장음표시 사용
51쪽
o ei lituit sese proli ibuerit Postremo de omnibus rebus le-zatos Romam brevi missinum. ita utrique digrediluatur.
'l qui furitia ubi eos Asriea decessisse ratu8 St, ne-tiue proptoploci naturam Cirtam armis XPugnare Otefit, vallo atque ossa moenia circumdat, tum eXtruat easque Draesidiis firmat, praeterea dies noctisque aut Per Vim aut dolis temptare, defensoribus moenium Praenua modo moclo formidinem ostentare, suos hortando nil virtuten arrigere, Drorsus intentus cuncta parare ad herbal ubi intestegit omnis suas Ortunas in extremo itas, hostem te una, auxili spem nullum Penuria rerum necessariarum bellum non trahi posse, ex his, qui una trium profugerant, duos maxume iniit gros delegit; eos multa pollicendo ne mi Serandi casum suum confirmat, uti per hostium numitiones noctu ad proxumum mare, dein Omnia pergerent Mimidae paueis diebus iussa esliciunt litterae Adherbalis tu
Senatu recitatae, quarum Senientia haec uti. Non mea culpa saepe ad VOS Oraium mitto, Patres conscripti, sed vis Iugurthae subigit, quem tanta lubido
extin cliendi me invasit, ut neque VOS 'ue deo inmor' si h intimo habeat, unguinem meum quam Omma malit. itaque quintum iam mensem Oeius et amicia Populi liOmuni armis obsessus teneor, neque ubi Micq)Sae Patris
mei beneficia neque vostra decreta auxiliantur; serro ansanae aerius urguear in rei ius Sum thira de Iugurilia seribere dehortatur me ibri una mea etiam antea expertu Ssuin parum fidei miseris esse. nisi tamen intelleg o illum
supra quam ego iam eiere, neque Si ut amicitiam V stram et regnum ineum Perare. uti una raVIUS CXl8 tumet,
nemini edulium est iam initio occidit Ilienat Salem, i a trem meum, deinde Patrio regii me XPulit; quae Sane suerint nostrae iniuriae, nihil ad OS. Vertim nunc I OStrum re num amni tenet me, quem os imperatorem umulis DOsuistis, hi usum obsidet legatorum Verba quanti secerit, periculi inea declarant. quid est reliquum niSi VIS VOSira, qua moveri possit nam ego quidem Vellein et haec, quae scribo, et illa, quae antea in Senatu queStu Sum 'una forent potius, quam miseria mea fidem verbis aceret. Se lquoniam ei natus sum, ut Iugurthae scelerum Stentui
essem, non iam mortem neque aerumnas, tantummodo
inimici imperium et cruciatus corpori deprecor. regn0 Numidiae, quod vostrum est, uti lubet consulite me manibus inpiis eripite per maiestatem imperi, Per amicitiae BELLUM IUGURTIIINUM.
sidem, si ulla apud Vos memoria remanet avi mei Masi
25. Ilis litteris recitatis suere, qui exercitum in Asimcam mittendum censerent et quam primum Adherbali subveniundum de Iugurtha interim uti consuleretur, quoniam legatis non paruisset sed ab isdem illis regis fautoribus Sintima Ope eniSum est, ne tale decretum fieret cita bonum publicum, ut in pleri Sque negotiis olet, privata gratia devictum legantur tamen in Africam maiore natu, nobiles,
amplis honoribus usi in quis fuit M. Scaurus, de quo
supra memoravimuS, Consularis et tum in Senatu princeps.
hi, quod res in invidia erat, si inui et ab Numidis obsecrati, iriduo navim ascendere, dein brevi Vticam adpulsi
litteras ad Iugurtham mittunt, quam cissum ui provinciam accedat, Seque ad eum ab senatu missos cille ubi accepit homines claros, quoruin auctoritatem Romae Ollere audiverat, contra inceptum Uum Veni SSe, Primo Conanotus, metu atque lubidine divorsus agitabatur 'imebat irain Senatu8, ni paruisset legatis; porro animus cupidine caecus ad inceptum scelus rapiebatur. Vicit alnon in avido ingenii, pravum tonsilium. igitur exercitu circumdato summa vi Cirtam inrumpere nititur, haXum PeranS, diducia manu hostium aut vi aut dolis sese casum ieiOriae inventurum. quod ubi Secus procedit neque quod intenderat esse 're potest, ut prius quam legatos conVenitiret, Adherbalis potiretur; ne amplius morando Scaurum, quem hirumum metuebat, incenderet, cum Pauci equitibus in provineium venit in tametsi Senatu Verbi graVeStilinae nuntiabantur, quod ab oppugnatione non desisteret, anulia tamen oratione consumpta legati frustra disces Sere.
26. Ea postquam Cirtae audita sunt, Italici, quorum virtute moenia dolensabuntur, confisi deditione acta propter magnitudinem populi Romani inviolatos osse bre, Adhe buli suadent, ut Seque et Oppidum Iugurthae tradat, tan- tuin ab eo vii uni paciscatur, de ceteris senatui curae fore. at ille tametsi omni potiora fide Iugurthae rebatur, tamen quia penes eosdem, si advorsaretur, Ogundi poteSta erat, ita uti censuerant Italidi, deditionem 1acit igitur Iugurtha in priinis Adlierbalem excruciatum necat, deinde omni Spuberes Numidas atque negotiatores promi Seue, ut quiS-que armatus obvius fuerat, interficit. 27. Quod postquam Romae cognitum est, et re mεenatu agitari coepia, idem illi ministri regis interpellando ac saepe gratia, interdum iurgiis trahendo tempus, atro
52쪽
G SALUSTI CRISPIBELLUM IUGURTHINUM.
citatem iacti leniebant ac ni G. Memmius, rabi inus lebis designatus, vir acer et insestus Potentiae nobiliatis, populum Romanum e docuisset id agi, ut Per paucos acti Osos Iu irilia Scelus condonaretur, proiecto Omnis Vidia
prolat dis consultationibus dilapsa foret tanta vis gratiae atque pecuniae regis erat sed ubi senatus delicii conscientia populinia timet, lege Sempronia provinciae uturi Consulibus Numidia atque Italia decretae consules declarati
P. Scipio Nasica, L. Bestia Calpurnius Culpurnio Numidia, Scipioni Italia obvenit; deinde exercitus, qua miliacam portaretur, Scribitur Stipendium aliaque, quae bello usui orent, decernuntur. 28. At Iugurtha, contra spem nuntio accepto, quippe quoi Romae omnia venum ire in animo haeserat, lilium et cum eo duos sumisiuris ad senatum blagatos nitit, hisque ut illis, quos Hiempsale intersecto miserat, Praeca Pit, Omnis mortalis pecunia adgrediantur. qui postquam Romam adventabant, senatus a Bestia consultus est, placeretne legatos Iuo uritiae recipi moenibus; hique decrevere, niSi re muni Ipsumque deditum venissent, uti in diebus proxumis decem Italia decederent consul umidis ex senati decreto
nuntiari iubet ita insuetis rebus illi domum discedunt. interim Calpurnius iarato exercitu legat sibi tomines
nobilis, saetiosos, quorum auctoritate, quae deliquiSSet, numita ore sperabat in quis fuit Scaurus, quoui de natura et habitu supra memora inius iam in OnSule OStromuliae bonaeque arte animi et corporis erant, qua Omnis
avaritia praepediebat patiens hiborum, acri gemo, SatiSprovidens, est haud ignarus, firmissumus contra Pericu et insidias sed legiones per Italiam Rhegium at tu inde Sicilium porro ex Sicilia in Africam transvectae 'gitur initio acriter Calpurnius paratis commeatibus Numidiam ingressus est multosque mortalis et urbis aliquot simi nando CPit . .
29. Sed ubi Iugurtha per te gaios pecunia temptare
bellique quod administrabat asperitatem Stendere OCPit, animus aeger avaritia acile convorsus est. Ceterum SOCIUS et administeritimium consiliorum adsumitur Scaurus, qui iametsi a principio, plerisque ex saetione eius Conrupti8, acerrume regem in Pugnaverat, tamen magnitudine eeuniae a bono honestoque in pravum abstractus St. Seu Iugurtha primum tantunia nodi belli moratia redimebat, exiStumans sese aliquid interim Romae pretio aut gratia effecturum postea vero quam participem negoti caurum accepit, in maXumam Spem adductus recuperandae paeis, statuit eum ei de omnibus pactionibus PraeSen agere. ceterum interea fidei causa mittitur a consule SeXtius
quaestor in Oppidum Iugurthae Vagam quoius rei species erat accepti trumenti, quod Calpurnius palam legatis imperaverat, quoniam deditionis mora induciae agitabantur. i ritur rex, ut con Stituerat, in ca Stra Venit, ac palaea
praesenti consilio locutus de in idia suci sui atque uti in
deditionem acciperetur, reliqua eum Bestia et Scauro Secreta transigit, dein postero die, quasi per Saturam Sententiis exquisitis, in deditionem accipitur. Sed uti pro consilio imperatum erat, elephanti triginta, pecus atque equi multi cum parvo argenti pondere quaestori traduntur. Calpurnius Romam ad magistratus rogandos proficiscitur. in Numidia et exercitu nostro a agitabatur. 30. Postquam res in Africa gesta quoque modo aciae sorent fama divolgavit, Romae per omnis loco et Onventus de saeto considis agitari rapud plebem graVi8 vidia, patres solliciti erant probarentne tantum flagitium,
an decretum consulis SubVOrterent, parum OnStabat ne
maxume eos potentia Scauri, quod is inuetor et ocius Bestiae serebatur, a vero bonoque inpediebat. ut G. Memmius, quoius de libertate ingeni et odio potentiae nobilitatis supra diximus, inter dubitationem et moras Senatus contionibus populi mi ad vindieandum hortari, monere, ne
rem publicam, ne libertatem Suam desererent, muli Superba et crudelia facinora nobilitatis ostendere prorSUS intentus omni modo plebis animum ne tendebat. Sed quoniam ea tempestate Romae Memmi saeundia Clara possenS-que suit, decere Xistumavi unam ectum multi orationem eius perscribere, ac potissumum eum dieam, quam in e-tione post reditum Bestiue huiuscemodi verbis disseruit. 31. Multa dehortantur me a vobis, Quirites, ni tudium rei publicae Omnia ulieret, Ope suetioniS, VOSira Patientia, ius nullum, ne maxume, quod innoc'ntiae plus periculi quam honoris est num illa quidem piget dicere, his annis XV quam ludibrio fueritis superbiae Palaeorum, quam foede quamque inulti perierint vostri defensores, ut Vobis animus ab ignavia atque socordia conruptu SIt, qua ne nunc quidem obnoxiis inimicis exurgitis, atque ei lam- nunc timetis eos, quibus decet errori esse. Sed qU9mquam haec talia sunt, tamen ire obviam factioni potentiae ΠΙ-mus subigit certe ego libertatem, quae mihi a parente me tradita est, rexperiar; verum id si uStra an ob rem
53쪽
saciam, in ostra mami situm est, Quirites. neque ego vos hortor, quod saepe maiores nostri secere, ut contra iniurias armati eatis nihil vi, nihil secessione ophis est:
necesse est suomet PSi more praeeit ite eant. seci S I i.
nam quaestiones habitae sunt. post G. Gracchi et M. Iul xi caedem item vostri ordinis multi moriale in carcere necati sunt utriusque cladis non lex, verum hibido eorum inem
sedit od sane si ierit regni paratio plebi sua reStituere
quidquid sine sun uine civium ub isci nequitur, re iactum sit. superioribus annis taciti indi, nuba muri ne rari ilia X-Dil iri, 4e res et pollutos liberos liaucis nobilibus Vectigal
Dendere, Iienes eosdem et Sunianam gloriam et maXumas
divitias esse tamen liae iusia iacinora inpune Susce P Setiarum a mere. ita lue postremo 'ge8, maleSia VOStra, divina et humana iamia hostibus tra uia Sunt meque eos, ut ea secere, pia det mit poenitet, Sed incedunt per ora vostra magnifici, sacerdotia et consul aius, pars ruunt hos suos ostentantes, Perinde quasi ea honori non praedae habeant. servi aere parati iniusta inperia Ommorum non Dei serunt vos, Quirites, in in lieri a nati, aequo anam Servitutem toleratis it qui sunt ii, qui rem publicain Occupavere homines Celi ratissumi, cruenti maiiabus, murillavariti nocentissumi et idem Superbi 8Sumi, quibu sules decuri, hii eius, ii Stremo honesta atque inhonesta sum in quaestui sunt pars eorum Occidis8 trabimo plebis, alia quaestiones iniustas, bis que caedein m VOS ieci SSe, Pro munimento lumbent cita quam quisque Pe88um iecit, in in maxume tutus est metum ab Scelere suo ad ignaviam vostram transtulere; riuos Omnis eadem cupere, eadem odisse, eadem metuere in unum coegit. Sed haec inter
bonos amicitia, inter ab S actio est quodsi iam VOS libertatis curam iuberetis, quam illi ad dominationem necensi sunt, Prosecto ne lue res Publica, Siculi nune, VnStaretur, et beneficia vostra Pene optumo', non nuda clSSU-mos lorent. inuiores vostri parandi iuri maiestatis
constituendae gratia his Per Secessionem ni Dinrio Ventiniani Occupavere, Vos Pro libertate, quam ab rillis accepistis, nonne summa otio nitemini atque eo Veli ementiuS, quo maius dedecus est arta amittere quam nitritas non Paravisse. di iret alii tuis: quid igitur censes vindicandum meos, qui hosti prodiibri e rem publicam. non manu ne ita 'vi, quod magis vos iecisse quam illis nectilisse dignum
est, verum quaestionibus et indicio ipsius Iuguathae, qui BELLUM IUGURTHINUM.
si dediticius est, prosecto iussis vostris oboediens erit; in ea contemnit, Scilicet existumabitis, qualis illa pax aut deditio sit, ex qua ad Iugurtham scelerum inpuni as, ad
paucos potentis maxumae divitiae, ad rem publicaui damna atque dedecora pervenerint. niSi sorte nondum etiam vos dominationis eorum Satietas tenet, et illa quam haec tempora magis placent, quom regna, proVinciae legeS, Iura, iudieia, bella atque paces, postremo divina et humana Omnia ene pauco erant; VOS autem, hoc St, populuS Romanus, invicti ab hostibus, imperatore omnium gentium, satis habebatis animam reti aere; nam SerV1tutem quidein quis Ostrum recusare audebat atque ego, tametsi viro flagitiosissumum existum inpune iniuriam accepisse, tamen vos hominibus celeratissumis ignoScere, quoniam cive Sunt aequo animo paterer, ni misericordia in perniciein ea Sura SSet nam et illi8, quantum mi Ortunitatis habent, parum est inpune malo secisse, nisi deinde saeiundi licentia eripitur, is vobis aeterna Sollicitudo re manebit, quom intellegetis aut Serviundum esse aut Permanus libertatem retinendum iam fidei quidem aut Oncordiae quae spes est dominari si volavit, vos liberi
esse, sacer illi iniurias, O prohibere Postremo SOCHS nostris veluti hostibus, Jostibus pro Sociis utuntur. PO-testne in iam livorsis mentibus tu aut amicitia e8Se quare moneo hortorque VOS, ne tantuni Sechis inpunitum omittatis non peculatu aerari factu est, neque Per Vinisociis relliae pecuniae, quae suamquam Ira in sunt, tamen consuetudine iam pro dialo habentur: hosti acerrumi prodita Senatus auctoritas, Proditum inperium Osirum est, domi militiaeque res publica Venusi suit. quae nisi quaesita erunt, nisi indieatum in noxios, quid erit reliquum, nisi ut illis, qui ea secere, Oboediente VII amu S. nam inpinio quaelibet iacere, id est regem 8Se neque ego Vos, Quirites, Orior, ut malitis civis Ostro Perperam quam recte fecisse, Sed ne ignoscendo in ali bonos perditum cutis. ad hoc in re publica mulio praeStat benesi ei quum malefiet inmemorem esse; bonus tantummodo segnior sit, ubi nexu gus, ut ubi inprobior ad hoc Si iniuriae non sint, haud saepe auXili egeas. 32. Haec sique alia huiuscemodi Saepe dicundo Memmius populo persuadet, uti L. Cassius, qui tum Praetor erat, ad Iugurtham mitteretur eumque interpOSua aue publica Roui uia duceret, quo sucilius indiei regis cauo et reliquorum, quos pecuniae captae accersebant, delieta
54쪽
patefierent dum haec Romae geruntur, qui in umidia relicti a Bestia exercitui praeerant, secuti morem imperatoris sui plurima et lagitiosissuma acinora secere. uere, qui auro conrupti elephantos Iuguritiae traderent alitie fuga Vendere, Pars e pacatis Praedas agebant; tanta vis avaritiae in animos eorum veluti tabes invaserat a CaS-sius, perlata rogatione a G. Memmio ac perculsa omni nobilitate, ad Iugurtham proficiscitur eique timido et ex conscientia diis denti rebus suis persuadet, quoniam Sepopulo Romano dedisset, ne vim quam misericordiam eius experiri mallet privatim praeterea dem Suam interponit, quam ille non minoris quam publicam ducebat; talis ea tempestate fama de Cassio erat. 33. Igitur Iugurtha contra decus regium cultu quam maxume miserabili cum Cassio Lomam venit ac tametsi in ipso magna vis animi erat, confirmatus ab omnibus,
quorum potentia aut scelere cuncta ea CSSerat, quae ut radiximus G. Baebium tribunum plebis magna mercede parat, quoius inpudentia contra ius et iniurias omnis munitus oret ut G. Memmius, advocata contione, quamquam
regi infesta plebes erat, et pars in vincula duci iubebat, pars, nisi socios Sceleris sui aperiret, Ore maiorum de hoste supplicium sumi di illati quam irae magis consulens, Sedare motus et animos eorum mollire, Postremo
confirmare, iidem publieam Per sese in iobitum Ore. Ost, ubi silentium coepit, producto Iugurtha, Verba facit Eomae Numidiaeque sucinora eius memorat, Scelera in fratres patremque Ostendit quibus iuvantibus quibusque ministris ea egerit, quamquam intellegat populus Onianus, tamen velle manifesta magis ex illo habere si verum aperiat, in fide et leni sentia populi Roniani magnam spem illi sitam;
sin reticeat, non stiliati Soliis Ore, Sed Se Suasque Spes
34. Deinde, ubi Memmius dicundi finem sedit et Iugurtha respondere iussus est, G. Baebius, tribunus plebis, quem Pecunia conruptiua Supra diXimus, regem iacere iubet ac tametsi multituit, , quae in contione aderat,
hementer accensa, terrebat eum clamore, Voltu, Saepe inpetu atque aliis omnibus, quae ira seri amat, vicit tamen inpudentia ita populiis ludibrio habitus ex contione discedit Iligurthae Bestiaeque et ceteris, quos illa quaestio
exagitabat, antini augescunt. 35. Erat ea tempestate Romae unaida quidam, nomine Massiva, Guliissae filius, Masinis8ae nepos qui, BELLUM IUGURTHINUM.
quia in dissensione regum Iugurthae advorsus uerat, d dii a Cirta ot Adherbale intersecto profugus X Asrica ab ierat. huic Sp. Albinus, qui a Xumo anno post Bestiam cum Minucio Ruso consulatum gerebat, terSuadet, quoniam e stirpe Masinissae sit, ψgurthamque ob celera invidia cum metu urgueat, aegnum Numidiae senatu petat invidus consul belli gerundi movere quam senescere omnia malebat ipsi provincia Numidia, Minucio
Macedonia Venerat. quae postquam MaSSiva agitare coepit, neque Iugurthae in mi ei satis praesidi est, quod
corum alium conscientia, alium mala sum et timor inpediebat, Bomilcari, roxumo ac maxume fido ibi imperat, pretio, sicuti multa confecerat, insidiatores MaSSivae paret, ne maxume occulte, Sin id parum Procedat, quOVISimodo Numidum interseiat Tomilcar nititur regi mandata Xequitur, et per homines talis negoti artifices itinera egreSSusque eius. Postrem loca atque tempora cuncta
cXplorat, deinde, ubi res postulabat, insidias tendit. Igμtur unus ece numero, qui ad caedem Parali erant, paulo inconsultius Massivam adgreditur; illum obtruncat, Sed ipse deprehensus, multis hortantibus et in primis Albino consule. indidium ros tetur fit aeus Mugi aequo
bonoque quam e iure gentium Bomilcar, Ome eiUS, UIRomam fide publica venerat in Iugurtha manifestus tanti sceleris non prius misit contra verum niti, quam animum adVOrtit. Supra gratiam atque pecuniam Suam invidiam
facti esse. igitur, quamquam in priore actione X amicis quinquaginta ades dederat, regno magis quam adibu Sconsulens, clam in Numidiam Bomileurem dimittit, veritus ne reliquos popularis metus invaderet parendi sibi, Si de illo supplicium sumptum oret it ipse paucis diebuS O-dem prosectus est, iussus a senatu Italia decedere. Sed Postquam Roma egressus est, sertur Saepe eo tacitu re- Spiciens postremo dixisse: urbem Venalem et mature Perituram, si emptorem invenerit. 36. Interim Albinus renovato bello commeatum, StI-
pendium aliaque, quae illitibus usui forent, maturat In Africam portare ac statim ipse prosectus, uti ante OmIlia, quod tempus haud longe aberat, armis aut deditione aut quovis modo bellum consceret a contra Iugurtha trahere omnia et alias deinde alius morae cauSa facere, polliceri deditionem, ac deinde metum Simulare, cedere instanti et paulo post, ne sui diffiderent, instare ita bellim0do, modo pacis mora consulem ludificare. ac luere,
55쪽
G. SALUSTI CRISPIum uno Albinum liaud ignarum consili regis Xi8tumarent, neque ex tanta Properantia tam facile tractum bellum socordia magis quam dolo crederent sed Po8t suum dilapso tempore comitiorum dies adventabat, Albinus Ahilo ratre in castris pro praetore relicto, Romam decessit. 37. Ea tempestate Romae seditionibus tribunicii atrociter res publica agitabatur P. Lucullus et L. Annius, tribuni plebis, resistentibus conlegis, continuare magiSirnium nitebantur, quae dissensi totius anni comitia inpediebat ea mora tu spem adductus Aulus, que in Pro Praetore in castris relicium supra diximus, aut constetimui belli aut terrore exercitus ab rege pecuniae capiam lae, milites mons Ianuario ex hibernis in expeditionem Vocat, ma- 'nisque itineribus hieme aspera liervenit ad lipillum ii-phul, ubi regis thesauri erant quod quamquam et Sae Ilia temporis et oportunitate loci neque capi ne lue Obsideri poterat nam circum tinia iam itum in Praerupti montis
extremo pilanities limosa hiemalibus quis paludem ecc- rat), tamen aut Sinudandi gratia, quo regi Ormidinem d-deret, aut cupidine caecus ob thesauro oppidi l Otumui, ineas agere, aggerem iacere, aliaque, quae celit 3 Suisorent, Properure .
38. At Iugurtha, cognita vanitate atque pomi in lo- Eati, subdole eius aligere mentiam, missitur Supplicantis te ratos, ipse quasi vitabundus Per saliuosa loca et tramites exercitum ducturo denique Aulimi spe actionis Perpulit, uti relicto ut lude in abditas regiones sese eluti cedentem insequeretur ita delicta occultiora fuere interea perliomines callidos diu noctuque Uxercitum temptabat, centuriones dueesque turmarum partim uti transfugerent conrumpere, usi signo dat locum uti desererent quae postquam ex sententia instruit, intempesta nocte de pro'iso multitudine Numidarum Auli castra circumVenit. Didii Romani, perculsi uni diu insolito, arma capere usi, aliis abdere, pars territos confirmare, trepidare omnibus locis vis magna liostium, caehun nocte atque nubibus Obscuratum, periculiun ne 'P8, Osirem sugere an manere tutius foret, in incerto erat. Sed ex eo numero, quo Paulo ante corruptos dixi uvis, o thors una Ligurum cum duabus
turmis liraeum et paucis gregariis militibus transiere ad regem, et centurio primi pili tertiae bla nonis per munitionem, quam uti defenderet acceperat, locum hostibus introeundi dedit, eaque Numidae cuncti inrupere nostri
foeda fuga, plerique abiectis armis, Proxumum collem BELLUM IUGURTHINUM.
occupavere. O atque praeda eaStrorum hOSiis, quo misenus victoria uterentur, remorata sunt deinde Iugurtha vostero die cum Aulo in conloquio Verba facit ,,tametsi ipsum cum exercitu sanie et ferro lata Sum tenet, tamense memorem humanarum rerum, Si Secum Oedus saceret, incoli uni omnis sub iugum mi8Surum praeterea ut di
bus decem Numidia discederet.' quae quamquam graVIac flagiti plena erant, tamen, quia OrtIS metu mutabam tur, Sicuti regi lubuerat, a X OnVenit. 39 Sed ubi a Romae conperta Siliat, metu nique maeror civitatem invasere lar dolere pro gloria imperi, Dars insolita rerum belli earum timere libertati, Aulo omnes infesti, ac maxume, qui bello Saepe praeclari fuerant, quodamnatus dedecore Otius quam manu Salutem quae S1Verat.
ob ea consul Ubinus ex delicto fratris invidiam a deinde
periculi mi timens, senatum de Oedere consulebat, et i mei interim exercitui supplementum Scribere, ab Oeta et nomine Lutino auxilia necersere, denique ninibus modi Si estinare. 4enatus ita, uti par fuerat, decernit, ii atque populi iniussu nullum potuisse foedus fieri. Non Sul peditus a tribunis plebis, ne quas para erat COPIIS CCum portaret, paucis diebus in Africam proficiseitur; nam omnis exercitus, uti convenerat, Numidia deductus in provincia hiemabat postquam e Venit, quamquam perSequi Ugui ilium et mederi fraternae invidiae animo ardebat, cognitis
militibus, quos praeter fugam, sollito imperio. licentia
atque lascivia corruperat, ex copia rerum Statuit ibi ni nil
40 Inforim Romae G. Mamilitis maetanus tribunus plebis rogationem ad populum promulgat, uti quaereretur in eos, quorum consili Iugurtha senati decreta neglegi S-set, quique ab eo in legationibus aut imperii pecuma Saccepissent, qui elephantos quique perfuga tradidi 8Sent, item qui de pace aut bello cum hostibus pactiones ec1Ssent huic rogationi partim conseii sibi, alii e partium invidia perieula metuentes, quoniam aperte reSIStere non poterant, quin illa et alia talia placere sibi faterentur, O
culi per amicos ac maxume per homines nomina luatum
et socios Italicos inpedimenta parabat sed Plebe meredibile momoratu est quam intenta fuerit quantaque V1 rogationem iusserit, decreverit, voluerit magis di nobilitatis, quoi mala illa parabantur, quam cura re publIcae tanta lubido in partibus erat igitur ceteri metu Pere usis, M. Scaurus, quem legatum Bestiae fuisse UPriu
56쪽
docuimus, inter laetitiam Plebis et suorum fugam, trepida etiamtum civitate, quom ex Mamili rogatione tres quaesibiores O tarentur, effecerat, ii ipse in eo numero crear tur sed quaestio exercita Spere violenterque ex rumore
et lubidine plebis ut saepe nobilitatem, sic ea tempe State
plebem ex secundis rebus insolentia ceperat. l. Ceterum mos partium popularium et senatus actionum, ac deinde uultum malarum ritum paucis ante annis Romae Ortus est otii atque abundantia earum rerum, quae Prima mortales ducunt nam ante I arthaginem deletam populus et senatus Romanus placide modesteque inter se rem publicam tractabunt, neque gloriae neque dominationis certamen inter civis erat motus hostilis in
bonis artibus civitatem retinebat sed ubi illa formido
montibus decessit, Si ilicet ea, quae res Secundae mant,
laseivia atque Superbia incessere. iiii, quod in advorsis re iis optaverant otium, postquam adepti sunt, asperiusa 'erbiusque sit namque coepere nobilitas dignitatem P0- pubis libertatem in bibidinem vortere, sibi quisque ducere,
traliere, rapere ita nulla in duas parti abstracta sunt, re publica, quae media fuerat, dilacerata ceterum nobilitas saetione u is pollebat, plebis os soluta atque dispersa in multituditae linia poterat paucorum arbitriobolli domique gitabatur, pene eosdem nerarium, Pr II ii cine, magi Stratus, Oriae triumphique erant; pollutus mitilitia atque inopia urguebatur praedus bellicas in iuratores euiri paucis diripiebant; interea parentes aut parvi liberi militum, uti quisque potentiori confinis erat, se sibia Pellebantur ita cum potentia avaritia sine modo modestiaque invadere, Polluere et vastare omnia, nihil pensi neque sancti habere, quoad semet ipsam Praecipitavit nam ubi Primum ex nobilitate reperti sunt, qui veram gloriam ii iustae potentiae anteponerent, moveri civitas et dissensio civilis quasi perniixtio terrae oriri coepit. 42. Nam postquam Tiberius et G. Gracchus, quorum maiores Puni eo atque aliis bellis multum rei publicae addiderant, vindieare plebem in libertatem et paucorum
scelera Patefacere coepere, nobilitas noxia uique eo e culsa modo Per Socios ac nomen Latinum, literdum per
equites Romanos, quos spes societatis a plebe dimoverat, Gracchorum actionibus obviam ierat, et primo Tiberium, dein paucos post annos eadem ingredientem Gaium, tritibunum ulterum, herum triumvirum coloniis deducundis, cum M. Fulvio Flacco ferro necaverat. et sane Gracchis
cupidine victoriae haud satis moderatus animus suit sed
bono vinei satius est quam malo moro iniuriam meere. io itur ea victoria nobilitas ex lubidine sua usa multo mo tulis erro aut fuga extinxit, plusque in reliquum ibi a amoris quam potentiae addidit quae res plerumque magnas civitatis pessum dedit, dum alteri alteros Vincere quOVIA modo et vietos acerbius ulcisci volunt sed de studii pa itum et omnis civitatis moribus si singulatim aut pro in gnitudine parem dis Serere, tempus quam re maturm me
deseret quamobrem ad inceptum redeo.
4 L Post Auli foedus exorditus quo nostri foedam u- , una Metellus et Silanus, consules designati, proVmelas Inter se partiverant, metelloquo Numidia Venerat, aera viro et inunquam advorso populi partium, si una tamen aequab;li et inviolaia cis ubi prinuuia magistratum m- ressus est, alia omnia sibi cum conlega ratus, ad bellum, quod gesturus erat, uni nutin intendit igitur dii fidens Veteri exerei tui milites eligore scribere, iraesulia Undique
neeea Sere, urina, tela, quo et celera instrumenta militiae
parare, ad hoc conmeatum adstitim, denique Omnia, quae in bello vario et multarum rerum egenti usui SS Solent.
ceterum ad ea patranda Senatus auctoritate, SOCH nomenque Latinum et reges ultro auxilia mittendo, JOSi remo omnis civitas summo studio adnitebatur citaque e Seu tentia nutibus rebus paratis conpositisque in Numiduim Proficiscitur, magna spe civium, quom Propter arti bonas, tum maxumo quod advorsum divitias invictum animum gerebat, et aVaritia magistratuum ante id tempus 'umidia nostrae opes contusae hostiumque auctae Crant.
44. Sed ubi in Africam venit, exoreitu ei traditur a Sp. Albino pro consule iners, inbellis, neque perieul Ineque laboris patiens, lingua quam manu PromPllor, prae dator ex sociis et ipse praeda hostium, me unperi et modestia ubitus ita imperatori novo bis e mali moribus sollicitudinis quam ex copia militum auXili aut Spei bonae aecedebat statuit tamen Metellus, quamquam et aestivorum tempus comitiorum mora inminuerat, et Apeciatione eventus civium animos intentos putabat, non Prius bellum adtingere quam maiorum disciplina milites laborare coegisset. nam Albinus, Auli fratris exercitusque clade perculsus, postquam decreVerat non egredi Pro m-zia, quantum temporis aestivorum in Imperi luit, Plerumque milites stativis castris habebat, nisi quom uos aut pabuli gestas locum mutare subegerat. Sed neque
57쪽
G SALUSTI CRISPIBELLUM IUGURTHINUM.
muniebantur ea, neque more militati vigiliae de ludebantur uti quoique lubebat, ab signis aberat lixae permixticinia militibus diu noctuque vagabantur, et alante agros vastare, villas Spugnare, pecori et mancipiorum praedas
certantes agere, eaque uilitare eum mereatoribus in nimvectitio et aliis talibus praeterea frumentum publice di
tum vendere, panem in dies mercari; POStrem quaecul
que diei aut fingi queunt ignaviae luxuriaeque probra, in
illo exercitu cuncta suere et alia amplius.
45. Sed in ea difficultate Metellum non minus quam in rebus hostilibus magnum et sapientem virum fuisse
conperior tanta temperantia inter ambitionem saevitiamque moderatu in numque edicto prinia uia adiumenta igna viae sustulisse, ne quisquam in ea Stris Panem aut quem alium coetum cibum venderet, ne lixae Xeretium Sequerentur, ne miles gregarius in castris neve in agmine se viam aut iumentum haberet ceteris arte modum statuisse. Praeterea transvorsis itineri ius cotidie castra movere, iuxta
ac si hostes adessent, Vallo atque ossa munire, 'igilias crebras onere et eas ipse uin legulis circumire, item in agmine in primis modo, modi in Postremis, SaeΡ in medii adesse, ne quispiam ordine egrederetur, uti cum signis frequentes ineederent, miles cibum et urnia ortaret ita prohibendo a delictis magis quam vindicando Xercitum brevi confirmavit. 46. Interea Iugurtha, ubi qua b Ietellus agebat ex nuntiis accepit, inui de innocentia eius certior Romae saetus, diffidere suis rebus ne tum demum veram dediti, num sacere conatus est igitur legatos ad consulem cum
suppliciis mittit, qui iuniummodo ipsi liberisque ita mi
terent, alia omnia dederent populo Romano sed Metello iam antea experimentis cognitum erat genus uuiidarum infidum, ingenio mobili, ni Varum rerum Vidum esse it que legatos alium ab alio divorsos adse editur, ac Paula tim temptando, Postquam portunos ibi cognolit, multa pollicendo persuadet, uti Iugurtham maxume ViVum, in id paruin procedat, necatum ibi traderent ceterum Palam,
quae X Voluntate Orent, regi nuntiari iubet deinde ipse paucis diebus intento atque infesto exercitu in Numidiam procedit, ubi contra belli suetem tuguria plena hominum, pecora cultoresque in agris erant; ex oppidis et mapalliabus praesecti regis obvii procedebant, parati frumentum
dare, conmeatum Portare, ostrem Omnia, quae imper:
rentur, sacere meque Metellii ideirco minus, sed pariterae si hostes adessent, munito agmine incedere, late Xplorare omnia, illa deditionis signa ostentui credere et insidiis locum temptari cita iste ipse cum expeditis cohortibus, item unditorum et sagittariorum delecta manu apud pruinos erat, in ostremo G. Marius legatus cum equitibus
curabat, in utrumque latus auxiliarios equites tribunis legionum et praesectis cohortium dispertiverat, ut cum his permixti Velites, quocunque accederent, equitatus hostium propulsarent iam in Iugurtha tantus dolus tantaque peritia loeorum et militiae erat, ut abSens an PraeSenS, Reem an bellum gerens perniciosior esset, in incerto haberetur. 47. Erat liaud longe ab eo itinere, quo Metellus pergebat, oppidum Numidarum, nomine Vaga, forum rerum venalium totius regni maxume celebratum, ubi et incolere et mereari consueverant Italici generis multi moriales inuoconsul simul temptandi gratia, et Si pateretitur Ob Oportunitates loci, praesidium inposuit praeterea imperaVit rumentum et alia, quae bello usui Orent, conportare, rati Sid quod res monebat, frequentiam negotiatorum et On-
meatum iuvaturum exerciturn et iam parati rebit munI-mento ore cinior haec negotia Iugurtha inpensius modo legato Supplice mittere, pacem Orare, Praeter Suam berorumque vitam nulla Metello dedere riuo Item, ut Ipriores, consul inlectos ad proditionem domum dimittebat, regi pacem quana ostulabat neque abnuere neque polliceri et inter eas moras promissa legatorum XPeetare
48 Iugurtha ubi Metelli dicta cum saetis conposuit ac se suis arilibus temptari animadvortit, quippe quoi Verbispa nuntiabatur, ceterum re bellum asperrumum erat, urbs maXuma alienata, ager hostibus cognitus, innimi popul rium templati, coactus rerum necessitudine Statuit armis
certare. igitur explorato hostium itinere in spem Victoriae adductus ex oportunitate loci, quam maXUina PoteSt copia. Omnium generum parat ac per tramites occultos exercitum uotolli antevenit ira in ea parte Numidiae, quam Adherbal in divisione possederat, flumen Orien ameridie, nomine JIuthul, a quo aberat mons ferme milia pa88uum viginti tractu puri, vastus ab natura et humano cultu. sed ex eo medio quasi ossis oriebatur, In men-8um pertingens, vestitus Oleastro e murtei IS EISque generibus arborum, quae humi arido atque arenoso gignuntur. media autem planities deserta penuria aquae praeter lumini propinqua loca ea consita arbustis pecore atque u i 0ribus requentabantur.
58쪽
49. I iii in eo colle, hiem tran8Vors itinere pol rectum doeuinius, Iugurilia extenunia suorum acie consedit, clephantis et parii copiarum pedestrium Bomilcarem praefecit eumque edocet, quae ageret; ipse propior montem cum omni equitatu et peditibus delectis suos conlocat. dein Sm-gidas urnans et manipulos circumiens monet atque obtestatur, uti memores pristinae virtutis et victoriae seSe regnumque suum ab Romanorum avaritia defendant cum his certamen ore, quos antea victos sub iugum miserint; ducem illis, non animum mutatum; quae ab imperatore decuerint, Omnia suis provi8a locum Superiorem, ut Prudentes cuni inperitis, ne pauciores cum pluribus aut rudes cum bello melioribus uiuun consererent; l roinde Parati intentique essent Signo dato Romanos invadere; illum diem aut onmis labores et victorias confirmaturum, aut maXuamarum aerulamurum initium bre ad lio viritim, uti quemque ob militare ne inus pecunia aut ii onore extulerat, On-monefacere benesaei sui et cum ipsum aliis ostentare; postremo pro quoiusque ingenio Pollicendo, minitando, obtestando, alium alio modo Xeituro, quom interim Metellus, ignarus tostium, monte digrediens cum Xercitu conspica
tur, primo dubius, quidnam insolitaria eius ostenderet nam inter virgulta qui umidae iust consederant, neque Plane occultati humilitate arborum, et tamen incerit, quidnam esset, cum natura loci tum dolo ipsi atque signa militaria
obseurati, dein brevi cognitis insidiis paulisper agmen
constituit ibi conmutatis ordinibus in dextro latere, quod proxumum hostis erat, triplicibus subsidiis aciem instruxit, inter manipulos funditores et sagittarios dispertit, equitatuin omnem in cornibus locat, ac pauca pro tempore milites hortatus aciem, sicuti instruxerat, transvorSis Principiis in laniani deducit. 50. Sed ubi umidas quietos neque collo degredi animadvortit, veritus ex anni tempore et inopia aquae, ne Siti conficeretur exercitus, Rutilium legatum cum expeditis cohortibus et parte equitum praemisit ad lumen, uti locum castris antecaperet, existumans hostis crebro impetu et
transvorsis proeliis iter suum remoraturOS, et quoniam armis diffiderent, lassitudinem et sitim militum temptaturos. deinde ipse pro re atque loco, sicuti monte descenderat, paulatim procedere, Marium post principia habere, ipse cum sinistrae alae equitibus esse, qui in agmine principes saeti erant a Iugurtha, ubi extremum agmen Metelli primos Suo Praetergressum Videt, praesidio quasi duum mi- BELLUM IUGURTHINUM.
lium peditum montem occupat, qua Metellus descenderat, ne sorte cedentibus advorsarii receptui ac post munimento
foret; dein repente signo dato hostis invadit. Numidae alii
postremo caedere, par a Sini Stra ac dextra temptare, insons adesse atque instare, Omnibu loci Romanorum Ordines conturbare, quorum etiam qui firmioribus animis
obvii hostibus fuerant, ludificati incerto proelio, ipsi modo
eminus sauciabantur, neque contra feriundi aut conserendi manum copia erat ante iam docti ab Iugurtha equites, ubicunque Romanorum turma in8equi Coeperat, non On- sortim neque in unum Sese recipiebant, Sed alius alio quam maxume divorsi ita numero priores, Si ab perSequendo hostis deterrere nequiverant, disiectos ab tergi aut lateribus circumveniebant; in portunior fugae collis quam campi fuerat, a Ver consueti Numidarum equi adite in ter virgidia evadere nostros asperitas et insolentia loci retinebat.b L Ceterum ac ius totius negoti varia, incerta. Oeda atque miserabilis dispersi a suis pars cedere, alii insequi,
neque Signa neque ordine observare, ubi quemque periculiun ceperat, ibi resi Stere ac propulsare, arma tela, equi iri, hostes atque cives permixti nihil consilio neque imperio agi, fors omnia regere itaque mulium diei proces-Serat, quom etiamtum Ventus in incerto erat denique
omnibus labor o aestu languidis Metellus, ubi videt uini das minus instare, paulatim milites in unum conducit, ordines restituit et cohortis legionarias quattuor adVorsum peditos hostium conlocat eorum magna par superioribuS locis sessa consederat simul orare et hortari milites, ne deficerent, neu paterentur hostis fugientis vincere neque illisca Sira esse neque numimentum ullum, quo cedente tenderent, in armis omnia sita sed nec Iugurtha quidem interea quietus erat circumire, hortari, renovare proelium et ipse cum delectis temptare omnia, Subvenire suis, hostibus dubiis instare, quo firmos cognoverat, eminu Pugnando
52. Eo modo inter o duo imperatores, summi Vir Ce labant, ipsi pares, ceterum ol ibus disparibus nam Metello Virius militum erat, locus advorsus, Iugurthae alia iamia praeter milites oportuna denique Romani, ubi intellegunt neque sibi perfugium osse neque ab hoste copiam pugnandi sieri et iam diei ospor erat), advorso colle, Sicuti Praeceptum suerat, vadunt amisso loco umida si is fugatique pauci interiere, plerosque velocitas ct regio hostibus
59쪽
i mara litata sunt interea Bomilcar, ilein lepitaniis et Darii copiarum pedestrium Praesectum ab Iugurtha Supra diximus, ubi eum Rutilius praetergressus est, Paulatina uos in aequum locum deducit ac, dum legatus ad flumen, quo praemissus erat, sestinans pergit, quietus, uti re POStulabat, aciem exornat, neque remittit quid ibique o i ageret explorare. Postquam Rutilium consedisse iam et antino vacuum accepit, simulque ex Iugurthae proelio clamorem au eri, veritus, atus co a ita re hiboruauit, uoxilio bret, aciem, quam dissidens virtuti inalitum arcte Si tuerat, quo hostium itineri obiiceret, lauta Porrigit, eoque modo ad Rutili castra Procedi 53. Romani ex iiiiii oviso pulveris vim magnam ammadvortiant; nam prospectum ager arbusti' 'ii'liu 'Dux bebat. et primo rati hunium nrubui Venio agitari, Oft uulaequabilem manere et, sicuti acies movebatur, imagi ma- isque adpropin plure vident, cognita reari Perantes Ima piunt ac pro castris, sicuti imperabatur, consistunt inde ut i propius ventum est, utrimque magno hianore Concurritur. Nunti hie tantum modo remorati, hian in lePliantis auxilium putant, post puian Osinpeditos rami arborum
atque ita disiectos circumveniri vident, iugum ieiunt ac
pleri tuo abiectis armis collis aut Oetis quae iam aderat auxilio integri abeunt th: in i liuiitror capi Suri )liqui omnes numero quasti aginta interiecit ut sum
quamquam itinere atque ollere , astroruin et u
lassique erant, tumuli, quod Metellus mPluis OPmione Orabatur, instructi intentique obviam Proce bin rum uoli'
:trepitu, vellit hostes, adventare, ulteri apud liero is'
Diidinem simul et tumultum iacere, et Paene Prudentia admissum iustinus miserabile, ni utrina sue Praemissi equites rem expli ravisSent. igitur Pro metu repente gaudiunt exortum, in ilites alius alium Liui adpellani. acta edoce ut atque laudiunt, sua quisque ibi ita ticia ad uelima m. Quippe res humana ita sese liubent in Victoria et ignavis loriari licet, advorsae res etiam bonos detractant.b4. Metellus in isdem castris quatriduo Ornius au cios cum cura reficit, meritos in proeliis more militui donat, univorsos in contione iudat atque agit gratias liOitatur ad cetera, quae levia sunt, Parem ni ii H pro victoria iam pugnatum salis, usi sui si bore Pi
1bre tamen interim transfugas et alios PortunOS, Iugui
ilia ubi gentium aut quid agitaret, cum pauciSne S Set, an
exercitum haberet, ut Sese ictu gereret, Xploratum misit. ut ille sese in loca saliuosa et natu a munita receperat, ibique cogebat exercitum numer hominum ampliorem, Sed
hebetem infirmumque, agri ac pecoris magis quam belliculiorem. id ea gratia eveniebat, quod praeter regio equites nemo omnium Numidarum e fuga regein Sequitur; quo luoiu8que animus seri, eo discedunt, neque id flagitium militiae ducitur ita se niores habent. igitur Metellus ubi
videt regis etiamtum animum ferocem esse, bellum renOvari, quod nisi ex illius lubidine geri non posset, praeterea inlinicum certamen sibi eum hostibus, minore detri-ntento illos vinei quam suo Vincere, Statuit non proeliis neque in acie, Sed alio more bellum gerundum. itaque in loca umi Ea opulentissima pergit, agro VaStat, mulincastella et Oppida temere munita aut sine praesidio capit incenditque puberes interfici iubet, alia omnia militum praedum esse. ea sormidine multi mortales Romanis dediti obsides si umentum et alia, quae usui forent, adfatim praebita, ubicula lue res Postulabat, raesidium inpositum. luae negotia mulio inagis quam proelium male pugnatum
ab suis regem terrebant quippe quoi spes omnis in fuga
Sila erat, sequi cogebatur, et qui sua loca defendere nequiverat, in siet iis bellum gerere. tamen e copia quod optuinum videbatur consilium cupit, exercitum terumque
in isdem libet operiri iubet, ipse eum delectis equitibus
Metellum sequitur, nocturnis et aviis itineribus i Oratus Domanos patiantis repente adgreditur. eorum terique Crine cadunt, multi capiuntur, nemo omnium intactuSProfugit, et Nuinidae, priusquam e castris SubVeniretur, SicutIiussi erant, in proxumos collis discedunt. 55. Interim Loitia gaudium ingens ortum Ogmi ISMetelli rebus, ut seque et Xercitum more maiorum gerer es, in advors loe victor tamen virtute fuisset, hostium
gro potiretur, uo uritiam magni si eum o Auli socordia spem alitiis in solitudine ut iuga coegisset habere. Itaque senatus ob ea solistiter acta dis inmortalibus iupplicia decernere, civitas trepida antea et sollicita de belli eventubaeia agere, suma de Metello praechira esse igitur eo lentior ad victoriam niti, omnibus modi sestinare, eaVere tamen, necubi hosti oportunus fieret, meminisse post gloriam invidiam sequi ita quo clarior erat, eo magi nnXIUS erat, neque post insidius Iugurthae es luso Xercitu praedari ubi rumento aut pabulo Opus erat, cohorte cum OH DI
60쪽
C. SALUSTI CRISPIBELLUM IUGURTHINUM.
equitatii praesidium agitabant exercitus partem ipse, reliquos blarius lucebat sed igni magis quam praeda ager vastabatur duobus locis haud longe inter se castra aciebant ubi vi opus erat, cuncti aderant ceterum quo fug:ι
atque formido hitius cresceret, divorsi agebant eo tempore Iugurtha per collis sequi, tempus aut locum pugnae quaerere qua Venturum hostem audierat, pabuliun et aquarum sontis, quorum penuria erat, conrumpere modo se Metello, interdum Mario ostendere, postremos in agmine temptare ac statim in colli regredi, rursus aliis, post aliis minitari, neque proelium sacere neque lium pati, tantummodo hostem ab incepto retinere.
56. Romanus imperator ubi se dolis satigari videt neque ab hoste copiam pugnandi fieri, urbena magnam et in
ea parte qua ita erat arcem regni nomine Zamam, statuit
obpugnare, ratus id quod negotium poscebat Iugurtham laborantibus suis auxilio venturum ibique proelium ore. at ille, quae Parabantur a perfugis edoctus, magnis itineribus Metellum uni evenit, oppidanos hortatur, moenia defendant, additis auxilio Perfugis, quod genus e copii regis, quia fullere nequibat, firmissumum erat. Praeterea pollicetur in tempore semet una Xercitu adfore ita Ompositis rebus in loca quam maxume occidia discedit ac post paulo cognoscit Marium e itinere frumentatum cuminucis cohortibus Siccam missum, quod oppidum primum omnium post altam pugnam ab rege desecerat e cum delectis equitibus noctu pergit et iam egredientibus Romanis in porta pugnam facit Simul magna voce Siccenses hortatur, uti cohortis ab tergo circumveniant fortunam illis praeel infici acinoris ea sum dare; si id secerint, postea sese in regno, illos in libertate sine metu aetatem acturOS. ac ni Marius signa inferre atque evadere oppido Propera-xiSSet, Prosecto cuncti aut magna pars Sieeensium Odem mutavissent; tanta mobilitate sese Numidae serunt. Sed militos Iugurthini paulisper ab rege Sustentati, OSi quanimaiore vi hostes urguent Paucis amissis profugi discedunt.b T. Marius ad Zamam pervenit id oppidum in campositum magis opere quam natura munitum erat, nullius idoneae rei egens, armis Virisque opulentum igitur Metelliis
pro tempore atque loco Parati rebus cuneta moenia Xercitu circumvenit, legatis imperat, ubi quisque curaret deinde signo dato undique simul huno ingens Oritur; nequiloa res Numidas terret, insensi intentiquo sine tutandiu manent, proelium incipitur. Romani, pro ingenio quisque,
pars eminus glande aut lapidibus pugnare alii succedere
ac murimi modo ubi dere, Od Sculis adgredi cupere proolium in manibus sacere contra ea oppidani in proXumos aXa Vol Vere, Sudes, Pila, Praeterea picem sulfure et taeda mixtam ardentia mittere. Sed ne illos quidem, qui procul man8 erant, timor animi satis muniverat; nam' plerosque iacula tormenti aut manu emissa Volnerabant, pari-
quo periculo, sed ama inpari, boni atque ignavi orant.
58. Dum apud Zamam sic certatur, Iugurtha o ii proviso castra hostium cum magna manu invadit, remissis, qui in praesidio erant, et omnia magis quam proelium X- poetantibus, portam inrumpit it nostri, repentino metu perculsi, sibi quisque pro moribus consulunt; alii suo ere, alii arma capere, magna pars Volnerati aut Ocelsi. ceterumo omni multitudine non amplius quadraginta memores
nominis uomani grege siet locum cepere paulo quam alii ditiorem, neque inde maxuma vi depelli quiverunt, sed tela minus missa remittere, aue in pluribus minus frustrari; in Numidae propius accessissent, ibi vero vii
tutem Ostendere et eos maXuma vi caedere, fundere atquestigare interim Metellus quom acerrume rem gereret, Clamorem vel tumultum hostilem a tergo accepto, dein convors equo animadvortit fugam ad Se vorsum seri, quae res indicabat popularis es 80 igitur equitatum omnem ad castra propere misit, in statim G. Marium cum cohorti
bus Oeiorum, eumque lacrumans per ami 'itium perque rem publieam. ObSeerat, ne quam Contumeliam remanserem exercitu Victore neve hostis inultos abire sinat. ille brevi mandata esse it in Iugurtha munimento Castrorum inpeditus, quom alii super ullum praecipitarentur, uti in angustiis ipsi sit, properante obseerent, multis amissis in loca mi uitta elui Metellus, infe to eo Otio,
59. Igitur iii-lirro die, prius quam ad obpuo nandum
egrederetur, quilii tum liani ni in ea arte, qua rogis ad- Ventu erat, Pro Castris agitare iubet, portas et l)rOXumal0ea tribunis dispertit, deinde ipse pergit ad oppidum atque uti superiore die murum adgreditur interim Iu ria ilia ex occulto repente nostros invadit; qui in proxumo locati fuerant, paulisper territi perturbantur, reliqui cito subveniunt. noque diutius Numidae resistere quivi 88ent, ni pedites cum equitibus permixti magnam cladem in congressu facerent; quibus illi freti, non uti quos iri proelio solet, sequi, dein cedere, Sed advorSis equi concurrere,