장음표시 사용
61쪽
inplicare ac perturbare aciem ii expeditis peditibus suisliostis paene icto dare . 60. Eodem tempore apud Zamam magna VI certabatur. ibi quisque legatus aut tribunus curabat aeerrum niti, neque alius in alio magis quam an Sese spem habere pariterque oppidani agere obpugnare aut Parare omnibus locis, avidius alteri ulteros auelare quam Semeite, ere, clamor permixtus hortatione laetitia, gemitu, temst Cepitus armorum ad caelum serri, tela uirunque Olare. sed illi, qui moenia defensabant, ubi hostes paulum modo Duo nam remiserant, cinienti proelium eque8ire pro8pecta bant, eos, uti quaeque Iugurthae res erant, aeto moclo, modo pavidos animadvorteres, ne, sicut audire a Sui aut cerni possent, monere alii, alii hortari aut manu significare aut niti corporibus, et ea huc et illii quas vitabundi aut iacientes tela agitare. quod ubi Mari cognitum est nami in ea parte curabat), consuli lenius agere ne illa let tiam rei simulare, pati Numida sine tumultu regis pro
Eum visere ita illis studio suorum adstrictis, repente mi ma vi murum adgreditur, c iam scalis egressi milites prope summa ceperant, quom oppidani concurriani, a putes, omem, alia praeterea tela ingerunt mOStri Prun reSIStere, seinde, ubi una atque altera Scalae conminutae, tui Supersteterant, adflicti sunt, ceteri, quoquo modo potuere, pauci integri, magna ars Ohioribus coniecti abeunt. denique utrimque Proelium nox diremit. 61. Metellus, ubi videt frustra inceptum neque Oppidum cupi meque Ius uritiam nisi ex insidii aut suo loco Ducrnam saeere, et iam aestatem exactam esse, ab Zama discedit et in iis urbibus, quae ad se deseeerant, ait Sque munitae loco aut moenibus erant, Praesidia ponit ceterum exercitum in provinciam cluae ProXuma est Numidiae, hiemandi gratia conlocat meque id tempus ex aliorum more quieti aut luxuriae concedit, sed quoniam armis bellum parum procedebat, insidias regi Per amicos tendere et eorum perfidia pro armis ui parat. igitur Bomilcarem, qui Romae cum Iugurtha fuerat et inde vadibus datis clam de Massivae nec tu licium fugerat, quod ei per maXumam amicitiam maxuma copia saliendi erat, multis pollicitati nibus adgreditur in primo ei scit, uti ad se conloquens lii ratia occultus veniat, deinde fide data, si Iugurtham i-vom aut necatum sibi tradidisset, fore, ut illi senatus Punitatem et Sua omnia concederet, aede Numidae e Suadet, eum ingenio infido, tum metuenti, ne, Si Pa cum BELLUII IUGURTHINUM.
Romanis seret, ipse per condiciones ad supplicium traderetur.
62. Is ubi primum oportunum fuit, Iugurtham uirium ac miserantem fortuna Sua uecedit; monet atque lacrumatis obtestatur, uti a sic suando sibi liberisque et genti Numidarum Optume meritae provideat, omnibus proelu sese victos, agrum VaStatum, mulio mortali Captos, OcciSOS, regni pes conminuia esse Satis saepe iam et virtutem militum et fortunam temptatam caveat, ne illo unctante Numidae sibi consulant his atque alibus aliis ad deditionem regis animum inpellit mittuntur ad imperatorem legati, qui Iugurtham imperat sacturum dicerent ac sine ulla pactione Sese regnumque suum in illius fidem tradere. Metellus propere cunctos Senatorii ordinis ex hibernis accersi iubet, eorum et aliorum, quo idoneos dueebat, Onsilium habet ita more maiorum e consili decreto per legatos Iugurthae imperat argenti pondo ducenta milia, elephanto Omni8, e suorum et armorum aliquani Um quae postquam in mora facta sunt, iubet omnis perfugas in-cios adduci eorum magna pars, uti iussum erat, adducit, pauci, quom primum deditio coepit, ad regem Bocchum in Mauretaniam abierant igitur Iugurtha, ubi armis Virisque et pecunia spoliatus St, quom ipse ad imperandiani Tisidium Vocaretur, rursus coepit flectere animum Suum et e mala conscientia digna timere denique multis diebus per dubitationem consumptis, quom modo taedio rerum vidvorsarum Omnia bello potiora duceret, interdum Secum ipse reputaret, quam gravis casus in servitium ex regno foret, multis magnisque praesidii nequidquam se ditis, de integro bellum sumit et Romae Senatu de provinciis consulius Numidium Metello decreverat.
63. Per idem tempus Uticae sortem Mario per ho-εlia dis supplicanii magna atque mirabilia porten si ha xusPecili Xerat proinde, quae animo agitabat, retus dis
ageret, sortianam quam saepissume Xperiretur, eUncta Pr08pere eventura at illum iam antea consulatus ingens cupido exagitabat, ad quem capiundum praeter VetuSta-
tein sumiliae alia omnia abunde erant, industria, probitas, militiae magna scientia, animus belli ingens, domi modicus, lubidinis et divitiarum victor, tantummodo gloriae a i-du8. Sed is natus et per omnem pueriliam Arpini aliu8, ubi primum aetas militiae patiens fuit, stipendiis faciundis,n0n Graeca acundia neque inmanis munditii SeSe Xer . Quit; ita inter artis bonas integrum ingenium brevi adolevit.
62쪽
68 G. SALUSTI CRISPIor 'o ubi primum tribunatum nulliarem a populo Pelli, Dior quo iii iem eius ignorantibus, facile notus per omnis ribus deelaratur deinde ab eo magi si ratu alium post aliuiti sibi peperit, seniperque in potestatibus eo a nodi agitabat
id loco uni talis vir nain postea anabitione praeceps tus est adpetere non audies,at etiamtum alios Tingis intus plebs, consulatum nobilitas inter se iter manus tradebat novos nemo iam clarus neque iam egregius acti erat, quinis indignus illo honore et quasi pollutus habere ur. Id. I itur ubi Marius haruspicis dicta eodem ni ea dero vide , quo cupido animi hortabatur, ab Aletello De- tundi gratia missionem rogat quoi quamquani Virtus gloria atque alia optanda bonis superabant, tamen inelai
itaque irimum conii totus insolita re mirari ius On-liuni et tua si per amicitiam monere, ne iam Pru Va iacit ei et Custii iiij ui se sortianam animuin gereret; non Omnia Oli in
eupiunda fi debere illi res suas satis lacere; D
iure ne raretiir. Postquam lineo atque alia alia dixit neque
animus Mari scutitur, respondit, ubi primu ui P000 r
ia otia publica, acturum sese, quae Peteret POSi ea gari ius eadem postulanti sertur dixisso, ii festinaret abire; satis matulo illum cum silio suo consulatuin Petiturum. Seo tempore contubernio patris ibidem Dialitabat, annos ian ius circiter viginti quae res Marium cum Pro tonore, quem adsectabat, tuin eontra Metellum vehentini ter accenderat. ita stupidine utiliae ira, pessianais considioribus, inSSari, ne u sueto ullo liniue dicto obstinere, quod Od uia ibitiosum foret inissi os, quibus in hibernis praeerat, laxior o imperio quani antea liabere apud negotiatores, quoi uirima rna multitudo Uti ne erat, criminOSe, Silia ut Ct magni-
se do bello loqui illi nidia pars exercitu si mu'
teretur, pnia is diebus Iugurtha iii in catenis habitur uin . et bimperatore consul O trahi, quod homo manis et regiae Mi-pe: biae iii aperio nimis gauderet quae innia Ilii eo r-miora videbuntur quod diuitii nitates boli res suindialis conruperant et uniuio cupienti nitid satis ostiliatiar. JA Erat laeterea in exercitu nostri dii iiiii in quidam, nomine Gauda, Mastatiabulis filius, Masinissae nepos, quem Mistipsa testamento secundum heredem clipserat, tortus confestius et Ob earn causam mente alibi hiati innianua. quoi Metellus petenti more regum ut Sellum iuxta Poneret,
item postea custodiae cauSa turmani equitum uomanorum utrumque negaVerat, tonorem, quod eorum modo foret quos iopulus Omanu rege adpellavisset, prae8idium, quod contumeliosum in eo foret, si equites Romani satetilites uiandae traderentur. Hi an Marius anXium do reditur atque hortatur, ut contumeliarum imperatori cum Suo auxilio poena petat; hominem ob morbo animo parum alido secunda Oratione extollit illi in regem, ingentem xv tim, IIa Sinissae nepotem esse. Si Iugurtha capias aut occisus foret, imperium Numidiae sine mora habiturum; id adeo mature posse venire, si ipso consul ad id bollumniis in sor i. itaque t illum et equites Nomanos, imulli C. Ut ιζ Oilatore alio ii Se, plerosque paei Spes inpellit, uiti Omam ad suos essarios aspere in Metellum de bello seribant, marium inperatorem poseant. sic illia mi illis mortalibus honestis Suma subfragatione consulatus petebatur; simul ea tempestate plebs, nobilitatu fusa per legem Mamiliam, novos extollebat ita Mario cuneia pro-60. Interim Iugurtha postquam omissa deditione bellam incipit, cum magna cura parare umia 1 Sitnaro, O-gere Xercitum, et Vitatis, quae ab se defecerant, formidineo ut Stentando praemia adseetare, conmunire SUOS OCOS, arma, tela, aliaque, quae Spe Paei amiserat, reseere aut conmereari, Servitia Romanorum adlicere et eo ipsos, qui
an praesidiis erant, pecunia temptare prorsus nihil intacium neque quietum pati, cuncta agitare. igitur accen808, qu Metellia initio, Iugurtha pastificante, praesidium in- P0suerat, satigati regis Sui psiens neque antea Voluntate alienati, principes civitatis inter se coniurant; nam VolguS, uti plerumque solet, et maXum Numidarum, ingeni mobili, editiosum atque discordiosum erat, cupidum D OVarum Teriana, quieti titio advorsum . dein conpositis inter ε rebus, in diem tertium constituunt, quod is festus celebratusque per omnem Africam ludum et lasciviam magi quam formidinem ostentabat sed ubi tempus fuit, centuriones tribunosque militaris et ipsum praesectum Oppidi T. Turpilium Silanum, alius alium domo Sua in-Vitani eos omnis praetor Turpilium inter epulas obtrun-e nt; postea milites palantis, inermos, quippe in tali dieae me imperio, adgrediuntur. idem plebe saeit, pars edocti ab nobilitato, alii studio talium rerum incitati, quiSaeta consiliumque ignorantibus tumultus ipse et re noVae εatis placebant.
63쪽
G. SALUSTI CRISPI67. Romani milites, inproviso metu incerit ignari itie, uti id potissumum sacerent, repidare arcem oppidi, ubi sit na et scuta erant, praesidium hostium Poriae ante clausa sui improhibebant ad hoc mulieres puerique Protectis aedificiorum saxa et alia, quae locus praebebat, certatim mittere cita neque caveri anceps malum, meque a orti sumis infirmissum generi resisti posse iuxta boni multa ques strenui et inbelles inulti obtruncari. in ea tanta asperitate, saevissumis Numidis et oppido undique clauso, Tu pilius praesectus unus ex omnibus Italicis iactus proli , it; id misericordiane hospitis, an actione aut casu iaevenerit, Pariani conperimus; nisi, quia illi in tanto malo turpis ita integra iam potior fuit, inprobus intestabilisque videtur Metelliis, postquam de rebus Vacca acti conperit, paulisper maestu e conspectu abit; deinde, ubi ira
et uel ritudo Permixta sunt, cum maXuma cura ultum re
iniuriois festinat legionem, cum qua hiemabat, et quam plurumos potest Numidas equites pariter cum occasu Solis expeditos educit, et postera die circiter horam tertiam pem venit in quamdam lanitiem locis Paulo Superioribu in eumventam ibi milites sesso itineris magnat udine et amabnuentis omnia docet oppidum Vaccum non amplius mille passuum abesse, decere illos reliquum hiborem aequo aninio pati, dum pro civibus suis, Viri sorti88umis atque 18e ruinis, poena caperent Praeterea Praedam benigne ostentat. si animis eorum adrectis, equites in Primo late pedites quam artissume ire et igna Oeculiare iubet. 69. Vaeeenses ubi animum advortere ad Se orsum exercitum Pergere, Primo, uti erat res, Metellum esse rati, portas clausere, deinde ubi neque agro Vastari et eos, qui
primi aderunt, Numidas equites vident, rursum Iugurtham urbitrati cum magno gaudio Obvii procedunt equite peditesque repente signo dato alii volgum est usum oppido eaedere, alii ad portas estinare, Par turri capere ira atque praedae pes amplius quam lassitudo posse ita Vaccenses biduum modo ex perfidia laetati civitas magna et opulens cuncta poenae aut praedae fuit Turpilius, quem praefectum oppidi unum ex limibus profugisse supra
ostendimus, iussus a Metello causam dicere, postquam Sese Parum XPurgat, condemnatus Verberatusque capite poenas solvit; nam is civis ex Latio erat.
70. Per idem tempus Bomilcar, quoius inpulsu Iugurtha deditionem, quam metu deseruit, inceperat, Suspectus BELLUM IUGURTHINUM.
regi et ipse eum suspiciens, OVa re Cupere, ad perniciem eius dolum quaerere, die noctuque fatigare animum;
denique omnia temptando, socium sibi adiungit Nabdalsam, hominem nobilem, magni opibu8, clarum aeceptumque popularibus suis, qui plerumque seorsum ab rege X-orcitum ductare et Omni re exequi Ositu erat, quae Iugurthae se88 aut maioribus adstricto superaxerant ex
quo illi gloria opesque inventae igitur utriusque consilio dies insidiis statuitur cetera, ii re pOSeeret, X tempore parari placuit Nabdalsa ad exercitum prosectu8, quem inter hiberna Romanorum iussus habebat, ne ager inultistiostibus a Staretur is postquam magnitudine facinoris lierculsus ad tempus non Venit metusque rem inpediebat, Bomilcar simul cupidus incepta patrandi et timore oci
ras ad eum per homines fidelis mittit, in quis mollitiam
8oeordiamque viri aestusare, testari deos, per quo iura- 488et, monere ne praemia Metelli in pestem convorteret; Iugurthae exitium adesse ceterum suane an Virtute Metelli periret, id modo agi iuri proinde reputaret cum animo
Suo Praemia an cruciatum nudiet.
71. Sed quom hae litterae adlatae, 0rie Nabdalsa Mercit corpore sessus in lecto quiescebat, ubi cognitis Bomilcaris Verbis primo cura, deinde, uti aegrum animum Solet, Omnia cepit erat ei Numida quidam negotiorum curator, fidus aeceptusque et omnium consiliorum niSi no-Vissumi particeps qui postquam adlatas litteras audivit,
et e consuetudine ratus Opera aut ingenio SUO OPUS 88e,
in tabernacul in introiit, dormiente illo epistolam, Super caput in pulvino temere positam, sumit ac perlegit, dein propere, cognitis insidiis, ad regem pergit Nabdalsa paulo POS experrectus ubi neque epistolani repperit et rem Omnem, uti aeta orat, cogno ut, prim indicem persequi conatus, postquam id frustra suit, Iugurtham placandi gratia accedit diei quae ipse paravisset facere perfidia clientis ui praeventa luerumans obtestatur per amicitiam Pe que sua antea fideliter acta, ne super tali Scelere Su8pectum sese haberet. 72. Ad ea rex, aliter atque animo gerebat, placidere8P0ndit Bomilcare aliisque multis, quo socios insidi rum cognoverat, intersectis iram obpresserat, ne qua Se negoti seditio oriretur neque post id locorum Iugurthae dies aut nox ulla quieta fuit, neque loco neque o
tali quoiquam aut tempori satis credere, civis hostesque
64쪽
G. SALUSTI CRISPIiuxta metuere, circumspectare omnia et nam trepitur vescere, alio atque alio loco saepe contra decus regium noctu requiescere, inter tum Somno excitus arreptis armis
tumultum adero ita sormidine quasi Vecordia Xa gitari. 73. Igitur Metellus, ubi de casu Bomilearis et in diei opatefacto ex perfugis cognovit, rursus tam tuam nil integrum bellum cuncta parat sestinatque Marium sit ignia tem de prosectione, simul et invitum et issensum sibi a ru:n idoneum ratus, domum dimittit et Ilomae plebes, litteris, qua de Metello ac Mario missae erant, cognitis, volenti animo de mi obus acceperant imperatori nobilitas, quae antea decori fuit, invidiae esse ut illi alteri generis humilitas favorem addiderat; ceterum in utroque
magis studia partium quam bona aut naula sua moderata. praeterea seditiosi magistratus volgum excitare, Metellum omnibus contionibus capitis arcessere, Mari virtuten in maius celebrare denique Plebes sic necensa, uti pili res greSteSque Omnes, quorum res sidesque in manibus sitae crant, reliciis operibus requentarent Marium et Sua necessaria post illius honorem ducerent ita pereulsa nobilitate post multas tempestates novo liomini consulatus mundatur, et poestea Populiis a tribuno plebis IIutilio Mancino rogatus, quem vellet cum Iugurtha bellini gerere, frequens Marium iussit sed paulo ante Senatus Numidiam: rovinetam 3Ietello decreverat ea res frustra suit. 74. Eodem tempore Iugurtha ami8sis amicis, quorum Plerosque ipse necaverat, ceteri sormidine, pars adesto manos, alii ad regem Bocchum Profugerant, quona neque bellum geri sine administris posset, et novorum idem in tanta perfidia veterum experiri Periculosum duceret, Varius inceriusque agitabat neque illi res neque consilium aut quisquam lominum satis placebat itinera praesectO8que in dies mutare, modo advorsum hostis, int0rdum in Eolitudines pergere, Saepe in fuga ac post Pauli in armis spem habere, dubitare, virtuti an fidei populiqum minus
crederet ita quocunque intenderat, res ad Vorsae Crant. sed inter eas mora repente ses Ietellus cum exercitu
ostendit. Numidae ab Iugurtha pro tempore parati instructique dein proelium incillitur qua in arte re Pugnae adsuit, ibi aliquamdiu certatum, ceteri eius omnes milites primo congressu pulsi fugatique Romani Sigii
rum et armorum aliquanto numero, hostium paucorum
potiti nam serme Numidas in omnibus proeliis magis Pedes quam arma tutata Sunt.
BELLUM IUGURTHINUM. 7375. Ea suga Iugurtha inpensius modo robus suis insidens cum perfugis et parte equitatus in solitudines, dein Thalam pervenit in Oppidum magnum atque opulentum ubi plerique thesauri siliorumque eius multu pueritiaeculius erat. quae O8iquaria Metello conperta sunt, quamquam inter Thallam lumenque proxunaum in spatio milium quinquaginta loca arida atque a Sta OSSe O rnoverat, tamen spe patrandi belli, si eius oppidi potitus sortit, omnis
asperitate SuperVadere a naturam etiam incere ad m)editur igitur omnia iumenta sarcinis levari iubet nisi humento dierunt decem, ceterum utris modo et Ea quae idonea portari. praeterea conquirit ex agris quam pluru-nium potest domiti pecoris, eoque inponit Vasa quoiusquem , ii, sed pleraque lignea conlecta e iuguriis umidarum. ad hoc sinitumi imperat, qui se post regi suo amMetello dederant, quam Phurumum qui Sque inquae io taret diem locumque, ubi praesto fuerit, praedicit ipseo summe quam ProXumam oppido aquam Sse Supra diXunus, umenta onerat eo modo instruetus ad Thalam
proficiscitur meinde ubi ad id loci ventum, quod Numidi Praeeel erat, et ea Stra OSita munitaque istant, tanta reliente caelo missa Vis aquae dicitur, ut ea modo exe citui satis superque Oret. praeterea Conmeatu Spe amplior, quia Numidae, sicui plerique in nova deditione,
osseia intenderaui. eierum milites religione hi via magis Si Catilla re mulium animis eorum addidit; nam rati sese dis inmortalibus cura osse. deinde postero die con- ira opinionem Iugurthae ad lialiam perveniunt. oppidani, qui e loeorum asperitate munito crediderant, magna atque insolii a re percul8i nihilo segnius bellum parare; idem nostri sacere. Ti, Sed rex nihil iam insuetum Metello credens, quippe qui omnia, arma, telia locos, tempora, denique naturam ipsam ceteris imperii antem industria vicerat, cum liberis et magna parte pecuniae e oppido noctu profugit, neque postea in ullo loco amplius uno die aut una nocte moratu Sinaciabat sese negoti gratia properare ceterum proditionem itanebat, quam vitare posse celeritate putabat; nam taliaesensilia per otium et ex oportunitate capi a Metellus, ubi ppidanos proelio intentos, simul oppidum et peribus et loco munitum videt, vallo fossaque moenia Circum-Venit deinde iubet locis ex copia maxume idoneis ineas desere, superque eas aggerem iacere et super aggerem in-y08itis turribus opus et administro tutari. contra haec
65쪽
G. SAM USTI CRISPIoppidani estinare, Parare prorsus ab utrisque lai reliquum fieri denique Romani multo ante labore proeliisque 1atigati, post dies quadraginta quam e Ventum erat, Oppido modo potiti, praeda omnis ab perfugis conrupta. ii
postquam muriani arietibus feriri resque suas adflictas via dent, aurum atque argentum et alia, quae Prima ducuntur,
domum regiam conportant; ibi vino et epulis onerati, illaque et domum et semet igni conrumpunt, et quas victi ab hostibus poenas metuerant, ea ipsi Olentes
77. Sed pariter cum capta Thala legati ex oppido
Lepti ad Metellum venerant orantes, uti prae8idium Prae-1ectumque eo mitteret Hamilcarem quendam, nobilem hominem, actiosum, novis rebus studere, adVorSum quem neque imperia magistratuum neque leges alerent ni id festinaret, in Summo periculo suam abitem, illorum socios
fore nam Leptitani iam inde a principio belli Iugurthini
ad Bestiam consulem et postea Itomam miserant amicitiam societatemque rogatum deinde, ubi ea inpetrata, semper boni fidelesque mansere et cuncta a Bestia, Albino Metelloque imperata nave secerant itaque ab imperatoresacile, quae petebant, adepti emi 88ae e cohortes Ligurum quattuor et G. Annius praesectus.7 Id oppidum ab Sidoniis conditum est, quos necepimia profugos ob discorisias civilis, navibus in eo loc0s
venisse ceteriura situm inter duas Syrtis, quibus nomen ex re inditum nam duo sunt Sinus prope in extrema Asrica, inpares magnitudine, pari natura quorum ProXuma terrae praealta sunt, cetera, uti sors tulit, alia alia, alia intempestate Vadosa nummi, utare Diagnum esse et aevire
Ventis coepit, limum arenamque et saxa ingentia fluctus trahunt ita acie locorum cum veniis simul mutatur: Syrtes ab tractu nominatae eius civitatis lingua modo convorsa connubio Numidarum, legum cultusque pleraque
Sidonica, quae eo facilius retinebant, quod proeli ab imperio regis aetatem agebant inter illos et frequentem Numidiam muli vastique loci erant. 79. Sed quoniam in has regiones per Leptitanorum
negotia Venimus, non indignum videtur egregium viquis mirabile acinus duorum Karthaginiensium memorare; eam rem nos locus admonuit qua tempestate Karthaginiense' pleraeque Africae imperitabant, Cyrenense quoque magni atque opulenti fuere ager in medio arenosus, una Specie; neque lumen neque mons erat, qui finis eorum discerne-
BELLUM IUGURTHINUM. 75ret quae res eo in magno diuturnoque bello inter se habuit postquam utrimque legiones item classes saepe fusae fugataeque, et alteri altero aliquantum adtriverant, veriti, ne mox victo Victore8que dese8808 alius adgrederetur, per inducias sponsionem faciunt, rati certo die logati domo proficiscerentur; quo in loco inter se obvii fuissent, is conniunis utriu8que Opuli ni haberetur. igitur Karthagine duo fratres mi8si, quibus nomen Philaenis erat, maturavere iter Pergere, Cyrenenses turdius iere. id soco diu ne an ea8u acciderit, parum cognovi. ceterum solet in illis oeis tempestu haud secus atque in mari retinere. nam ubi per loca aequalia et nuda gignentium Ventu coortus arenam humo excita Vit, ea magna Vi uo itata ora oculosque inplere olet, ita prospectu inpedito morari iter. postquam Cyrenen Se usiquant posteriores se vident et ob rem conruptam domi poena metuunt, criminari Karthaginiensis Mite tempus domo digressos, Coniurbare rem, deni- lue omnia mulie quam victi abire. Sed quom Poeni alium
condieionem, tantulamaod aequam peterent, Graeci ptionem Karthaginiensium faciunt, ut vel si quos finis populo
suo peterent, ibi vivi Obruerentur, Vel eadem condicione Se8e, quem in locum Vellent, processuros. Philaeni co dicione probata seque Vitamque suam rei publicae condonavere; ita ivi obruti Karthaginienses in eo loco Philaenis fratribus ara consecravere, aliique illis domi honores
80 Iugurtlia postquam amissa Thala nihil satis firmum
e0ntra Metellum putat, e magnas Ositudine cum paucis profectus, tervenit ad Gaetulos, genus hominum serum incultumque co tempore ignarum momini Romani. eorum multitudinem in unum cogit ac paulatim consuefacit ordines ubere, ligna sequi, imperium ObserVare, item alia usitaria sacere iraeterea regis Bocchi prOXu-m0 magnis itineribus et maioribus promissis ad studium Sua perducit, qui adiutoribus regem adgressus inpellit,
uti advorsum Romanos bellum incipiat. id ea gratia adisu proniusque fuit, quod Bocchus initio huiusce bolii
legatos comam hiserat, Toedus it amicitiam petitum, quam rem portunissumam incepto bello pauci inpedi- Verant caeci avaritia, quis omnia honesta atque inhonesta Vendere mos erat. etiam antea Iugurthae si Bocchi Dul Serat. Verum ea nece88itudo apud Numidas Maurosque
levi ducitur, quia singuli pro opibus quisque quam plu-mma uxores denas alii, alii pluris habent, sed reges eo
66쪽
Ri 'itur in eum ambobus placitum XoIcitus Onven unt ibi fide data et aecepta Iugurtha Bocchi animum o d econdit Itomanos iniustos, rotunda Varilia conmunis omnium hostis esse; eandem illos causam belli
tum sese. Daulo ante Karthaginiensis, Item regem I Iden,
ui quo opulenti sun is videatur lia Itomam S b iis uictio ubi inlibus diciis ad Cirtam OPPI-
dum her constituunt, quod ibi Metelliis praedam capi in citio os innodimonia loeaverat ita Iugurtha ratus aut aliaque et i PQ i dux Romanu auNisi
n temere neque, uti PQ Uy0. ym' '29 i. iudverat, omnibus loci Pugnandi Piam si ' φ Droeui ab tria castris munitis reges obperit ir, melius SSe eo miti Mauris, quoniam is novos hostis CeeSs rit in eo modo pugnant acore interi in Roma per i - ortior fit provineium Numidiam Mario uiam nam om sudium nuto acceperat quis rebus supra bonum
quo honestum perculsus, nequeo rul Oenetre nequmoderari linguam vir egregius in alii 'rtibu nimis molliter no ritu sinem pati munia rem alii in sui ei biam OI-
mulli, quod iam parta victoria ex uanibus iis eretur
iniuria sua excruciatum, neque iam anxie iturum sui SSe,
gi adempta provineia alii quam bl ario traderetur 8 ' iiii eo dolore inpeditus, et quia tuli illa VHebatur alienam rem periculo suo curare, legatos ad Bocchumii illa o iulatum, sino ausa hostis populo Roman0 oi habere tum magnani copiam societati amicItiaeque coniun undae, quae potior bello esset et quamquam olibus su is confideret, tamen non debere inceria pro ex is mutare omne bellum sumi saeile, ceterum aegerrum domo non in iusdem potestato initium ius et finem
Te incipere quoivis, et i in ignavo licere, depona quom
victores velint proinde sibi regnoque uo consuleret neu florentis res suas cum Iugurthae perditis misceret ' e BELLUM IUGURTHINUM. 77 rex satis placide Verba facit: Sese pacem cupere sed Iugurthae sortianarum misereri; si adem illi copia sopo
omnia conVenium rur8us imperator contra postulata Bocchi tintios mittit ille probare partim, alia abnuere eo modo saepe ab utroque ini88is remissisque nuntiis tenta)us procedere et o Metelli voluntat bolium in indium trahidd. At Marm8, ut supra diximus, cupientissuma Diobe consul actus, postquam ei provinciam Numidiam pol ulus iussit, antea Iam inie8ius nobilitati, tum vero mulius at uos ero m8tare, Singulos modo, hodo univorsos a dere dicti are sese consulatum e viciis iliis sposa cepisse alia praeterea magnasica pro se, et ibi dolentia interim, uae bello opus erant, Prima habere postulare legionibus subplementum, auxilia a Populi et regibus sociis alie arcessere, praeterea X Latio ibi iis stimum quem alio l)leros, uenallitiae, Palaeos ama cognito uesti ire, et ambiundo re homine emeritis Stipendiis secum iroseis et idque illi Senatus, quamquam advorsus Orat, do ullo io, otio 4bnuere audebat; ceterum subplementum etiam notus d creverat, quia neque plebi militia volonii putabatur os Marius ut belli sunt aut studia volgi umissurus. sed ea res rustra sperata tanta lubido cum Mario undi lo-r0sque m aserat. sese quisque praeda locut)lotona bro. vietorem domum roditurum, tilia huius emodi animis tr liebant, et eos non Paulii in oratione sua Marius adrexerat nam OSiquam omnibus, qua postulavortit, ocimiis mili te scribere volt, hortandi causa, simul et nobilitatona, uticosa Sueverat, Sagitandi, contionem populi advocavit i inde lio modo disseruit.
80. , Scio ego, Quirites, plerosque non is dona artibus
imperium a vobis petere et, postquam adepti sunt, orerere: prim Industrios, Supplici8, modicos Sso, oin popi, na Viam et Superbiam aetatem agere. Sed mihi contra a Muetur; nam quanto pluris universa res publica quam c0nsulatus aut iraetura, eo maiore cura illam administrari quam haec et debere neque in stillit, quantum cum niaxium vostro beneficio noxoti sustinoum bellum parare Simul et auram parcere, cogere ad militiam eos, quos nolis ostendere, domi ibi is quo omnia Curare otis no ere inter invidos, occursantis, si otiosos, opinione, Quiri tes,a8perius est ad hoc, alii Si doliquere, vetus nobilitas,nia toruin orti 1 ieta, cogitatorum o adfinium opus, multitae clientelao, ovinia ha o pi uos idio adsunt mihi posumne in memet Sitae, qua necesse est virtute et inno-
67쪽
G SALUSTI CRISPIcentia tutari; nam alia infirma sunt et illud intellego,
Quirites, omnium Ora in me OnVOrsa esse, aequo bono8que favere, quippe mea bene acta rei publicae procedunt, nobilitatem locum invadendi quaerere. quo mihi aeritis adnitendum est, uti neque vos capiamini et illi rustra sint cita ad hoc aetatis a pueritia sui, ut omnis labores
et pericula consueta habeam. quae ante vostra benestela gratuito saciebam, ea uti accepta mercede deseram, non
est consilium, Quiantes illis difficile est in potestatibus
temperare, qui per ambitionem Sese probo simulavere; mihi, qui omnem aetatem in optumis artibus egi, benefacere iam ex consuetudine in naturam voriit. bellum me gerere cum Iugurtha iussistis, quam rem nobilitas aegerrume tulit. quaeso, reputate cum animis VOStris, num
mutare id melius sit. si quem ex illo globo nobilitatis ad hoc ut aliud tale negotium mittatis, diominem veteris prosapiae faut multarum imaginum et nullius stipendi, scilicet ut in tanta re ignarus timium trepidet, sestinet,suna ut aliquem ex populo monitorem osse sui cita plerumque 'Venit, ut quem vos imperare iussistis, is imperatorem aliun quaerat. atque ego Scio, Quirites, qui, Postquam consules acti sunt, et acta maioruni et Graecoruni militaria praecepta legere coeperint. praeposteri homines: iam gerere quam seri tempore OSterius, re atque Suarius est comparate nunc, Quirites, cum illorum Superbia me hominem novom. quae illi aucti re aut legere Solent, eorum partem vidi, alia egomet gessi; quae illi litteris, ea ego militando didiei nunc VOS XiStumate, saeta an diei a liu is sint montemnunt novitatem meam,
ego illorum ignavium mihi fortuna, illis probra obieetai
tur quamquam ego naturum unam et communem omnium existumo, Sed sortissumum quemque generOSi8Sunium. ac
si iam ex patribus Albini aut Bestiae quaeri posset, menean illos ex se gigni maluerint, quid responsuros creditis, nisi sese liberos quam optumos voluisse quodsi iure me despiciunt, saetunt idem maioribus suis, quibus uti mihi ex irtute nobilitas coepit. invident honori meo ergo invideant labori, innocentiae, periculis etiam meis, quoniam per haec illuni cepi verum homines conrupti superbia ita uetatem agunt, quasi vostros honores contemnunt ita hos Petunt, quasi honeste vixerint mae illi salsi sunt, qui di-VOrfitSSumas res pariter expectant. ignaviae voluptatem et Praemia virtutis itque etiam, quom apud vos aut in Senatu verba faciunt, pleraque oratione maiore SuOS A
16llunt, eorum sortia facia memorando clariores sese putant. quod contra St. nam quant Vita illorum praeclarior, tant horum 80cordia flagitiosior et profecto ita seres habet maiorum gloria posteri quasi lumen est, neque bona neque mala eorum in occulto utitur huiusce rotogo inopiam sate0r, Quirite8 Verum id, quod multo praeclarius est, meamet saeia mihi dicere licet iunc videte, quam iniqui sint. quod ex aliena virtute sibi adrogant id mihi ex mea non concedunt, scilicet quia imagine non habeo et quia mihi nova nobilita est, quam certe peperi8Semelius Si quam neceptam conrupi 88e equidem ego non
ignoro, si iam mihi respondere velint, abunde illis facundum et conpOSitam rationem fore. Sed in maXum vostro benescio, quom omnibus locis meque vosque maledictis lacerent, non placuit reticere, ne quis modestiam in conscientiam duceret mam me quidem X animi mei sententia nulla oratio laedere potest; quippe Vera nece88e Sthene praedicet, salsam ita moresque mei Superant. sed quoniam VOStra ConSilia accusantur, qui mihi summum honorem et maxumum negotium inposuistis, etiam atque etiam reputate, num eorum poenitendum Sit moniO88umside causa imagines neque triumphos aut Consulatu maiorum meorum Stentare, at, Si re postulet, ha8tas, exillum, Phaleras, alia militaria dona, praeterea cicatrices adVOrs corpore. hae Sunt meae imagines, haec nobilitas,nibi hereditate relicia, mi illa illis, sed quae ego meisl,lurumis laboribus et periculis quaesivi. non sunἴ conposita mea verba parum id alio ipsa se virtus satis ostendit illis artiset opus est, ut iurpia sicia ratione tegant. neque litteras Graecus didici parum placebat eas di Secre, luippe quae ad virtutem doetoribus nihil profuerant. intilla multo optuma rei publicae oeius sum, hostem ferire, praesidium agitare, nihil metuere nisi turpem sumam, hie-naem et aestatem iuxta pati. humi requiescere, eodem tempore inopiam et laborem tolerare cliis ergo praeceptis milites hortabor, neque illo arte colam, me opulenter, neque gloriam meam laborem illorum faciam. hoc est utile, hoc civile imperium iam quom tute per mollitiem
agas, exercitum Subplici cogere, id est dominum, non Πιiperatorem SSe hae atque talia maiores ostri aciundo εeque remque publicam celebravere. quis nobilitas freta, ipsa dissimilis moribus, nos illorum aemulo contemnit, et Omnis honores non ex merito, sed quasi debitos a Vobis repetit. ceterum homines Superbissumi procul errant.
68쪽
G. SALUSTI CRISPImaiores eorum omnia, quae licebat, illis reliquero, divitias,
imagines, memoriam Sui Praeclaram; virtutem non reliquere, neque poterant; ea Ola neque datur dono neque accipitur. Sordidum Me et incultum moribus aiunt, quia parum scite convivium XOrno, neque histrionem ullum,
neque pluris preti cocum quam illi cum habeo. quae mihi hibet consteri, Quirites; nam e parente meo et ex aliis sanctis viris ita accepi, munditias mulieribus, laborem viris convenire omnibusque bonis portere plus gloriae quam divitiarum esse arma, non supellectilem decori esse. quin ergo quod iuvat, quod carum aestumant, id semper saeiant; ament, potent, ubi adulescentiam habuero, ibi senectutem agant, in conviviis, dediti Ventri et turpissumae parti compotris; sudorem, Pulverem et alia talia relinquant nobis, quibus illa opulis iocundiora sunt erum non ita est. nam ubi se sagitiis dedecoravere turpissumi viri bonoruin praemia ereptum eunt cita iniustissum luxuria et ignavis, pessumae artes, illis, qui coluere eas, nillil obsistimat, rei publicae innoxiae cladi sunt nunc, quonia in illis, quantum mei mores, non illorum flagitia poscebant, respondi, pauca de re publica loquar. Primum omnium de Numidia bonum habete animum, Quirites; nam quae ad hoc tempus Iugurtham iutata sunt, Omnia removistis, avaritiam, inperitiam atque superbiam. deinde exercitus ibi est, locorum eiens, Sed mehercule magis strenuus quam selix; nam magna ars eius avaritia aut temeritate ducum adtrita est quamobrem os, quibus militaris eius est, adnitimini mecum et capessite rem Publicam, neque quemquam e calamitate aliorum aut imperatorum superbiai uetus ceperit. egomet in agmine aut in proelio consultoridem e socius periculi vobis eum adero, meque VOSque in omnibus rebus iuxta geram. et profecto dis iuvantibus Omnia matura Sunt, Victoria, Praeda, laus qua si dubia
aut procul essent, tamen uniis bonos rei publieae subvenire decebat etenim ignavia nenio inmortalis factus e8t neque quisquam parens liberis, uti aeterni orent, optavit, magis, uti boni honestique vitam exigerent. plura dicerem, Quirites, si timidis virtutem Verba adderent; nam strenuis abi inde dictum puto. 86. Huiuscemodi oratione habita Marius, postquam plebis animo adrectos videt, propere conmeatu, Stipendio, aruit aliisque utilibus navis onerat cum his A. Manlium legatum prosei se iubet ipse interea milites scribere, non more maiorum, neque ex classibus, Sed uti quoiusque
lubido erat, capite censos plerosque id factum alii inopia
bonorum, alii Per ambitionem OnSuli memorabant, quod ab eo genere celebratus auctusque erat, et homini potentiam quaerenti egentis Sumus quisque oportunissumus, quoi neque sua curae, quippe quae nulla Sunt, et omnia cum proii honesta Videntur igitur Marius cum aliquanto maiore numero, quam decretum erat, in Africam prosectus
pnudis diebus Uticam advehitur exercitus ei traditur a P. Rutili legato; nam Metellus conspectum Mari suo erat,
ne videret ea, quae audita animus tolerare nequiverat.
87. Sed consul expletis legionibus cohortibusque auxiliariis in agrum fertilem et praeda onustum proseiscitur omnia ibi capta militibus donat, dein castella et oppida natura et Viri parum munita adgreditur proelia multu, ceterum levia, alia aliis locis sacere interim novi militos sine metu pugnae ade880, Videre fugientis capi aut occidi,
sortissumum quemque tutis Sumum, armis libertatem, patriam parentesque et alia omnia tegi, gloriam atque divitias quaeri sic brevi spatio novi Veteresque coaluere, et virtus omnium aequalis saeta a reges, ubi de adveniuriari cognoverunt, divorsi in locos difficilis abdunt ita Iugurtiui placuerat speranti mox es usos hostis invadi
posse, Romano Sicut plerosque remoto metu laxius licentiusque suturOS. 88. Metellus interea Romam prosectus contra Spem suam laetissumis animis exeipitur, lebi patribusque, ostquam invidia decesserat, iuxta carus. sed Marius inpio reprudenterque Suorum et hostium ue pariter adtendere, cognoscere quid boni utrisque aut contra esset, explorar ii mera regum, consilia et inSidias eorum antevenire, nihil apud e remissum neque apud illos tutum pati. itaque et Gaetulos et Iugurtham o socii nostri praeda at entis
saepe adgressus in itinere fuderat, ipsumque regem haud procul ab oppido Cirta armis AEXuerat. quae postquam gloriosa modo neque belli patrandi cognovit, statuit urbis,
quae vivis aut loco pro hostibus et advorsum se oportuni8Sumae erant, Singula circumvenire ita Iugurtham aut praesidiis nudatum, Si ea Pateretur, aut proelio certaturum.
nam Bocchus ad eum nuntios saepe miserat, Velle populi Romani amicitiam ne quid ab se hostile timeret id simulat eritiae, quo inprovisus gravior accideret, an mobilitate ingeni pacem atque bellum mutare Solitus, parum
69쪽
G. SAI USTI CRISPIBELLUM IUGURTHINUM. 89. Sed consul, uti statuerat, oppida castellaque munita
adire, partim vi, alia metu aut praemia ostentando avortere ab iostibus. ac primo mediocria gerebat, existumans Iugurtham ob suos tutandos in manus Venturiani
sed ubi illum procul abesse it aliis negotiis intentum
accepit, maiora et magis aspera adgredi tempus visum est erat inter ingentis solitudines oppidum magnum atque Valens, Omine Capsa, quoius conditor Hercules Libys memorabatur eius cives apud Iugurtham inmunes, levi imperio et ob ea fidelissum liabebantur, muniti advorsum hostis non moenibus modo et armis atque Viris, Verum etiam multo magis Oeorum asperitato iam praeter oppido propinqua alia omnia Vasta, inculta, egentia aquae, infesta serpentibus, quorum is sicuti nan; una ferarum inopia cibi acrior ad lio natura serpentium ipsa perniciosa siti magis quam alia re accenditur eius potiundi Iarium maxuma cupido invaserat, quom Prol ter usum belli, tum quia res spera videbatur, et Metellus
opili dum Thalam magna gloria teperat cliniad dissimiliter itum munitumque, misi quod apud Thalam monion re a moenibus aliquot sontes erunt, Capsenses una modo atque ea intra Oppidum iugi aqua, cetera pluvia utebantur id ibique et in omni Africa, quae procul amari incultius agebat, eo facilius tolerabatur, quia umidae plerumque lacte et serina carne Vescebantur et neque salem neque alia rana ita menta inulae quaerebant; cibus illis advorsum famem atque sitim, non lubidini neque luxuriae erat. Igitur consul omnibus exploratis, credo dis retus nam contra tantas difficultates consili satis providere non poterat, quippe etiam frumenti inopia temptabat in , quia Numidae pabulo pecoris magis quam arVOStudent, et quodcumque natum fuerat iussu regis in loca
munita Contulerant, ager autem aridus et frugum Vacuus ea. tempestate, nam aes uti extremum erat), tamen pro rei copia satis providenter ex Ornat Pecus nilae, quod
superioribus diebus praedae fuerat, equitibus auxiliariis agendum adtribuit, A. Manlium legatum cum cohortibus expeditis ad oppidum Laris, ubi stipendium et conmeatum locarerat, ire iubet dicitque se praedabundum post paucos dies eodem Venturum sic incepto suo Occultato pergit ad lumen Tanam.
coniurias, ratem turmas aequaliter distribuerat, it ox coriis utres uti fierent curabat; simul inopiam frumenti lenire et ignaris omnibus laxare quae mox usui so-rent denique sexto die, quom ad flumen Ventum est, maxuma vis essecta utrium cibi castris levi munimento positis, milites cibum capere atque, uti simul cum occasu solis Srederentur, arato esse iubet, omnibus a cinis abiectis, qua Modin Seque et iumenta onerare. dein, postquam templa ViSum, castri egreditur noctemque totam linere facto consediti idem proxuana facit, dein tertia multo ante Jucis adventum servenit in I cum tumulosum ab Capsa mon amplius Quum milium intervallo, cibique, quam occultiSSume poteSt, cum omniubus copiis obperitur sed ubi dies coepit et Numidae nihil hostile metuentes, multi oppido egressi, repente omnem equitatum et eum his Velocissumos pedites cursu tendere ad Lapsam portas obsideres iubet, dolii doipse intentus propere sequi, neque milites praedari sinere. quae lostquam oppidani cognovere, ues trepidae, metu ingens, malum inprovisum, ad hoc par ei- Iium extra moenia in hostium potestate, coegere. uti deditionem sacerent. ceterum oppidum incensum. Numida puberes intersecti, alii omnes venumdati, praeda militibus divisa. id facinus contra ius belli non avaritia neque incelere consuli admissum sed riuia locus Iugurthae oportunus, nobis ruditu difficilis, genus hominum mobile, insidiam ante, meque beneficio neque metu
92. Postquam tantam rem peregit Marius sine ullo
Suorum incommodo, magnu et clarus antea, maior atque clarior haberi coepit omnia non bene consulta in Virtutem trahebantur, milites modesto imperio habiti simul et locupletes ad coelum ferre, Numidae magi quam mortalem itinere, Ostremo omnes, Socii atque hoStes, credere illi aut mentem divinam esse aut deorum nutu cuneia Oriendi. Sed consul, bene ea res ubi evenit, ad alia oppida pergit, pauca repugnantibus umidis capit, plura deserta propter Capsensium miserias igni conrumpit luctu atque caede omnia conplentur denique multis locis potitus ac plerisque Xercitu instruento, aliam rem adgreditur non eadem asperitate qua Cal Sen- Silam, ceterum haud secus difficilem namque haudi inrige flumine Mulucha, quod Iugurtha Bocchique
70쪽
G. SALUSTI CRISPIregniam disiuno ebat, erat inter ceteram planitiem mons saxeus, me liocri castello satis patens, in inmensum editus, Uno Peran iusto aditu relicto, nam omnis natura velut opere atque consulto Praeceps quem locum Marius, quod ibi regis thesauri erant, summa vi capere intendit sed ea res sorie quam consilio melius gesta.
nam a Stello Virorum atque armorum satis, magna Vis
ei frumenti et fons aquae, aggeribus turribusque et aliis maelii nationibus locus inportunus, iter castellanorum angustini admodum, utrimque Praecisum. Vineae
cum ingenti periculo frustra agebantur; nam quom eae Paulo processerant, igni aut lapidibus conrumpebantur, milites neque pro opere consistere propter iniquitatem loci, neque inter vineas sine periculo administrare optumus quisque cadere aut sauciari, ceteris metus augeri.
93. At Marius, multis diebus o laboribus consumptis, innXius trahere cum animo suo, Omitteretne inceptum, quoniam rustra erat, an fortunam obperiretur, qua
saepe Irospere usus iuerat. quae quom multos dies noctisque aestuans agitaret, sorte quidam Ligus, ex cohortibus auxiliariis Miles gregarius, iaStri inquatum egressus, haud procul ab latere castelli, quod advorsum proeliantibus erat, animum advortit inter saxa repentis cocleas P quarum quom unam atque alteram, dein plures peteret, studio legundi paulatim prope ad summum montis egressus est ubi tostquam solitudinem intellexit,niore humani ingeni cupido Mil scilia iaciundi animum
vortit et sorte in eo loco grandis ilex coaluerat inter 8aXa, paulum modo prona. deinde inflexa atque aucta in altitudinem, quo cuncta gignentium natura sert; quoius ramis modo, deinde eminentibus saxis nisus io usin castelli planitiem pervenit, quod cuncti Numidae intenti proeliantibus ruderant. exploratis inanibus, quae mox usui sore ducebat, eadem regreditur, non temere, liti adscenderat, sed temptans omnia et circumspiciens. itaque Marium propere adit, acta edocet, hortatur, ab ea parte, qua ipse adscenderat, castedum temptet pol licetur sese citineris periculique ducem. Marius cum Ligure promissa eius cognitum ex praesentibus misit; quorum uti quoiusque ingenium orat, ita rem disseilem aut facilem nuntiavere. consulis animus tamen paulum adrectus est itaque ex copia tubicinum et cornicinum BELLI J IUGURTHINUM. 85 numero quinque quam Veloci8Sumos delegit, et cum his, praesidio qui orent, quattuor centuriones, Omnisque Liguri paxere iubet, et ei negotio proxumum diem
94. Sed ubi ex praecepto tempus ViSum, parati conpositisque omnibus md locum pergit. ceterum illi, qui centuriis praeerant, Praedocti ab duce, arnia Ornatumque mutaverant, capite atque pedibus nudis, ruti prospectus nisusque per SaXa Tacilius 4oret. super terga gladii olscuta, 'erum ea Numidica ex coriis, ponderis gratia simul et offensa quo levius streperent. igitur 'praeo rediens Ligus Saxa, et Si quae Vetustate radices ei nebant, laqueis vinciebat, quibus adlevati milites duellius escenderent. interdum timidos insolentia citineris levare manu, ubi Paulo asperior ad8censu erat, Singulo praes inermos mittere, deinde ipse cum illorum armis equi, quas dubia nisui videbantur, lotis sumus ueniptare, inesaepius eadem adscendens Mescendensque, dein statim digrediens, ceteris raudaciam addere. igitur diu muliumque fatigati tandem in castellum Perveniunt, deSe ium ab ea parte, quod omnes sicuti aliis diebus advo sum hostis aderant marius, ubi ex nuntiis, quae Ligus egerat, cognovit, quamquam toto dies intentos proelio
Numidas habuerat, tum vero cohortatus milites et ipse X- ira Vinea egre8Sus, testudine acta succedere et Simul hostem tormentis sagittariisque et funditoribus eminus terrere. at Numidae saepe antea vineis uomanorum subvorsis, item incensis, non castelli moenibus sese tutabantur; sed pro muro dies noctisque agitare, maledicere Romanis ac Mario vecordiam obiectare; militibus nostris Iugurthae se Vitium . minari, Secundis rebus deroces isse. interim
Bomanis omnibus hostibusque proelio 4ntentis, magna utrimque vi pro gloria atque imperio iis, illis pro susute
certantibus, repente a tergo Signa canere; a Prim mi here et pueri, qui visum processerant, sugere, deinde iit quisque muro proxumu erat, POStrem Claneti in mali inermesque quod ubi accidit, eo acrius Romani instare, si indere ac plerosque tantummodo sauciare, dein εUPer Oeei8orum corpora adere avidi gloriae certa te murum petere, neque quemquam Omnium praeda morari ii sorte conrectamur temeritas gloriam ex culpa invenit.