장음표시 사용
421쪽
consilio ibidem locare vult sed quoniam aedificia ad inhabitandum imminente iam hyeme plane incomm0da ossent, o sacile reaedificari p0ssent Schola quoquo Patal in deseris iam anno P03 menso Septo in liri Oppidanis resignata esset ut illi sacri cultus exercitium, quo praeteritis
annis carebant, ad Pagum vicinum excurrere coacti, haberent atque iam ab uno et amplius anno actuali eorundem possessioni SubosSet,
studiosi inscio Rectoro di 13 Decembris an . 170 Scholam ruinosam oti ede adtritam ex multis habitationibus studiosorum paucissimas, eaSque Iaceras et squallidas absentem intrarunt. Rector ob metum dubii evontus ad multas quoque studi0sorum et aliorum preces et indignationes Cassoviam non deserente Fractus tandem multorum solicitationibus an . 1705 Pata-kInum venit relicta Cassovia sua familia, quam an. 200 4 Marti4 adduxit. Restitutae sunt sero tamen redituum Seh0lae reliquiae, quae ex desertis et fere incultis aliquot vinotis a Iosuitis plures per annos peSSime curati constabant, Tomplo vero Parochiis ac plurimis iurisan. 168 0ccupatis absolute non restitutis Schola autem Suburbana fideli sectoris cura, pro ulteriori usu per bino studiosos Semper custodiri iussa, usqu0quo n. 706 meus Octobri Generali abutin Cassoviam cum militia Caesarea bsidente, ab eadem militia penitus
XVI. Patakini vero studiosi in dies multiplicati, ingenuaque eo addi sesendum Nobilitas confluxit. Nullis tamen novis structuris Schola exornata est, Sed inter Spem metumque omni ho tempore belli aegre se habuit. Τypis iterariis et maxima Bibliothecae parte, quae a prima perSecutione an. 16 2 obretgini d0posita orant adventu militiae Caesarea Duc Generale Raboutin tota civitate dispersa spoliatur direptis omnibus a milite Caesareo, cuius metu etiam Schola Patallina di 16 Octobr. anno eqdem omnibus adm0utem diffugientibus studiosis atque Rect0re, per continuos decem dies Sehola vacua relinquitur. XVII. Accessit maximum Scholae malum, quod optimo suo Patre et Reet0re, qui eam per annos XXII tutatus rat Iohanne sol si ilio 44Maj an. 4708 0rtuo spoliatur in cuius locum non niSi post octo menseSalter substituitur. Quo etiam post anni 1710 cum multis studiosis cito Sublato, cum motus civiles ad initium anni 1711 componerentur, et res RakOt Zintia declinarent, superveni rite mens Novembri an 1 10 militia Caesarea et Rakot ian0s ad Patallinum profligatos inde abigente, alter iterum Rect0r adductus est. Sed tristia omnia facta enim transaetione ad gathmarinum cum ungaris per Iesu ita repetitur. Si quidem vi pacis illius constitutum ut omnia ad pristinum tam politica, quam eccle- SiaStiea. Statum quo erant ante motus, id est ante ante annum 4703 redire deberent. Cum tamen ante adventum militiae Caesarea ab officialibus eius Protectionales, ut vocant, Litora pro Schola Patakina adductase
422쪽
408 LIB. IV. CAP. 13 s 18. 19. - DE ILLUSTR. SCHOLA S. 3ΑΤΑΚ. essent et ipse osophus IIImperator ante mortem suam mense Aprili an . 1711 missis suis Litteris ratiosis ad Excell0ntissimum Comitem Iohannem Palsi suum eo tempore permungariam Locumtenentem accepta informatione de Rectoris Scholae p. m. fidelitat in obsidione Cassoviens ad ultimum posse defensione studiosorum per Generalem Nigrelli et Commendantem Dusari e quo possent dimissione Praeprimis autem Schola eiusdem tam per militiam Cassoviensem a Generale ab uti facta eversione et ruinosae Schola Patakiensis per ambium quasi saeta permutatione eiu conSerVationem et protectionem elementissime iubet. Nihilominus tamen post mortem
Imperatoris Commissarii Caesarei Scholam repetunt Mens Maj instigati Jesultis. Sic torum initio anni 1712 datis ad Comitatus omnes itiseris per Eleonoram Leopoldi Imperatoris viduam Ioseph vero et Caroli Imperatorum Genitricem omnia neg0tia celesiastica in priscum redire statum iubentur Penes istas Litteras ad finem anni 1711 set initium an 1712 Templa mnia n. 706 Res0rmatis restituta vicissim auferuntur, aeoccupantur. Sehola tamen Patallina adsistent in antis angustiis summo Seholarum Patrono Deo. 0nservata est. Si quidem illustres Foederati Bolgi Ordines illius ovi Hispanico in bello Caesarea Majestati coniunctissimi Socii, per suum Oratorem Viennensem efficacissime pro ea Sch0la intereeSSerant, obtinentes n. 712 et mox iterum an 171 4 Mandatum ab Impseroratore Carolo V ut res ecclesiasticae non turbarentur.
XVIII. 0rdurat adhuc illustris haec Sehola in oppido Suros Patali
sua antiqua in sede diversis adversariorum insultibus exposita. Praecipue ex ejus olim alumnis. ide Besormatae desertoribus inventi sunt quidam, qui ut tanto doliores oputarentur et ossicia, quibus inhiabant facilius OnSequerentur non parvas subinde crearunt molestias. Illa notabilis fuit, cum vice Iudex. nornini parcitur praetendens Commissionem Regiam se ad occupandam Scholam habere insolito m0re in Porta Scholae subsistens cum aliquot militibus temulentis vino madidus et ipse tumultum excitaret, poeta Seholae clausa intusque custodita, ipse foris Dederaretur. Quod animadvorton intor alios Puella quaedam subrustica, membris a natura bene compactis iam fero quinquagenaria ingentem dextra versanS sustem, tacita a tergo accessit tantoque nisu capiti v. Judicis ex vini vaporibus caligantis adlisit, ut vertigine circumactus cum pudore inde abstraheretur; ne a rustica magone plures Subsequorentur ictus Risua sociis militibus exceptus, hac accepta ad praetensa in Commissionem puella rustica resolutisne, clam Sed propere ex oppido se subduXit.
XIX. Plus mesostiae fuit, ii umentique adtulit Collegi motus
internus qui Sehesam ramitos per annos exagitavit, ac sere Subvertit,
neque ad interventum larum Ecclesiasticorum ac Politicorum c0mpompotuit Male inter duos Collegii Prosessores Johannem set si atque I 0hannem Nag Milia lyi inveniebat, cum neuter ab alio dependere
423쪽
Vellet, neque in aliqua re cedere, Regimen tamen ab uno esse deberet; divers0 et sui prop0siti tenaces animos secuta est discordia hancque excopitScholastica iuventutis in partes scissio. Ita ut essent seis istae, alii NagyMihalyistae; qui acri odio se invicem insuetabantur. Hi non raro tumultuabantur. Res ad Regem delata Sequenti dicto componere tentavit.
Carolus VI. Dei Gratia lectus Rom. Imperator Semper Augustu. c. Magnifici Egregii Fideles nobis dilecti Ex demissa repraesentatione
Holvotica Consessioni addictorum in praefato Regno Hungariae commorantium informamur, qualiter Sehola 0rumdem in oppido S. Patali habita, praemiorum et poenarum distributore carotis, in turbas, rixas et facilanes praecipitata esset ac non modo Scholares mutuis simultatibus in btarentur disciplinamque contemnerent; verum etiam ipsi Scholarum Rectores inter se colliderentur. Cuiusmodi disordini et discordiis, introductisque quibusvis abusibus, tam pro praeterito, quam etiam pro futuro modum et finem ponere cupiontes, vobis quibus hocce benignum Mandatum Nostrum intitulatum habersetur, clementer hisce committendum esse ducimus, ut pro certo termino in acie l0ci, seu ipsa Schola Saros Pata-kiensi c0nvenientes super quibusvis ibidem hactenus interventis abusibus et excessibus serio inquiratis, eoque facto qualiternam XceSSiVo corrigendos refractarios puniendos taliterque debitam disciplinam instaurandam ac ipsos quoque Scholae Rectores in ordinem redigendos vel etiam immutandos existimaveritis Votum et opinionem Vestram Maiestati Nostrae pro ulteriori eatenus subsecutura benigna Rosolutione ostra inditate submittatis Gratia in seliqu0 Nostrae Caesar00-Rogia vobis benigne propenSi
manemus. Datum in Castro ostro Brandeis dio 15 sensis septembrisAn. 1723. Carolus adistatis adamus. Vomos
J0sophus oller. XX. Composita equidsem tunc sunt turbae et aliquamdiu quies fuit verum ubi recrudescerent iussu Regis Rectores sunt dimissi. Johannes Nag Mi halyi discessit ad . D. Ministerium in Ecclesiam satienSem, cui surrogatus sest vir Doctus ii Sartinny At ver cum Johanne Tsetsi diu adhuc luctandum fuit. Vir fuit hic doctus, ac in omni scientiarum genere versatus, ac intrepidus ibontorque Sch0la Curat0rses illi pro erudienda iuventute favebant. Verum illo nulli parcebat, levibus Saepe ex causis etiam Curatores exagitabat, et in schola scissionis oriri patiebatur. Unde cum aliud agere non possent ossicio eum exuerunt, inque eius locum eximium virum Michaelo in galli mari e Collogio M Vasarhelyensi in Transylvania evocatum unanimi Voto collocarunt. Qui ab anno 1734 Seholam in meliorem Statum reduxit, animos dis-
424쪽
4l IB. v. CAP. 13 4 21. 22. - DE ILLUSTR. SCHOLA S. ΑΤΑΚ. iunctos comitate sua coniunxit. set sius vero per tot anno absque
omni 1 scio se function Patisini humili in casa vitam tolerat Saepius a magnis et illustribus viris ob pra claram eruditionem in abiecto tuguriolo visitatus obstitit insolens malevolorum invidia et intractabilis, cedereque neSeia Viri indoles, quominus commoda in exilio patrio viventi statio
XXI. Fuisse rapelara divina eruditionis seminaria iniungaria et Transylvania demonstrant iotato et eruditione eximii viri; qui tempore Reformationis, inter doctos volui tollas luna minores praeclare fulgebant. Matthias Biro Devat utriusque Hungariae circumspectu Reformator, cum circa annum 4533 Vittebergam excurreret, tam Luther quam
Philippo Melandioni sui admirationi Stephanus ganta quali fuerit instructus eruditione stolidit in colloquio Schsesburgens aliquot dierum coram ego Iohanno cum Monachis et piscopis habito n. 538;
quos e scripturis Seriphiis ranis reddidit magis mutos δ). Non est animuSut illius aevi ruditos hic in scenam producam alibi in lucem relatOS. Verum memorare solum officinas eruditionis extitisso inter qua eminens soniper fuit Schola Patallina. Quos habuit Professores ut nunc Oeantur vel illius sevi stilo sectores, prout hinc inde colligere potui recensere e re duco publiea. XXII. Primus inter Prosessores Gymnasii Patakiensis habetur Stephanus opat si quem tamen praecessisse alios non Sine ratione existimo. Vocatus enim erat an . 1549 ad rogi mori Schola Patakiensis ex ecclesia iam Reformata Rivuli nonsi non ad Scholam constituendam, sed in constituta prositendas Literas Latinas Graecasque cum Divinis. Iohannem vero itum Balsa ratium nunquam Scholae Patallinae fuisse Prosessorem, sed eiusdem ecclesiae Pastorem, et Scholae Curatorem, palam est sex ratione Basilii Fabricii giksgoviensis super funere Balsarati an . 157 recitata ac publice edita. 2. Basilius Fabricius gilis gai, Redierat ex cademiis Germanicis an 1560, constitutusque Prosessor Saros Patakion sis ibidoni Theologiam, Philosophiam se Linguam Hebraeam studiosae tradidit iuventuti Cum nulli nn adhuc exicon ungaricum extarot dictaverat discipulis Nomon claturam Latino-Hungaricam, qua industria adolescentum adiuvari posset exempla calamo excepta et varie sunt di Stracta, post obitum autoris, qui contigit n. 1577, tundorti obrecini an . 1592 typis descripta. 3. Georgius Caesar Cassoviensis studia sua in Schola Patali tonsi, ac post in Germania Aea domi is perfecit Prosessor Patali iniereatu charissimum iraeceptorem aes Collegam iasilium Fabricium
' In libro antiquo cui titulus uis panisti nil asos a describitur.
425쪽
LIB. IV. CAP. 13. I 22. - I, ILLUSTR. sci LA I ATAK. 414sunebri laudavit oratione an. 1577 Factus mox Pastor Patali tonsis facundi SSi inus; non diu splendore suo ecclesiam Dei collustrare potuit, anno
kiensis, inde R0etor Schola montginae post peregrinationem ad Academias Germanicas Professor Schola 1615 atakiensis. Dolectatus est studio praecipue optico ingenium sera id suadens unde ex consuetudine illius
aevi laurea etiam poetica ornatu eSt.
natalium splendorem carminis dignitat superavit. Tempore tumultu SBotshaiani Pragam discesserat, an . 1605 H0rbornam, o Marpurgum et Heidelbergam. Excelluit in Arte Poetica, cuius n0n pauca carmina Uni
24. 4 V uis se Iudae convorsus, qui potiore Europae Academias visitaverat, seque in omni sciolatiarum genere exercitati SSimum reddiderat, in Gymnasio tandem Alba Iuliensi in Transylvania orthodoxam Religionem amplexus est atquo ita sextraordinario stipendio ad professionem Theologiae aeque ac Philosophia collocatus a Principe Georgio RakotZi.
26. Lot a ni se sol li Di, vir doctus, sed ob intempestiva innox tiones multarum in ecclesiis turbarum fax et incentor.
426쪽
39. Iohannes Zoti Peteri 40. Paulus gantat 41. Melchior Baigoni de quo anno 1653 in oratione inaugurali Albae Iuliae ita seminit Iohannes palgai. Hinc Comenii longinquo evocati, hinc Tot nati, hinc golosit hinc Batetonii, in Verosegyhagii; quorum collatam operam sentiet, si non sensit Hungaria.
42. Johannos rio potgi Med. Doctor 43. Stephanus Veresegyhagi44. Michao Buginlini 45. Joh. Posahagi Ar Lib. se Philosophia Magister. Hic cum Bugin-kai et scholastica iuventute an. 16T Patali in pulsus refugium quaesivit
46. Valentinus Mopse igi47. Johanues set si, qui ad Scholam regendam introductu an. 168 variis fatis exercitus por XXII annos eam summa prudentia tutatus eSt, nec seseruit de loco in locum pulsus, verum Dei clementia adiutus toties Gontgini, Cassoviaeque restituit, demum ad Sedem Patakinum
reduxit ubi anno 170 di 14 Marii morte placida obdormivit. 48. Iohannes Si mandi an . 470 dio 1 Januarii ad Scholae
gubernacula admotus, Sequenti anno cum pluribus se Scholastica iuven- tuto studiosis peste sublatus St.
40. Johannes agy thalyi, qui iussu Regio cum male
ipsi eum Collega conveniret, circa an. 1228 discessit ad Ministerium ecclesiae sation Sis. 50. Johannes set si superius memorati filius, eruditis praecocibus facile adnumerandus, ari. Tl ad munus professorium introductus diu cum applausu docuit. Vorurn dum male cum Suo Collega concordat, et Curatores contemptius habet, nec quicquam illis cedere vult, an 1734 sianctione sua dimiSSu est.
427쪽
ad eam stationem vocatus, ibidem diu 2 uni an 1744 donatus. 53. Stephanus rasi ny a P Ilistoriarum et Eloquentiae Niosos sal creatu an. 4743.54. M illa o diarii minaci Patri homonyinus, iidem in prosussione Theolouica ac in auarum an . 4 4. SucceSsit.
D ILI DATRI SCHOLA DEBRECINENSI. I. Fundatio Collegii Debr cinensis resortur ad illustrem virum Valentinum Toro de ning Dynastam in serioris ungariae potentissimum, o civitatis Debrecinensis Dominum a Possessorem. Hic anno 1541 in castris a Solymarino ui carum Sullan detonius atque in captivitatem coniectus nunquam libertati restitutus est. Debuit igitur Schola in in praecedaneis fundare annis. idem tribuitur et Schola Papensis in Supseriori Hungaria ac Typographiae erectio tam ibidem, quam obrecini in rhythmis quibusdam Hungaricis, ubi de Typographia haec sunt Magyar OrSZa ebben Zenve megis sorbat, Poson orvOSin me et Sobbon o hibat. Toroli Balint a gerZe Papa urOSSat. 10gmutata 6 agysagos Uri vollat. Agon Ur obret gen is erre a ZerZe.
Tompostivo igitur ibidem Schola bonarum mentium ossicina erecta est ubi praeclara ingenia excolerentur. II. Singularis in se felicitas Scholae Debrecinensi obtigerat, quod a tempore renat Evangelii civitas obrecen praecipua Sempor orthodoxae Religionis sedes suserit; nec adversariorum furoribu adeo, ut reliquae exposita fuit. Cui accedit ratio regimini P0litici; si quidem sepondentiam habuit a Principibus Transylvaniae; qui continuata Serie a temporibus Bathoi eorum per oculum XVII totum omnes fuerunt Reformatae addicti Religi0ni adeoque eius Protectores ac Patroni Stephanus Boisilai TranSylv. Princeps certam summam pro alumnis in Collegi intertenendis
428쪽
deputaverat quod ultima etiam voluntatis dispositi0ne testamentaria confirmavit Gabrio Bethlen nunquam Satis laudatus Scholarum Patronus, nihil ad eam studiorum sedem Ornandam praetermisit Pro certis alumnis intertentionem ordinavit, vesti quoque singularis, Pallium nempe viridis c loris cum avis chordis distinctum, quale in tota Hungaria alibi non visitur, illius iussu introducta refertur quo ita Collegii civ0s ab Urbana iuventute primo obtutu distinguerentur ansaque iuvenilium digladiationum magis magiSque amputaretur. III. Sed, quia rara est, quae eundem Semper teneat eurSum felicitas fuerunt etiam Schola Debrecinensi sua fata pisi internos taceamus motuS, ac Studiosorum cum civibus collisiones externae afflictiones. Ingon certe illa fuit, cum Tartarorum Praecopitarum lius iuxta civitatem an. 4663 castra metatus, eam omnibus fere divitiis exuit. Expilata enim civitato Gymnasium quoque ad incita redactum Tot terrores Turcarum Purpurati e proximo arad, Zol noli, et Agria intulerunt, ut subinde cogitarent cives de civitate deserenda, quamvis litteras assurearum Sullanno, Securitatem permansionis promittentes, OSSiderent. Non minima fuit 1mictio a Strat soldo n. 4676 illata, quae miseros ei Ve exhauSit. Superavit tamen eam arasaiana exacti anni 1685, 4680 crudelissime laeta quae in aere, pannis, iumentis, frumentis et rebus aliis prolubitu ab exactoribus ext0rta, duos millioneS, an iudicio aestimata, facile adaequarunt Paulo post Galga uitan artarorum Cham filius cum octuaginta mill barbaris in vicino civitati loco per undecim dies comm0ratus, praeter donarium decem mille aureorum in rationem Galga uitanni
exactum, e ciVitate X egit paneS, pecora, farinam, frumentum, et omnia necesSaria pro castrorum infortentione, et vecturis. Pro ut haec et alia in
Comitiis Posoniensibus an. 4696 celebratis, cum lamentis Debre inenses Boguicolis declararunt. IV. Voluti civitas Debrocon ita etiam eiusdem Schola ex ruderibus Urbis ara dionsis ingens accepit augmentum. Expugnata senim Arce Varadisens an . 1660 per Turcas, cives obrecini sedem sibi n0n pauci elegerunt Schola quoque, quae celebri a tempore Rosormationis semperibidem exstiterat cum Pr0sessoribus dispursa, pars Transylvaniam intravit; pars vero quietem Debrecini elegit, ac cum eiusdem Schola in unam coaluit. Inter tot motus patri0s ac calamitates civitati illatas tristem subinde otiam Schola induit faciem. Fecit cum lacrymis Saepe sementem
in laetam messem exituram. Saeculo, quo nunc vivimus in florem rediit, aucto Benefactorum, lumnorum, ac Professorum numero Habitaculis etiam in moliorem sormam exstructis, ac auctis. Docentur ibidem Linguae necessariae, Artes liberales ac omnos scientiae maximo iuventutis scholasticae emolumento. Undo velut Ecclesiae ac Politiae Seminario, quovis anno administerium ecclesiasticuri ac Rugis servitiam eximii pi deunt iuvenes.
429쪽
spectione eam civitatem et oeci Siam gubernarunt. Prios Porum in
Lectoris animum blectandum producenda essot verum obscura anti aliis alis caligine tecta est vixque ad manus praeter eam aliquid devenit, quam Paullus . Debrecinensis produxit. 1. Johannes a Scovius primus ibidem occurrit; quos habuit praedecessores non memoratur. Hic pro uit vir eximius Poeta inter alia dona excollens pluresque e Suis alumnis pollini consecravit. Praosuisso adhuc Athenaeo Debrecinensi an. 589 se elegia AlexandriSZomoskogi tunc edita manifestum.
2. Fabianus Piso mollion sit 1579
Astronomiae peritus, vir doctus, sed turbulenti ingenii qui in eclosiam celebrem Varadiensem translatus ne in Seniorum Di oecoseos tharisensis electus insurrexit c0ntra Superintendentem Lucam Hodapium multa inritibus innovare satagenS, et Serram contentioni diu reciprocans, tandeman. 1616 pulsus in exilium.
Κallaionsis, gathmariensis, Super intenden eis I ibiscanus, tandemque Principis Gabriolis Bethlen Concionator ulicus Tractatibus quibusdam Τheologicis Mungarice editis Posteritati memoriam suam commendavit.
9. Paullus Nis maria il0. Stephanus riseis ko moti an 16294l. Paullus sed jesi x cad semiis Belgicis ac Anglicis in
Hungariam reversus aliquamdiu in hac Sch0la obrecinensi Prossessoris munere functus est. Inde in Illustrem Principis ali igi Aulam pro concionator evocatus ab an. 1633 in eodem officio versatus est continuavitquo aulicum per viginti ex et amplius anno mini Sterium, cum insigni laude ac secunda semper sui nominis fama. Plurus edidit libollos ex Anglico in Hungaricum tranStatOS.
eximium libellum sub titulo Romano categoriis in qua demonstrat doctrinam Roman0-Catholicorum esse nuperam poStolicaeque doctrinae
430쪽
contrariam occasio scripti fuit fratris germani ad Romano-Catholicos transitus deserta Religi0n Reformata, cuius Apostolicam veritatem solide hic adstruit. Cum aetas coincidat, hic idem videtur esse Professor mutato
46. Georgius siphes ornar O mi S. S. . Doctor an 1654. Linguarum originalium fuit ptime peritus, unde sacra Biblia iniungaricum ex Hebraeo et Graeco transtulit Plurimaque praeclari ingenii
reliquit moniamenta. 17. Stephanus udaeus . . .
40. Goorgius Marion salvi S. S. . . Profess0 primum Varadiensis, tandem dispersa Schola aradiens ab an. 1661 Debrecinensis, vir doctus et id acticus Libros aliqu0 Latine ac Hungarice in publicumsedidit. Redemptori suo animam reddidit an 168 di 23 prilis. 20. Stephanus A. Dios gegi S. S. I. ioctor 21. Johannes Poll. lebret geni 22 Laurentius Uy Las koi 23. Martinus gila gyi Philosophiam, Theologiam, Linguas
originales tot0s per triginta annos scholasticam docuit iuventutem magno rei literariae emolumento Philosophiam Applicatam secundum principia Cartesii et alia quaedam Theologica in publicam emisit lucem.
an. 1624 Groningae in studiis, quem soror bonae menti pauperta vix non in peregrino Solo oppressit. Rediit tamen, per Vario casus et misera sata in ungariam, ubi clementiore usus sorte factus est Professor Debre insensis eximii nominis. Excelluit in studio Chronologico, cuius argumenti pus edidit utilissimum tribus t0mis in to n. 1683 1690, uti sit Chronicon ungariCUm.
docendam Philosophiam. 36. Iohannes abaidi docuit Linguam sanctam et Theologiam