De M. Terentii Varronis disciplinarvm libris commentarivs Frierici Ritschelli [microform]

21쪽

tum confirmat apographum Ieriense, quod eandem inscriptionem longe alio loe eoque item ineptissimo, inter medias Frontini de coloniis disputationes p. 17 . exhibet. Quo accedit, quod na in Vaticano quidem apographo ea de qua agimus inscriptio et da casis expositio coniunctae sunt. Quarum rerum testis Blumius P. 191 sq. 193 et 195. Non alium nisi de geometria librum Boethius qui sertur significa eo commentariolo qui inscribitur de geometria cuius quae vera

ratio sit, eiusdem demum lumi diligentia patefactum est P. 22 sqq. 235 sqq. En verba personat Boethii p. 1234 d. Bas. a. 1546 Nos tamen, quae de numeris a Nicomach di sitis divutata sunt, et a

Varrone d mensuris ostensa sunt, moderata bremitata collegimus.

Vndo prosectus nescio an eodem recte haec reseram Prisciani VIII, p. 818 P. 403 .ὶ insit, cuius Varro in mensuralissius primam ponit personam info. Et habent hi quidam codices Varro in mensuris. Nullum sallitur Oehlerus Varr. Sat. p. 66 logistoricum fuisse de mensuris inscriptum eoniiciens.

s. 6.

1. De astrologia quoque aperte testatur Cassiodorus c. p. 560 a status stellarum est quod Graeci στηριγμον Ocant quia, dum stellia se e moveatur, attamen in aliquibus locis stare idetur. nam et Varro libro quem de astrologia conscr*sit, stellam comm morat ab stando dictam Eam autem vocabuli notationem et Isidorus suscepit III, e. 59 et 60, et vero Marcianus quoque III, p. 275 ima, si is quidem quendam Romanorum antestans non per omnia ignarum sibi quem nemo non videt ipsum Varronem dici. Quo arciani de se ipso testimonio profecto non mediocris des ei coniecturae add tur, qua illum Varrone aliqua ex parte usum esse iam supra significabamus. Ceterum ignarus mei, quod editur, vix scripsit arcianus, sed mihi caussa erroris compendium scriptionis sui m. 2. De musica testimonium quidem non exstat, sed aperta

22쪽

satis signifieatio fit eiusdem verbis Cassiodori, b, p. 57 h quoniam hin ydius Onus omnium acutissimus s*tem ori praecedit Nem

rium omnium grapissimum in quibus, ut Varro neminit, tantae Nitituitatis irtus ostensa est, ut a uiatos animos sedaret, ima quoque bestias nec non et sementes, olucres atque delphinus ad auditum suae motalationis attraheret. Rursum autem in Mustea quoqMe Iam rone arcianus utitur IX, P. 314, ubi inter plurima alia miranda, quibus victrix vis musteae artis apparuerit iam hominum, hoc memorat Honne imius vetustatis Persiaiasione compertum, in Lydia Tm-phseum vulgo θ harum insulas dici, quas etiam recentior asserentium Varro se idisse testatur: quae in medium stagnum a Comtinenti rocedentes cantu tibiarum primo in circuliam Otiae, dehinc ad littora repertuntur. Quibus aue per e spectatis non ineptus

etiam in geographicis locus. Sed L praeterea g. 10 et 14.

I. .

Paullo impeditior de arithmetica quaestio est tametsi de novem disciplinarum libris agens Fabricios l. s. ex his inquit librum de arithmetica adhuc Verstitem se idisse Romae vis Laurentitim Stro tum Cardinalem testatus est Ventranius Maurus in Varronis Uita. y me quo unusquisque existimet arhitratu suo: nobis incom-

' De vita Varronis a Mauro scripta nec nota res nec credibilis ut aliquid temere miscuisse Fabricium suspicer. A quo aliquantum discrepat Ausonius POpma in Bibliotheca Varroniana p. 497 d. Lugd. . a. 1601 de arissimetica lib. I, quem manu descriptum hodie quoque superstitem esse e Romae in bibliothecis adseroruum eidisse testaturo Vertranius L. Alciatus hoc amplius se eduurum pollicetur, quod tamen credo iuris civilis professione, in qua marim eaecelluit, et graniorum disciplinarum studiis impeditus non

praestitit. quibus verbis indiligenter eonflatis aliquem M. Vertranium Aleiatum finxit Deliteras Satir p. 10.

23쪽

perta res Nec mulium tribuerim Agrimensorum eis codicibus, quos tertia classe a se comprehensos tumius i. Mi testatur Viamonem de arithmetica, non de geometria eommemorare Sed de numeris librum Varronis Fatiricius scribi a Censorino id donat. o. 2 allemri. Nihil est sane, cur hoc indice eommentariun de arithmetica negemus similiter Posse denotari atque liber geometriae ireviter dictus est de

mensuris. aerum in Censorini verba id cadit minime ibi enim quod arm ommemoratur in e libro cui titulus es Atticus et in denumeris, is quidem fuit unus e libris logistoricis, , et ut videtur me ere quidem de numeris inscriptus, sed de muneribus potius de quo alibi dictum Item mino segregandus Rufinus p. 2720 . 398 Gaius.

in eis scriptoribus, qui do numeris latine scripserint, reserens etiam Varronem quem locum . 1 tractabimus Contra imprimis huc saeti Incertus de grammatica, quem Augustinum serunt, P. 2008 . ubi a verbiorum numeralium 4 iam et in exeuntium discrimem sic explicatur secundo autem ad Ordinem ρertinet, secundum ad numerum:

ut ut cum dico, secundo factus est consul, ertinet ut dixi ad omdinem, quod primo alter factus Sit et i alter secundo cum autem dicimus secundum consul et aertium ei quartum et quintum et

Sextum, ad numerum pertinet, quod Sexies uerit consul. . . . - HOC

Varro distinxit in libris numerorum. Erratum est libris pro libro Disciplinarum autem certum librum cogitari, quo de numeris Varro egisset, luculenter demonstrare licet collato Gellio X, 1, cui sua debet Nonius p. 435 Verba M. Varronis ex libro Disciplinarum quinto haec sunt aliud est quarto praetorem feri et quartum, quod

quarto locum adsigni cal ac tres iante factos, quartum temis iam tignisiciat e ter ante factum igitur Ennius recte quod scrimit Quintus Pater quartum sit consust , et mmmius timide quod in theatro, ne adScriberet ,, nsul Iertium ut , ertio extremas litteras non

scripsit. Quodsi haec ab ipsius artis arithmeticae vel notione et usu satis aliena dixeris, scire velim, in quam aliam artem disciplinamve si ab ipsa grammatica recesseris eadem aptius et eum maiore neces-

24쪽

sitatis specie conveniant Reputandum est enim eum esse Varronem, qui in quovis genere grammaticum agat praeter cetera It que variis numerorum notionibus quae indita essent Ocabula, non incuriose eum in libro de arithmetica docuisse, alio quoque exemplo probari coniicimus, quod est apud Priscianum de sag num. p. 135 P. 401 d duo asses , diιSSis, di Oradius, Iressis, quadragSis decussis, icessis, tricessis, quadragessis, quinquagessis,

Ne illa quidem a lati tractatione arithmeticae abhorrere identur, quae e Varrone Gellius III, 14 excerpsit de discrimine dimidius et dimidiatus vocabulorum. Nam ab ipso Gellio tractatos esse Disciplinarum libros aliis quoque documentis infra patefiet. Falsum est autem, quod placuit Barthio Adversar. VI, 6, ex arithmetica Varronis hausta esse haec Favonii ulogii in Somn. Scip. p. 407 reli. ad

hunc numerum cubicum, ut Varroni lacet, lunaris cursus CongruitreMOluti, quae in XXVII diebus Omne tanti sideris lumen exhaurit. Quae unusquisque sua sponte intelligit locum etiam in astrologia habere potuisse, habuisse autem in geometria intelliget qui . 17 a nobis disputata perlegerit. rahnero igitur cave assentiare ad Hebdomadum librum primum illa reserenti comm de Varr. antiquit.

P. . Quo libro , tanquam prooemio ipsis Imaginibus breviculisque

earum explanationibus praemisso, etsi de numeris multa et exquia sit et frigidiuscule congesta esse e Gell. III, 10 PParet, tamen ad unum haec Omnia septenarium numerum spectabant: cuius elai aliquoties apud Eulogium paullo ante mentio fit, tamen ipsa illa, quibus Varronis auctoritatem adhibuit, verba ad Septenarium numerum nullo modo pertinent. - Ceterum de arithmetica L etiam g. 11. 13.

25쪽

1. Septem disciplinarum indicia persecuti sumus restant duae quae in septem artium orbem novicia consuetudine finitarum non sunt receptae. Earum unam fuisse architecturam quae Quintiliano II, 21, 8 est architectonice Vitruvius testatur Cuius scriptoris quod multis locis impressa Varroniani sermonis et ingenii vestigia agnovisse sibi visus est Schneiderus ann in VII. praes. id etsi non potuimus dedita opera quale sit inquirere, tamen multum eremur ne leviore similitudine et qua longe alias caussas aliamque Vim habeat, quam vera minitate nitatur. 2. Nonam autem disciplinam quam putabimus esse Non mirer si quis de ipsa philosophia cogitet motus Augustini exemplo g. in apud quem magnam fuisse Varronis auctoritatem constat. Et scripsisse sane Varronem librum de hilosophia extra dubitationem positum est: e quo amplum idque satis memorabile fragmentum exstat lib. XI de civit dei c. 1. 2 et Inter quem librum eiusdem-' que Varronis de forma philosophiae secundum, e quo Charisius I, P. 70 ciamarim meminin genere assert, perobscurum est quae ratio intercesserit. Schneideri enim comm . de vit et Scr. P. 232 Sente tiae, de forma philosophiae fuisse secundum librorum de philosophia, diligentis in hoc genere obstat Augustini auctoritas, qui de libro, non de libris loquitur. s. infra g. 11. - rorsus autem hinc alienUm Sse. apparet a Nonio p. 71 192 316 proditum litulum Varro Periplulib. L. περὶ φιλοσοφίας sic enim ubique scribendum in quam satiram esse cum e tiplici inscriptione tum e graeco indice tum ex immistis ers.culis erspectum est Potuit autem Periplus ille, ut exemplo

J Vide Deliterum Varr. Sat. p. 61, versuum lamen siclorem non victorem Scribe: Ac multa ambrosia ac nectar, non allia, Sardae, Panis, ει ιμα, lumns, cibu qui purissimu multo St.

Ceterum unus est Graecus index libri Varroniani, quo quid fiat dissicile diutu

26쪽

utar, ita bipertitus esse ut, quemadmodum altera pars περὶ φιλοσωφως ita prior esset sive περὶ ἱστοριας sive περι ποῖατεia vel πολιτικῆς. In tale certe argumentum duo libri I fragmenta quadrant Non. p. 19 et 316 in hac cisitate agros colunt harenosos praeter hos fuit amnis quam olim Albulam dicunt ocitatam: - et in hac Lmitate tum regnabat Diony sius, homo garrulus et acer. Nisi forte vera per varias terras peregrinatio, eri uidicta simpliciter, et opponebatur et comparahatur tanquam itineri cuidam per philosophiam eiusque varias regiones facto. - Praeterea locos philosophicos tractatos esse in Antiquitatium prooemiis ipse Varro testatur apud Ciceronem Academ. I, 2 de qua re subtiliter disputavit rati nerus l. s. p. 14 sq. - Sed praeter hos sive tres sive quattuor locos de hilosophia

est. Nam nec ad saliram videtur spectare posse quod exstat apud Charisium II, p. 170 Varro in tertio περ χαρακτν ων, nisi quidem de tripertita adeo salira cogites, nec de doctrinae ludiis disputationes suas Varro unquam Graeco indice appellavit, ne ita quidem ut eum latino sociaret. Id si semel factum esse concedatur, sat commode huc conveniat Varroniani libri index de proprietate scriptorum apud Non. p. 334 quo non inepte reseras omeli. VII, 14 haec vera tuem et propria firmiscemodi formarum Mempla in Ia- in lingua M. Varro esse dici ubertatis Pacuvium, gracilitatis Lucilium, mediocritalis Terentium idque e sane probabilius, quod ipso capitis initio do tribus dicendi generibus verba faciens Gellius graec χαρακτορες nomine usus erat. Quanquam talium proserendorum quam varia potuerit esse opportunitas, gravi documento sunt valde assini exempla haec ηθο nullis aliis arenare consenu quam Titinio, Terentio, duae, παθη vero Trabsa, Atilius, Caeci a facile moverant de quo id parerg. Plaut. I, p. 194 - a sumentis Caecilius posta palmam, in thesin Terentius, in sermonstus Pisa tus - quorum illud e lib. V de latino sermone cad Marcellum asser Charisius u p. 215, hoe e salira quae inscribitur Parmeno Nonius p. 374. Permire autem Popma p. 496 περι χαρακτήρων libros eosdem esse coniicit cum illis de formulis verborum, quos se scripturum Varro polliceatur libro nono

ad Ciceronem h. e. X, 33 p. 563 Sp.

27쪽

Varronem, hao quidem inscriptione tuum P .iuitii iis lilia pili nisti, libris dedita mea exposuisse, non tantum Probari nequit, sed on-

circumspicientihus enim nohis, quae potuerit tu reliquarum artium soci tatem ascita esse disciplina, et tanquain sua spont seli offert et hunc Iocum firmiter tuetur medicina. Eam non miret perimus is ipsis liberalibus artibus habitam iit senecae epist 05, 9: adiice nunc, quod artes quoque Pieriaeque, Immo ex omnibus liber Iissimae, habent decretia via , non tanιum arae πω Sicut medicina. Quid inuod iam C. Iulius Caesar una coniunxit omnes medicinam

Romae professos et liberalium artium Octfres, quos civitate donaret est Suetonio c. 42. Nolo enim ad Posteriora saecula deseendere, quihus medicos vel archmiros cum grammaticis, oratoribus, Philoso hiae maecutoribus, magistris vel professoribus litterarum, artium liberilium professoribus iunxerunt Theodosiani codicis leges XIII, 3, 1. 3.16 sq.: de quibus temporibus dixerunt Gauppius noster comm de professoribus et medicis eorumque pri ilegiis ratis aviae a. 1827 edita et Baehrius diis de litterarum universitate Constantinopoli V. P. Chr. n. saec. condita Heidelbergae a. 1835 p. 8 sq. Cum ipsa autem architectura medicinam Cicero composui de offic. 1, 42 quibus autem artibus

aut prudentia maior mest aut non mediocris utilitas quaeritur ut medicina, ut architectum e. q. s. item cassiodorus Variar. III, 2: geometriam . . . Chaldaei rimum λυenisse memorantur, qui rationen ipsius disc*linae generaliter colligentes et in astronomicis rebus et in musicis et n. mechanicis et in archaec sonlicis et ad medicinam et ad artem logisticam . . . amam esse docuerunt. Sed ius tamen levioribus sane indiciis noli nostram de tractata a Varrone medicina sententiam superstructam putare. Quam quidem gemina argumentatioue hac communimus. trimum enim si reputaveris quae ratio inter

28쪽

Varronem et Mareianum capellam intercedat, ut qui dialecticae uel rem Varronem commemoret in suo de dialectica libro, item geom triae in suo de geometria, Praeterea eundem de stelia vocis origine sequatur in astronomia facilis erit de Marciani IX, p. 30 verbis coniectura, quibus Plurimum in hac caussa tribuimtis. Postquam enim coram Iove deoriamque coetu se Artes prodierunt, Priusquam uas artes septim agit, Uem Pater, rι probandarum numerus Superesset, exquirit. Cui Delius vel ha sunt Marciani Medicinam suggerit Architectonicamque in me aratis assistere sed quoniam his mortalium rerum Cura terrenorumque sollertia est, neCcum aethere quicquam habent Uerisque confine non incongrue, ac si fastidio respuantur in senatu caelico reticebunt, ab ἐρ- deincemvirgine e lorandae discussius una mero, quae Potissima caeli sta rumque dilectior est, examinis huius tam avore quam τοDρtate disequiretur tuisque conveCtibus non poterit sine scelere taurari h. e. Musica. Horum igitur cum haec is sit, ut excludi a Marciano duae artes cum reliquis septem alias comprehensae dicantur: quando ill rum alteram ab ipso Varrone comprehensam in consesso est, ad eundem arronem med3cinae spectare metationem haud profecto obscura significatio sit. Absque quo esset, cur illas ipsas disciplinas Marcianus praeter cetera commemoraret cur non agriculturam, quam Suis Aritiam libris novim is Celsum complexum esse cur non ingendi sculpendive artes Firmatur autem sententia noStra altero argumento,

quod petimus e gemina Nonii memoria, p. 135 lusciιmsi, qui ad lucernam non viden et μυω πες vocantur a Graecis Varro Disciplinarum lib. VIII: everi non idere, quos amellant luscitiosos ' ;

Pergitur apud Nonium sic Idem An basis edepol idem aecus, non luscitissus est. Nirer si prope eadem verba Varronis Plautique communia sint. Quapropter nescio an haee lacunosa sint et sic iiislauranda : Idem Andabatis: Plautus Milite gloriolo: edepol fu uJidem caecus, nc lascitiosus es. Habentur enim haec Mil. II, 3, 5 l. Celerum lusetosus Ormem tacito sustuli.

29쪽

- et p. 55I: Ortida . Varro Disciplinam Diseiplina eod L lib. Hur manducata Ortiadacia cito sinu, ubi aliquid excidit eorum quae mari cata porciliacia sanari linius tradidi N. H. XX, 20, 8l, velut ulcera oris), tumorem gingivarumὶ dolores dentium et quae

sunt reliqua sitim Lipsius et opma inseruerunt. Non esse casura ctum apparet, quod ex uno eodemque libro ad morbos et medio menta spectantia fragmenta duo proseruntur: immo eo ipso libro te ctatam esse medicinam vix potest dubitari tamque rem gravius etiam similium minitudo fragmentorum persuadet, quae composita habes I. 21. Et usus est Varronianis eti m Isidorus in ea parte Originum, quae continuo excipiens mathematicas disciplinas est de medicina, IV, 8, 13 auruginem ero Varro amellari ait a colore auri et II, 4:

est enim ita a con Mum et medicorum utiam Sui, in quo

pro rie tisanae feri et igmenta consci vulgo concidi) solent. Varro autem refert et Pilumnum quendam in Italia fuisse, qui insendi praebuit artem unde et Pilumni cultores istores.' ab hoc igitur Dilum et pila inventa vulg. inventamὶ, quibus iar insitur, et ex eius nomine ita amellata. Quanquam haec non intercedemus sane siquis aliunde derivare malet, velut ex libris de vita populi Romani collatis Nonio p. 28 et Servio in Aen. X, 76.

l. Sequitur ut, quo ordine novem quas explorasse videmur disciplinas Varro disposuerit, quaeratur: quae res non Paucas habet dubitationes. ac duo certa sunt quinto loco tractatam esse arithme-

η Sic correximus haec: unde et pilumni eluitiores, collato Servio in Aen. IX, 4 Pilumnus vero insendi frumenti usum invenit , unde et a pistoribus colitur ab ipso etiam pilum dictum est. - Paullo ante pinsendi praebui artem e codd. recepimus pro insendis praefuit arsis, quod a POpma in hor

dei mutatum est.

30쪽

licam octavo mediciumn vix minus certum tertium 'c, ut primus, ineundus, tertius liber dicati esse grammaticae, dialecticae, rhetoricae credemti sint de quo ordine l. I. . Nam quod Gellii X, I in quihusdam exemplaribus legitur ex libro Disciρlinarum quarto Pro quinto,ia a solo Stephano invectum esse contra eodices mss. Gro novitas i stauir. Quodsi ad reliquas transgressus id agas, ut cum quattuor mathematicis, quadripi nomine Postea connexis, tanquam cognatam

iungas architecturam frustra elaboraveris quando quattuor tantum artibus locus clarus is inter tertium et octavum librum Mathemati- eas autem illas quattuor ut iam a Varrone eontinuatas existimemus,

non potest non suadere si dori, Boethii, Cassiodori, Marciani ipsiusque ut videtur Quintiliani consensus. Vt cum hac de caussa timpropter Marciani de se ipso testimonium architecturam veri sit simile

ultimum locum obtinuisse: nam et magis Pro et consentaneum est ab eo, qui intueretur Varronis exemplum, resectas SSe extremas quam medias quasdam, et eodem adeo ordine arcianus a se praetermissas commemorat medicinam et architecturam, non architecturam et,

dicinam. Nec certe, si paenultimus locus tributus erat medicinae, hane contendi potest aptius vel a musica vel ab astrologia, quam ab architectura excipi. Quod autem ad ipsarum mathematicarum inter

sese ordinem attinet, sine certa sede omnium maxime vagari musicam

idemus. Quam reliquis postposuit Marcianus, praemiserunt Quintilianus et Augustinus, mediam inter geometriam et arithmeticam posuit Seneca, inter arithmeticam et geometriam Boethius et Isidorus, utrique subiecerunt idem Isidorus altero oco cum Cassiodoro. Ex his rationibus minimam iidem habent mediae, quibus divelluntur geometria et arithmetiea. Quibus etsi haudquaquam incommode Praeponitur musica utpote grammaticae et humanae linguae notioni valde allinis, lamen in Varronem quidem is ordo ita tantum cadere possit, Ut simul geometriam praecedat arithmetica quippe quinto libro tractata. Id autem ipsum non sine considentia pronuntiamus carere probabilitate. Nam quantumvis in hoc generes inter se discrepent artium