장음표시 사용
351쪽
ea uia si amatur totu uniuersale respectu illius causati , tunc necesse huiusmodi inter se consequantur, Lut folio fluere in toto quodam determinatum est,J siue habet quandam uniuersalem&determinat 3 causam, f&si species ipsius sint.Jue I licet sint mulis species eius quod est fluere,ut patet, multas esse species arborum quae folio flusit, Diniuersaliter igitur, aut plantis, aut huiusmodi plantis,3 quasi dicat oportet huiusmodi aequari cu suo effectu: ita quod couertatur causa & id cuius est cause,ut supra diximus. ideo subdits quare & medium aequale oportet ecse in his & cuius est causa,&co uerti,Jideli ut ex causa infertur effectus, &ex effectu causa, dicuntur haec ad conuertentiam, sui propter quid arbores solio fluunt,s ergoJaccipiatur huiusmodi causa esse spropter densitatem
humidi. J sine propter hoc quod humidum est condensatum : sequitur ergos causatum est, quod etiam causa sit, ut sifolio fluit arbor,oportet esse desitatem. J seu quod sit condensatio humoris, &e contra ualet rectὸ quod posta causa ponatur effectus in huiusmodi subiecto. siue densitas est non in quolibet : sed in arbore: est solio fluere, J quas dicat si est conden satio
humoris non in qualibet re, sed in arbore : seqititur tunc quod solio fluat. in his ergo causa & causatum se consequuntur , & quae non se consequuntur dictum est.
Tex . 36. Vtrum autem , sque. Habet autem.
E consequentia causa i&effectus dixerat supra philbsophus, i hac
uero rertia praecedenti quaestione de-ciarauit quando ex effectu sequitur omnis causa, dixerat enim ex uno ense tu non sequi omnem causam diu bus quoque eonditionibus sequitur
omnis causa,volebatque omnem causam sequi ex effectu cum problema est uniuersale, & est problema uniuersale,quando causa de effectu uniuersa . liter praedicatur, & effectus de aliquoi subiecto pidicatur uniuersaliter, cuius sunt quaedam species,de quibus effectus praedicatur umiuersaliter, ut . planta sub qua continentur omnes arbores,si causa esse arescens esse, & eLfectus folio fluere,hic uero qu7rit nuad unitatem causae sequatur unitas effectus & econtra,dicit igitur. sutrum
autem cotingat non candem esse causam eiusdem in omnibus sed alteram annonGq. d. utrum unius, &eiusdenreffectus in omnibus sit una & eadem causa uel nom sed altera3vel sic intellige, utrum alicuius effectus possit en , se causa altera, idest extranea, per qui ille demonstretur uel non 8 Respondet san si quidem per se demonstretur,aut non secundum signum aut accidens
non potest ei se, Iidest si demonstratio. est per causam per se,& no per signu,
neque per accidens,non potest este. a. lis effectus per huiusmodi causam e traneam signum enim differt ab accia
dente inquit philoponus. Quoniam signum est quod infert iii,cuius est, signum necessario, ut lac habere sequis tur necessario peperisse mulier. Acci dens autem est quod infert id cuius est non necessario, ut noctu vagatur. non sequitur.ergo fur . sequitur bene coniecturabiliter. atio enim extremi medium, fi uero non sic contingit,Jid- est quia in demonstratione per se , ratio siue dis nitio alterius extremi siue maioris extremitatis, est mediu, quae non potest esse extranea causa alicui eorum. cum igitur unius rei unica sit dissinitio. unius conclusionis non erit nisi unum medium demonstrati uir, ScVna causa per se per quam possit d
monti rari huiul modi euectus. sin aute
352쪽
demonst ratio non sie fuerit per se:sed
accipiatur causa per accidet raut accipiatur aliquod signum,& aliquis effectus pro causa tunc contingit demo monstrari talem essectum per causam extraneam. Deinde ostendit quod si talia non accipiantur per se non se habent eodem modo causa, &effectus:
sed si per se, sic se habebunt, puta si est
effectiis idem genere,&diuersus specie,causa quoque talis,& si effectus est
aequivocus, aut analogus:de causa huiusmodi erit .sest autem causa, dc cuius est caus siue causatum, f& cui.Ji. subiecto, sconsiderare secundum accidens. non tamen videntur proposita esse. i. causa,&causatum sitire passio, de subiectum si sunt per accidens non videntur esse, per se, intenta; siue proposita, eo quodprster intentionem sunt. sSi autem non,J si talia non accipiantur per accidens: sed per se, & secundum intentioneni. fSimiliter se habebit medium.Js causa de causatii in .sSimiliter se habebit.J causa de effectus, ut propter quid commutabiliter analogu.J i. proportionabile.q. d. causam perquam possumus arguere commutabiler, a commutato analogo, vel a commutara proportione,quia alia est
causa in numeris , &in lineis,J s. specie,& eadem quidem inquantu lineae,
alia: in quantum autem habens huiusmodi auguria entum,eadem, sic in omnibus.Jq. d. propter quid commutata proportio aliquibus inest . quoniam , alia causa est in lineis, & numeris. Linhis habet quodammodo alia causam: de quodammodo eadem. habet aliam quidem secundum speciem: in quantualij sunt numeri, & alij lin eae, vel inquantum quidem lineae aliae sunt a numeris, alia causa est, quia de lineis,comutata proportio demonstratur, &alia qua de numeris. sed est eadem genere inquantum.stam lineae,quam nu
meri in hoc conueniunt, quod hab eni
tale augmentum ex quo in eis comutata proportio demonstratur . sic in omnibus . aliud exemplum aliart. d. ssimilem autem esse colorem colori,& figuram figurae: aliam ei se causam alij.aequii locum enim est simile in hisJquasi dicat eius ql est esse simile, alia
causa est in coloribus, de alia in figuris quoniam licitur de utroque aequia uoce sinu lita do. Hic quidem in figi ris est fortassis secudum analogiam: Isiue proportionem, vel quod sint ad inuicem proportionabilia fhabete latera, &aequales angulos. Sive quod an
uti sint aequales. sed sin colori b. unuensum esseJ est esse simile in colorib.
quod faciant eandem immutationem insensu noli ro, saut aliquid aliud huiusmodi, quae vero secudum analogia sunt eadein:S: medium habent secun dum analogiam,Jquasi dicat, de analogis vero .dico quod in his, quae conueniunt secundum analogiam : & in his
oportet esse unum medium secunda analogiam . quemadmodum supra explanavimus de osse spina,& sepione: quae omnia se habent ad hunc et sectu qui est sustinere mollitiem carnis, Miam iras,quam echo est quaedam repet cussio, uec effectus igitur huiusmodi est analogus, &causa est analoga, quale ergo est causatum talis est causa, si accipiatur causa perse, ut aequivocum.& causa aequivoca, si analogum ana toga.
Vtrum autem causa. QViniam deinde ponit quaestione.
in qua ostendit qualiter causa, de caulatum secundum consequentiam se habent,& qualiter non .hocque declarat in terminis. dicit igitur. Habee autem sic consequi causa adinvicem Ialicuius ei sectus seu passionis, ἱ& c
353쪽
ii sest causa, Jlc ipsemet effectus. siuei Piam et P allio, α cui eli causa. J i. ipsi: in subie uin in quo eit talis causa siue pallio quasi dicat, haec tria causa, effectus , de subicetum se consequuntur ad inuicem sic. s. si accipiatur uniuersaliter. sv numquodque quide accipienti, & cuius eli caula in plus est, I quasi dicat, quod si quis accipiat vn aliquid particulare id cuius causa q-ritur, in plus erit quam causa , & su tecti ina,verbi gratia, sui quatuor squale , qui sunt extra, ua plus sunt quam triangulus,aut quadrangulus,J ideli, hac passio, quae est habere angulos,qsunt aequales quatuor rectis : in plus fiant quam triangulus, aut quadrangula, . in omnibus autem, ut in aequalI-bus eli. Hoc est, se habent aequaliter, siue in aequalitate, squacunque enim Jvel li accipiantur quaecunque figurae habentes angulos, sil sunt extra aequales quatuor rectis, de medium similiter est,J scilicet acceptum uniuersaliter , est aquale tali passioni . ratio huius,elt talis.angulos extrinsecos squales essequatuor rectis,eli pastio omnis gurae recti lines conueniens, si igitur haec, scilicet talis pastio, S tale lubiectum, de causa uniuersaliter accipiantur.tunc omnia se habebunt conuertibiliter ad innide. sed si causa, & sub
tectum particularitcr accipiantu ritu crpsum causatum siue ipsa pallio, vel efiinus, se habebit in plus , quam.causa, & subiectum, ut si non accipiatur omnis figura rectilinea una uersaliter: sed specialiter . ratio huius dicti . haec est. Elt autem medili ratio primi extremi: ex quo omnes scientiae per diffinitionem fiunt,J ide: i uit medium in
dein si ratio. e diis nitio passionis,
siue maiori, extremitatis . t propter quod omnes demonit rationes scientificae fiunt per medium, quod quideest dii finitio . hoc in naturalibu, patet
demonstrationibus, ut hac passio rei lio fluere tequitur viti, I vel est i a pluβ quam vitis, quia excellitJ illam,
quam ficus, quoniam excellit, &simi liter quamlibet arborem acceptam
particulariter,huiusmodi passio excedit: sed non omnia, sed aequalia sun Iidest si accipias oes arbores sic fuerites folio , tunc huiusmodi passio non erit in plus; sed erit de numero aequa. lium . sic quoque medium se habebit aequali modo ad tale subiectum,& ad alem passionem, fit vero accipias primum medium :J siue medium immediatum, S: causam proximam Iale medium primum inquam, seli ratio fili di folijs, siue diis nitio passionis. erit
enim primum in altera medium,quoniam huiusmodi sunt omnia, Iideit tale medium primum sic acceptum erit in subiecto, quoniam omnia sunt hi ius , ideli, quod omnes tales arboressiuane folijs diffinitio nanque, huius passionis,quae est folio fluere, est medium primuin Se principale, & causa propria in altera, id est in lubieci o, vi in arbore. s Deinde huius medium: Ideinde si accipiatur aliquod aliud medium mempe squoniam succus densaturJper disticationem, s aut quiddam
aliud huiusmodi. I patet, si quaeratur quid est folio fluere: respondebim
taensari in contactu seminis succu, Iscilicet nil aliud esse quam sucum ie-imuit, in contactu folii ad ramum , de haec erit di: finitio huius passionis perquam demonstratur de suo subiecto. aduerte quod semper divinitio, quae
et i medium in de monit ratione causam exprimit passionis in subiecto,&econtra id quod eii causa pastionis in subiecto illud est quod exprimitur per diisn itionem, v d si cari laeclupli seli interpolitio, si quaereretur quid e teclypli, diceretur,elle interpolitione te . sic causa cadendi folia est con- Galatio humoris in arbore,si quaere-rctur
354쪽
ritur quid est solio fluere. diceretur omnes si accipiatur quaelibet se eum quod est condensatio sucei. aduerte dum se, ζb igitur est causa ipsius a, i p. tamen has diffinitiones esse causales: fis dbJid est igitur siccum esse,est causa
quoniam eclypsis non est ipsa interpo ipsu longae vitae esse in omnibus spestio formaliter . sed causatur ex tali ciebus volatilium quae sunt longae ubinterpositione, sic quoque nec casus orgo quoniam sic est, oportet ita foliorum est ipsa condensatio succi, que , in plus quam b, extendi, id est sed causatur ex huiusmodi condensa- longam uitam extendi in plus quam tione. ponit haec deinde in terminis di siccum esse,ssi vero non .lsit longa vi. cens. sin figuris autem I siue in termi- ta tu plus quam siccum esse. quid minis quibus habet forma syllogisti ea biβ causa erit hoc illius Pid est eur macomponi, sic assignabit quaerentibus gi b,erit cλusa ipsius a, quam eco tra consequutionem causae, de cuius est detin de ostendit, quod idem effectus causa, quasi dicat, si quis quaerat con- potest esse ex alia causa ita quod viii 'sequutionem causae, de causati, hocpa ς uni plure causae, ssi igitur in om- cto poterit assignare, ssit a ,Jidest Ion- nibu c, est a,J id est in omnibus qua-ga vita,per b, intellige siccum, pere, druppdibus ei l longa vita, quae sunt carere colera, perd, volucres ut viil- long x Vitae, serunt aliquid illa vitutur, aquila de talia,per e,quadrupedes omni aliud, quam b,J id est erit ali ut ceruus, equus . dicit ergo sit longa Vnum seu aliqua una causa in quo omvita sin omni b, I siue in omni sicco, ni illa, quaesit ni longae vitae conue b,I autem in unoquoque eorum , quae niunx, dc illa causa una propter quam sunt d,Jvel in unaquaque specie vola- omnia quadrupedia longae viis sunt lilium, quae sunt longς vitae, ut aqui- tali , illa causa erit alia a sicco, quae la , vultur, in plus autem,J hoc est b, ς t causa longae vitae in volatilibus. sue siccus sit in plus quam quaelibet sit nonJest alia causa, quomodo erit talis species, sb igitur uniuersale in- dicere quoniam in quo est e,J siue quaerit utique ipsi d, id est siccum esse uni dru Peai ,ssit a, omniuid est longa viuersaliter erit in omnibus volatilium 'stu quo autem a, non omnis si te quae sunt longaevitae. sHoc autem di- idest in quadrupedibus 8ouasi dicat, i eo uniuersale:quod non conuertitur,2 xcpcxixus longa vita in alijs, quam ia idest b, hoc modo uniuersaliter erit quadrupedibus: quoniam inuolatili- in qualibet tali specie, quia non con- buo etiam . ideo dicit, quod causa pro- uertitur, sed est in plus quam aliqua pria hic, dc ibi oportet, ut sit ibi alia. huiusmodi species, b enim unam qua- α alia,quare longa vita sit in quadru- que speciem talem in se excedit. sPri- pedibus. erit hic notatione dignum ,
mum autem uniuersale,cui unti quod- quod quadrupedia propter siccum rerque quidem non conuertitur: Omnia reum reducuntur ad temperamenta autem conuertuntur,&non excedulJ per carentiam bilis. volatilia vero,eta idest, &id dico primuin uniuersale, multum de humiditate habent a aerea. quo cum, non singulum quodque con reducuntur ad temperamentum pro- uertitur,sed omnia simul conuertun- pter esse siccum .ergo esse siccu in hu tur, neque latius se fundunt. Omnes mido as reo est causa cotem peram ea nanque species volatilium longae viis ti ac longae vitae. s Propter quid enim conuertuntur cum esse siccum , & ex- non erit causa aliqua, ut a, sit in omni ceduntur, conuertuntur omnes si ac- bus. d J id est in omnibus volucribus
cipiantur omnes simul, di excedutur quae causa dicta est esse b 3 sue siccum YZ este
355쪽
asse s led nunquid&quae sunt e , erat media ,.Vnum quidem quod maeis a dati quod vnsi J q. d. si ergo sic est quod primam uniuersale vergit,ic alterum volatilia habent suam causam cur sint niagis ad singula trana inquam oporIongae , ita,quae sunt quadrupedia ham tet eam causam cx. parte uniuersalis Bebunt ne aliquam unam causamλ ha- primi: puta ea parte ipsius a,idest i bebunt sanE. sconsiderare hoc opor- gae vitae, vel ex parte singularium si tetJquid sit ill id. v num, &sice, idest eorum quae sunt minus conranunia, ut macare bile. statibus ijs quae dicta. co- supra accipiebatur miadruped a, de etingit igitur eiusdem esie plures cau- volucres' Ad hoc igitur respondes sesari sed non eisdem specie , J quia in quitur. d. LManifestum igitur est esse,aadem specie non est assignare diffe- quae proxima unicuique causa est,prbrentias ei sentiales. sed dubitatur an mum sub uniuersali esse, haec est ca snt duae demolirationes hae, quia una sad idest oportet, quod tem per acci- per b, altera per c, hi. Responde Phi- Piamus media, quae sunt propinqui Iopomis, non esse demonstrat innes P ra subiecto in quo quaeritur causa i l- se, sed per aecidens, aut per signum. lius communis caulati,& ita proceda Aut sic dicas esse per se , non tamen re, quousque ad id quod est immedia-
uniuersale s.quoniam non sunt ex Pri- tum communi causato perueniatur,
mis.Declarat quomodo cotingat plu- eo quod id quod est ex parte eius, qJres esse causas. d. vi longa vitae qua- sub aliquo continetur communi: est drupedia, non habere choleram, cau- ei causa, quod sit sub illo communi,sa esl,volatilia avtcm sicca esse,aut al- Lut in rilsiue in volatilibus longae vi-tera aliqua,Jquas dicat, longevas esse tae squod est a causa est e, J siue causa quadrupedes , causa est vaccare bile, eii siccum esse, quod sint longae vitae,
. di longevas esse volucres causa est ip sin d, quidem igitur est a, cauta est GJsas este siccas,aut quaevis alia, si aute idest siccum in c, autem,J idest siccum in atomum, J vel ad indiuiditam spe- esse est b,i hoc autem J iupple b,quod ciemsnon statim veniunt ,&non soluisita, eadem elid causa. demum epilo- .st unum medium sed plura sunt me- gat.d. bde syllogismo igituri in libris dia, &causae plures sunt, J si sic est,ia primo, id demonstratione I in his,
haec satis pro praescata contextu. squidque unumquodque eis, &q.lo- modo fit : manifestum est, simul aute
Ue principi f. tiua,&de demonstratione idem est iudicium. aduerte in hac ultima qupilio SExtam, & vltimam quallionem in ne nos mutasse terminos. per c intel- praesentia adducit Artitoteles Oile li siccum .per b, contemperamentudens qualiter causa,& effectus co- complexionis haec pro capitrio. secutionem habeant, quia causa quae hoc iussiciant.
habet consecutionem cum suo effectu o D, . . . .
est causa indivisibilis ac aequata,vi cu Tex. 3 o. principios vulve. una causa assignatur unius effectus, Necesse est itaque . non plures causs-d.ergo. Vt um avxς Can XVIIIaaura mediorum, quod ad uniuersale L ' primum est, aut quod a singulare, sin- v. Uoniam duplex est demonst--
356쪽
prium quod demonstrationem ingreditur secundum substantiam , ut dissinitio,& commune quod non ingreditur demonstrationem secundum subsantiam sed secundum virtutem qu admodum dignitas. ideo tractato de
quod quid est, & de diis nitione, quod
principium est proprium. in hoc loco de eommuni principio agit ipse Phialosophus . continet autem hoc caput ultimum in ordine positum quaestiones tres, εd hae in hoc contextu dicentur, & tres conclusiones, quae in duobus alijs tent. declarabuntur, inquit
igitur primum . si e principijs aute,3 vel de dignitatibus squaliter fiunt cognitaJ ista principia comunia, & quis est cognoscens habitusJ perqia talia principia cognoscimus hinc manis stum est I ex his quae dicturi sumus.sDubitantibus primum, P deinde soluendo, squod quidem i tur non contingit sci re per demonstrationem, noeognoscentem prima principia immediata:dictum est priusJ in primo libro circa principium . Prima quaestio est, sutique dubitabit aliquis, utrum
autem cognitio immediatorum eadem est an non eadem. J i. num cognitio principiorum immediatorum sit eadem cognitio nec ne . secunda est, sic virum scientia in utroq; est an noan unus quidem scientia, illius autem alterum aliquod genus sit. I i. virum
omnium immediatorum sit scientia, aut nullorum,aut sit scientia quotamdam aliorum autem aliud genus. te tia est. Et virum cum non in sint habitus: fiant, an cum itant lateat.J i. num
habitus horum principiorum sat in
nobis cum prius non fuerunt: vel in nobis fuerunt: sed tamen nos lateat.
subdit de isdem quaestionibus,qus da. d. siquidem igitur habemus ipsos Jhabitus principiorum naturaliter, sequitur quod in conueniens est. isquod habeamus habitus horum, de nos lateat,
quia scontingit certiores habere ebognitiones demonst ratione, & latere,Iq. d. habitus principiorum sunt multo certiores demonstratione, de propter hoc est absurdum, qε si in conueniens est habere habitum demonstrativum. latere ipsum. multo magis habitum principiorum . propter certitudinem latere ipsu in .no igitur hui modi habitus sunt in nobis a natura. propterea quod ea principio incipimus addiscere nullitin habitum stimus nos habere, si igitur habitus principioru
essent in nobis a natura habitus nobilissimos haberemus, & latereri nos,
quod absurdum, ssi autem accipiam J huiusmodi habitus ver acquisitione non habentes ipsos prius,J a natura, squaliter utique cognoscamus, & ad discaniusJhuiusmodi habitus sex non prirexistenti cognitiones siue ex prγuia quadam anticipatione cognitio nis fini possibile enim est, sicut in de 'monil ratione diximus.Jq.d.quoniam
diximus in primo libro, quod omnis doctrina, & disciplina intellecti aggeneratur ex praeuia cognicione. cum
igitur nulla cognitio praecedat cognitionem principiorum, ut videturi si huiusmodi cognitio in nobis esset per acquisitionem, ut apparet, aliqua cognitio intellectiva in nobis fieret ex non praeuia cognitione, quod absurda est .sMauifestum igitur est quoniam, neque habereJ cognitione principio
rum s possibile est neq, ignoranti b. dc neque non habetibus habitum fieri ,3 q. d. si nullum habemus habitum principiorum, & si ignoramus principia impossibile est in nobis fieri huiusmodi habitus per ac uisitionem. i Situr nec possibile est seni P habere horum
principiorum cognitionem, q nos i reant neq; etiam possibile est,quod haiusmodi cognitio de nouo aggen ς re tur: praecedente omnino ignorauliae de non aliquo alio habitu. ' ι
357쪽
Texclo. Necesse usque.Vt in pugna.
PRimam eonctu onem in praesentia adducit Aristotelςs determina-
do veritatem. ollendens praeexistere oportere quandam potentiam cogni-riuam in nobis, quae quidem dicitur potentia sensitiva.dicit igitur. LNecesse est itaq; habere quidem quandam potentiam,J quae dicitur sensus, snon huiusmodi autem habere, quae eli his
honorabilior secundum certitudine, idest non tamen habere talem, cuius cognitio certitudine his ipsis principijs est praestabilior: cuius ope in cognitionem principiorum ducamur. erit ergo coclusio. habitus principiorum neque insiti sunt, neque ab alijs notioribus pariuntur habitibus, sed sensus auxilio fiunt .s videtur autem haecJpotentia lensitiva, omnibus inesse animalibus. habent enim connaturalem potentiam indicatiuam, quam vocant sensum d supple omnes.s Cum insit autem sensus,J omnibus anima- Iibus, in iis quidem de numero sanimalium, fit mansio sensibilis,J siue memoria, quae est mansio ac Thesaurus specierum sensibilium , sin alijs autenon fit.J Haec memoria seu conseruatio, ut in animalibus impet feci is patet. in quibuscunque igitur non fit, aut omnino, J ideli in his animalibus
no manet,aut totaliter siue nullo inodo fit, in aliquibus, aut circa quae non fit, nec eth in tris cognitio extra quod sentiunt.Jq. d. ea animalia quae malionem non habent, nullam habent cognitionem , praeter ipsum sentire, vel
nisi quandiu durat sensus. sed deficiente immutatione sensus exterioris vltra id quod non senserunt exterius nil cognoscunt. Γ in quibus autem in elisentientibus, habere unum quiddamia anima, multis quidem iactis huiusmodi, iam differentiaquNam fit, ut in his quandam sit fieri rationem extalium memoria: in alijs vero non . q. Lsed animalia in quibus inest haec memoria seu conseruatio specierum,c tingit adhuc habere quandam cognitionem in anima praeter sensum : sc in his est mansio: cum igitur multa sint huiusmodi animalia,qus habent missionem; inter ea ulterius est differentia quaedam : quoniam in quibusdam eorum animalium fit ratio seu ratiocinatio de his, quae remanent in masi ne, ut in hominibus .in quibusdam autem non fit huiusmodi ratiocinatio: veluti in brutis. Deinde quomodo fiat in nobis cognitio primorum princi piorum demolirat. d. sex sensu igitur fit memori in nobis sicut dicimus,1
paulo ante. ex memoria autem multoties eiusdem facta , experimentu, Isupple fit. quoniam experimen tu nil aliud videtur, quam accipere aliquid
ex multis memoriis, vel ex multis retentis in memoria. ideo dicit sinultae enim memoriae numero, eth unu expe
rimentum .ex experimento, aut ex om
ni quiescete uniuersali in antina. i. sticut ex memoria fit experimentum,sic ex ea perimento:aut etiam ulterius ex uniuersali quiescente in anima: svno praeter multa quod cum in omnibus
unum sit illud idem artis principium de scientiae. J i quod unum est praeter
multa, non secundum esse, sed secundum cons de rationem , ut quia aliqua naturam nempe hominis considerat: non respici elido ad Platonem, & Socratem: quod idem unum eli in omnibus. i. singularibus secundum esse,no unum numero quasi sit humanitas e dem omnium hominum, sed idem secundum rationem speciei. ex hoc inquam C perime .ato, de ex huiusmodi uniuersali accepto per experimentit,
in anima eli id quod est principi u a tis, c scientiae.igitur ex multis sensita
358쪽
et memoria. ex muli Is memoriis experimentum. ex experimentis multis niuersale . tunc ex experimento,&uniuersali quiescente in anima generatur in nobis id quod est principium artis Se scientiae. Siquidem igitur circa generationem, artis est.Jhaec est differentia inter artem,& scientiam, si tale principium est circa generatione, vel circa quaecunque factibilia,aut fieri: ut circa agri culturam, aut medicinam, hoc uniuersale est principium artis, seu pertinet ad ariem, Γsi vero circa ens: I siue circa necessaria quae sunt semper eodem modo: hoc uniuersale
est principium scientiae, seu pertinet ad scientiam . s Neq; igitur insunt determinati habitus,neque ab alijs habilibus fiunt notioribus:sed a sensu. J q. d. neque praeexistunt in nobis habitus principiorum quasi determinati, Scco Ileti: neque fiunt de nouo ab aliquib. abit ib. notioribus prae existentibus, sicut aggeneratur ex praecognitione principiorum habitus scientiae in nobis: sed sunt in nobis habitus princi-lsiorum a prpexi stete sensu, quod qua- iter fiat dictum est supra. quoniam ex sensibus fit memoria, de q sequuntur.
TeX.4 i. Vt in pugna usque. Adfinem libri.
SEcundam, Sc vltimam conclusione huius operis, adducit Aristoteles.
determ matamq; veritatem declarat:
ipsa principia 3c erit conclusi M in dati ione cognoscuntur ., sui in pugna euersione facta: uno i ante, alter itetit, postea alter, quousque in in principiti veniant, anima autem huiusnodi, cust qualis possit pati hoc. J q. d. cum in
pugna fiunt fugati exercitus, cum in quam unus eorum csperit immobiliter permanere,ac non capere fugam. te alter auxilietur ei, deinde item ab ter,quousque tot homines congregentur quod faciunt principium pugnae et
sic ex sensu,te memorIa unius particillaris, Se iterum alterius particularis,& alterius quandoque peruenitur ad
id quod est principium artis, de scien- ttiae.Sicut diximus. ideo quia ex multis sensibus fit memoria,Se ex multis memoriis experimentum, &c. ita proce
de re eli quod anima sit huiusmodi naturae qualis possit haec pati, scilicet,q rex multis sensibus fit memoria, in ea fieri posse cognitio experimentalis, de etiam possit fieri in ea uniuersale,de aggenera talis habitus, quod principium sit artis, de scientiae . secandum dubium declarae, squaliter ex sensa possit generari cognitio uniuersalis rde pro caula assignat sensu in ipsum esse rei uniuersalis. quam iis sentire sit particularis. unde dicit, squod autem dictum est ante, sed non clare dictu in est,iterum dicamus. stante enim uno indi serentium, primam quidem in anima uni tersale est,J idest state in uniuersali ipso uno de numero indifferetium primum quidem in anima viai uersale est: quia licet uniuersale si e multa sin3ularia, est unum uniuersale, sub cuius unitate anima potest patia multis. s Et nanque sentire quidem singulare, supple est, resque singularis. Sensus autem uniuersalis est, vehominis non Calliae hominis, J quasi dicat, non huius particularis tantum. Hoc est, cum per sensum accepta sunt aliqua particularia esse indusere utiai n a l iquo via o, si a lite an i in i i ii tal i consideratione fiet in ea uniuersale. nec mirum si potest hoc fieri per sensum. Psensus ipse est uniuersalis: quam iis sentire iit particularis. Literum in hi et statuta su p. antina poliquam considerabit in altos pλcticulares homines sub Ina natura humana iterum statue in his. i. considerando hominem , aliebouem: de huiusmodi species in qua conueniunt. 'uousque uti impartibi
359쪽
i institiai crinsiderationes stent in impertibilia,vel stante anima in tali consideratione specierum ad ipsa genera qnae sunt uniuersalia inditia retia siue impar tibilia deueniet' eo quod sp eles ipse habent quandam indifferentiam, & unitatem, in genere ipso, sui huiusmodi animal quousque animal Jid est stabit antina in tali cons de ratione puta hominis, vel equi, quousque pei ueniat ad ipsum genus, quod estam imal, M in hoc similiter, J idest , restabit similiter hoc genere ipsum consilirando. donec veniat ad aliud supremum quod est corpus ,& substa tia. ΓManifestum igitur est : quoniam nobis prima inductione cognoscere
necessarium est , I idest quod prima
principia necesse est nos cognoseere
via inductionis, sic nanque, & sensus sic uniuersale facit, J id est, quoniam sensus per viam inductionis facit universale intus in anima, quatenus considerantur omnia particularia. cum
igitur cognitio nostra incipiat ex parti laribus a sensu, & per inductionuo portet prima principia cognoseere vltimam conclusionem deinde adducit, quae est huiusnaces, habitus principiorum, non est scientia, sed intellectus est. dicit igitur. Quoniam autecirca intelligentiain habituum quibus verum dicimus, alij qui em semper veri sunt: alti recipiunt falsitatem ut opinio Se ratio, quasi dicata luendo illam quaestionem , num primoruprincipiorum sit scietitia, vel aliquis alius habitus. circa quod accipitur hoc, quod principiorum cognitio ad intellectum spectat cuius intellectus est cognoscere uniuersale, & uniue
sale dicit esse principium scient tip.cirea igitur intellectom duo sunt genera
habituum se aliqualiter ad verum habentia,quida habitus inquit sunt semper ver quidam autem aliquando falsum recipiuA ut opinio A ratioci tio. Vera autem sunt semper scientia& intellectus,4 de in hoc differt scie tia ab intellectu , f& nihil est certius
scietia aliud genus, quam intellectus. principia autem demonstrationibus in otiora 1 unt.J aliam rationem addu- .cit,quod intellectus differt a stientia. d. somnis autem scientia est cum m. tioneJ nullus autem intellectus est ea ratione, quia ad principia non est ratio, si igitur sic est . sprincipioru quidem scientia non utique erit,J sed erit iab ipsa disserens. vis rationis est,quod intelliatus principiorum est. Quonia, autem nihil verius contingit esse sciet iam, quam intellectum, intellectus, utique erit principiorum,ex his considerantibus,Jquod intellectus si principiorum ad quae non est ratio, & dissere a scientia, quae non est sine rati ne,ex his inquam dictis, s& quoniam demonstrationis principium non demonstratio, uare neque scientia scie-tiae,& haec erit tertia ratio quod intellectus non sit scies tiamam intellectus principium est scientiae, Sc principia scientiae non est scientia, scut princiis
pium demonstrationis non demostr tur. ideo .d. qi I intellectus non sit scientia,ex hoc patet,cuoniam demonstratio no est demonstrationis principia. quare neque scientia est principium scientiae. principium igitur scientiae ascientia differt, idest i demonst rationi. bus non proceditur in infinitum . ita quod principia demonstrationis non demonstrantur : & demonstrationis principium non oportet, ut scientia sit. uno est deuenire ad aliqua indemonstrabilia principia, quoniam non erit scientia cognitio igitur illorum principiorum, quae est principi u scientiae non erit scientia,Ju igitur nullum aliud praeter scientiam habemus genus verum. intelliatiis viil erit scien
tiae principium .& principium qui serrimpii crit utique. Omne autum in habet
360쪽
habet ad tela omnem,J quasi dicat, sergo nullum aliud genus cognitionis praeter scientiam habemus, quos sit semper verum: relinquituri quod intelIectus erit principium scientiae: quoniam per ipsunt intellectum scientia
rum principia cognoscuntur. ita nemin
pe quod intellectus ipse eit principius ientiae est cognoscitiuus principii
ex quo scietia emanat, Se haec scientia est omne, vel totum,quod th trabeo similiter ad omnem rem: seu ad totam materiam de qua est scientia, sicut intellectus ad principium scientiae . erite reo triplex differentia inter scientia, de intellectum. Prima quod intellectus est certior, & notior. Secunda quia ad principia quorum est intellectus non est ratio: sed scientia non estsne demonstratione.Tertia,quia intellectus, 3c principium scientiae non est scientia, di haec sint de sueundo Posteriorum.
1 Res molientur quaestiones in hoc ultimo capitulo. Prima est quomodo principia in demo strabilia liant nobis cognita. Secunda, utrum omniuim mediatorum fit scientia, aut nullorum:aut sit scientia quorundam ali rum autem aliud cognitionis genus. Tertia est isnum notitia principastrumst a natura innata,Soluit deinde has quaestiones, re primo tertiam dicens, quod notitia principiorum non inest nobis a natura, eo quod talis notitia est certissima: sed absurdum est dicere quod habeamus actu de aliquo certansimam notitiam,& quod nos lateae illam habere: probat de uide quod a natura insit nobis potentia ad agentiendum illis principiis, & quod omnes assentiunt principiis hoc idem de in onstrat, & inesse omnibus animalibu quandam. Potentiam,q iam sensum vocamus. Unde animalium habentium sensum quaedam sunt sine memoria. de quaedam habent memoriam, quae non habent memoriam nullam habent notitiam nisi in prae .itia sensibilium, quae habent memoriam. illa sunt daplicia. alia memoriam qui de habet sed no intellectu, ut bruta ali qua, Sc quaedam habent simul eum intellectu, ut homines. unde pr incipiti uniuersale fit nobis notum hoc pacto: quoniam Iubnao habemus notitiam sensiti uani de aliquo sensibili, ut illa aqua est humida, &sic conseruamus in memoria deinde aliam aquam,tuc 'autem cum aliam videmus habere illam humiditatem iudicamus. Deinde uniuersaliter dicimus omnem aquam esse humidam, & illud principium artis vocamus. finaliter declarat, quod habitus , quoe cognoscuntur principia non est scientia, quia scientia habetur per demonstrationem, sed principia non sciuntur per demonstratio- .i CU . igitur. infertur ex diaetis ipsius,
quod habitas quo cognoscuntur principia non est scientia . sed intelle,