Institutio astronomica iuxta hypotheseis tam veterum, quam Copernici, et Tychonis. Dictata à Petro Gassendo ... Eiusdem Oratio inaguralis iteratò edita

81쪽

A sum bim Midi, Lib. I. CAPUT XXI. Ortu, Occuseque Siderum Heliaco OV penes Solem attenditur reliquoruni Sidetarum ortus, Occasus, is ab ipso Sole, qui

Graecis est,hio Heliacus vocitars solet.

Occidere porr&Heliace illud Astrum dicitur,quod, cum prius mane, vespereve conspiceretur , ob sui a Sole infra horizontem versante distantiam, conspici deinceps posse desinit, ob Solis viciniam , ipsiusque Astri immersionem in Solateis radios Vt poteri tuor tum splendore quicquid circumquaque est, obduci--oar, , Ut sic dicam, manes cita

oriri vero illud, quod cum prius foret, ob Soliqviciniam, eiusque radios, incon icuum, conspici deinceps mane, vespereve posse incipit, ob factam a Sole distantiam, emersionemque ex eius splendore. Causa autem, cur aliqua Sidera occidant mane, oriantur vespere, est, quod suo per radiacum, seu in ortum motu velociora sint, quam Sol , sicque erimmane assequantur. vespere deserant. Huiusmodi vero est Lunae , quarta constat fido in ortum motu& mane subire, de vespere exire ex rata diis Solis Causa cur aliqua occidant vesperes, de orianitiernane, est, quod Sol suo motu per Zodiacum sit ipsis velocior sicque ipsa suo splendore assequatur vespere, fides erat mane.

82쪽

co INLTI WVTION Is superiores Planetae, Saturnus, Iupiter, ' ars Cel brant autem P0eta praesertim occasum, ortumque

Fixarum , Sic innuit Ouidius occasum Delphini, dumSol apricornum percurrit, illo disticho, Quem modo caelatum fessi Delphina videbatiti fugiet miseς nocte sequente tuqs. sic Virgilius occasum Cani. supple maioris, quem Caniculam quoque, Silium, appellari iam diximus' dum Sol versatur sub finem Tauri , illis versi

bus a

Candidus auratis aperit iam cornibus annum Taurus, o aduersio cedens Canis occidit Apro. Vtii occasum Heliacum Corona Septentriona iis, dum Cosmicus est Pleiadum, cuius iam meminimus, illis Ante tibi Eoae Atlantides abscondantur, Gnosiaque ardentis decedat Stella Comme sic innuit Ouidius Aquari ortum, dum sol est Pisceis subiturus, illo disticho. Iam leuis obliquasubsedit Aquarius urna iPro inius aetherios excipe Piscis eDos. Et nemo pen Authorum est, qui non celebrarit Caniculae ortum, Uti consequenteis ipsum 3 o. o. aut so dies Authores nempe 'ari sunt Canicul

reis ex eo vocatoS.

Praetereo autem , num tales dies qui numeraban tu pridem a Ge Iuli circiter a7. quo ortus Canis Pontingebat, numerari debeant etiam num ab eo

.dem, ut solet ulgo fieri, cum iam ortus Canis cono

83쪽

Caeterum Planetas dixi superiores; nam duo insta .riores Venus, Mercurius aliquando oriuntur mane,' occidunt vespere aliquando oriuntur vespere, de occidunt mane. Causa est, quia cum Solem circumeant non semper in ortum cursum dirigant sed aliquando etiam versus occasum regrediantur, ut dicendum suo loco est essicitur,ut cum aliunde sint velociores ipso Sole Tum assequantur illum mane, dum ab occidente adueniunt, vespere eum deserant, dum procedere norientem pergunt Tum vespere in Solem incurrant, dum ex oriente regrediuntur,is mane ipsum deserant, dum ire pergunt in occidentem.

CAPUT XXII. ejanibus Temporis in me ra est Primus Motus reuolutione S harae designarin acprimum de Die. DIcet v, est ante Reuolutionem, seu motum Primi Mobilis, qui explicari per Sphaeram solet, ac penes quatorem praesertim pectatur, mesu- ram'sse Temporis, quamobrem incongruum non est, ut hei pauca quaedam de partibus Temporis,qu

, tenus in eiusmodi mensuram cadunt, attexamus. Cum vero Dies primum occurrat, ut quo tempus:notius non sit Notandum est Diem accipi bifariam, sicuti iam ante insinuatum est primo nempe px AR mi integrae circumductionis Solis circa Ter-

84쪽

81 INsTITUTIONI gram , secundo pro duratfone, siue mora Solis suppii horizontem Priore sensti Diem Naturalem, posteriore Artificialem appellari vulgare est. Dies Naturalis, qui etiam ψυχν ' O , quasi ocZidiati vocatur, qudd tam diem artificialem , quam etiam noctem comprehendat, aut Astronomicius est, aut CiuiliS. Astronomicus est temporis spatium, quo reuolutio integra AEquatoris peragitur, Una cum portione eiusdem aequatoris respondente illi Eclipticae portioni, quam interim percia mi Sol

Nam si Sol quidem non moueretur per Eclipti

cam, cum eodem AEquatoris puncto, quo a meri diano, v. c. discedit, ad meridianum rediret, tum ii tegra na A quatoris reuolutio praecise mensuraret

diem, At quia Sol continuo promouetur , dieti in quidem uno proxime versus ortum gradu ieinc fici ut puncto AEquatoris, cum quo Sol discessit, ad meridianum redeuntes, Sol adhuc non redeat, sed cum vno gradu proxime posterius. Proxime, inquam , nam partim qui lena propter Zodiaci obliquitatem, parism ob Eccentricitatem,de qua dicendum inferius est , nunc aliquid ita plidis, nunc aliquid minus uno gradu addendum occurrit; at ex eo proinde aliqua creatur inaequalitas dierum. Nota vero obiter, cum Sol motu mediocri percurrae diebus singulis minuta cx Zodiaco seu Ecliptica, percurrero interdum dilo proxime minuta an plius , interdum duo proxime minus.

Ciuilis est, qui pro commutui Ciuitatis, nationisve

85쪽

AsTRONOMICA Lib. I. σ3lege, aut usu, quod ad sui principium, finemve spe ctat, determinatur. Sic enim olim Babyloni diem auspicabantur ab exortu Solis s quod etiam-num Norimbergenses faciunt. Iudaei, at aenienses ab occasu quod etiam iuim faciunt tali, Austriaci, Bohemi,Silest; fAEgyptiia media noctes quod etiana num Mysienses, imo bos quoques nisi quod videmur, uti Germani, duplex initium facere, quate'nus exactis in meridie horis is ab unitate iterum in choamus i a. residuas.)Vmbri meridie quod etiamnum Arabes, seplaerique alij. Ne memorem Astro nomos inchoare quoque diem a meridie 'nisi quod Tabulae Prutenicae dictae,principium statuunt in modia nocte. Quae insuper varietas sit dierum Festorum, Proseia storum Comitialium, caeterorumque huiusmodi, infinitum sit diceres cum gens unaquaeque suos speciatim habeat. Circa diem Artificialem, acceptumve pro mora

Solis supra horizontem , illa debent sussceres, quae dieta sunt circa positum multiplicem Sphaerae. Addendum heic solum dies Artificialeis inaequali

ter crescere, ac decrescere, o Zodiaci obliquitatem. Siquidem circa AEquinoctia crescunt, ac decrescunt admodum sensibiliter, quὁd arcus diurni amplificem tur, contrahanturque admodum , circa solstitia verdvalde insensibiliter quod arcus diurni fere augeam

cur, aut minuantur nihil.

86쪽

CAPUT XXIII

De Hora,

SOLE dies proxima diuisione resolui in Ho

ras , proxima compositione euadere in Heb

domadaS.

Horae vox antiqua est quidem sed sumsita nempe pro tempestate , nam usurpata posterius est pro parte die vigesima quartas cum Priscis vix alia ratio ne diuideretur dies, quam in matutinum , meridi num, Vespertinum tempus. Est autem genus Horarum tiplex ; nam aliu AEquales, aliae Inaequales dicuntur. Hora qualis quae etiam quinoctialis dici solit .est pars diei Naturalis vigesima quartas seu id tempus, quo gradus AEquatoris 1 meridianum praetercurrunt nisi quod exiguum fit additamentum ob caussam non multo ante memoratam. Ac tale est genus Horarum, quo semper si Astronomi quoque omnes fere gentes iam utuntur. Praetereo autem Astronomos talem Horam diuidere in co. scrupula, seu minuta prima & quodlibet primum subdiuidere in clo secunda quodlibet secundum in o. tertia, C. ut supra insinuatum est: Computatores vero Annaleis diuidere horam n quadranteis, seu, ut vocant, puncta iis quodlibet punctum anc subdiuidere in ollanta momenta,

87쪽

Αs TR orto Mic es Lib. I. crHora Inaequalis ouar etiam Temporaria est pars duodecima diei artincialis, pars item duodec a noctis 'ualibet nimirum die artificiali in duodecim parteis aequaleis diuisa, unocte consimiliter; deo

proinde , ut Hora Inaequalis dicatur, non comparata ad alias horas eiusdem diei, sed ad horas aliorum die rumicum constet horas diurnas per hyemem, esse longe breuiores horis diurnis per aestatem; horas nocturnas per hyemena, aestatemque ex opposito. Isto Horarum genere, si sunt audari , ut ex variis Scripturae locis intelligiturun quibus cum hora Prim adit ea, quae immediate ortum Solis consequitur Tertia est ea, quam nosdicimus nonam matutinam intellige vero praesertim circiter ipsum AEquinoctium exta, quam meridiem, Nona, quam ter tiam pomeridianam Undecima, qua superest unica ante occasum Solis. Eodem genere usos esse Graecos vel ex eo intelligi tur, quod Achilles Tatius quaerit, explicatque, cur in ea regione diceretur Sol in aestiuo Solstitio crearedidi is horarum , in hiberno nouem chim in mechanicis horologiis hydrologiisque dies videretur perpetuo constare ex ir horis. Eodem quoque sos Romanos innumera loca Authorum conuincunt cuiusmodi sunt v c. illa, Pri a salutanteis, atque altera continet horai Exercet, cos tertia causidicos e GEt Stertiim , indomitum quod despumare Falernum Suffciat, quinta dum linea tangitur umbra

88쪽

66 INsTrri TION PsVbi constat intelligi horam undecimani matutinam, seu vitam horam ante meridiei n.

CAPUT XXIV

De Hebdomade. EBDOMADEM esse dierum collectionem

omnium antiquissimam, ex Sacro textu Geneseos patet.

Illa usos fuisse ab omni memoria omnel Orientaleis propemodiim constat Occidentaleis autem dumtaxat a Christiana Fide recepta. Nam Graeci quidem Decade Romani Enneade potius uteban- Indigi aucre Ethnici singulos Hebdomadis dies nominibus Planetarum singulis ac retinentur etiam-nuin vulgo appellationes apud nos nisi quod loco diei Solis, diem Domini, seu Dominicam dicimus , ob reuerentiam eius diei, qua Christus Dominus surrexit a mortuis loco die Saa turni, di in Sabbathi, quasi diem Quietis, obiaemoriam eius , qua Deus initio legitur quieuisse ab omni opere, quod patrarat. At, cur post diem Solis sequitur dies Lunae; post hunc dies Martis, c. nusquam seruato ordine, quoi Planeta habent in caelo 3Id intelligendum est ex circulo, cuius circium se. tontia in septem parteis aequaleis diuisa,i ab utro

89쪽

A sum o momicae Lib. esque fine cuiusque partis ductis lineis in punctum oppositum, triangula septem aequierura creentur, in quorum cuspidibus Planetae ex ordine collocentur, ut videre lieet in apposito schemate. Videlicet, si ex B sequaris ductum lineae, quae est ad taliam, incides in Solem di ex Sole sequaris ductum alienus incides in Lunam Gi ex Luna alte rius, in Martem atque ita porro eo ordine, quo dies Hebdomadis nuncupantur.

Exinde etiam intelliges, qui fiat,quod putant hunc ordinem sequi ex eo Dominio,quod tribuunt Planetis singulis in singulas horas. Cum eniti velin prima diei hora incipiendo a meridie domitiari Platanetam, qui diei nomen dat in hora secunda Planea

90쪽

tam sequentem, iuxta ordinem, quem descendendo habent in caeles, ac tertia alium, dic deinceps etiam deundo ad supremum cum ventum fiterit ad iniu-anum, iuxta vulgaria haec carmina, LAna se Mercurius , Henin, G Sol, Mars, Ut

Ordine retrogradosibi quia is vendicat horam: Cum id, inquam , velint, eueniet, ut attribuendo

ingulos Planetas horis singulis postquam perueneris ad vigesimam uartam, sequatru pro hora Vigesima-quinta, hoc est prima die insequentis, Planeta ille, qui die illi nuncupationem tribuit , ut circum eundo circulum descriptum, fel manifestum. Caeterum in usu Ecclesiastico , dies indigi amiis nomine,ordineque Feriarum nisi qtiod loco Feriae primae dicimus rursus Domimicam loco septimae Sabbathum in quoniam initium veteris anni Ecclesiastici a Paschate fuit, & dies omini ebdomadis primae Fe-tiati fuerunt utcumquedam sint non amplius, quam tres factumque est inde,ut sequentium quoqtie Hebdomadum dies auspicio, ac imitatione primariae illius, sint Feriae vocatae,.

CAPUT XXV. De Mes.

ME, est quidem proprie tempus decursus

Liuiaris per Zodiacum; sed hoc nomine ve- ω etiam temputi quo a Sole decurritur duodecima