Scorbuti ratio historica. Dissertatio inauguralis historico-pathologica

31쪽

clinio valuerini in ili minuenda ait sue perinde se re Oxstinguenda hac dys cras in hiesce proximis saeculis, nunc obi-ior exponore liceat. Porturbationes quidem illae totius naturae atque iu- mulius in rerum decursu vehementissimi, quorum maligna vis ad Oxaugendam conditionem putridam ei provocandum Sc Orbilium plurimum valuerat, sensim Sensimque desierant omnia quo in aere totaque natura ad iranquillitatem ei cursum normalem reverierant: neque ia-men, quae OX iis progenita in humanum genus inciderant mala, una cum iis abierunt. Allius scorbuius pergentium vitam radices egerat novaque denuo semper e XPrava vitae victusque ratione, e X malis sitis consuetudinibus alimenta percepit, itaque propriam in organismis, si dicere hoc licet, vitam assecutus eSi, quae non uno ictu atque i mporis momento deleri potuit, sed lenie, nil o morserat ei majorem vim assecuin erat ab una progenio ad alteram, deleri ei exstingui longioribus temporis spatiis sensim sensimque debebat I). Eodem voro modo, quo saeculi illius XV. Staius scorbuium provocaverat, sacculis posterioribus gentium conditiones cuiusvis generis commutatae atque magna eX Pario emenda-iao in diminuenda putrida illa constitutione univorsa of xstinguendo scorbulo valuerunt 2). Saeculis enim XVI et XVII magnas ei graves mutatio nos accidisse in gentium Europaearum vita ei consor mali otio, argumentis historia probat firmissimis. Europae mediae ei occideniales civitaios sere omnos pugnis bellisque, quae iuncgosia sunt, Velie menter concutiebantur, itaque post lon-

32쪽

gas et multas miserias ei calamitatos aio vana iii luo ruit isormam; urbes ei civitatos singulae institutiones obii Duoruni molio ros, quibus civium singuloriam possessiones et jura, in tuto collocata, contra aliorum impetus muniebantur l . nos bellandi per more senarios militos, qui saeculo XV. et XVI. per omnes terras communis fuerat, abrogatus est, postquam ea, quae secum duxerat, incommoda fuerani cognita ol in tollocia ot conditis Oxorcitibus stationariis causa corio haud levis aegrotati ,

Dum ci pestilentiarum sublata est 2 . Equitum vi ei

potestate omnino fracia eorumque arcibus maxima a

pario dirutis, in urbium munitio no multa, quae anteaiemporum necessitato inducia valetudini civium valde suorant inimica, ad meliorem ei salubriorem modum commutata sunt. Muri urbium subruebantur, fossae, quae eos circumdederunt, terra replebantur 3). Terris novis Hispanorum ci Lustianorum navigationibus deiectis nauticae res omnium gentium animos allexerunt; mercatura ot industria ad amplitudinem majorem effloruerunt, quae, quum multas et magnas cujusvis rei divitias ad Europam adverteroni, itaque ad vitam genitum commodius ota moenius exornandam multum conferreni, singulas quoquo Europae civitates magis inter Se conciliariani, commerciis eas conjun Xerunt earumque mutuam auxerunt

cognitionem, quod quidem arci ius civitatum commercium ad mores gentium omnium reddendos moliorcs ct humaniores certe Plurimum socii; aliae enim ab aliis culium ei humanitatem politiorem acceperunt of mox inter l) Hec L. Piligi. Schw. p. 20 - 23.

33쪽

se elogantia ei urbanitate pleraeque coriaverunt. NOSO- comta iii omnibus fore urbibus coirilebantur, cur a Pauperum publica magis magisque hisce proximis saeculis iis rere coepti, Postquam principes, quantopere civitatum

Salus communis ex singulorum civium salute atque valetudine bona pendeat, recie cognoverani. Urbes Singulae ad modum non solum clogantiorem, Verum etiam salubriorem, quod sere idem est, cxornabantur; Viae eaSconjungenios meliores exstruebantur, POSi quam magnae

silvae prostraiae, atque paludes exsiccatae os purgatae fuerant 1). Aliam ita omnes sere terra o naturam induerunt, omniaque propius Sensim Seu Simque accesserunt ad conditio nos horum nostrorum temporum meliores ei amoeniores. Inventis quibusdam, quae sebant, inde a saeculo XV. studia ingenua ariesque liberalioressi humaniores ad novam vi iam excitabantur ei postea quam per totum medium novum univorsa sere oblivio noobruta, neque omnino nisi a perpaucis ianium culi aerarii, muliorum hominum animis novo ardore tunc imbuiis, laetiora incrementa capere coeperunt. Controversia o illa o do fide ei religione, quac saecul O XVI. ordientes per mulios annos omnium Christianorum animos

vehementer comitio vortant, imo omne S sere Europae genies ot civitates pugnis cruentissimis ei bellis pertinacissimis implicia oriani, corio silentio non sunt praetereundae, si do iis, quae culius ei humanitatis Europae commuia tionem ei consorinationem laniam et iam manisos iam saeculis illis esse cerint, cogitamus; obscuris catholicis mitenebris dissipatis, clariorem lucem animis insuderunt et

34쪽

per magnas multas sue miserias ad felicitatem ampliorem maximam Europae partem traduxerunt. Haec omnia, quamvis vi donni ur sorte latius me a proposito abducere, quum hic de scorbulo disputare susceperim, tamen in hoc morbo recte dijudicando maximi certe momenti sunt; eonve norunt enim omnia in co, ut moros illi priorum saeculorum iotiusque aetatis mediae pravi, consuetudines malae, vitae publicae atque privatae institutiones insalubres, quibus putridam consiliuiionem atque scorbuium, tanquam effigiem irius manifestam, generi toti humano in seciam fuisse supra ostendere siu-dui, magis magisque aboleroni et contra ad vitae rationem conditionesque valetudini bonae magis consentanea Rodii accommodatas geni PS accederent. Vestimenta, quae supra vituperavi, nimis densa Ptcrassa leviora reddita Suni, Postquam Francogallorum mores ad caeteras Europae genies transire coeperant; balneorum calidorum ei lepidorum abusus uoque minus venae sectionum ad certos dies ex planetarum cursu designatariam institutiones Paullatim interierunt, ex quo

artis modicae noviam ct alacrius studium exarserat melioresque ea rationes impetraverat. Tonsorum enim Petulantia, postquam fuerat a medicis perspecta, magis magisque refrenabatur; tonstrinae claudebantur et bali-

Deorum magno Numero DVerso, vulgus cogebatur quasi,ui abstineret ab illa in lavando ei in vena sectionibus insanie, ex qua perniciem iam immensam temporibus prioribus tulerat. Medici redierunt paullatim a diapho reticis istis rem odiis, quibus que me inque sero morbum perioi saecula ad malignitatem saepe majorem inconderant ei

35쪽

justis methodi diaphoreticae finibus consiliuiis remediorum purgantium quoque abusum refrenarunt.

Thoa ex India ad Europam dolaia, quani illi sorio

aestimanda videatur haec res, omnes scro civilium societatum conditiones pervertit salubrioresque et humaniores eas reddidit: neque parvum ita habuit momentum in exstinguendis helluationibus et compotationibus istis, quibus tota media aetas ei saecula subsequentia immersa suerani, ei in luxuria ei intemperantia libidinosa, cui homines per iam longum tempus indulserant, finibus arctioribus coercenda. Agricultura, posteaquam civitatum institutionibus melioribus singulorum possessiones iiiii O- res redditae erant, magis florere coepit, campi ei horti industria laudabiliori colebantur itaque utilium nutrimoniorum, quibus homines ei greges alerentur, non copia solum, verum etiam salubritas valde exaucia est. Ex quo Frang Dralio anno 1580 solani iuberosi iubera ex nova lerra ad Angliam traduxerat, gentibus praesidium quam firmissimum datum erat IJ contra clades ei pernicies Summas, quas saepissime prioribus Sacculis ex annorum tempestalibus procellisque et e X ea, quam inde

oriri necesse erat, messium corruptione et annonae carita ictu lorant. Quodnam enim P motrimonium Pauporiores et

inferiores praecipuo civium ordines ex hoc fructu hisco proximis aetatibus perco perini ei etiamnunc Porcipiant, recte judicare omnino non possumus, nisi horum civium si alum ci conditioncm qualis fuerit nuperrimis temporibus, si sorio annonae caritas ei inopia incidis Sciat, comparemus cum miseriis istis, quae iisdem aut minoribus 1ὶ Hee ker, escii. ii. 34 s. alo.

36쪽

quoque calamitatibus, in singulas regiones irruentibu . provocatae fuerini, antequam fructus ille Europaeis innotuerat. Calamitatos iunc semper atrocissimae, lue pecuariae, sames, inopia, morbi et postilentiae hominum perniciosissimae ei quae alia ejusmodi sunt, exarserunt, dum nostris temporibus ex simili annorum iniquitate ei messium do pravatione nullum soro detrimoni iam hominibus afferri solet.

rum iniquitatibus, qua D tunc accideruni sa Dius et porini Ogrum saeculum XV ei saeculi XVI. Pariem prior 'muno sero tenore continia erant, ex torrarum natura Pra a. ex mala, quae si iii gentium, cujusvis rei condisi Ono, domicilior uni humilitato et squalore, ex morum Cori N-pitolio, ex libidiuum intemperantia, ex ciborum ei potniam male paratorum ab usu similibusque caeteris ex Orium

suisse Ostenderim, nonne rerum Naturae consentaneum

ei concinnum est hab Dilum, commuiniis ci emendatis saeculorum decursu rebus illis omnibus, ii a quo recisis son- sim sensimque dyscrasia o universalis radicibus, hanc ipsam quoque cum speciebus morbosis, quibus Ν SP naanifestarat, magis magisque ovanuisse eamque, quam olin Osionderat, vim malignam omnino tandem amisisso l)2 Sio uti vero illae in terrarum natura, in civi inium sinita, in civium cujusvis rei conditionibus mutatio nos ot emcndationes, quas modo attuli, medias praecipue ot occi-

37쪽

dentales Europa o paries hucusque attigerunt, in Paries vero ad Orientem sitas non pariter dimanaruni l), ita ex illis quoque potissimum dispositio corporum putrida

cumqUe ea scOrbutus, tanquam dyscraSia universalis, ab exeunte saeculo XVII. ad hodiernum usque iompus magis magis quo discessit aliique morbi ci aegrotationes conditionibus harum terrarum aliis, ac Olim fueraui, provocati locum ejus obtinent. Germaniam igitur, Baia- viam, Frisiam, Daniam, Angliam, quibus in terris laniam olim fuisse scorbuit malignitatem uno oro tot autores contestati sunt, ab aliora saeculi XVIII. Pario ab eodem,

tanquam morbo univcrsali, liberas omnino videmus, nisi sorte passim spoia dictis exsilierit; hac enim ieri ac praecae ieris naturam salubriorem arie industria quo incolarum induerunt civesque earum ipsi cultum humarii Orem moresque ei meliores ei eleganti Ores acceperunt. Russiae

nunc Vcheme Hier vexantur Scorbulo, neque id mirum videri debet, si animo perpendimus, quac Sit harum ier- rarum etiamnunc natura, quae incolarum vitae seritas et rusticitas, quae ciborum, quibus frui cogantur, pravitas ei insalubritas, quum agri culturam incolae summa inertia negligani, neque omnino ad industriam salis exsurgere valeatii. Quanta IIungari ac ruditas, quam miser fiatu S revera ei iam nunc sii, ex eo satis o lucet, quod forio scorbuius ianquam morbus ondonatus anno IS03 l) 1bi l. p. 610. apti. 12.

38쪽

ibi reperius est, ei tamen per multas jam progenies ibi

Summa cum atrocitate viguerat I); ante annum illum inieriores igitur hujus terrae paries omnino certo ignotae suerant. Libellus, quem modicus Schraud de scorbulo edidit, hac ratione cerie magnam auctoritatem habet, quum prae- Seniem ei fidam saeculorum illorum XV. XVI. XVII. Oiscorbuit, qualis tunc suerii, imaginem nobis praebeat muIium quo conserat ad confirmandam do scorbuit origine Senientiam, quam hisce paginis explicare studui. Quum perlegissem huncce libellum, valde admiratus sum similitudinem ierrae illius cum Germania , Daniae ceti'-

rarumque illarum terrarum natura, qualis ab auioribus priorum saeculorum nobis do picta est, Summumque COH- Sensum scorbuit, qualis etiamnunc ibi reperitur, cum spe

ot cetori litioris descripserunt. Praecipua hac de re repetere hic liceat. Anno IS03, ui jam commemoravi, sorte Acorbuius tanquam morbus communis ibi reperius est, quum adeXercitum Imperatoris supplendum dux quidam ad interiores hujus terrae paries pro secius esset. IIedici 2 , ad inquirendum accuratius id malum missi, ea, quibus

semper, ubi viguerat, sese ostenderat Scorbuius, sumpto- maia cognoverunt: saciem itimidam, si accidam; gingivas corruptas, laxas, sanguinem putridum, dissolutum ossian de nios; socio retia et sanguini A saliva corrosiva commixti fluxum ex ore; dentes labefactos, o lapsuros; mandibularum motum impeditum; dolores, quorum vehementia die noctuque cadem erat, exiremi inium Superiorum, humo

39쪽

riamina, colli musculorum; itolii ossi Oilem animi, tristitiani, morositatem; lassitudinem atque totius corporis imbecillitatem; maculas livillas, forma ei magnitudine varias, iu- mores exi xemitatum superficiales, ulcera superscialia, passim febrem sine typo corio. Mortuorum indicos Januario ei Februario I mensibus morialitatem maximam semper suisse ostenuerunt, praecipua A vero ex hac dys- erasia clades cae regiones tulerunt, quae humiles, ad fluvios silao 2 , terrae naturam uligino Sam, paludosam,

humidam habuerunt. Germani 3), qui habitabani in illa

terra, plerumque tuli orani, quia vita victusque genero magis apio bonae valetudini utuntur, cibos meliori modo paratos ei cocios assum uni, potui spiritu Osorum non indulgenios vita laboriosa et munditia domiciliorum atque corporum prae indigenis excellunt. Inior causas Praecipuo hasce nominat Schra ud:

rusticorum 4 in rebus familiaribus securitatem ei negligentiam; de iis, quae proxime sutura sunt, omnino non cogitantes otiosam atque pigerrimam vitam degunt, horti omnes inculti jacent, neque campi majori industria colerentur, nisi pars frugum decima POSSessoribus agrorum tribueretur, itaque hi, ut agricolas in clieni ad laborem, admoverentur. Fri menta bene reservari propior aedificiorum aut casarum potius humilitatem et humidi-iem non possunt, qua de re jam autumno agricolae mosses vendere coacti Vix, de quo per hiemem possint vivere, retinent itaque haud raro inopia et sanae Promun- i) id. p. X ll.

40쪽

tur. . ro P delinio grana senarii alia a Germanis, qui in lustria o sutiloni lati labiliori, militio sum utii, quam Ol, rem hisce perpetuo obstricii io uentur. Praocipuam ciboriam, quos assum uni indigenae, partem consiliu uni iri iri cum ivrcicum, pisces exsiccati sumigati, carnes suillar, quibus vero carnibus saepe abstinere coguntur, Si ex annorum iniquitate ei si ori litate pabulum, quo sues nutriatitur, non bono provenit; tum piscos exsiccati cum pano male parato omne nutrimentum constituunt. Aodis candi methodus

pessima est; plerique ei quidem ii praecipue, qui in infimis

montium partibus, aut in collibus humilibus ei in locis planis habitani, domos ex terra paludosa ei argilla humida Oxsi ruunt. Hieme 1 domicilia evaporationibus cujus vis genoris pessimis abundabant, nam quum lignorum, quibus possini cubicula calesieri, summa penuria

incolae premantur, undique lichone aut frondibus aut vostium rudimentis illa obstruunt, itaque puri ei salubris noris accessum omnino impediunt. Λimosphaera igitur, in qua per totam hiemem vivere coguntur, quam maxime corrupta ei ad tuendam bonam valetudinem inopia cSi, neque aestato quidem molior. Spiritus destillatos insuper ad ebrietatem usque viri amant; semina on quam pessimani, per hiemem nivibus calore solutis plerumquc paratam, bibunt totosque saepe dies ex cubiculis non prodeuntes vitam moliorculo miserrimam dogunt et sicuti aliis aegrotationibus, ita scorbulo quoquo Praeviris obnoxiae sunt, quum viri in campis aperiis magis corpora motionibus exerceant. Abstinentia a cibis inter causas, quae corpora ibi ad hanc dyscrasiam prona reddunt, corio silentio non si praetereunda, ad quam