장음표시 사용
71쪽
cum magno equitatu in castra venit, quos uti ex alio et a sociis cogeret, Romae relictus erat sed quoniam nos tanti viri res admonuit, idoneum visum est de natura cultuque eius paucis dicere neque enim alio loco de Sullae rebus dicturi sumus, et L. Sisenna optume et diligentissume omnium qui eas res diciere, Persecutus, Parum mihi libero ore locutus videtur igitur Sulla gentis putriciae nobilis fuit, amilia iam prope extincta maiorum ignavia, litteris Graecis et Latinis iuxta atque doctissume eruditus, animo ingenti, cupidus Voluptatum, sed gloriae cupidior, otio luxurioso esse tamen ab negotiis numquam Voluptas remorata, nisi quod de uxor potuit honestius consuli sucundus, callidus et amicitia sucilis;
ad simul unda negotia altitudo ingeni incredibilis multarum rerum ne maxume pecuniae largitor atque illi, selieissumo omnium ante civilem victoriam, numquam Super
industriam ortuna fuit, multique dubitavere, sortior an selicior esset; nam postea quae fecerit, incertum habeo, pudeat magis an pigeat disserere. 96 Igitur Sulla, uti supra dictum est, postquam in Asricum atque in castra Mari cum equitatu venit, rudis antea et ignarus belli, sollertissumus omnium in paucis tempestatibus actus osti ad hoc milites benigne adpellure, multis rogantibus, aliis per se ipse dare beneficia, invitia accipere, sed ea Properantius quam aes mutuum reddere, ipse a nullo repetere, magis id laborare, ut illi quam plurumi deberent ioca atque seria cum humillum is agere, in operibus, in agmine atque ad vigilias multus adesse, neque interim, quod prava ambitio
solet, consulis ut quoiusquam boni sumam laedere, tantummodo neque consilio neque manu priorem alium pati, Plerosque antevenire quibus rebus et artibus rerim rio militibusque carissumus sactus.
97. At Iugurtha, postquam oppidum Capsam aliosque locos munitos et sibi utilis, simul et magnam pecuti iam amiserat, ad Bocchum nuntios mittit, quam primum in Numidiam copias adduceret, proeli faciundi tempus adesse quem ubi cunctari accepit et dubium belli atque Paci rationes trahere, rureus, ut antea, proXumos
eius donis conrumpit, ipsique Mauro pollicetur Numidiae partem tertiam, si aut Romani Africa expulsi, aut imie s suis nibus bellum conpositum Oret eo praemio inlectus Bocchus cum magna multitudine Iuaurtham a BELLUM IUGURTHINUM.
cedit cita amborum exercitu coniuncto Marium iam in hiberna proficiscentem, Vix decuma parte diei reliqua, invadunt, rati noctem, quae iam aderat, et victis sibi munimento ore et, Si vicissent, mullo inpedimento. quia
locorum eiente erant, contra Romanis utrumque casum
in ionebris Mifficiliorem soro igitur simul tonsul ix
multis de hostium adventu cognovit, et ipsi hostes ad runt et, priusquam exercitu aut instrui aut arcinas conligere, denique antequam signum aut imperium ullum accipere quivisset, equites Mauri atque Gaetuli, mon acie neque ullo more proeli, sed catervatim, uti quosque sors conglobaVerat, in nostros conem runt; qui omnes trepidi
inprovi8 metu, ae tamen Virtuti memores, aut arma
capiebant iniit iapientis ilios ab lostibus defensabant;
pars equo ascendere, ObViam ire hostibus, iugna latrocinio magis quam proelio similis fieri, sine signis, sine ordinibus equites peditesque permixti laedere alios, alios
obtruncare; multos, contra adVOr8O acerrume lignanti8, ab tergo circumvenire; meque Virtus meque arma SatiStegere, quia hostes numero plures et undique civeumfusi erant denique Romani veteres novique et Ob ea scientes belli, si quos locus aut casus coniunXerat, Orbi sacere,
atque ita ab omnibus partibus simul tecti et instructi
98. Neque in eo tam aspero negotio Marius territus
aut magis quam antea demisso animo fuit, sed cum turma Sua, quam ex sortissumis magis quam sumiliaris- Sulmi Para Verat, vagari passim, ac modo laborantibus Sui Suecurrere, modo hostis, ubi consortissum obstiterant, inVadere manu consulere militibus, quoniam in perare, conturbatis omnibus, non poterat iamque dies consumptus erat, quom tamen barbari nihil remittere, atque, uti rege praeceperant, Oetem pro Se rati, aerius inStare tum Marius ex copia rerum consilium trahit, atque, uti sui receptui locus esset, Olli duos propinqu08 inter Se occupat, quorum in uno, Castri parum amplo, fons aquae magnus erat, alter Sui portunus, quia magna parte editus et praeceps pauca munimenta
quaerebat ceterum apud aquam Sullam cum equitibus noctem agitare iubet; ipso paulatim dispersos milites, neque minus hostibus conturbatis, in unum contrahit, dein cunctos pleno radii in collem subducit ita re es ioci difficultate coacti proelio deterrentur, neque tamen
72쪽
G SALUSTI CRISPIsuos longius abire sinunt, sed, utroque Olle Miltitudine u cum lato, effusi consectere dein crebris i sitibus1uciis, Plerumque noctis barbari rore suo laetari 'oxultare, strepere Ocibus, et ipsi duces seroces, quia non fugerant, pro Victoribus agere. Sed a cuncta Romaniso tenebris et editioribus locis incilia visu inuo non uel ortamento erant. 99. Plurumum vero Marius inperitia tostium consi maius, quana maxumum Silentium liaberi iubet, ne si rina
quidem uti Per Vigilias solebant, 'andro oindo 'ubi lux adventabat defessis Gam hostibus in inulo ante somno captis, Ne inprovi' Vt iles, item coli ortium, tum murum, legionum iubicines simul onmes isto ita canere milites clamorem tollere atque portis mimo o. Mauri atque Gaetuli, ignoto et horribili sonitu repente exciti
neque tu rere ne que arma capere neque onmino sacere alit providere quicquam Poteranti ita iunctos isti enitu clamore, nullo Sub eniente, nostris instantibus, tumultu'1Orundine, terrore, quasi Vecordia ceperat. denique omnesi usi fugati lue P arma et si 'na militaria illoraque canta pluresque eo proelio quam Omnibus Superioribus interempta. nam somno et metu insolito instodita suo aluo. Dein Marius, uti coeperat, in hiberna, hi uno Dropter conmeatum in oppidi maritumis a Dere decreverat neque amen victoria socors aut insolens justius, sed ani iternique in conspectu hostium quadrato agmine incidere di ulla cum equitatu apud extumos, in sinistra parto A Manlius cum lauditoribus et sagittariis, praetore: cohor-
manipulis tribuno locaverat. Perfugae, miniti ne cari et regionum cienti8Sumi, hostium iter Xplorabant simul ConSul, quasi nullo inposito, Omnia Providere, apud oinnis
iacete, Castra iam re, excubitu in in orta cohortis exegionibus, Pr castris equite auxiliarios mittere, praeterea alios super vallum in inunimentis locare, vi lias ap8 circumire, non iam dissid ni in futuri, qua inarier: Visset, quam uti militibus exaequatus iuna impet atom
temporibus Iugurthina tolli iudore magis quam malo aiebant, pax quod a pueritia consuetum duritiam et alia, BELLUM IUGURTHINUSI. 89 qua ceteri mi8eria Vocant, Voluptati habuisset nisi tamen res publica Pariter ac saevissumo imperio bene at uedecore gesta. 1101. Igitur quarto denique die haud longo ab oppido
Cirta undique Simul peculatores citi sese ostendunt inuare hostis adesse intellegitur ined quia divorsi redeuntes alius ab alia parte atque omnes idem significabant ionsul incertus, quonam modo aciem instrueret, nullo Ordine conmutato, ad Vol Sum Omnia paratus. ibidem obporitur ita Iugurtham Spes frustrata, qui copia in quattuor a iis distribuerat, ratus X Omnibus aeque aliquos ab tero ohostibus Venturos. interim Sulla, quem primum hostes adtigerant, cohortatu Suolo turmatim et quam maxume conferii equis ipse aliique Mauros invadunt, ictori in loco manentes ab iaculis eminus emissis corpora eo ereet, Si qua in manu Venerant, obtrunstare. dum eo Dodo equite proeliantur, Bocchus cum peditibus, quos Volux silius eiu adduXerat, neque in priore pugna, in itinere
morati, adsuerant, lOStremam Romanorum aetem invadunt. tum Marius apud primos agebat, quod biduo urtha cum plurumi erat Mehinc uini da, cognito Bocchi ad- Ventu, clam eum paucis ad pedites convortit ibi Latino num apud Numantiam loqui didicerat exclamat: nostros trustra iugnare, lauto inte Marium sua manu inte tectum; suitu gladium sanguine iblitum istendere, quem in pugna alis inpigre occiso pedite nostro cruentaverat. quod ubi milites accepere, magis atrocitate rei quam de nunti terrentur simulque barbari animos tollere et in perculsos Romanos acrius incedere. iamque paulum a fuga aberant, quom Sulla, profligatis his, quos advorsum erat, rediens ab latere Mauris incurrit moechus statim avortitur. ut Iugurtha, dum Sustentare Suos et prope iam adeptam victoriam retinere cupit, circumventus ab equitibus, dextra sinistra omnibus Occisis, S lus inter tela hostium vitabundus erupit. atque interim Marius fugatis equitibus adcurrit auxilio suis, quos pelli iam acceperat Menique hostes iam undique fusi dum spectaculuin horribile in campis patentibus sequi, suo ere, Deci si capi; equi atque viri adflicti, ac multi volneribus aeceptis neque fugere posse meque quietem pati, miti
modo, a Statim concidere postremo omnia, qua visus erat, constrata telis, armis, cadaveribus, et inter ea li mus insecta Sanguine.
73쪽
G. ALUSTI CRISPI102. Postea loci consul halu dubie iam victor ne venat in oppidum Cirtam, quo initio prosectus intenderat. eo post diem quantum quam iterum barbari male pugnaverant, legati a Boccho veniunt, qui regis verbis ab Mario petivere, duos quam dissumos ad eum mitteret velle de se et de populi Romani commodo cum his disserere. ille statim a Nullam et A. Manlium ire iubet qui uuamquam acciti ibant, tamen placuit verba apud re rem si cere, an nium aut avorsum uti flecterent aut Clipidum pacis Vehementius accenderent itaque Sulla, quoius 1
cundiae, non aetati, a Manli concessum, pauca Verbanumscemodi locutus.
se Rex Bocche, magna laetitia nobis est, quom te talem virum a monuere uti aliquando pacem quam bellum
malles, neu te optumum cum pessum omnium Iu ruri haniascend conanticulares, simul nobis demoros acerbam necessitudinem, Pariter te errantem atque illum sceler tissumum Persequi. ad hoc Populo Romano iam a principi m0Pi melius 48um amicos quum servos quaerere
tutius esse miti Olentibus quam coaetis imperituro. tibi vero nulla Portunior nostra amicitia, primum, quia r cul absumus, in quo Offensae minum iam gratia Dur ac si Prope adessemus, dein quia parentis abunde habemus, amicorum neque nobis meque quoiquam omnium satis
imi atque hoc utinam a principio tibi placuisset: ir secto ex impulo Romano ad hoc tempus multo plura bona
manarum rerum fortuna Pleraque regit, quoi scilicet lacuit et vim et gratiam nostram te experiri, nunc, quando per illam licet, sesima atque uti coepisti perce. multa atque oportuna habes, quo facilius errata officiis superes. Postremo hoc in Pectu tuum demitte, numquam populum
Romanum beneficus Victum esse nulli bello quid aleat,
delicto suo verba sucit: - Se non hostili anim0, sed ob regnum tutandum amia cepisse; nam Numidiae partem, unde vi Iugurtham expulerit, iure belli suam actam cum Va8tari a Mario pati nequivisse praeterea missisunt ea Romam legatis, repulsum ab amicitia ceterum Vetera omittere ac tum si per Marium liceret, legatos ad
ab amicis flexus, quos Iugurtha, cognita legatione Sullae BELLUM IUGURTHINUM.
et Manli, Metuens rid, quod parabatur, ionis conruperat.103. Marius interea, exercitu in hibernaculis conposito, cum Xpeditis cohortibus et parte equitatus proficiscitur in loca sola, obsessum turrim regiam, quo Iugurtha perfugas omni praeSidium inposuerat tum rursus Bocchus feliciter seu reputando, quae ibi duobus proeliis venerant, seu admonitus ab aliis amicis, quo inconruptos Iugurtha reliquerat, e Omni copia neces Sariorum quinque delegit, quorum et fide cognita et ingenia validissuma erant eos ad Marium, ac deinde, si placeat, Romam legatos ire ii
bet, a 'endarum rerum et quocunque modo belli conponendi licentiam ipsis permittit illi mature ad hiberna
Romanorum prosciscuntur, deinde in itinere a Gaetulis latronibus circumventi spoliatique pavidi, sine decore ad Sullam profugiunt, quem consul in expeditionem proficiscens pro praetore reliquerat eo ille non pro vanis hostibus, uti meriti orant, sed adcurato ac liberalitera buit qua re barbari et sumam Romanorum avaritiae sal sam et Sullam ob munificentiam in sese amicum rati. nam etiamtum largitio multis ignota erat munificus nemo putabatur nisi pariter volens, dona omnia in benignitate habebantur igitur quaestori mandata Bocchi patefaciunt; sinati ab eo petunt, uti fautor consultorque sibi adsit; e0pias, fidem, magnitudinem regis sui et alia, quae aut utilia aut benevolentiae esse credebant, oratione extollunt; deinde Sulla omnia pollicito, docti, quo modo apud in rium, item apud Senatum Verba sacerent, circiter dies quadraginta ibidem operiuntur. 104. Marius postquam infecto, quo intenderat, negotio Cirtam redit, de adventu legatorum certior factu8, illosque et Sullam venire iubet, item L. Bellienum praetorem Utica, praeterea omnis undique senatorii ordinis, quibuscum mandata Bocchi cognoscit legatis potestas eundi Romam fit ab consule interea induciae postulaba tim' ea Sullae et plerisque placuere pauci serocius decernunt, scilicet ignari humanarum rerum, quae fluxae et mobiles semper in advorsa mutantur ceterum Mauri, inpetratis omnibus, tres Romam profecti cum Gn.
Octavio Rusone, qui quaestor stipendium in Africam
P0rtaVerat duo ad regem redeunt ex his Bocchus quom cetera, tum maxume benignitatem et studium Sullae lubens accepit. Romae degatis eius, Postquam e
74쪽
rasso regem et Iugurthae scelere lapsum deprecati sunt, nucitiam et foedus Petentibus hoc modo respondetur: se Senatus et populiis Romanus benefici et iniuriae
memor esse Solet ceterum Boccho, quoniam poenitet,
dolieti gratiam saeti foedus et amicitia dabuntur, quom
105. Quis rebus comitiis Bocchus per litteras a Mario petivit, uti Sullam ait o mitteret, quoius arbitratu de
conmunibus negotii consuleretur is missus Cum Praesidio equitum atque peditum, item unditorum Balearium; praeterea iere sagittarii et cohors Peligna cum volitaribus armis, itineri lii Operandi causa, neque his secus atque aliis armis advorsum tela hostium, quod ea levia sunt, muniti sed in itinere quinto donique die Volii x, filius
Bocchi, repente in campis patentibus cum mille non amplius equitibus sese ostendit, qui temere et effuse euntes Sulla aliisque omnibus et unierum ampliorem Vero et hostilem metum officiebant igitur se quisque XPedire,arina atque tela temptare, intendere, timor ali planius, sed spes amplior, quippe Victoribus, et ad OrSum OS, quos Saepe Vicerant interim equites exploratum praemissi rem uti erat quietam nuntiant.10 , Volux adveniens quaestorem adpellat dicitque se a patre Boccho obviam illi simul et praesidio missum. deinde eum et proxumum diem Sine metu coniuncti eunt. post ubi castra locata et diei vesper erat, repente Maurus insterio voltu, Pavens ad Sullam deurrit dicitque sibi ex speculatoribus cognitum, Iugurilium liaud procul abesse; simul, uti noctu chian secum profugeret, rogat atque O tatur ille animo feroci negat se totiens susum Nuntidum pertimescere virtuti suorum satis credere etiamsi certa Pestis adesset, mans tu iam Otius quam Proditis, quos ducebat, turpi fuga incertae ac forsitan post Paulo morbo interiturae vitae Parceret ceterum ab eodem monitus, uti noctu proficiscerentur, consilium adprobat, ac statim milites caenatos esse, in castris ignis quam creberrumOS
seri, dein prima vigilia silentio egredi iubet iamque
nocturno itinere sessis omnibus Sulla pariter cum ortu Solis Castra .metabatur, quom equites Mauri nuntiant Iugurtham circiter duum milium intervallo ante eos OnSegisse quod postquam auditum est, tum vero ingens metus nostros invadit; credere se proditos a Voluce et insidiis circumventos in fuere, qui dicerent manu Vii
dicandum neque apud illum tantum scelus inultum resi
quendum.107. At Sulla, quamquam eadem existumabat, tamen ab iniuria Maurum prohibet suos hortatur, uti sortem
animum gererent Saepe ante paucis Strenuis adVorsum
multitudinem bene pugnatum; quanto sibi in proelio munus pepercissent, tanto tutiores fore, nec quemquam decere, qui manu armaVerit, ab inermis pedibus auxilium petere, in maXum metu nudum et caecum corpus ad hostis vortere deinde Volucem, quoniam hostilia saceret, Iovem maxumum Obtestatus, ut celeris atque perfidiae Bocchi testis adesset, ex castris abire iubet ille aer man Orare, ne ea Crederet; nihil dolo factum, ac magis calliditate Iugurthae, quo videlicet speculanti iter suum cognitum SSet ceterum, quoniam neque ingentem mutilitudinem haberet et spes opesque eiu ex Patre Suo Pen derent, credere illum nihil palam ausurum, quom ipsessius testis adesset; quare optumum factu videri per media eius caStra patiun transire sese vel praemissis vel ibidem relictis Mauris solum cum Sulla iturum ea res ut in tali negotio probata ac statim prosecti, quia de ii proviso acciderant, dubio atque haesitante Iugurtha, i columes transeunt. deinde paucis diebus, quo ire inte
108. Ibi cum Boccho Numida quidam, Aspar nomine,
multum et amisiariter agebat, praemissus ab Iugurtha, postquam Sullam accitum audierat, orator et Subdole speculatum Bocchi consilia praeterea Dabar, MaSSugrada filius, ex gente Masinissae, ceterum matern generellipar nam pater eius ex concubina ortus erat), Mauro b ingeni multa boua carus acceptusque quem BoechuSsdum esse Romanis multis ante tempestatibus Xpertus illico ad Sullam nuntiatum mittit paratum Sese facere, quae populus Iomanus esset conloquio diem, locum, tempus ipse delegeret consuli sese omnia cum illo imi egra habere neu Iugurthae legatum pertimesceret, quore conniunt licentius gereretur; nam ab insidiis eius aliter cavere nequivisse. Sed ego conperior Bocchum magis Punica fide quam ob ea, quae praedicabat, Simul Nomanos et Numidam spe pacis adtinuisse muliumque eum animo suo Volvere solitum, Iugurtham Romanis an illi Sullam traderet lubidinem advorsum OS, metum Pro nobis uasiSSe.
75쪽
91 G. SALUSTI CRISPI iritu Sulla respondit, pauca coram Aspare
. a. bie: bu , db multis disseruit denique regi
4 m liquid quod illorum magis quam
nom, praeterea oedus interVeni8Se ad hoc metuere, ne fluxa fide usus popularium animo avorteret, quis et Ii o urilia carus et I Omani inVisi erant denique saepius fuit ratus lenitur et ex Voluntate Sullae omnia se facturum promittit ceterum ad Simulandam pacem, quoius Numida desessus bello avidissumus, quae utilia Visa conStituunt.
ita conposito dolo digrediuntur. 112. At rex postero die Asparem Iugurthae legatum udpellat dicitque sibi per Dabarem ex Sulla cognitum,p0sse condicionibus belli in poni quamobrem regis sui
sententiam exquireret ille laetus in ea Sira Iupurthae venit; dein ab illo cuncta edoctus, properato itinere post diem octavum redit ad Bocchum et ei denuntiat, Iugtu tham cupere Omnia, quae imperarentur, sacere, sed Mario parum considere saepe antea cum imperatoribus Bomanis pacem conVeniam frustra suisse. Ceterum Bocchus si ambobus consulium et ratam pacem esset, daret peram, ut una ab omnibus quasi de pace in conloquium Veniretur, ibique sibi Sullam traderet; quom talem virum in potestatem habuisset, tum fore, uti iussu senatus aut pcipuli Romani foedus fieret, neque hominem nobilem neque Sua ignavia, sed ob rem publicam in hostium potestate relictum iri. 113. Haec Maurus secum ipso diu volvens tandem promisit, celerum dolo an Vere cunctatus, Parum Onperimus. Sed plerumque regiae olivitates, ut VehementeS,εic mobila s, saepe ipsae sibi advorsae postea tempore et loco constituto, in conloquium uti de pace Veniretur, Bocchus Sullam modo, modo Iugurthae legatum adpellare, benigne habere, idem ambobus polliceri illi pariter laeti ac spei bonae pleni esse. Sed nocte ea, quae PrOxuma fuit ante diem conloquio decretum, Maurus adhibiti iis amicis ac statim, inmutata volimia te remotis, dicitur Secum ipse multa agitavisse, Voltu colore motu corporis pariter atque animo varius, quae scilicet tacente ipso Oeculia pectoris putes ecisso iamen ostremo Sullam accersi iubet et ex illius sententia Numidae insidias tendit. deinde, ubi dies advenit et ei nuntiatum est Iugurtham haud procul abesse, cum paucis amicis et quaestore OStro quasi obvius honoris causa procedit in tumulum sucissumum visu insidiantibus eodem Numida cum plerisque necessariis suis inermis, uti dictum erat, accedit a Statim, signo dato, undique simul ex insidiis invaditur. ceteri
76쪽
96 SALUSTI CRISPI BELLUM IUGURTHINUM.
obtruncati Iugurtha Sullae vinctus traditur, et ab eo ad Mari uni deductus St. 1l4. Per idem tempus advorsum Gallos ab ducibus nostris Q. Caepione et M. Manlio male pus natum quo metu Italia omnis contremuit illique et inde usque ad nostram memoriam Romani sic habuere, alia omnia vir ira tuti suae Prona esse cum Gallis pro salute, non pro iugloria certare sed postquam bellum in umidia confectum et Iugurtham Romam vineium adduci nuntiat uniost, Marius consul absens saetus et ei decreta provineia Gallia; isque kalendis Ianuariis magna gloria consul trium-PhaVit ex ea tempestate spes atque opes civitatis in ill0sitae.
G. SALUSTI CRISPIORA TIONES ET EPISTOLA
Clementia et probitas vostra, Quirite8, quibus per ceteras genti maxumi et clari estis, plurumum timoris mihi faciunt advorsum tyrannidem L. Sullae ne quae ipsi nefanda ae8tumatis, ea parum credendo de aliis circum-Veniamini; prae8ertim quom illi spes omnis in celere atque perfidia sit neque se aliter tutum putet, quam Sipeior atque intestabilior metu ostro fuerit, quo capti8 libertatis curam miseria eximat aut, si provideritis, iuvitandis periculis magis quam ulciscendo teneamini. Satellites quidem eius, homines maxumi nominis, Optumis maiorum Xemplis, nequeo satis mirari, qui dominationis in os Servitium Suum mercedem dant et utrumque per iniuriam malunt quam optumo iure liberi agere praeclara Brutorum atque Aemiliorum et Lutatiorum proles, geniti ad ea, quae maiores Virtute peperere, subvortianda nam
quid a Pyrrho Hannibale Philippoque et Antiocho defensum est aliud quam libertas et suae cuique Sede8, neu qu0i nisi legibus pareremus quae cuncta Scaevus iste RO- mulus quasi ab externis rapta tenet, non tot Xercituum clade neque consulum et aliorum principum, quo fortuna belli consumpserat, satiatus, Sed tum crudelior, quom plero8que Secundae res in miserationem ex ira Ortunt. quin solus omnium post memoriam humani generis Supplicia in post futuros composuit, quis prius iniuria quam ita certa esset pravissumeque per sceleris inmanitatem adhuc tutus fuit, dum vos metu graviori SerViti a repetunda libertate terremini. Agendum atque obviam eundum est, Quirites, ne 890sia Ostra penes illos sint non prolatandum neque VO-ii paranda auxilia nisi sorte speratis taedium iam aut Pudorem tyrannidis Sullae esse et eum per Seelu Oecu-
77쪽
pata periculosius dimissurum. at ille eo processit, ut m-liit gloriosum nisi tutum et omnia retinendae dominationis honesta aestumet. itaque illa quies et otium cum libe tute, quae multi probi potius quam laborem cum honoribus capessebant, nulla Sunt hac tempestate Serviundum aut imperitandum, labendus heius est aut faciundus, Quirites iam quid ultra quaeve humana superant aut divina inpoli ita sunt populus Romanus, Paulo ante geni turn moderator, exutus imperio gloria iure agitandi inops despectusque, ne Servilia quidem alimenta reliqua habet. sociorum et Lati magna vis civitate pro multis et egregiis saetis a vobis data per unum prolii bentur, et plebis innoxiae patrias sedes Occupavere Pauli Satellites, mercedem scelerum leges iudicia aerarium, provinciae rege8Ρenes unum, denique necis civium et vitae licentia. simul humanas cliostias vidistis et sepulchra insecta sanguine civili estne viris reliqui aliud quam solvere iniuriam aut mori per virtutem quoniam quidem unum omnibus finem
natura vel erro saeptis Statuit, neque quisquam extre-
Diam necessitatem nihil ausus nisi Diuliebri ingenio expectat. Verum ego seditiosus, uti Sulla ait, 'ui praemia turbarum queror, et belliun cupiens, qui iura Paci repeto scilicet, quia non aliter salvi satisque uti in imperio eritis, nisi Vettius Picens et scriba Cornelius aliena bene parata prodegerint nisi adprobaritis omnes proseriptionem innoxiorum ob divitias, cruciatus virorum inlu- Sirium bastam urbem fuga it caedibus. bona trium miserorum quasi Cimbricam praedam venum aut dono datam. ut obiectat mihi possessiones ex bonis proscriptorum; quod quidem Scelerum illius Vel maxumum St,
non me neque quemquam Ouinium Satis tutum fuisse, si recte faceremus inique illa, quae tum formidine mercatus sum, pretio, Sobit iure, dominis tamen restituo, neque pati consilium est ullam ex civibus praedam esse. Sati8 illa fuerint, quae rabie contracta toleravimuS, manu Conserentis inter se Romanos exercitus et arma ab externis in OSmet orsa. scelerum et contumeliarum omnium finis
sit. quorum adeo Sullam non poenitet, ut et sacta in gl0ria numeret et, si liceat, avidius secerit. Neque iam quid existumetis de illo, sed quantum audeatis vereor ne alius alium principem expectantes ante capiamini, non opibus eius, quae sutiles et corruptae sunt, sed vostra socordia, quam captum ire licet ei, quem audia rium videri selicem iam praeter Satellites Onam
culatos quis eadem Volt aut qui non omnia mutata prae-ior victoriam scilicet milites quorum sanguine arulae Seirroque, PeSSUmi SerVOrum, di Vitiae partae sunt; an, quibus praelatus in magistratibus capiundis Fufidius, ancilla turpis, honorum omnium dehonestamentum itaque niaxumam mihi fiduciam pari Victor exercitus, quoi perio volnera et labore nihil praeter tyrannum quaesitum est nisi sorte tribuniciam potestatem evorsum prosecti sunt per arma, conditam a maioribus suis, utique iura et iudicia sibimet extorquerent; egregia Scilicet mercede, quom relegati in paludes et Silvas contumeliana atque invidiam suam, praemia Pene pauco intellegerint quaret, itur tanto agmine atque animis incedit quia secundae res mire sunt vitiis optentui quibus labes actis, quam sormidatus est, iam contemnetur; nisi forte specie concordiae et pacis, quae celeri et parricidio suo nomina indidit. neque aliter rem publicam et belli n0m ait, nisi maneat expulsa agris lebes, Praeda civilis acerbissuma, ius iudiciumque omnium rerum ene Se quod populi Romani suit quae si vobis pax et compOSita intelleguntur, maxuma turbamenta rei publicae atque exitia probate, adnuite legibus inpositis, accipite otium cum fer citio et ii adito exemplum posteris ad populum Romanum suimet sanguinis mercede circumVeniundum mihi quamquam per hoc summum imperium Satis quaesitum erat nomini ma-i0rum, dignitati atque etiam praesidio, tamen non fuit consilium privatas Ope sacere, potiorque fisa est periculosa libertas quiet Servilio quae si probatis, adeSte,
Quirites, et bene iuvantibus divis, M. Asemilium consulem ducem ut auctorem sequimili ad recipiundum libertatem.
Maxume vellem, patre conscripti, rem Dublicam quietam esse aut in periculis a promptiSSum quoque defendi, denique prava incepta OnSulioribus OXae eSSe. 8ed contra seditionibus omnia turbata sunt, et ab iis, quos prohibere magis decebat. Postremo, quae Pe88umi et stultissumi decrevere, ea bonis et sapientibus faciunda Sunt nam bellum atque arma, quamquam obis invisa, iamen, quia Lepido placent, Sumunda sunt nisi sorte quo pacem praestare et bellum pati consilium est pro
di boni. qui hanc urbem, omissa cura, adhuc tegitis l
78쪽
G SA LUSTI CRISPIORATIONES ET EPISTOLAE.
M. Aemilius, omnium flagitiosorum postremus, qui pei bra ignavior sit deliberari non potest, exercitum obprimundae liberiatis habet et se e contempto metuendum
offecit vos mussantes et retractantes, Verbis C Vatiam
carminibus pacem optatis magis quam defenditis, neque intellegitis mollitia decretorum vobis dignitatem, illi metum detralii atque id iure, quoniam X rapinis OnSulatum, ob seditionem provinciam cum Xercitu adeptu S St.
quid ille ob bene saeta cepisset, quoius sceleribus ianta Praemia tribuistis 3 At scilicet eos, qui ad postrenuun usque legato8 Pacem, concordiam et alia huiuscemodi decreverunt, gratiam ab eo peperisse imo despecii et indigni re publica
habiti praedae loco aestumantur quippe metu Palem repetentes, quo habitum miserant equidem ii Prin ripio, quom Eintriam coniurare, proscriptos neeersi, largitionibus rem publicam lacerari videbam, maturandum putabam, et Catuli consilia cum paucis secutus Sum. Ceterum
illi, qui gentis Aemiliae bene sucia extollebant et ignoscendo populi Romani magnitudinem au isse, nusquam etiamtum Lepidum progressum aiebant, quom PriVata arma obpri inundae libertatis cepisset sibi quisque opes
aut patrocinia quaerundo consilium publicum conruperunt. at tum erat Lepidus latro cum calonibus et Paucis Sieariis, quorum nemo diurna mercede vitam mutaverit nunc est pro consule cum imperio, non empto, Sed si a V bis, cum legatis adhuc iure parentibus; et ad eum Oncurrere homine Omnium Ordinum conruptissumi, flagrantes inopia et cupidinibus, Scelerum conscientia Xagitati, quibus quies in seditionibus, in pace turbae sunt; hi tumulium ex tumultu, bolium ex belli serunt, Saturnini lina, post Sulpici, dein Lari Damasippique, nunc Lepidi satellites praeterea Etruria atque omne reliquiae belli arreciae Hispaniae armis sollieitae Mithridates in latere vectigalium nostrorum, quibus adhuc SUS- tentamur, diem bello circumspieit quin raeter idoneum ducem nihil abest ad subvortiandum imperium quod
ego VOS Or atque Obsecro, patres conscripti, ut nimadvortatis, neu patiamini licentiam scelerum quasi rabiem ad integros contuetu procedere nam, ubi malOSPraemia secuntur, haut uelle quisquam gratuito bonus e8t an expectatis, dum exercitu rursus admoto, erro
atque summa urbem invadat quod multo propius est ab eo, quo agitat, latu, quam X Pace et concordia ad arma
eivilia quae ille adVorsum divina et humana omnia cepit
non pro sua aut quorum Simulat iniuria, sed legum ausibertatis SubVOrtundae angitur enim ac laceratur animi cupidine et noXarum metu, exper consili, inquies, haec atque illa temptan8 metuit otium, odit bellum luxu a que licentia carendum Videt, utque interim abutitur vostra socordia neque mihi Sati consili est, metum, an ignaviam, an dementiam eam adpellent; qui videmini intenta mala quasi subnen Optare Se quisque ne adtingat, Sed prollibere ne conari quidem.
Et quae8 considerate, quam OnVOrSa rerum natura sit antea malum publicum Occulte, auxilia palam instru
bantur, et e boni malos facile anteibant nunc pax et concordia disturbantur palam, defenduntur Occulte quibus illa placent, in urniis sunt, VOS in letu quid XPe-etatis nisi sorte pudet aut piget recto sacere an Lepidi mandata animos movere qui placere ait sua quoique reddi, et aliena tenet belli iura rescindi, quom ipse armi cogat; civitatem confirmari, quibus ademptam negat concordiae gratia plebei tribunicium potestatem reStitui, ex qua OmneSdiScordiae accensae pessum omnium atque inpudenti8- sume tibine gesta civium et luctus eurae sunt quoi nihil est domi nisi armis partiani aut per iniuriant alierum conSuhitum petis, quasi primum reddideris bello concordiam quaeris, quo parta disturbatur; no8tri proditor, istis infidus, hostis omnium bonorum ut te neque hominum neque deorum pudet, quo per deni aut periurio Vi0lasti qui, quando tulis es, maneas in sententia et retinea arma te hortor neu prolatandis seditionibus, inquies ipse, nos in sollicitudine adtineas neque te provinciae neque lages neque di penates civem patiunt ire. Perge, qua
coepta S, Ut quani maturrum merita inVenia S. VOS autem, patre conscripti, quou8que eunetando rempublicam intutaui patiemini et verbis arma temptabitis 3 delectus advorsum Os habiti pecuniae publice et riJatim extortae praesidia deducta atque inposita ex lubidine lege imperantur, quom interim vos legatos et decreta paratis quant mehercule avidius pacem petieritis, tanto bellum acrius erit, quom intelleget e metu magi quam aequo et bono sustentatum num qui turba et caedem civium odisse ait et ob id armato Lepido, VOS inermos retinet, quae viciis toleranda Sunt ea, quom sacere OS-εitis, patiamini potius censet ita illi a vobis pacem, Vobis ab illo bellum suadet. haec si placent, si tanta torpedo
79쪽
G. SALUSTI CRISPIORATIONES ET EPISTOLAE.
animos obpressit, ut obliti sceleriam Cinnae, quoius in urbem reditu decus ordinis huius interiit, nillilominus vos atque coniuges et liberos Lepido permissuri sitis, quid
opus decretis quid auxilio Catuli quin is et alii boni
rem publicam rustra curant agite ut lubet parate Vobis Cethegi atque alia proditorum patrocinia, qui rapirias et incendia instaurare cupiunt et rursus advorsum deos Penatis manus armare. Sin libertas et Vera magis placent, decernite digna nonaini et augete ingenium viris sortibus adest novos exercitus, ad hoc coloniae et rum militum, nobilitas omnis, duces optumi. Oriuna in liores sequitur iam illa quae socordia nostra conlecia sunt, dilabentur quare ita censeo quoniam Lepidus exercitum privat consilio Paratum cum pessumis et ii stibus rei publieae contra huius ordinis auctoritatem ad
urbem ducit, ut Appius Claudius interrex cum tui pro consule et ceteris, quibus imperium est, urbi praesidio in Operamque dent, ne quid res publica d trimenti capiat.
ORATIO GAI COTTAE COS AD P. R.
Quirites, multa niihi pericula domi militiaeque, multa
advorsa fuere; quorum alia toleravi, partim reppuli de rum auxiliis et virtute mea in quis omnibus numquam animus negotio defuit neque decretis labos malae 8 cundaeque res opes, non ingenium mihi mutabant. at contra in his miseriis cuncta me cum Ortuna deseruere. Praeterea SenectuS, Per Se gravis, curam duplicat, quoi misero acta iam aetate ne mortem quidem honestam SP rure licet naui, si parricida vostri sum, et bis genitus hic deos penatis meos atriamque et Summiana imperium vilia habeo, quis mihi vivo cruciatus satis est aut quae poena mortuo quin omnia memorata apud inferos subplicia scelere meo vici a prima adulescentia in re
stro privatus et in magistratibus ei qui lingua, qui
consilio meo, qui Pecunia Voluere, Si sunt; neque ego callidam facundiam neque ingenium ad male faciundum exercui a adissumus Privatae gratiae maxumas inimicutias pro re publica suscepi quis victus cum illa simul quom egens alienae Opis Plura mala CXPectarem, VOS, Quirites, rursus mihi patriam deosque Penatis cum i
genti dignitate dedistis. pro quibus beneficiis vix satis
. ratus videar, Si Singuli animam, quam nequeo, eoneeS- serim. nam ita et mor iura naturae sunt ut sine dedecore cum ci ibus sana et fortunis integer agas, id dono datur atque accipitur consules nos secistis, Quirites, domi bellique inpeditissuma re publica namque imperatores Hispaniae stipendiunt milites, arma frumentum OSeunt; et id res cogit, quoniam desectione sociorum et Sertori per montis fuga neque manu certare possunt neque utilia parare exercitu in Asia Ciliciaque ob nimias opes Mithridatis aluntur Macedonia plena hostium est, nec minus Italiae maritum et provinciarum; quom interim vectigalia parva et bellis incerta vix partem sumptuum
sustinent ita cla88e, quae conmeatu tuebatur, minore quam antea a Vigamus. Haec si dolo aut socordia nostra contracta Sunt, agite,
ut monet ira, subplicium sumite: in fortuna communiSasperior est, quare indigna Vobis nobisque et re publica incipitis atque ego, quoius aetati mors propior St, non deprecor, Si quid ea vobis incommodi demitur neque mox in senio corporis honestius quam Pro VOStra Salute sinent ita secerim adsunt iam Cotta consul facio quod saepe maiores asperis bellis secere: Voveo dedoque me pro re publica, quam deinde quoi mandetis cireumspicite. nam talem tonorem bonus nemo Olet, quom fortunae et muris et belli ab aliis acti ratio reddunda aut turpiter moriundum sit tantummodo in animis habetotunon me ob scelus aut avaritiam caesum, Sed Volentem pro maxumis beneficiis animam dono dedisse per VOS, Quirites, et gloriam maiorum, tolerate advorsa et consulite rei publicae multa cura summo imperio inest, muli m- gentes labores, quos nequiquam abnuitis et paci opulentiam quaeritis, quom Omnes ProVinciae regna, maria terraeque aspera aut fessa bellis sint.
EPISTOLA GN. POMPEI AD SENATUM.
Si advorsus vos patriamque et deos penatis tot labores et pericula suscepissem, quotiens a Prima adi le8centia ductu meo scelestissum hostes fusi et vobis salus quaesita est, nihil amplius in absentem me tatuissetis, quam adhuc agitis, patres conscripti, quem contra aetatem proiectum ad bellum saevissumum cum exercitu optume merito, quantum est in vobis, same, miSerruma
80쪽
oninium morte, consecisiis. Jac in spe populus Romanus liberos suos ad bellum misit haec sunt praemia pro volneribus et totiens ob rem publicam ius, san-
uine sessus Seribundo mittundoque legatos omnis opes et spe privata mea consumpsi, quom interim a vobis
Per triennium ViX annuus Sumptu datus est per deos inmortalis, utrum censeti me Vicem aerari PraeStare, an
exorcitum sine frumento et stipendio habere posse equidem sateor me ad hoc bellum maiore studio quam Onsilio prosectum P quipli qui nomine modo imperi a vobis accepto, diebus quadraginta exercitum paravi hostisque in cervicibus iam Italiae agentis ab Alpibus in Ilispaniam Submovi ter ea iter aliud atque II annibal, nobis oportunius patefeci. recepi Galliam, Pyrenaeum, Lacetaniam. Indigetis, primum inpetum Seriori victoris novis militibus et multo paucioribus sustinui hiememque
castris inter saevissumos hostis, non per Oppida neque ex ambitione mea egi suid deinde proelia aut expeditiones hibernas, oppida excisa aut recepta enumerem 3 quando res Plia Valet quam verba castra hostium apud Sucronem cui ta et Proelium apud flumen Turium t dux hostium G. Herennius cum urbe Valentia et exercitu deleti satis clara vobis sunt pro quis, O grati patres, e restatem et sumem redditis citaque mei et hostium exercitui par condicio est; namque stipendium neutri datur: vietor uterque in Italiam Ioni re otest quod ego vos mone quaesoque ut animadvortatis, neu cogatis necessitatibus trivatim mihi consulere. Hispaniam litoriorem, quae non ab hostibus tenetur, mos aut Sertorius ad internecionem vastavimus praeter maritumas civitates,
quae ultro nobis sumptu onerique Gallia superiore uianc Ietelli exercitum stipendio rumentoque aluit, et nunc malis smietibus ipsa vix agitat. ix non rem sumiliarem Diodo, Verum etiam fidem consumpsi reliqui vos estis; qui nisi subvenitis, invito et praedicente me, exercitus hinc et cum eo omne bellum Hispaniae in Italiam transgredientur.
Si, Quirites, parum existumaretis, quid inter ius a maioribus relictum vobis et hoc a Sulla paratum servitium anteresset, multi mihi disserendum fuit, docendique, quas ob iniurias et qu0tiens a patribus arinata plebes secessi88et
utique vindices paravisset omni iuris sui tribunos plebis. nunc hortari modo reliquum est et ire primum via, quaeapessundam arbitror libertatem neque me praeterit, quanias opes nobilitatis Olus, inpotens, inani specie magistratus, pellere dominatione incipiam, quantoque tutius saetio
noxiorum agat quam Soli innocentes. Sed praeter spem bonam e Vobis, quae metum Vicit, Statui certaminis advorsa pro libertate Oti Ora 88 sorti viro quam omnino non certaViSSe quamquam Omnes alii creati pro iuro vostro Vim cunctam et imperia sua gratia aut spe aut praemiis in os convortere meliusque habent mercede delinquere quam grati recte facere itaque Omnes OneeS-sere iam in paucorum dominationem, qui per militare
et arcem habent ex spoliis vostris, quom interim more pecorum Os multitudo singulis habendos fruendosque praebeti8, exuti Omnibus, quae maiores reliquere nisi quia vobismet ipsis per Suffragia, ut praeside olim, nune dominos destinatis itaque concessere illuc omnes et OX, Si vostra receperitis, ad O plerique rari enim animus est ad ea, quae lucent, defendunda ceteri validiorum sunt an dubium habetis, num obsistere quid vobis uno animo i et gentibu possit, quos languido Socordesque per- innuere nisi sortem Cotta, ex factione media consul,
aliter quam metu iura quaedam tribunis plebei restituit; et, quamquam L. Sicinius primus de potestate tribunicia
loqui ausus mussantibus Vobis circumventus erat, tamen
prius illi invidiam metuere, quam VOS iniuriae pertaeSum est quod ego neque satis mirari, Quirites; nam Spem frustra fuisse intellexistis. Sulla mortuo, qui celeStum inposuerat servitium, sinem mali credebatis Ortus est longe saevior Catulus tumultus intercessit Bruto et M mereo consulibus dein G. Curio nil exitium usque inSOntis tribuni dominatus est. Lucullus Superiore anno quantiSanimis ierit in L. Quilitium, vidistis; quantae denique nunc niihi turba concitantur quae proseet inea SSum agebantur, Si prius quam vos Serviundi finem, illi dominationis facturi erant praesertim quom his civilibus armis dicta alia, Sed certatum utrinque de dominatione in vobis sit. itaque cetera ex identia aut odio aut avaritia in tempus
ar8ere Permansit una res modo, quae utrinque quaesita est et erepta in posterum, vis tribunicia, telum a maioribus libertati paratum quod ego VOS One quaeSoque Ut animadvortatis, neu n0mina rerum ad ignaViam mutantes