Historia Hungarorum ecclesiastica, inde ab exordio Novi Testamenti ad nostra usque tempora ex monumentis partim editis, partim vero ineditis, fide dignis, collecta

391쪽

DE 4s1LEENS HUNGARico IAM BIBLI0RUN EDIΤIONE. I. Thesaurus inaesti, nabilis est Hungaricis ecclesiis oblatus, quando Biblia ungarica anno 1751 Basiloa sunt edita. ditio rimi ulla, quae hactenus fuerunt pulcherrima charta subtilis ac candida, characteres

nitidi paucis adspersa mendis mole sua parva portabilis ac parabilis; denique loci paralleli non ad calcem rojecti, sed in sine versuum textui inSerti pluresque additi. II. Quis primus ditionis huius auctor fuerit. Sumptusque tulerit, de eo disquiritur. Dubium nascitur ex duplici, sibique contraria ditionis praefatione ungarica ac Latina. In Titulo comparet nomen Stephani P gathmari a Francisci Toroli quorum sumptibus in Solidum prodiisse ibidem ad soritur. Hoc ipsum in rapsatione ungarica ampliuSadfirmat Steph. Pup. gathmari quod instinctu divino motus sibi socium Franei Seum Toroli adsciverit, propriis tu suis sumptibus a die 10 Majianni 1750 ad disem l Augusti anni 1751 odiderint ita quidem ut Sancte ibidem adseveret se a nomino se potiisse vel accepisse in hunc nemve obolum, praetorquin a Daniel Gerdos . . h. Doctore ac rosessore

Groningano contum viginti sex loronos ultro in Subsidium exhibente. Quis non in re tam seria ac sancta personarum ac rerum ignaruS, tantae horum adseverationi fidem adhiberet.

III. At vero in quibusdam Bibliorum exemplis praefatio ungarica non comparet; sed Dedicatio Bibliopola Joannis Rodolphi inhos ad Procere praecipuarum in Helvetia urbium et Praestatio Latina ad oc- torsem Christianum Jacobi Christophori Boelii Theologi Basileensis in

utrisque adseritur Juvenes ungaros pro correctoribus adscitos, Biblia vor in solidum typis et sui titibus Bibliopola prodiisse Verba Dedicationis, quae hic locum invenire possunt haec sunt: Notum est alionem sortissimam ungarorum magnis quidem terrarum spatiis dissitam neque eo secius tamen arctis quibusdam vinculis nobiscum iunctam esse Maxima enim pars eius eandem profitetur puriorem sidem nonnulli Augustanae, multi Helvoticae nostrae Consessioni addicti, quam et iter varia calamitates atque angustias mirabili ac summopere laudanda conStantia ad hoc usque tempus retinuerunt. Cum igitur ungari isti Helveticam ecclesiam tanquam communem ecclesiae Resormatae matrem

392쪽

in honore Semper habuerint, cumque doctrinam salutarem aliasque bonas disciplinas uberius cognoscere cupientes ad eam non sine itineri sumtu atque incommodo notabili sese conseri se soleant cum tandem ab alma hac Matre benigne suscepti non tantum optatos in discendo progreSSUS faciant sed et multi publicis alantur sumtibus: equis est qui negare POSSit Sati arctam nostra eum Hungari ea ecclesia necessitudinem intercedere Porro cum sine sedula . scriptura lectiori ac meditatione

Ecclesia diu subsistero non possit illos haud exiguo beneficio Populum Dei adsicere manifestum sest qui aut ipsi operam dant, aut aliis in ea re laborantibus succurrunt, ut Natio tam longe a nobis remota, et facultate carens . Biblia in Linguam suam sernaculam deliter translata typis X primendi per nos voti sui tam salutaris tamque necessarii compo reddatur. Qua propter ante aliquod jam tempus apud Batavos viri pii doctique sesseeorunt ut Biblia ungarica sexcuderentur at Vel reti quam Vi non exiguo comparari possent. Ego oro postquam Biblia Germanica aliquoties dotii etiam Gallica meis sumtibus se elegant in eaque cura edidi quae nihil in parto ulla sesiderari pateretur ut iam de pretii exiguitato nihil dicam quod etiam paupserrimis facile parabilem hunc sacrum Thosaurum faciat in animum induxi ab H ungaris rogatu S. ab eruditis ac piis amicis excitatus otiam Biblia Hungarica eodem modo parique et diligentia et pretii aequitate meis typis moisque in solidum sumtibus exprimere Eam in rem duos ius Nationis doctos adhibui

Iuvenes qui ut quam emendatissimus prodire Codex, curarent. Quomodo consilium istud meum executus sim, Vident qui oculo habent quamvis Linguam hanc peregrinam haud intelligant. Ips' Batavorum ditio quamvis duplo carius vendatur, nec chartae nitore, nec distincta characterum porspicuitate nec mendationis cura nec denique concinnitate sor nno ullo modo conserri potest. Non itaque metuo Si arrogantiae accuser si dicam pus me praestitisse, quod cum ecclesiae Dei utile, tum se Patria nostra gloriosum sit. Sic enim ex sinu eius pr0dii talis libor cui parem nulla unquam aetas vidit. V

IV. orba pra0santis Bochii Facultatis Theologica Decani cum

venerandorum Collegarum consensu scribentis, quae materiam respiciunt, sunt Sequentia ἡQu0niam vero rariores esse videbantur editiones, exindoque cariovis uni est Bibli0p0la nostro, pro laudabili illo studio quo Bibliorum formani in itemque Gallicam ei senem, forma exigua Oraunodaque, pretio iusto elegantissime excudit hanc quoque ungaricam typis Suis exprimere; ii eamque rem duos adhibuit eruditos Juvenes, Stephanum Pap ei Francis eum Torol. nungar 0s,

393쪽

uri emendationis curam haberent, ei quantum riori potest

impedirent ne mendosus ex iro codex isto sacer. 0 dissitetur idem ille Bibliop0la, omni 00 osse usos de stique diligentia, e

suli culis plerumque suis singula solia a Typotii iis composita sertim nperlegi SSe atque cum Prototypo contulisse id quod hic commemorari ipse voluit ri debitu recte actis laude viri illi arserunt. Secutus autem est exemplum ditionis ui Meetina quae an. 74 in lucern pr0diit; quam et sine alia mutati in expressit, nisi qu0d bene ni ultos erroreStypographicos per modo ii inat0s viros tolli loca parallela sui quaeque

versiculis subjici atque etiam Diosius adnotari curavit. V V. Quid iam sex his concludomus' Bibliopola adfirmat suis typis et sumtibus in solidum edidisse Biblia Hungarica idem testatur Beckius Stephanus Pap vero adtribuit suae ac socii Micitudini ac exponsis Resita se habot. Joannos Rodolphus nih0ss Bibliopola Basileonsis induxit in animum edere Biblia ungarica instigantibus ungaris duo momorati

Studiosi commodo intervo norunt onus correctionis in so suscipienteS praeterea contractum inierunt cum Bibli pes ut bis mille exempla pro singulis floronis in antecessum depositis quod tamen praestare non potu serunt illis cederent; tria millia vero pro se retenturus et pro arbitrio venditurus. Hinc evenit ut circa sinem operis, cum iam prope SSet ut prelo liber sexisset ius dedicationis iam Juvenes hi corroetore qua in

Bibliopola lucro inhianios ad se portinore arbitrarentur; unde is inter isto orta qua in Magistratus ita decidit ut ius odientionis in bis mille exempla Studiosis in ter illo Xompla Bibliopolae adiudicaret. HaeceSi ratio, quar in quibusdam xemplaribus Latina odicatio se Pra sati0 inveniatur in aliis Hungarica Pra sati tantum. Studiosi nim Bibliop0lae Dedicationem set Praefationem se suis exemplaribus ab sederunt idem sedit Bibliopola Hungaricam Praefationem praetermittendo. VI. Finita ditione Toroli rediit in ungariam, at vero abiit

ad cadomium seriiserissem sibi aut ni temperare non Valens cum ab Sperat por Bibliopolam lucro partim sexcidisset, non parvam excitavit comoediam, sibi tandem in tristem exituram tragoediam. Virulentas

enim scripsit litteras ad Politarchas, Consulesque igurinos, BernenSeS, Scaphia sanos quibus Bibliopola novam Bibliorum editionem obtulerat Contra venerandum Theol0gum . C. Beckium quem imprudenter ac impudenter adfirmavit auro conductum a Bibliopola ad putide mentiendum. Litterae cum Basiliensibus communicatae satisfactionem Veneranda Facultas a Magistratu Bernensi, ubi nunc vivebat Papius expetivit Clarius haec omnia sex Littoris eximii viri ad Stephanum Hatvani Professorem Debrecinensem datis hauriri possunt; quae ita Sequuntur:

394쪽

, Clarissim Viro Stephano alvani Hungar Bonarum Litterarum Professori Iacobus Christophorus Beckius Theologus Basileensis S. P. D. Quamvis inde ab aliquo tempore nihil a se Littorarum accepi, non tamen e mei immemorem esse cognovi ex iis, quae ad clarissii iam meum Socerum Joan Rodolphum vitigerum nuper dedisti quibus mihi dicendam uis verbis salutem adscripseras. Itaque tuis ogotii atque otiam valetudini haud satis prosperae tribuebam tuum silentium. Quod autem ego nunc ad Te scribo illud hoc potissimum animo fit, ut ii vir clarissime et tecum viri clarissimi, quibus in cadomia Vestra collegis uteris, edoceantur quid hic loci a nonnullis Popularium Vestrorum sit gestum; quod si animum meum et venerandorum collegarum meorum male habeat, mirum vobis haud videbitur. Res paucis ita se habet. Quum Joan Rodolph. Imbosius Bibliopola Biblia sacra inmungaricam Linguam translata typis expressisset venit ad me ut ordinis heologicili. R. Decanum, quaesivitque an non Facultatis nomine rapsatiunculam Latinam huic Bibliorum seditioni praefigendam scribere vellem. Respondi, me quidem. Si id peteret, haud abnuere; sed Facultatis nomine nihil inconsulti V. Collegis agere p0sse me itaque rem ad ipsos delaturum. Id orgo feci. Cumque unanimiter adsentirentur, exaravi illas agellas quas fortasse vidisti iisque segenda et insendanda, eoque facto Bibliopolae excudonda misi. Sic autem a Praefatio incipit. Cum honestus vir civis hoster, qui hoc exemplum S. Bibliorum iniungaricam Linguam translatorum suis impensis ac typi expreSSit et c. Haec itaque Praesatio vixdum typis expressa, et ab iis vostratibus studi0sis Stephano Pa et Francisco Toroli, qui ut extus emendate prodiret, curaverant, lecta fuerat cum mihi ossertur Libellus Hungaricus, Praefationis loco Bibliis praefigendus, ut iam qua Censor Librorum Theologicorum subscripto nomino De ani Theologici adprobatum excudi paterer. Ego vero re nova commotus coepi apud me cogitare, quomodo libellum ignota mihi seisquo Collegis Lingua conceptum adpi bare ae prelis permittor possem. Dicobat quidem Franciscus Toroli, qui eam os serebat, posse me interpretationem a duobus popularibus saetam cognoscere, verum id in Libello S. Bibliis adiungendo non videbatur tutum

satis. Quamvis enim de voluntate eorum studiosorum poSsem bene Sperare non tamen ortu eram, quod per errorem aut imperitiam nihil iis excidere potuerit, quod os sensionem p0stea ederet. Itaque suasi ut

Libellum ut Latinain Linguam translatum, vo una cum ungarico Textu si velint, mihi si erant. Me luctam translati ei si nihil contra cenSurae leges deprehenderem, Subscriptione adprobaturum esse Velotiam si id n0llent ab aliquo ori Theologor uni Patriae suae adprobi trinem Pimpria manu scriptam impetrarent; tunc me sine dubitati0ue:

395쪽

UR. IV. CAP. 11. m. - DE T ASll. II Ni: nil L. MDimiosq. 38lim primatur, adscripturiatii. Nani auctori tui se ibi se Thoologi m nihil Comunere Constituti, non vero studiosorum Juvenum, me stare posse. Sed

cum neutrum illis hominibus placoret imprimis illud postorius olebanto temporis angustiam uri non posse, qui tamen tot illo anno, quo Biblia sub ipsorum culis ex pitui bari uir, o Praestatione cogitare potuissent, ac debuissent. Interea collocutus de ea re cum Von Collegi mei S, ne ulla in parte crederent Vestri, nos ipsorum voluntati aut occlesiarum vestrarum, quam jebant Praesamine hoc caror non posse, usui adversari; placuit arido in ut improssio illius Libelli ungarici permitteretur, sed addita condit ne quatenus sine mora orgo excuso libello, primum quideme M exemplorum, quae vestri a Bibli0pola morant, Praestitio nostri ordinis detrahitur id quod, quia vel maxime, sub culis Bibliopolae ac Compactorum, StudioSorumque hominum plurium qui ad hos ventitare solent, fiebat, in nostram contumeliam interpretari poteramus, nisi hominum imperitorum rusticitati ignoscendum Sse putaremUS. Brevi post quum interea Steph. Pap ornam, Franc. oroli domum abivisset insalutatis omnibus nobis ecco ibi adsoruntur mihi Litterae, quas Steph. Pa ad Ampliss. Magistratum Scaphia sinum dederat, hi equo deinde ad nostrum transmiserat. In iis Litteris cum multa de Iuthosios Dedication Bibliorum lung. Scripsisset, quae ad me non pertinent; tum et haec addidit, quae qualia Sint id bis D. Rev. Beckium S. S. . Doct. Facultatisque Theol. Basilo sensis De canum aere conductum in Un parte pertraxit, effecitque, ut sibi hic eruditus alioquin hoologus pro Bibliis ungaricis, quae a nobi aere conductus impressit Praefationem Latinam et o dicationem Scriberet, in qua imprimis Praefatione, ut alia omittam, putide vir eruditus mentiri non veritus est D. in hos suis imponsis Biblia haec Hungarica

Facile intelligis, quem molestia sensum ista hominis impudontia in me excitaverit. Sunt enim hic criminationes eiuscemodi ut vix graviores proferri possent. Primum enim ait me esse mentitum, deinde mentitum putido porro, id factum in Praefatione Bibliorum S. nomino Facultatis heol scripta tandem ad id me aere conductum Sse. Quid do Theologo atrocius cogites Ego igitur innocentia meae probe conscius confestim rem ad Ven Collega meo deserre petere consilium, sciscitare, quid agendum esset. Illi stupentes insaniam ungari, quid Sentiant aperiunt, rem communem agi censentes, cum illa Praefatio omnium consensu a me Scripta et ab iis adprobata esset. Itaque rem ad Ampl. Magistratum nostrum deserimus, eum roganteS, Ut primum quidem Iuthosium per suos delegatos hac de re interrogare, dein Si nostra innocentia manifesta esset sutura, quod nec mentiti essemus in Praesatioue

396쪽

nostra, nec ab Inalios aere conducti ut dein ad Illusi in Magistratum Bornensem in cuius nunc clientela Stephanus a viveret rem deferret. calumniatoremque argui curaret. Utrumque haud difficulter impetravimus. Illust. Magistratus Bernensis per Senatum Academicum hominem detes negotio interrogari, et dein pro merito increpitum deprecationem scribere ad nos iubet, a neque nostris Ampl. Procoribus se per ist0s nobis mittit. In hac equidem agnoscit a se ira ac festinatione praepeditum imprudentius et asperius scripsisse, quam par erat. Itaque veniam eum a Ven ordine noStro tum a me petit. Sed primum quid indiligenter tacet quod easdem litteras impudentibus et salsis criminationibus sesertas non ad Scaphusinos modo, sed et ad Tigurinos miserit id quod interea a nobis certe cognitum erat dum Tigurini exemplum parum Litterarum ad me curaverant, in quibus omnia similia. Dein in fine suae deprecationis adserit me artibus callidissimi Typ0graphi in errorem inductum scripsisse. Id quod certe quamvis tollerabilius prioribus non tamen ferendum esse mecum en collegae judicarunt. Itaque primum factu censuerunt ut Histiria Facti a me vernacula Composita ad Ven. D. Decanum et Universum Ministi rum . D. Collegium Bernense eum en Lurcardi de ce negotio publicis litteris mitteretur, cum Pesitarchis, si ita videretur communicandum unde isti intelligerent quamvis deprecatione Papi non de contenti essemus, quippe qui in hac causa non leviter et perfunctorie simus versati, ut tam facile a Bibliopola nobis verba dari pateremur tamen nos qui hominem detrimento vel infamia adfici non optaremus totam rem ipsorum Prudentiae

Summa scripti germanici est eade in quam legisti hactenus. Ceterum in sine addidimus v. capita apud nos notissima et quicquid Papius apud exteros dicat certissima, e quibus patet, quod ab Im holio in erroromin lucti non scripserimus . mholium iam ante aliquam multo annos, priusquam apio innotuisset in animo habuisse Biblia Hungarica edere, eiusque consilii sui indicem schedulam ungari eam edidisse. Huius nisallor poteris tu ipse adhuc meminisse. 2. Papium cum Im holio litteris talem iniisse contractum, ut praenumerando pretium duorum illium exemplarum, editionem inhosio faciliorem redderet. Eas litterasciuiliosus Ilii 1 Di tam inter ipsum et Studioso litem typis excusas promulgaverat 3. Imbosium non duo, sed quinque millia exemplorum ipso Papio inspectante excudisse. 4. Hungaros Imboli non pretium duorum millium ante saetam editionem, sed tantum excentorum repraesentasse, residuum demum

aliquamdiu post editum librum numerasse. 5. Cum tandem de Iuro dedicandi controversia ad Anipli . Pim res civitatis delata esset, Hunoris ad se tralui ilibus quod Bibliopola sibi deberi sentiebat decretum fuisseus Ilungari duo illi exemplarum s siquam pretium s0lvissent, quo

397쪽

vollent destinarent; qu0d dum inh0sius de tribus . residuis saceret. Ex his apertiun est, iure meritoque adeoque verissime scriptum esse, Im-h0sium suis impensis, typisque Bibliam ungarica edidisso. Nunc ipsum TC V. et iuum quemque Iecilarem huius meae

Epistola iudicare patiar, quid de tali homine sit statuenda mi nunquam a me laesus, Sed dum hic suit, Semper a me humaniter habitus, talia publico scribere uerit ausus. Potes etiam intelligere, quo loco a sint habenda, quae ad vos qu0que fortassis scripsit. Mihi autem perinde est quid fiat dum modo b0ni ac sapientes viri, quid verum ac b0num sit

videant. Neque certe ego, ut hoc quoque bona cum tua venia addam, ita male de ungarica ecclesia sum meritus aut imposterum tempus fortassi pro re nata mereri P0SSem, ut male animatus, maleque seriatus

assectuum tantum non barbarorum aestu abreptus ita in publice ea pere ac criminari debeat. Spero etiam id Ecclesiarum Academiarumque vostrarum Antistitibus, in quibu Te quoque Tuo merito locum insignem occupare gaudeo, non placiturum Sse. Pravum enim arguit in tali homino animum qui me collegasque meo sacile in Beneficiis c0nserendis publice

privatimque, Si non . SegnioreS, Saltem cautiores faciet. Quod vero ad Topotissimum ego haec Scribam facit Singularis meus in se adfectus. Citius scribere nolui quoniam expectandum erat an homo noster omnino ad saniorum montem rediret. Ceterum actio vides non exigui semmona senti agi, si Theologus haud ullo hactenus crimine notus in Pra0satione Bibliorum Sacrorum cum consen Su Ven. Collegarum Scripta.

putido montitus, atque ad id aere conductus, publice perhibeatur. Valo sit quid ibi aliisque de hoc negotio videatur, item quid valeas ipse,. quid rorum agas quid de Libris ui apud me residuis fieri velis, quam primum scribe. Datum Basilea a d. XV Cal. Aprilis M. V VII. In ungaria tandem Stephanus Pap Mathmari Debrotgini,

cuius Ecclesiae ac Collogii antea alumnus erat, vocatus in consistorium, gravissimam factorum subiit censuram dignusque iudicatus est, qui a Ministerio Sacro in ungaria obeundo in perpetuum arceretur. Quae Ecclesiae sententia cum uberiori factorum eius declaratione Supserinten- dontibus in Hungaria Reformatis insinuata est ne a rerum ignaris locus alicubi homini in Omnes occasiones adtento adsignaretur. Significavit eximius vir S. Halvani venerando Theologo Beckio, cuius vel maximo honor laesus erat, quid de apio saetum, et quae in nova ditione Bibliorum viderentur ratione praefationis immutanda. Cui respondit

uberrime Theologus Basil pensis dabo litteras ditionis Histinam majori adhuc lumine persundentes: ἡ Vir Clarissimo atque Doctissim, Stephanomalvani . . Beckius S. P. D. Summas albi lago, lab00que gratias ab singulare auum in me

398쪽

studium, quod non privatim Solum. Sed et publice demonstrasti. Mihi equidem in animo non erat apio nocere, eumque infelicem reddere. Id enim unice intendebam ut Venerandorum meorum Collegarum et mea fama modis legitimis in tuto poneretur illeque Papius ceterique studiosi vestrates . In omnes, qui O audiverunt, atque audient in posterum, consideratius de nobis et sentire et loqui se scribere discant. Nullam enim duriorem conditionem nosti quam est illa Doctoris Publici, qui ab ipsis suis Discipulis Contemnitur ac ignominiose traducitur. Vos itaque exemplum statuistis quod omnibus Salutare futurum conlido. Ceterum Litteras a venerandis vestris Superintendentibus nulla accepi nec etiam Clarissimo Sylvano, quos revera talem laborem Suscipere non desidoro; quamvis ipsorum omnium litteras summo mihi honori merito ducere, sed et de ipso prompto paratoque animo gratia agere debeam. Verum quoniam ad Te potissimum amicum meum Singularem, eundemque Silo merito public loco honestissimo docentem perscribendum esse duxi ut esset qui veram rei gestae Historiam nosset, aliisque arrare OSSet, cum opus idoretur abundo mihi sufficiunt uae adcurate et peramanter scriptae. Eundem autem in Os pessime gessisse et gerere non miror. Ex omnibus enim quae narras et quae vidi ac audivi ipso hominem esse intelligo impotentis animi etiamque omnia proprio lucro metientis. Illud omnino nefandum esse censeo ut is qui duo millia exemplorum Bibliorum singulis lorenis emerat ea quatemis nunc Vendat. Sumptuum enim et periculi compensationem sat iustam habuisset si in singula exe inpia singulos lorenos lucrifecisset. Quod enim correctionis laborem adtinet pro eo nutritus a Bibliopola, aliterque o satis faetum ost. Igitur tanto magis optare debetis, ut Bibliopolae consilium de recudendo libro illo S. non careat Successu de quo OSt. Quod autem adnotasti manifestam contradictionsem inter ea, quae in Titulo posuit Papius se verba quaedam nostrae Praefationis, id contigii partim persidia illius hominis partim quod se strae Linguae ignari sumus. Nam studiosi vestrates, qui tum aderant apio avere, ade0que in hoc negotio non satis di videbantur. Unde ei tanto magis nonnulli

Procerum OStrorum in ea opinione, quam tamen salsam Sse probe Sciebam. 0nfirmabantur, agere Papium vestrae ecclesiae publicam

causam contra tali ilium id quod illi faventioros esse it multorum animos. Idem et dubio procul ei natos permovit, ut post qualemcunque apii deprecatlanem nobis perscriptam ignoscendum ei censerent. Nos quidem id haud inviti agimus, ita tamen ut caveremus, ne fama nostra aliquid detrimenti acciperet. Fecit ergo Bibliopola quod suasisti illis exemplis Bibliorum, quae apud Quin supersunt, demptis Titulis ali0s adiunXii. quibus verba, quae notasti sunt detracta. Ceterum illud magis ignor:

bamus utrum aliquid in Bibllarum sextu aut inscripti ,nibus inui

399쪽

e rectores nec ne Illi certe Bibli 0polao, Bibli0p0la inihi sanet adsit maverat actum id non esse; quapropter si quid eius generis deprehendatur, vobis tam ui id ineis udicibus, quam ut ecclesiae ungaricae

Hro μενοι respondebunt illi homines. Ceterum in nova ditione omnia in melius potoriant restitui. Si quid igitur vel casu vel studio a se . . aut ab aliis deprelisendatur. Scripto c0nsignatum ad me mittatur, faciam ut sedulo ei nondetur. Iden dico de iis quae nostrae Praesationi addenda fortassis putabitis. In um inem p0terit, Si ita vid obitur in vestram Linguam transferri, et per moduni Supplementi non nihil adjici. apii

certe scriptum ex tuli passu non sui SSem nisi venerandi Collogae uisei. qui hominem non satis noverani sexistimassent illum et Torollium nam hic Praefationem obtulerat revereritia ecclesiae vestrae permotos nihil quod non deceat edituros, quippe alibi nullum lectorem emptoremque inventuros, nisi apud eos ubi et rationem de omnibus quae scriberent reddituri essent. Nunc vero Si Sentio; Stam studiosorum Praefati nomin nova editione prorsus abjiciendam esse. Idem et de Dedicatiorio, quae varias Ob CauSa non bene ut audio excepta est, neque etiam satis prudenti consilio addita. Illa vero quae mones ex Historia ecclesiastica Hungarica uberius et rectius de versione ungaricorum Bibliorum cognosci potuisse mihi pergrata fuerunt. Eius corte libri nulli tum nostrum in mentem vetiit recordatio. Interim nihil ideo a Vero magnopere aberratum in iis, quae ex CWittingero ScripSi. Virorum insignium nomina,

quorum Sumtibus promotum Ophi fuit, Vide pleraque mi POPV0υσι invisaeSSe itaque non cen Suerim eorum laudibus animos esse irritandos. Quasevero . . pag. 36 coinmemorantur de laboribus porgii siphos Komaromi aliorumque iterum de Editione Franei erana, ea ut talia osso ut ditioni Ultrajectinae n. 74J, quam Secutae Sunt operae TypO- graphicae nihil derogetit. Quamvis enim es lectui data fuisse consilia de Textu emendatiore excudendo Suspicor, nullum tamen in Titulo nomen nisi aspari Caroli expressum, quod certis de causis actum nullus dubito. Porro igitur quod ad novam adtinet ditionem gavisus est magnopere Bibliopola probari Tibi consilium suum, quod et aliis non displiciturum Gnsidit. Ceterum quod mones de invectionis periculo, id est verissimum; quapropter eum petas ut rati Sin viam exempla curentur id quide in Bibliopola se facturum recipit, Chirographoque dato promisit, in quo non amplius ut florent unius pretio accedat petit, quam se decim cruciferos in singula exempla vecturae portorii caussa Itaque ratistaviae accepta constabunt vobis num 19 atriis, quod utique modicum esse prsetii idos. Et si editio Ultra sectina in Batavis binis loronis emenda

sacile accedent portorio ratista viam usque pretium sic adcrescet ut duplo majoris veniat quam nostra. Nunc ero tuum Si pium opuSquantum in te est promovere. Non putem dissicile ore dii aut tria III. D

400쪽

386 LIB. IV. CAP. 11. I 8. - DE BASIL. HUNI. BIBL. EDITIONE.

millia oronorum colligere atque ita in tutas deponere manus ut Bibliopola saltem de parte Xemplorum Statim parata pecunia dinumeranda sit cautum. Id quod tamen ita siet, ut dimidia saltem eius summae pars statim huc mittatur reliqua vero tum accedat cum ditio sinita fuerit.

Audi auto quid consilii dederim Bibliopolae, quidque illo sequi

deerseverit. Cum initium operis et siet autem cum nummi apud me suserint mittotis vos unum alterumque e vestri studiosis, quos ad hoc idoneos judicaveritis, ut typ0thetarum specimina c0rrigant. Hos in dem publice secipietis, ut de industria Sua et sedulitate vobis opere transacto respondeant, veStrae enim celesiae re agitur Testimonium illis publice scriptum tradetis, quod o de ea re certos reddat. His autem Initiosius domi sua hospitium et vietum honestum ac fortassis praeterea aliud prasemium dabit, teque totum negotium tuto et publice quidem non per

privatos geretur. Haec de Bibliis Hungaricis de quibus quid sit sporandum Tu me quam primurn docebis. - Dabam Basilea die I Decembr. 1252. VlII. Non est hic sicco praetereundum pede, quid in ransylvania hisce Basileensibus actum sit Bibliis. Veniam exposuerat non nemo Enyedini anno 1752 dio se Iulii aliquot

horum Bibliorum exemplaria, contum d sinito numero, nec amplius fuerunt. Requisierat in hunc sinem virum clarissimum Michaelem Abod ta Linguarum Oriontalium Graecaeque, ut et Historiarum Professorem ac Paedagogiarcham perpetuum Collegii N. Enyedon sis celeberrimum. quo nemo hac aetate rei litterariae utilior, publiei quo comm di in ran- sylvania studi0sior exstitit, ut eius interventu quantocyus mercibus suis liberari posset. Verum quia Bibliorum exempla erant sine ligatura, pretium vero desitiiverat pro singulis exemplis quatuor floren0s, Bibliopegi quoque, quam Vis ut plurimum arti suae rudes, tantumdem ore pro ligatura expetere Soleant, emptore non inveniebat. Ex consilio eximii viri Pros M. Ajta in Coll0gio, in emplo, et aliis solemnitatibus ac congregationibus publicatum S Biblia venalia prostare, sed ob superius momoratam difficultatem nemo emptor comparebat Inscius harum rerum commode supervenit Petrus Bod . . Minister in ecclesia M. Igeniensi; qui suasit vehementer omnia exemplaria emenda esse; siquidem obvarias censuras ac indignas vexationes dissici limo ex peregrinis oris in Transylvaniam deferuntur, ut plurimum in ricesimis detinentur ibi de inque ingenti Possessorum vel emptorum damno perpetuo retinentur. ac pereunt se in pretii exsolutione pro sacultate sua accessurum. Restabat dissicultas de compactione conventum quoque est cum Bibliopeg qui pro ligatura singulorum exemplorum acciperet duos 1l0renos Hungaricos; atqu0 ita sex tandem ore nis unum Bibliorum exemplar constaret emptori. Hoc modo centum Bibliorum exempla a M. Ajta Prosessore, cui ex parte accessit etiam Minister geniensis, empta sunt a Compactori iii