus Martius /ius ibi sM ahaisu. Postquam vero ex Varia rerum humanarum vicissitudine δε successu temporis, Aqua ruptis incilibus dispe sa,S perdita esset, eam M. Aurelius Imperator Philosophus , Atto=mai Pilluc cessor anno 163 Salutis nostrae, addito
tisque montibus, ingentibus sumptibus restituit;cujus in hunc usque diem, circa soli , olim Carseolos quom oppidum, vestigia spectantur, id est, putei profundissimi, qui loco spiraculorum Aquaeductibus Submontanis serviebant. Etiamnum hu)us facti epigraphelegitur Romae supra portam Taurinam, sive S. Laurentii:
IMP. CAESAR M. AURELIUS ANTONINUS PIUS. FELIX. UG. PARTH. MAX. BRIT.