장음표시 사용
41쪽
victis. Sed, per deos inmortalis, ego Vos adpello, qui semper domos, villas, si a tabula Vostras pluris quam rempublicam secistis, si ista, quoiuscunque modi sunt quae amplexamini, retinere, Si voluptatibus Ostris Otium praebere voltis, expergiscimini aliquando et capessite uena publicam. non agitur de Vectigalibus neque de sociorum iniuriis libertas et anima nostra in dubio est saepe numero, multa verba in hoc risin seci, saepe de luxuria atque avaritia nostrorum civium queStus una, multosque mortalis ea causa advorsos liabeo; qui mihi atquennim me nullius umquam delicii gratiam iecissem, haud sedile alterius dubidini cinales aeta condonabam. Sed ea tametsi vos parvi pendebatis, tamen res publica firma erat; opulentia neglegentium tolerabat tunc vero non id agitur, bonisne an malis Oribus ViVamus, neque quantumii ut quam magnificiun imperium populi Romani sit, sed haec quoiuscunque modi Videntur, nostra an nobiscum una hostium sutura sint lie mihi quisquam mansuetudinem et misericordiam nominat. iampridem equidem no Vera Vocabulla rei uin amis inius, quia bona aliena irgiri liberalitas, ahirum rerum audacia sortitudo Vocatur, eo respubliea in extremo sita est Sint sane, quoniam ita Se O-
res habent, liberales ex sociorum Ortunis, sint miserico des in suribus aerari ne illi sanguinem nostrum hiugiantur, i dum paucis scelerati parcunt, bonos omnis perditumeant. bene et composite G. Caesar paulo ante in hoc Ordine de vita et morte disseruit, credo salsa existuman ea, quae de inseris memoriantur, divorso itinere malos a bonis loca taetra, inculia, foeda atque formidolosa habere citaque censuit Pecunias eorum liublicanthis, ip8Os e municipia in custodiis habendos Videlicet timens, ne, si Romae sint, aut a popularibus coniurationis aut a multitudine
conducta per vim erit iantur. qua Si vero mali atque celesti tantummodo in urbe et non per tota ui Italiam sint,
aut non ibi phis possit audacia, ubi ad defendendum opesininores sunt quare vanum equidem hoc consilium est, si periculum ex illis metuit Si in tanto omnium motu solus non timet, eo magis resert me mihi atque vobis timere. quare quom de P. Lentuba ceterisque statuetis, pro certo habetote, vos simul de exercitu Catilinae et de omnibus coniurati decernere. quanto vos attentius ea agetis, tanto illis animus infirmior erit; si paululum Daod vos languere
viderint, iam omnes feroces aderunt molite existumare, maiores Ostros armis rem publicam ecp V magnam sedisse. Si ita res SSet, multo pulcherrumam eam nos haberemu8 quippe Sociorum atque ei tum, Praeterea a morum atque equorum maior copia nobis quam illis est.
sed alia fuere, quae illo magno fecere, quae nobis nulla sunt, domi industria, oris iustum imperium, animus in consulendo liber, neque delicto neque lubidini obnoxius. pro his nos habemus luxuriam atque Varitiam, publice
eo estatem, privatim opulentiam laudamus divitias, sequin tu inertiam inter bonos et malos discrimen nullum At; omnia virtutis praemia ambiti possidet neque mirum est ubi vos separatim ibi quisque consilium capitis, ubi domi voluptatibus, hic pecuniae aut gratiae Servitis, Ost, ut inpetus sat in vacuam rem publicam sed ego haecomitio conitu avere nobilissumi cives patriam incendere, Gallorum gentem infestissumam nomini Romano ad belulum accersunt; dux hostium cum exercitu Supra caput eSt: vos cunctamini etiamnunc et dubitatis, quid intra moenia doprehensis hostibus saetatis miseremini cen8eO, deliquero homines adulescentuli per ambitionem, - atque etiam armatos dimittatis ne ista vobis mansuetudo et misericordia, si illi arma ceperint, in miseriam OnVOrt tur scilicet res ipsa aspera est, Sed VOS non timetis eam. immo ero maXume; sed inertia et mollitia animi alius alium Xpectantes cunctamini, videlicet dis inmortalibus confisi, qui hunc rem publicam saepe in maxumis periculi SerVRVere non Votis neque suppliciis muliebribus auxilia deorum arantur; Vigilando, agendo, bene ConSulendo prOSpera Omnia cedunt; ubi socordiae te atque ignaviae tradideris, nequiquam deos inplores irati infestique Sunt apud maiores nostros A. Manlius Torquatus bello Gallico filium suum, quod is contra ini perium in hostem PugnaVerat, necari iussit, atque ille egregius adulescens inmoderatu sortitudinis morte poenas dedit Vos de cri delissumis parricidis quid statuatis cunctamini videlicet cetera vita eorum huic sceleri obstat verum parcite dignitati Lentuli, si ipse pudicitiae, si saniae suae, si dis aut hominibus umquam ullis pepercit ignoscite Cethegi adissescentiae, nisi iterum patriae bellum fecit nam quid
ego de Gabinio, Statilio, a separio loquar quibus i quicquam umquam pensi fuisset, non ea consilia de re publica habuissent postremo, si niehercule peccat locus esset, aede paterer vos ipsa re corrigi, quoniam Verba contemnitis; sed undique circumventi sumus Catilina cum exercitu saucibus urguet alii intra moenia atque in Sinu
42쪽
turbis sunt lao8tes neque parari neque consuli quicquam potest Occulte quo Diligis hi operandia in Si quare ego ita
censeo quona nefario consilio Sceleratorum Civi uni res publica in maxunia perieula venerit, iique indicio T. Volturci et legatorum Allobrogum convicti confessique sint caedem, incendia aliaque se foeda atque crudelia si istinora
in civi Patriamque Paravisse, de consessis sicuti de manifestis rerum capitalium more maiorum supplicium Sum
53. IL Miluam Caio adsedit, consulares omnes ionique Senatu magna Pars Sententiam eius laudant, virtutem
animi ad caelum scrunt, alii alios increpantes timidos
carit Cato clarus atque magnus habetur, senui decretiani
sit, Sicuti ille censuerat. sed multa mihi legenti, multa audienti, quae populus Romanus domi militiaeque, mari atque terra Praeclara facinora socii, sorte lubuit adtendero,
quae re ui Xum tanta negotia sustinatisset. sciebam Fael enuiner Parva manu eum magnis legion bus hostium
contendisse cognoveram parvis colitis bella gesta eum opulentis regibus, ad lio saepe ortunae violentiam toleravisse, acundia Graecos, gloria belli Gallos ante Romanos fuisse. mihi inulta agitanti constabat, paucorum civium egregium Virtutem cuncta Patravisse, OO lues facium, uti divitias paupertas, multitudinem aueitas ut e- raret Sed postquam luxu atque desidia civitas corrupta est, rursus re publiea magnitudine sua imperatorum atque magistratuum ilia sustentabat, ne, sicuti esset a parentum, multis temtiestatibus haud sane quisquam Romae xii tute magnus suit Sed memoria mea ingenti virtute, divorsis moribus suore viri duo, M. Cato et G. Caesar quos quoniam res Obtulerat, Silentio praeterire non fuit consilium, quin utriusque naturam et mores, quantum ingenio
34. Igitur his genus, aetas, eloquentia prope aequalia suere, magnitudo animi l ur, item gloria, sed alia alii Caesar beneficiis ac munificentia maginis habebatur, inteo ritiis te vitae Cato ille mansuetudine o misericordia tu Lissactus, huic severitas dignitatem addiderat. Caesar dando, sublevando, ignoscendo, ut nihil largiundo gloriam adopius est in altero miseris perfugium erat, in altero mulis pernicies illius uellitus, huius constantia laudabatur. Ostremo Caesar in aninuuia induxerat laborare, vigilare; negotiis amicorum intentus sua neglegere, nihil denegare
quod dono dignum esset sibi magnum imperium, ex ercitum, bellum novom exoptabat, ubi Virtus enitescere posset a Catoni studium modeStiae, decoris, Sed maxume severitatis erat non divitiis cum divite, neque factione
cum actioso, Sed cum Strenuo Virtute, eum modest Pi dore, cum innocente abStinentia certabat, SSe quam videri bonus malebat; ita quo minus petebat gloriam, eo magis illam ad Sequebatur. bb. Postquam, ut dixi, Senatus in Catonis sententiam
discessit, consul Optumum actu ratia S, noctem, quae in- Stabat, antecapere, ne quid eo patio noVaretur, triumviros
quae supplicium OStulabat parare iubet; ipse, praesidiis dispositis, Lentulum in carcerem deducit idomuit oloris
per praetores est in carcere locus, quod Tullianum adpellatur, ubi paululum ascenderi ad laevam, circiter duodecim pedes humi delpressus eum muniunt undique parietes atque insuper umera hipideis sornicibus iunctu, sed inculta, tenebris, Odore foeda atque terribilis eius facies est in eum locum Postquam demissus S Lentulus, vindices rerum capitalium, quibus praeceptum erat, laqueo Vulam regere ita ille patricius ex gente clarissuma CO Deliorum, qui consulare imperium Romae habuerat, dignum moribus saetisque suis exitium vitae invenit de Cethego, Statilio Gabinio, Caepario eodem modo Supplicium Sumptum St.
56. Dum a Romae geruntur, Catilina e omni colpia, quam et ipse adduxerat et Manlius habuerat, duas legi ne instituit, cohorti pro numer militum complet, deinde,
ut quisque voluntarius aut X Sociis in ea Stra Venerat, nequaliter distribuerat, ac brevi spatio legione numero hominum exl le erat, quom initio non amplius duobus milibus habuisset. Sed ex omni copia circiter par quarta erat militaribus armis instructa ceteri, ut quemque CISUS a maVerat, puro aut lanceas, ulli praeacutas sudis portu bant. Sed postquam Antonius cum exercitu adventabat,
Catilina per montis iter sacere, modo ad urbem, modo Gallium vorsus castra movere, hostibus OceaSionem Pugnandi non dare; sperabat rolpediem magna copia SeSehubiturum, si Romae socii incepta patravissent interea servitia repudiabat, quoius initi ad eum magnae colpiae concurrebant, opibus coniurationis fretus, simul ulienum Suis rationibus existumans, videri causam civium cum Sese vis fugitivis conmunica ViSSe. 57. Sed postquam in castra nuntius pervenit Romae c0niurationem patestactam, de Lentulo et Cethego ceteri
43쪽
que, quos Supra memora Vi supplicium sumptum plerique, quos ad bellum Spe rapinarum aut OVarum rerum
studium inlexerat, dilabuntur; reli pios Catilina per moniis asperos magnis itineribus in agrum Pistoriensem ub- ducit, eo consilio, uti per tramite Occulte perfugeret in Galliam Transalpinam a Q. Metellus Celer cum tribus legionibus in agro Piceno praesidebat, ex difficultate rerum eadem illa existumans, quae supra diximus, utilinam agitare igitur, ubi iter eius ex Perfugi cognovit, castra propere Oxit ac Sub ipsis radicilius montium consedit, qua illi descensus erat in Galliam prolieranti neque tamen Antonius procul uberat, utpote qui Diagno exercitu locis aequioribus expeditos in suga Sequeretur, sed Catilina postquam videt montibus atque copiis hostium sese
clausum, in urbe re adVOr8a8, neque iugae neque Praesidi ullam spem optumum saetii ratus in tali re fortunam belli temptare, statuit cum Antonio quam iri urimi constigere itaque contione ad VOeata huiuscemodi orationem
, Comperium ego habeo, milites, verba virtutem non addere, neque e igna V Strenuum neque sortem X timido exercitum oratione in iteratoris fieri quanta quoiusque animi audacia natura aut moribus inest, tanta in bello Patere Solet quem neque gloria neque ericula XCitant, nequiquam hortere; tinior innit auribus obsieit sed go VOS, quo Pauca monerem, advocavi; si nuditi causam mei consili aperirem scitis equidem, milites, Socordia atque
ignavia Lentuli quantum ipsi nobisque Iulem attuli)rit: quoque modo, dum ex urbe praesidia opi erior, in Galliani
proficisci nequiverim nunc vero quod, 'O re nOSirae Sint, iuxta mecum omnes intellegitis exercitus hostium duo,
unus ab urbe, ulter a Gallia obstant diutius in his locis
esse, si maxume animus serat, frumenti atque aliarum rerum egestas Prohibet quocunque ire placet, ferro itera Periundum est quapropter vos moneo, uti sorti atque Parati animo sitis et, quom proelium inibitis, semineritis vos divitias, decus, gloriam, praeterea libertatem atque
patrium in dextris vostris oriare. Si vineiumS, Omnia nObis tuta erunt, commeatus abunde muniti pia atque OlOniae patebunt; si metu cesserimus, eadem illa advorsa sent neque locus neque amicus quisquam teget, quem arma non CXerint. Praeterea, milites, non eadem nobis
et illis necessitudo impendet nos pro patria, Pr libertate, Pr Vita certamus illis supervacaneum est pro potentia paucorum Ugnare quo audacius adgrediamini, memores pristinae virtutis licuit vobis cum summa turpitudine in exilio aetatem agere potuistis nonnulli Romae amissis bonis alienas opes expectare quia illa foeda atque intoleranda viris videbantur, haec equi decrevistis. Si haec relinquere Voltis, audacia opus est; nemo nisi victor pace
bellum mutavit num in fuga perare Salutem, quom arma, quibus corpus tegitur, ab hostibus Vorteris, ea ero dementia est. Semper in proelio muXumum S periculum, qui maxume timent audacia pro muro habetur quom VOS considero, milites, et quom facta VOStra aeStumo, magianni spes victoriae tenet animuS, aetaS, irtu OStra me hortantur praeterea necessitudo, quae etiam timidos sortis sucit num multitudo hostium ne circumVenire queat,
prohibent angustiae loel quodsi virtuti vostrae fortuna inviderit, cavete, nulli unimum amittatis, neu capti potius
sicuti pecora trucidemini, unio Virorum more Pugnantes cruentum atque luctuosum victoriam hostibus relinquatis. 59. IIaec ubi dixit, paululum commoratuS, Styn Canere iubet atque instructo ordines in locunt aequum de- dueit dein remotis omnium equis, quo militibus Xaequat periculo ninui simplior esset, ipse pedes Xercitum pro loco utque copiis instruit . iam uti planities erat inter sinistros montis et a dextra rutae si era, et cohortiSin fronte constituit, reliquarum signa in subsidio artius conlocat ab his conturiones omnis, lectos et VocatOS, praeterea e gregariis militibus Optumum quemque armatum in primum aciem subducit. G. Manlium in dextra, Faesidanum quendam in sinistra parte curare iubet; ipse eum libertis et colonis propter aquilam adsistit, quam bello Cimbrico G. Marius in xoroitu habuisse dicebaitu ut X ultera liarium Antonius, e libus aeger, quod roelio ad-e88 nequibat, M. Petreio legato exercitum permittit. Ille
cohorti Veteranus, quas tuti alii causa conscriPSerat, fronte, St eas ceterum exercitu ui in subsidiis locat ipse quo circumiens, unum quemque nominans adpellat, hortatur, rogat, ut meminerint, se contra latrone merIDIS,
Pro tali tu, ,ro liberis, iro aris atque Oeis Sui certare. honio milituris, quod una lilius annos triginta tribunu atque Praesectus, seu legatus aut praetor iura magna gloria in exercitu suerni lili rosque ipso saetaque eorumiserita noverat; ea connia morando militum animo accendebat.
44쪽
G. SALUSTI CRISPI60. Sed tibi, omnibus robiis exploratis, Petreii is tuba signum dat, cohortis paulatim indedere iubet, idem saetitiostium exercitus. POSiquum e Ventum est, unde a serentariis proelium conmitti posset, maxumo Clamore uni insestis signis concurrunt pila mittunt, gladiis res geritur. Veterani, Pristinae virtutis memore S cominus ueriter instare illi haud timidi resistunt; ma Xuma Vi Certatur. interea Catilina cum expeditis in prima ei versari, laborantibus subcurrere integro Pro Saucii accersere, Omnia providere, multum Pugnare, ipse saepe hostem ferire strenui militis ot boni imporatoris sileta simul exequebatur. Petreius, ubi videt Catilinam, contra ne ratu Ornt, magnavi tendere, cohortem praetorium in medios hostis in hiuit, eosque perturbat Os atque alios sibi resistentes intorsi rit; deinde utrimque ex hiieribus ceteros tigreditur. Manlius et Faesulimus in lirimis Pugnantes castim t. OSiquum C: tilina fusas colitas equo cum Paucis relietum videt, memor generi atque pristinae suae dignitatis, in consortissumos hostis incurrit ibique pugnans consbditur.
iii Sed confecto proelio, tum Vero Cerneres, quanta audacia, quanta vis animi fuisset in exercitu Catilinae. nam sere, quem qui Sque Vi VOS Pugnando locum ceperat, eum anima missa Corpore tegebat. liauci autem, quos medios cohors praetoria disiecerat, paulo divorsius, sed Omnes tamen advorsis Ohaeribus conet terant. Catilina vero longe a suis inter liostium Cada Vera repertus fit, nu-luhun etiam spirans ferociumque animi, quam habuerat vi- VOS in Voltu retinens. ii stremo CX iam copia neque in proelio neque in fuga quisquam civi ingenuus captus est: ita cuncti suae hostiumque vitae tu tu Pepercerant neque tamen exercitus Pol uli Romani hietam aut incruentum victorium adeptus erat; nam Strenui SSumus tuisque ut O ciderat in Proelii aut graviter Ohaeratus discesserat multi
autem, qui e castris visundi aut spoliandi gratia processerant, Volvente hostilia cadavera, amicum alii, pars hospitem aut cognatum reperiebant; fuere item, qui inimi eos suos cognoscerent ita Varie Per onmem exercituam laetitia, maeror, luctus utque gaudia agitabantur.
BELLUM IUGURTHINUM. G. SALUSTI CRISPI
1. Fulso queritur de natura sua genus laumanum, quod iubecilla atque aevi brevis sorte potius quam Virtute regn-tur nam Contra reputando neque maius aliud neque praestabilius invenias, magisque naturae industriam hominumquam vim aut tempus deesse. Sed dux atque imperator vitae mortalium animus est, qui, ubi ad gloriam virtutis Via o rassatur, abunde pollens potenSque et Claru e8t, neque ibi tuna eget, quippe probitatem, industrium aliasqhie artis bonas neque dare neque eripere quoiquam pote St. Sin captus pravis cupidinibus ad inertiam et Voluptatis corporis pessum datus est, perniciosa lubidine paulisper usus, ubi per socordium Vires, tempus, in genium diffluXere, n-turae infirmitus accusatur Suam quique culpam auetoreSad negotia transserunt quodsi hominibus bonarum rerum tanta cura esset, quanto studio aliena ac nihil profutura muliaque etiam periculosa petunt neque regerentur magIS quam regerent a Sus, et eo magnitudinis procederent, ubi pro mortalibus gloria aeterni serent. 2. Nam uti genus hominum compositum e corpore et anima est, ita res cunctae Studiaque omnia OStra Orporis alia, alia animi naturum sequuntur igitur praeclara facies, magnae divitiae, ad hoc vis corporis et alia huiuscemodi nulla brevi di bibuntur; at ingeni egregia facinora sicuti anima inmorialia sunt postremo corpori et Orti Inae bonorum ut initium sic sinis est, Omniaque orta Oeel dunt et aucta senescunt animus incorruptuS, aeternuS, Tector immani generis, agit atque habet cuncta neque p8e habetur quo magis pravitas eorum admiranda St, qui dediti corporis gaudiis per luxum et ignaviam aetatem BD uni, ceterum ingenium, quo neque melius neque amplius alliud in natura mortalium est, incultu atque Oeorilla Or-pe8cere Sinunt; quom praesertim tam multae Variaeque Sint arte animi, quibus summa chiritudo paratur. 3. Verum o his magistratus et imperia, postremo omni cura rerum publicarum minum mihi hac tempestato cupiunda videntur; quoniam neque virtuti honos datur, neque illi, quibus perlaudem ius fuit, utique tuti aut O
45쪽
magis tonesti sitiat. nam i quidem regere Atriam iit parentes, quamquam et O88i et delicta corrigas, tamen
inportunum est; quom Prae8ertim Omne rerum mutationes caedem, fugam, alia lue hostilia portendant frustra autem niti, neque aliud se satiMndo nisi Odium quaerere, X- trema dementia est nisi sorte quem inhonesta et perniciosa lubido tenet potentiae paucorum decus atque libertatem suam gratificari. 4. Ceterum ex aliis negotiis, quae ingeni exercentur, in primis magno usui est memoria rerum gestarum cuius de virtute quia multi dixere, praetereundum Puto simul ne per insolentiam quis existumet memet studium meum laudando extollere utque ego credo ore, qui, quia decrevi procul a re publica aetatem agere, iunio tamque utili labori meo nomon inertiae inponant certe, quibus a Xuma industria videtur subiture plehem et conviviis gratiam quaerere qui si reputaverint, et quibus ego temporibus magistratum adeptus sim, et quales viri idem adsequi nequiverint, et Postea quae genera hominum in senatum pervenerint, proseci existumabunt me magis merito quam ignavia iudicium animi mei Duitavisse, maiusque conmiodum exotio meo quam ex aliorum negotii rei Publicae Venturum nam saepe ego audivi Q. Maxunium, P. Scipionem, Praeterea civitatis nostrae praechia os viros Solitos ita dicere, quom maiorum imagines intuerentur, vehementissum sit,i animum ad virtutem accendi scilicet non ceram illam neque figuram tantam vim in sese habere, sed memoria rerum gestarum eam lanianam egregii Viris in peetore crescere neque prius Sod:u i, quam Virtus eorum amaria atque gloriam adaequaverit ut contra, quis est Omnium his moribus, quin divitiis et sumptibus, noli probitate ne tu industria cum maioribus suis contendat otiam homines novi, qui antea per virtutem soliti erant nobilitatem antevenire, furtim et per latrocinia potius quam bonis artibus ad imperia et honores nituntur perinde quasi raetura et Onsulatus atque ulla omnia huiuscemodi per se ipsa clara et magnitica sint, ac non perinde habeantur, ut eorum, qui ea sustinent, Virtus est. Verum ego liberius altiusque processi, dum me civitatis morum piget taedetque; nunc ad inceptum redeo. b. ellum eripturus sum, quod populiis Romanias cum Iugurilia rege Numidamna gessit Prinaria quia magnum et atrox variaque victoria fuit, dein quia tunc primum superbiae nobilitatis obviam itum est quae contentio divina et humana cuncta permiscuit eoque Vecordiae processit,
uti studiis civilibus bellum atque vastitas Italia snem
saceret sed priusquam huiuscemodi rei initium XpC diam, pavea Supra repeiam, quo ad OgnOScendum omnia inlustria magis magisque in aperto Sint bello Punico secundo,
quo dux Karthaginiensium Hannibal post magnitudinem
nominis Romani Italia ope DiaXume adtriverat, Masinissa rex Numidarum, in amicitiam receptus a P. Scipione, cui postea si istano cognomen e Virtute fuit, multa et praeclara rei militaris acinora fecerat ob quae victis Karthaginiensibus et capto Susaee, quoius in Africa magnum atque hi te imperium valuit, populia Romanu quascunque urbis et agros manu ceperat, regi dono dedit igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobi permansit. Sed
imperi vitaeque ius finis idem fuit dein Micipsa filius
regnum solus obtinuit, Mastanabale et Gulussa fratribus morbo absumptis is Adherbalem et Hiempsalem ex Seso, enuit, Iugurthamque, sum II astanabalis fratris, quem Masinissa, quod ortus ex eon ubina erat, i Vatiam dereliquerat, eodem cultu quo liberos suos domi habuit.
6. Qui ubi primum adolevit, pollens Viribus, decoras acie, sed multo maxume ingenio validus, non e luX neque inertiae corrumpendum dedit, sed, uti mos gentis illius est, equitare, iaculari, cursu cum aequalibu certare, et quom omnis gloria anteiret, Omnibu tamen Caria eSSe; ad hoc pleraque tempora in Venando agere leonem atque
alias seras prunus aut in primis serire, lurumum sacere et minuinum ipse de se loqui quibus rebus Micipsa tametsi initio laetus suerat, existumans virtutem Iugurthae
regno Suae gloriae Ore, tamen, postquam hominem aduleScentem Xucia sua aetate et parvi liberis magis magisque crescere intellegit, vehementer eo negoti PermotuS,
multa cum animo suo Volvebat terrebat eum natura mortalium avida imperi et praeceps ad explendam animi cupidinem, praeterea portunitas Suae liberorumque aetatIS, quae etiam mediocris viros spe praedae tranSVOrSo agit; ad hoc studia tu idarum in Iugurtham accenSa, e quI-bus, si talem virum dolis intersedisset, ne qua seditio aut
7. His disii fultatibus circumventus ubi videt neque per vim neque insidiis obprimi posse hominem tam acceptum P0pularibus, quod erat Iugurtha manu promptu et adpeten gloriae militaris, statuit eum obiectare periculis et eo modo fortunam temptare igitur bello Numantino Micipsa,
46쪽
OTquom popilli Romano equitum atque peditum auxilia Diti teret, Spei in Vel ostentando viri utent vel hostium saevitia facile eum occasurum, praefecit Nuntidis, quos in Ilispi Diana mittebat. Sed ea res longe aliter, ac ratu erat, evellit. nam Iugurilia, ut erat inpigro atque acri ingenio,
ubi naturam ' cipionis, Hi iam Romanis imperator erat,
et morem hostium cognovit, mi ut labore multaque cura, Praeterea modestissume parendo et Saepe obviam eundo periculis in tantam claritudinem brevi et Venerat, ut Osiris Vehementer carus, Numantinis maXum terrori e8Set. ac sane, quod difficillumum in rimis est, et proeli strenuus erat et bonus consilio; quorum ulterum e proViden ita timorem, alterum ex audacia temeritatem adserre lerumque solet igitur imperator Omnis sere re a Spera Per Iugurtham agere, in amicis iubere, magi magiSque eum
in dies amplecti quippe cuius ne iii consilium neque iii-ceptum ullum ru Sira erat hue uecedebat munificentia animi et ingeni soli ritu, quibus rebus sibi multos X Romanis familiari uini ritia coniunXerat. 8. Ea tempestate in exereitu Osiri suere conplures novi atque nobiles, quibus divitiae bono honestoque tiores erunt, suetiosi domi, potentes apud Socios, Clari magis quam honesti, qui Iuguritiae non mediocrem animum
pollicitando accendebant, si Micipsa rex Occidisset, fore, uti solus imperio Numidia potiretur, in ipso maXumam
Virtutem, Omae Omnia Venalia esse. Sed postquam diu
mantia teleta P. Seipio dimittere auxilia et ipse revorti domum decrevit, donatum atque laudatum magnifice pro contione Iugurtham in praetorium addi Uxit ibique secreto monuit, ut potius Publice quam privatim amicitiam populi Romani coleret neu quibus largiri insuesceret periculose a paucis emi, quod multorum esset Si permanere vellet in suis artibus, ultro illi et gloriam et regnum 'enturum, Sin properantius pergeret, suamet ipsum pecunia Praecipitem a Surum.
9. Sic locutus cum litteris eum, quas MicipSae redderet, dimisit earum sententia haec erat: Iugin iliae tulbello Numantino longe maxuma virtus fuit, quam rem ibi certo scio gaudio esse nobis ob merita sua carus est ut idem senatui et populo Romano Sit, Summa ope temur. tibi quidem pro nostra amicitia gratulor en liabes Virum dignum te atque avo suo Masinissa. igitur rex, ubi ea, quae fama acceperat, ex litteris imperatoris ita esse cognovit, cum Virtute tum gratia viri permotus flexit animum suum et Iugurtham beneficiis vincere adgressu est, Si timque eum adoptavit et testamento pariter cum filii h rede in instituit. Sed ipse paucos OS annos morbo atque aetate consectus quom sibi finem vitae adesse intellegeret, coram amicis et cognatis itemque Adherbale et Hiempsalestiis dicitur huiuscemodi verba cum Iugurtha habui ASe. 10. furvom ego, Iugurtha, te ami8S patre, me Spe,
sine opibus, in meum regnum accepi, exiStuman non m1-nus me tibi, quam liberis si genuissem, ob benefieta rum ore neque ea res salsum me habuit mam, ut alia
ma naa et egregia tua omittam, novissume rediens Numantia meque regnumque meum gloria honora V1Si tuaque VI
tute nobis omanos is amicis rumicissumo seciSti m Hispania nomen sumiliae renoVatum Si poStremo, quod dissicillumum intor mortalis est, gloria Vidiam VICISi I. nunc, quoniam mihi natura sinem Vita sucit, per hanc dexteram, e regni fidem moneo obtestorque te, ut hos, qui tibi genere propinqui, beneficu, me fratre Sunt, CarOSliubeas, neu malis alienos adiungere quam Sanguine Oniunctos retinere mon eXercitu neque theSauri PraeSidia regni Sunt, Verum amici, quo neque armi cogere neque
auro parare queas issicio et fide pariuntur. qui autem amicior quam frater fratri aut quem alienum fidum venies, si uis hostis fueris equidsem ego vobis regnum trado firmum, si boni eritis, si mali, inbecillum . num Oncordia par ae res crescunt, discordia maXumae dii ibuntur. ceterum ante hos te, Iugurtha, qui uetate et Sapientia priores, ne aliter quid eveniat, providere decet. nam In omnIcertamine qui opulentior est, etiamsi aeeipit intimaan, tamen quia plus potest, sacere videtur Os autem, Adhe bal et I Iiempsal, colite, observate talem hian VIuum 1 tamini virtutem it enitimini me ego hes Ore liberos
sumpsisse videar quam id Q 11. Ad ea Iugurtha, tametsi regem et locutum m-tellegebat et ipse longe aliter animo agitabat, tamen Protempore benigne respondii Micipsa pauci post diebus moritur postquam illi more regio iusta magnilice secerant, reguli in unum convenerunt, ut inter Se de cunctis negotiis disceptarent sed IIiempsal, qui mutumii e Illis erat, natura sero et iam ante ignobilitatem Iugurtliae, quia materno genere inpar erat, despiciens, dextra Adherbalem adsedit, ne modius ex tribus, quod apud Numidas honori ducitur, Iugurtha sordi dein tamen ut aetat concederet satigatus a fratre, vix in partem alteram tran SiluetuS
47쪽
ost ibi qtioni multa de administrando imperio dissererent,
Iiigiirtha inter alias res iacit, oportere quinquenni consulta et tecreta omnia rescindi; nam Per ea tempora consectum annis Micipsam parum animo valuisse tum idem Hlom-Psal placere sibi respondit; nam ipsum illum his tribus
proxumis annis adoptatione in regnum PerVenisse quod verbum in pectus Iugurthae altius quam quisquam ratus erat, descendit itaque ex eo tempore ira et metu anxius moliri, parare atque in modo cum animo habere, quibus Hiempsal per ob in cuperetur quae ubi tardius Proeedunt neque lenitur animus seri X statuit quOVis modo inceptum perficere.
12. Primo conventu, quem ab regulis sucium supra memoravi, Propter dissensionem Placuerat dividi thesauros sinisque imperi singulis constitui itaque tempus ad utramque rem decentitur, sed maturius ad pecuniam distribuet clam regi di interea in b)ea propinqua thesauris alius alio concessere sed Hiempsal in oppido Thirmida sorte eius domo utebatur, qui proxumus lictor Iugurthae carus a copiusque ei semper suerat. quem ille casu ministrum' obhatum promissis Onerat inpellitque, uti tamquam suam visens domum eat, Portarum clavis adulterinus paret nam vorae ad Hiempsalem reserebantur); ceterum, ubi res
Stularet, se ipsum Cum magna manu Venturum. Numida
mundata brevi considit atque, uti doctus erat, noctu Iugu ilia militos introducit qui post suam in aedis inrupere,
divorsi reuem quaerere, dormientis alios, alio OeeurSanti Sinterficere, serutari loca abdita, obnisa esstringere, trepitu
et tumultu omnia miseere; iluom Hiempsal interim reperitur occultans se iugurio mulieris anelliae, quo initio pavidus et ignarus ,ei perfugerat. Numidae caput eius, ut iussi fuerant, ad Iugurtham reserunt. 13. Ceterum sutila tanti sustinoris per omnem Africam
brevi tempore divolgatur Adherbalem omnisque, qui sub imperio Micipsae fuerant, eius invadit in duas partis Numidae discedunt plures Adherbalem sequuntur, Sed lubun aliorum bello meliores igitur Iugurtha quam maxumas potest copia armat, urbis Partim vi, alia Voluntate imperio uti adiungit, omni Numidiae imperare parat. Adherbal tametsi Romam blagatos miserat, qui enatum docerent de caedo fratris et oriunis suis, amen fretus multitudine militum, parabat armis contendere sed ubi res ad certamen Venit, victus ex proelio profugit in provinciam
ac deinde Romam contendit. Quin tugurilia Patratis On- BELLUM IUGURTHINUM.
siliis, postquam omnis Numidiae potiebatur, in otio acinus
suum cum animo reputan8, timere populimi Romanum neque advorSu iram eiu usquam nisi in avaritia nobilitatis et pecunia sua Spem habere itaque paucis diebus cum auro et argent muli Romam legatos mittit, quis praeeupit, prunum uti Vetere amico muneribus expleant, deinde novo adquirunt, Ostrem quaecunque possint largiundo parare ne cunctentur. Sed ubi Romam legati venere et ex praecepto regis ho8pitibus sit 8que, quorum ea tempe State in senatu auctorita pollebat, magna munera miSere, tanta commutatio incessit, ut X muXum invidia in gratiam et favorem nobilitatis Iugurtha Veniret; quorum Par Spe, alii praemio inducti, Singulos ex Senatu ambiundo nitebantur, ne gravius in eum OnSuleretur igitur ubi legati satis congiliant, die constitui Senatus uirisque datur tum Asherbuloni hoc iodo locutum accepimuS. 14. Patres conscripti, Micipsa pater meus moriens mihi praecepit, uti regni Numidiae tantummodo procur tionem Xistumarem Dieani, ceterum ius et imperium eius penes Vos esse Simul eniterer domi utilitiaeque quam in Xuino usui esse Populo I: Omano; O mihi cognatorum, VOS in adfiniunt locunt ducerem: Si ea fecissem, in ostra Insecilia exercitum, divitias, munimenta regni me habiturum. quae quom Praecepta Parenti Diei agitarem, Iugurtha,
tenipto imperio OSiro, IlaSinis Sue me nepotem et iam ab Sih pe Socium atque amicum populi Homani regno fortunisque omnibus eXpulit. atque ego latre NonSeripit, quoniam eo miseriarunt Venturus eram, essem Oim Obnien quam ob maioriani meorum beneficia posse a Obi8uuNisi uni petere, ac Diaxume debori mihi beneficia populilloniani, quibus non egerem Secundum ea, Si desideranda erant, uti debitis uterer Sed quoniam pariani tuta Per eipsa probitus est, neque Diihi tu iunia fuit, Iugurtha quasi soret, ad vos coniugi, patres conscripti, quibus, quod mihi miserrumum est, cogor prius oneri quam USUI 8Se. ceteri reges aut bello victi in umiditiam a Vobis recepti Sunt, aut in suis dubias rebus societatem Ostram adpet DVerunt; familia nostra eum populo Iloniano bello arthaginiensi amistitiam instituit, quo tempore magis fide euictquam fortuna petenda erat. quorum progenien VOS, Patres con8cripti, nolite pati me nepotem Masi 8Sae ruStra
Vobis auxilium potere. si ad impetrandum nihil ausae haberem Praeter miserundani ortuitam, quod Paulo antu
48쪽
rex genere, sima atque copiis Potens, nunc deformatus aerumnis, inops, aliena OP 'S XPee io, tamen erat mai
statis Romani populi prohibere iniuriam neque pati quoiusquam regnum Per Scelus crescere. Verum ego iis finibus eiectus sum, quo maioribus mei populus Romanus dedit, unde pater et Vos meus una Vobiscum expulere Susa-cem et Karthaginiensis vostra benestela mihi erepta sunt, patres conscripti, Vos in mea iniuria despecti estis . heu me miserum huccine, Micipsa Pater, beneficia tua eva-Sere, ut, quem tu Parem cum liberis tuis regnique participem fecisti, is potissianuam stirpis tuae extinetor sit 3nimquamne ergo familia nostra quieta erit semperne in Sanguine, erro, fuga Versabitur diim Karthaginienses ii cohunes fuere, iure omnia saeva intiebamur hostes ab latere, O amici Procul, Pe Omnis in armi erat. Ost quam illa pestis ex Africa eiecta est, hieti pacem agitabamus, quippe qui liosi is nulliis orat, nisi sorte quom vos iussissetis ecce autem ex inproviso Iugurtha, into manda audacia, scelere atque Superbia Se e serens, fratre meo atque eodem propinqui suo intersecti , t rii num eius regia una sceleris sui praedam socii, post, ubi me isdem dolis nequit capere, nihil minus quam vim aut belliani expectantem in imperio ostro, Sicut videtis, Xtorrem patria, domo, in pom et coopertum miseriis est ecit, ut ubivis tutius quam in regno me essem ego Sic existumabam, Patres On- seripit, uti praedicantem audiveram Patrem meu in qui vostram amicitiam diligenter colerent, eo mulium laborem suscipere, ceterum X Ouinibus maxume tuto esse.
quod in familia nostra fuit, praestitit, uti in omnibus belulis adesset vobis; nos uti per otium tuti simus, in vostra manu Si Patre conscripti Pater nos duos fratres reliquit tertium, Iugurtham beneficiis suis ratus est coniunctum nobis Ore niter eorum necatus est, alterius ipse ego manus inpias vix frugi quid agam aut quo potissumum infelix accedam generis praesidia omnia extincta sunt; Pater, uti necesse erat, naturae Concessit fratri, quem minum decuit, propinquus Per Seeliis vitam eripuit ad sinis, amicos, propinquos cetero meo alium alia clades oppressit capti ab Iugurtha pars in crucem acti, Pars bestiis obiecti sunt; auei, quibus relicia est anima, hausi in tenebris, cum maerore et luctu morte graviorem Vitam exigunt. Si omnia, quae aut amisi aut ex necessariis advorsa facta sunt in Obuuia manerent, tamen, si quid ex inproviso mali accidisset, vos inplorarem, patre conscripti,
quibus pro magnitudine imperi ius et iniurias omnis curae
esse destet. nune ero Xul patria, domo, Solus atque omnium honeStarum rerum egens, quo aecedam aut quOS
adpellem nationesne an reges, qui Omnes familiae nostrae ob vostram amicitiam infesti sunt an quoquam mihi adire licet, ubi non maiorum meorum lio Stilia monumenta luruma Sint aut quisquam nostri misereri potest, qui aliquando vobis hostis fuit postremo Masinissa nos ita instituit, patre con Scripti, ne quem coleremia ni Si populum Nomanum, ne societateS, ne foedera nova acciperei S; abunde magna praesidia nobis in vostra amicitia ore si huic impego sortuna mutaretur, in Occidendum nobis esse. Virtute ac dis volentibus magni estis et philenti; omnia Secunda et oboedientia Sunt quo sitellius sociorum iniurias curare licet 'unium illud Vereor, ne quo Pri Vatutiniicitia Iuguritiae arum cognita tranSVOrSOS agat, quos ego audio maxuma ope niti, ambire fatigare VOS SingulO8, ne quid de absent incognita causa statuatis, singere me verba et sugam si nudare, quoi seuerit in regia manere. quod utinam illum, quoius inpio sustinore in has miserias
Proiectu Sum, eadem haec simulantem Videam, et aliquando uit apud vos aut apud deos inmortalis rerum hu-nannarum tu a riatur; nae ille, qui nunc Celeribus iussero atque praeelin us est, Omnibus malis Xerueiatu m- pietati in parentem nostrum, fratris mei neci mearumque miseriarum gravis poenas reddat. iamiam frater, animo me cariSSume, quumquam tibi inmatur et unde minume decuit vita erepta est, tamen laetandum magis quam Olendum uti casum tuum; non enim regnum tuum, Sed fugam, Xilium, egestatem et Omni has, quae me Premunt, aerumna cum anima simul amisisti in ego infelix, in tanta mala praecipitatus ex patrio regno, rerum humanarum Spectaculiun praebeo, incertus quid agam, tuasne iniuria Pe Sequar, ipse auxili egens, an regno OnSulam, quom Vitae neci8que potestas ex opibus alienis pendet. Utinam emoris ,rtunis meis honestus exitus esset neu Vibere contemptUSViderer, si defessus malis iniuriae conce8SiSSem nunc neque Vivere hibet, neque mori licet sine dedecore latres conscripti, per vos, per liberos atque parente VOStrofi, per maiestatem populi Romani subvenite mihi misero, te ob- iam iniuriae, nolite pati regnum Numidiae, quod VoStrum e t per celus et sanguinem familiae nostrae tabescere. 15. Postquam rex finem loquendi fecit, legati Iugu iliae, largitione magis quam causa freti, pauci respondent:
49쪽
G. S LLUri II CRISPIBELLUM IUGURTHINUM.
-lliempsalem ob saevitiam suam ab umidis iii tersectum; Adherbalem ultro belIum inserentem, Postquam SuperatuS sit, queri, quod iniuriam cicere nequivisset Iugurtham ab
senatu petere, ne Se alium Putarent, ac Numantiae cognitus esset, neu verba inimici ante iacta sua ponerent. deinde utrique curia egrediuntur. Senatus Statim consuliatur: autores legatorum, Praeterea Senatu magna ars
gratia depravata, Adherbalis dicta contemnere, Iugurtliae virtutem extollere laudibus gratia, Voce denique omnibus modis pro alieno scelere et flagitio sua quasi pro gloria nitebantur ut contra pauci, quibus bonum et aequum divitiis carius erat, subveniundum Adherbali et Hiempsalis
mortem Severe Vindicandam censebant; sed ex omnibus
maxume Aemilius Scaurus, homo nobilis, inpiger, actiosus, avidus potentiae, honoris, divitiarum, ceterum vitia sua callide occultans is postquam videt regis hirgitionem famosam inpudentemque, Veritus, quod in tali re solet, ne polluta licentia invidiam accenderet, anuiuina a consueta lubidine continuit. 16. Vidit tumen in senatu par illii, quae Vero Pretium aut gratiam anteferebat decretum sit, uti decem legati regnum, quod Micipsa obtinuerat, inter Iugurtham et Adherbalem dividerent quoius legationis princeps fuit L. Opimius, hosti clarus et tum in Senatu Potens, quia Onsul G. Graccho et M. Fulvio Flacco intersectis, acerrume victorium nobilitatis in plebem exercuerat eum Iugurtha tametsi Romae in amicis habuerat, tamen adcuratissume recepit, dando et pollicendo multa perfecit, uti suma fide,
postremo omnibus Sui rebus commodum regi anteferret.
reliquos legatos eadem via adgres Sus, Plerosque capit; paucis carior fides quam pecunia fuit in divisione, quae pars umidiae Mauretaniam adtingit, agro trisque pulentior, Iugurthae traditur: ilhun alteram specie quam Supotiorem, quae portus Sio et aedificiis magis exornata erat,
17. Res postulare videtur Asrieae situm paucis exponere et eas gentis, quibuscum nobis belli mi aut amicilia suit, adtingere. Sed quae loca et nationes ob calorem aut asperitatem, item Solitudine minus requentata Sunt, de his haud sucilo compertum narraverim cetera quam paucissumis absolvam in divisione orbis terrae plerique in parte tertia Asricam posuere, pauci tantummodo Asiam et Europam esse, sed Asrieum in Europa ea finis habet
ab occidente fretum nostri muris et oceani, ab ortu solis declivom latitudinem, quem locum alabathmon incolae
adpellant mare aeVOm, inportuosum, ager frugum fertilis, bonus pecori, arbori infecundu8, caelo terraque penuria aquarum genus hominum Salubri corpore, Vel OX,
patiensque laborum plerosque senectus dissolvit, nisi qui ferro aut bestiis interiere; nam morbus haud saepe quemquam superat ad hoc malefici generis pluruma animalia.
sed qui mortales initio Africam habuerint, quique postea
neceSSerint, aut quomodo inter Se permixti Sint, quamquam ab ea saana, quae Plerosque obtinet, di VOrsum est,
tamen ut o libris Punicis, qui regis Hiempsalis dicebantur, interpretatum nobis est, utique rem Sese habere ultores eius terrae putant, quam paucisSumi dicam ceterunt fides eius rei penes auctores erit.
18 Asrieam initio habuere Gaetuli et Libyes, asperi
incultique riuis cibus erat caro ferina atque humi pabu-hina, it pecoribus. hi neque moribus meque lege aut imperio quoiusquam regebantur; agi, palanteS, UaS OX coegerat, ede habebant. Sed postquam in Hispania He culos, sicuti Afri putant, interiit, exercitu eius, compOSi- ius ex Variis gentibus, amisso duce ac passim multis sibi
quisque imperium petentibus, brevi Milabuntur eo numero Iedi, Persae et Armeni mavibus in fricam
Persae intra Oceanum magis hique alveos mavium in-xorsos Pro tuguriis habuere, quia neque materia in agri Siaeque ab Hispanis mundi aut mutandi copia erat maremno num et ignara lingua commercia prohibebant in paulatim per coimul in Gaetulos secum miscuere, et quia Saepe temptantes agro alia, deinde alia loea etiVerant, semetipsi Nomadas adpellavere. ceterum adhu aedificia Numidarum agrestiunt, quae mapalia illi Oeant, Oblonga, Incurvis lateribus tecta, quasi navium carinae sunt Medis autem et Armenis necessere Libyes num hi propius mare
Asmeum agitabant, Gaetuli sub sole magis, haud procul ab ardoribus); hique mature oppida habuere; nam freto
divisi ab Hispania mutare res inter se instituerant. nomen eorum paullatim Libyes conrupere, barbara lingua Mauros pro Medis adpellantes sed res Persarum brevi adolevit; ac postea nomine umidae, propter multitudinem a paren libus digressi, possedere ea loca, quae rOXum Kartha
ginem umidia adpellatur. deinde utrique alteris freti fini
tumos armis aut metu sub imperium uiam Oegere, nomen
gl0riamque ibi addidere magis ii, qhu ad nOStriim mare
50쪽
processerant, quia Libyes quam Gaetuli minus bellicosi. denique smeae pars inserior pleraque ab Numidis possessa est victi Omnes in gentem nomenque imperantiu i
19. Postea Phoenides, alii multitudinis domi minuendacii alia, pars imperi cupidine, sollicitata plebe et aliis
novarum rerum Vidis, Hipponem, IIadrumetum, Leptimaliasque urbis in ora marituma condidere, eaeque brevi multum auctae, pars originibus suis praesidio, aliae decori fuere. nam de Karthagine silere melius ut quam parum dicere, quoniam alio Properare tempus monet igitur ad Katabathmon, qui locus Aegyptum ab Africa dividit, secundo mari prima Cyrene est, colonia Theraeon. ac deinceps duae Syrtes, interque eas Leptis deinde Philaenon arae, quem locum A egyptum vorsus sinem imperi habuere Karthaginienses, post aliae Punicae urbes. cetera loca usque ad Mauretaniam Numidae tenent proxume Hispaniam Mauri sunt super umidiam Gaetulos accepimus partim in tuguriis, alios inculi ius ago agitare, post eos Aethiopas esse, dehinc loca exusta solis ardoribus igitur bello Iugurili in pleraque ex Punicis oppida
et finis Karthaginiensium, quos novissume tabuerant, populus Romanus per apistratus administrabat, Gaetulorum magna pars et umidae usque ad lunien Muluchalii sub Iugm isa erant, Mauris onanibus rex Hoeelius inperitabat, Praeter nomen cetera ignarus populi Romani, item que nobis neque bello neque pace antea cognitus de Asriea et eius ineolis ad necessitudinem rei satis dieiuna. 20. Postquam diviso regno legati Asriea discessere, et Iugurtha contra timorem animi praemia sceleris adeptum Sese Videt, certum esse ratus, quod X amicis apud Numantiam a coperat, Omnia Romae Venalia esse, simul et illorum possieitationibus accensus, quos Paulo ante muneribus expleverat, in regnum Adlierbalis animum intendit. ipse eer, bellicosus ut is, quem petebat, quietus, inbellis, hi rido ingenio, oportunus iniuriae, metuen magi8 quam metuendus igitur ex inproviso sinis eius cum mu-gna manu invadit mulios mortalis cum Pecore atque alia
praeda capit, aedificia incendit, pleraque loca hostiliter cum equitatu accedit, deinde cum omni multitudine in regnum Suum convortit, existumans illierbalem dolore dis fretus erat, legatos ad Iugurtham de iniuriis quesium misit; qui tametsi contumeliosa dicta rettulerant, prius
iumen Omnia pati decrevit quam bellum Sumere, quia temptatum antea Seeu CeSSerat neque eo magi cupido Iugurthae minuebatur, quippe qui Otum eius regnum an o iam invaserat itaque non uti antea cum praedatoria manu, Sed magno exercitu comparat bellum gerere coepit et aperte totius Numidiae imperium petere. Ceterum qualergebat urbi8, agro VaStare, praeda agere, Suis animum, hostibus terrorem augere.
21. Adherbal ubi intellegit eo processum, uti regnum aut relinquendum esset aut armi retinendum, necessario copia parat et Iugurthae obvius procedit interim haud longe a mari prope Cirtam oppidum utriusque Xercitus consedit, et quia diei extremum erat, proelium non inceptum. Sed ubi plerumque noctis proces Sit, ObSeuro etiam tum unine, nolites Iugurthini signo dato castra
hostium invadunt; Semisomnos partim, EOS Irma umen- .
iis sugunt funduntque Adherbal vin paucis equitibus Cirtam profugit, et ni multitudo togatorum fuisset, quae Numidas insequentis moenibus prohibuit, uno die inter
duo rege coeptum utque patratum bellum oret igitur Iugurtha oppidum circumsedit, vineis turribusque et machinis omnium generum Xpugnare adgreditur, maNumes estinans tempus legatorum antecapere, quo ante Proelium siletum ab Adlierbale Romam missos audi Verat. Sed postquam Senatus de bello eorum accepit, tres aduleSeentes in Africam leguntur,mtu ambos rege adeant, SenatuSpopulique Itomani Verbis nuntient: Velle et cenSere OSub armis discedere, de controvorsiis sui iure potius quam bello discepture ita seque illisque dignum Sse. 22. Legati in Africam maturantes Veniunt, eo magi8, quod Romae, dum proseisei parant, de proelio acto et oppugnatione Cirtae audiebatur; sed is rumor clemens erat quorum Iugurtha accepta oratione respondit: Sibi neque maius quidquam neque artus nitet Oritate Senatus esse ab adulescentia ita se enisuin, ut ab optumo quoque probaretur virtute, non malitia P. Scipioni, Summo Iro, placuisse ob easdem artis a Micipsa, non penuria liberorum, in regnum adoptatum esse ceterum quod plura bene atque Strenue secisset, eo animum suum iniuriam minus tolerare: Adherbalem dolis vitae suae insidiatum quod ubi conperisset, sceleri eius obviam isse Populum Roma' num neque recte neque pro bono acturum, Si ab ure