장음표시 사용
21쪽
a Cap. I. De Triplica eognitioπe humana , Differentia Difri cognitio philosiophica ab historica. Haec enim tan-eognitionis tum versatur circa facti notitiam I. a. ; illa vero rationem facti h κ β pb los palam facit, ut intelligatur, cur istiusmodi quid fieri postit
Ditue histori. Potest equidem aliquis nosse , quam rationem iam alterea cognitio alleget, quamque cognitionem philosophicam alter habet; ipse cogni ionis tamen demonstrare nequit, rationem facti ab altero allegatam Philosoplitςx rationem; adeoque ipse cognitione philosophica desti
Historici est Si per experientiam flabiliuntur ea , ex quibus aliorum, philosophicae quae fiunt atque sunt, vel fieri possimi, ratio reddi potest: cogni- fundalven ' tio lisori a philosephira fundomentum praebet f. a. q.). Ergo tum, ' φφρος histori a non es negligenda ei, qui ad philosos bicam ad
'μ' spirat; praemittipotius , ta consanter eum philosophica costiugi debet.
praebet enim Id non solum fieri debet in ph Pa: sed etiam in omni alio
amplissimum cognitionis genere. Inphilosophia prima notiones fundamenta- usum. les derivandae sunt ab experientia, quae cognitionem historicam fundat g. a. ; philosophia quoque moralis es civilis inde principia petit: immo ipsa Mothesis laistoricam quandam notitiam supponit. Neque solum cognitionis historicae usum in philosophia asserimus; verum etiam eiusdem in vita utilitatem defendimus ; utrumqne experimur; sed suo loco constabit quoque
g. 9.ν ὁ.men. QVicquid millim est, sua determinata gaudet quantitate. tum cognitic- Experientia hoc loquitur; nee obscura ratio et L Finitum enimnis matbςm ' augeri minitique Potest. Quatenus vero aliquid augeri minui-ος que potest, eatenus quantitas eidem tribui solet. E. omni finito , qua finito, determinata quantitas ti ibuenda est e. c. calor meridianus solis p aquae in alveo fluminis decurrentis celeritas ; a tentio; virtus G. I. IO. Dissiligod by Gorale
22쪽
Qui vovit quantitatem rei ab altero osignatam, is hisori- com habet cognitionem cognitionis mathemat cae alterius cf. 2. IO . Si vero otiruas quotitialem rei ab altero assignatam demonstrare valet, is eIusdem cog vitionem matbematicam serinde ac alter habet sq. IO. .
Disseri cognitio mathematica cum ab historica, tum a i- Asophica ij. a. q. IO. . I. I3. Nonnunquam bissorica cognitio fundamentum praebet mathematica; novvvmqnam phia opticia. Res faEti Per exempla com-Probatur. La elementis aerometriae docui, quomodo Mathesis ad eXperimenta applicetur, nondum cognitis caussis physicis, ct quomodo effectus viribus caussarum proportionati demonstrentur. Utriusque igitur casus exempla ibidem occurrunt. . f. I . y eritatum matbematicarum datur etiam bisorica cognitio. Quae enim in mathesi praesertim mixta per Principia mathematica demonstrantur, Per experimenta quoque doceri Possunt. Qui igitur theorematum mathematicorum Veritatem e X- periundo ad discunt, illi historicam sibi comparant notitiam eorumdem I. a.); etsi demonstrationum ignari mathematica destituantur g. 12.). I. II. Facta naturae subinde latent, ut novsua sponte se se clerant attendenti. e. c. lumen solare esse compositum ex luminibus heterogeneis, factum naturae est; sed hoc factum maxime latet. Sane ex circumstantiis experimenti, quo visui perceptibile sistitur lumen, demonstrandum est, illud esse compositum. Evincen. dum quoque est, lumina ista, ex quibuS com Ponitur, esse non minus simplicia, quam heterogenea. Eadem patent ex omni
philosophia experimentali; ostronomia quoque lumen affundit; atque in te uologia di philosophia morali etiam exempla oc
ca cognitio veritatum mathematic rum. Fundamen. Ium cognitio. nis histor. a canα
23쪽
tioni 1 histori. factorima nat tirae, etiam rationalis, quae Patent; vel ιrrca , in commu- quae est cognitio factorum naturae, etiam rationalis, quae latentnem ct ar as. . Adilita est vox rationalis; quia ad facta naturae etiam ea referuntur, quae in substantiis immaterialibus finitis, veluti mentibus nostris, accidunt, & cognitionis hist. non minus objectum sunt, quam quae in mundo materiali contingunt. g.
Infimus eo- Historica cognitio communis insun s es gradus cognitioris init i i gra' i a.). Hinc patet ratio, cur cognitio vulgi, er ea, titilis' '' qua in vita utimΗr, plerumve nonnisi bisorica sit. Vulgo enim in iis acquiescimus, quae sensu duce nobis innotescunt. Et, si tui. Vel maXime rerum causas agnoscamus, ct rationes; quia sensui palam sistuntur: non tamen distinis e perspicimus, quomodonaec alterius causa esse possit. e. c. cur aqua igni. superimposita ebulliat, plerique ignoraui. 6 Reductio es. ArcaUam cognitionem bisoricam ars saepius reducit adgnitionia lii. formam commavis. Artis enim operationeS, perinde ac expectoricae area- rimenta, facta naturae saepius in apricum Producunt, quae aliaSnae ad cum Ru E. cum cogat osceliti perinde sir, sive natura sensui quaedam offerat, sive ars eidem sistat: artis ope, sola attentione, acumine aliquando stipata, ad cognitionem hist. arcanam, per inde ac ad communem, pervenitur. E. arcana reducitur artis' ministerio ad communem. e. c. ignis proprietates S effectus larentes ars fit soria metallorum exhibet; uti experimenta ope antliae pneVmaticae instituta aeris latentes proprietates ac essectus revelant. . I9.
Utipta phae. Inde consequitur, utile fore adpbilosopbandum, si '
nomem an nomena in vicinis artificum clibi in arte se. c. in oeconomia ru-UM rassi eoo gerentur ae describerentur. Sic. enim fundamenta cognitionis philosophicae obtineremus fg. . .
Cognitio hist. Si quis per ratiovem aliquid fieri posse agnovit; factoque
24쪽
Si quantitas essectios viribus cotessiae proportiovata demonstratur, cognitio pleti f. a mathematica haurit omnimodam certitudinem. Qui enim demonstrat, quantitatem esse elus viribus causae proportionalem esse, is ejus habet coo nitionem mathem. I. io ); qui vero causun etfectus a noscit, philosbphicam f. M. E. Si demonstrari pollit, quantitatem effectus non excedere 1 bres causae, cui eamdem tribuimus: mathe aiatica cum philos conspirat. Quia autem evidentius constare nequit, effectum ab aliqua causa proficisci posib, quam ubi constat, quantitatem ejus viribus causae esse aequalem : cognitio philos. a mathematica omnimodam certitudinem acquirit. Vid. praefui. UEL menta
Ε. Cognitio matbematica cum philosopbica conjungenda es, ph 'φssisummae suducris certitudini. conjungatur.
HIosophia est scientia possibilium, quatenus esse possunt.
f. 2q. Mientia est habitus asserta demonsti andi, h. e. ex principiis certis per legitimam consequentiam inserendi. g. 23.
S, ergo plura fuerint in oliquo easu p Uilio, philosophia cere debet , eur aliquid Iotiua fiat ovi seri debeat, quam A 3 cetera
definitio. Seientiae des. nitim
25쪽
οur unum potius sit, quam alterum. Studet certi. tudini omni. modae. Media ceroti uulinis obtinetulae.
usque limites rite sunt con stituti.
6 Cop. II. De PbHosophia in genere. eetera . 3. 23. e. c. possibilis est amor aeque, ac odium in inb
g. 27. In pbilosophia studendum es omnimodi certitudini. Philosophia enim est scientia s*.23 ); in ea demonstra da sunt asserta ex principiis certis legitima consequentia infercndo conclusiones fa . . Sed quae hoc modo inseruntur, certistima sunt. l . in plutosophia, quae est scientia, 1tudendum est certitudini
In phi ophia itaque principia ab experientia derivanda ,
Patet inde quousque cognitio historica di mathematica inibi phiam o mittendis sit, nempe qui tenus frivolpia praebet
sirmis V examina derisiva cognitio historica, eυidevtiam σχή temco, et matbematica. Si limites hac rotione covis tuantur, cognitio historicata mathematica non turbat veritatum inphi Ubia nexum. In philosophia veritas una ex altera demonstrari debet g. 3. . E. Omnia, quae in ea traduntur, continuo neXu co- pillari debent. Si limites dicta ratione constituantur: I Cognitio histor. principia firma praebet S. 28. . Quamobrem cum cererorum Inde ratio reddatur g. 7.ὶ: cetera cum hisce principiis cohaerent; neque adeo cognitio hist. nexum in philosophia hoc in casu turbati a) Eadem cognitio examina suppeditat, quibus deciditur, a Veritate non esse aliena, quae per rationes fuere demonstrata. E. Cum ista examina cum propositionibus, quarum veritas iis confirmatur, non modo eadem ratione cohaereant, qua demonstrationeS earum cum Ipsis connectuntur; Verum etiam ipsam et ex Veritatibus deciueuntirr eqcum demonstratis consentiunt: multis sane modis cum iisdem cohaerent, adeoque nec in hoc casu cognitio historica nexum in philosophia turbat. 3 Denique, limitibus ita constitutis, cognitio mathem. complet evidentiam, adeoque clarius demonstrat, circa quae scrupulus Oriti poterat o. an . Cum Vero uberior
26쪽
Cisp. II. De MikAsbia in genere. 7rior & ulterior demonstratio nexum veritatum non turbet, sed firmius copulet, dc velitatibus ceteris plures connee Lit: nec cognitio mathem. hoc in casu impedit, quominus omnia in philosophia pulcherrimo nee Xu itur se cohari eant. g. 3O. Philasophia, prouti a vobis de ita es, semimero eoi tu, Dini e philo. qiuae impos illa vovsviat sophia.
Fieri quoque potest, ut thi ophiae l. a compotis redda- Ea est inno-Hoc ipso sacto patet ex philosophia, quam tradidi-PQtostate.
q. M. Posibilis etiam philosephia juris, med vae, artium qua, Philosophia. ruDIcum ΤΗe. Nam I. in Juri Sprudentia docentur leges; harum dantur rationeS, cur PotiuS hae, quam aliae in reptibi. sint ferendae. IIst igitur quaedam scientia, quae explicat ilias rationes, adeoque philosophia juris f. as. seq. . a. In medicina ast itur de sanitate, de morbis, de iis, quae sanitatem conservant, de remediis morborum. Sed dantur horum omnium rationes. Non impossibilis itaque scientia rationes istas exponens, adeoque i,hilosophia arti S medicae. 3. In quacumque arte alia non desunt rationes eorum, quae ibi fiunt, unde non impossibilis est philosophia artium quarumcumque.. 33. IUis artis opera philosophicam cognitionem admittunt quia rationibus suis non destituuntur s*.3a. e. c. architectura civi- plutos phi*mos. Vide elemeuta matheseos universe. Portinςnt. g. 34 ,
Si quorum philosophi a nobis' est regnitio, ea certiori sum Cognitioni eusti ad casιs iu vita humana obvios applicantur, quam ubi eorumdem nonnisi historicam habemus. Quicquid de ente aliquo quim hi M. praedicatur, id non nisi sub certa conditione eidem con Venit; eieae. sive conditio ista a definitione, sive aliunde petatur. Qui philosophica cognitione instructiis, is novit rationem, cur aliquid sit, vel fiat S. 4.), adeoque conditionem istam perspicit, sub qua aliquid de cnte quodam enunciariir, consequenter Praedicatum non tribuit enti obvio, nisi ubi conditionem istam praesentem
27쪽
Cognitionis phil major extensio. quam historisae.
s C. p. II. De Philosophia in genere. tem perspicit. E. in applicatione, philos. cognitione imbuti,
non aberramuS; historica autem saltem instruiti, ad conditionem istam vel prorsus non attendimus, vel minimum non in re-gram perspicimus, cum sie saltem conitet, aliqua cisa vel fieri Posse, nequaquam Vero cur fieri Vel elle queant sq. s. . Ficri adeo sblet, ut quotidie enti alicui tribuamus, absente conditione, quod tamen eidem non competit. Saepius ergo in applicatione aberratur. Certior E. successus est in applicatione cognitio
maUa obvios anticantur, quom ubi eo rvvdem nonnisi histo; iram habemus, si ratis ebui, quodspeciei com etit, in notione generis contineatur. Qui histor. habet cognitionem, novir, aliquid
esse, vel sieri pine g. 2 : quod ergo de subieelo certae cujusdam speciei cognovit, id non admittit, nisi de subjectis aliis,
ad eamdem speciem pertinentibus. Qiuodsi tamen ratio diis, quod tribuitur speciei, in notione generis contineatur; idem de toto genere, consequenter de omni alia specie ad idem genus pertinente praedicari debet. Historica igitur cognitione con-rentus ad res unius speciei applicat: quae ad res plurium applicari debebant, consequenter ad casus pauciores, quam seri poterat. Philos vero pollens cognitione rationem eorum, quae sunt & fiunt, perspicit, adeoque videt, num in notione generi S, an speciei contineantur. Si ergo contingit, eam in notione generis reperiri: pluribus speciebus tribuit, quae duce sola cognitione hist. de una tantum enuntiar. E. c. Aqua movetur celerius, si alveus coarctetur, ut per minorem sectionem fluvii fluat, quam antea.
g. 36. Si ea, quae cognitio bisorica ad casum specia m restristit, universalius enuntiari possunt, cognitiove philosophica propositionum numea lis misiatur, ut cognitione minus ampla instrum s ad
plures eosus sit paratus. Qui philosbphicam cognitionem habet, rationem ejus novit, quod ad casum specialem cognitione historica restringitur II. 4 . E. eum non latet, quod ista in notione generis comineatur. Quamobrem cum de genere Praedicari Diuili od by Cooste
28쪽
' dicari debeat, cujus ratio in ejus notione continetur: quae co- , gnitio historica ad certam speciem restringi si ea ad genus philosophica extendit 3s. . E. plures propositiones de diversis speciebus formandae hoc modo ad unam reducuntur. Una Vero cum jam sellifaciat:opauciori cognitione instructus ad plures casus paratus est. 9, 37. ibi of hisa Mimum voluptate ferfundit, gream Volnptatem
Usorocaea Deciare που lioce. Historica circa obvium cst indis pilitase ferens; circa inexspectatum Uei fantes in adminatiorem rapimur. Sin talia adsint, quae nosse interest, gaudemus, dum innotescunt; sed voluptas transitoria est. Rationibus autem cognitorum Perspectis, mira voluptate perfunditur animus Celendi ac veri cupidus, olim reditura, ubi easdem denuo mediteris. Hoc voluptatis genus palmam praeripere experimur voluptatibus ceteris quibuscumque.
S. 38. Nilosesbia ob usim coenitionis historicae in ca in vitae philosophia humanae non es contemneuda q. 34. 3 . 36. 37.
Philosophus est, qui rationem reddere potest eorum, quae Philosophide. sunt, Vel esse possunt 9 23. 2, 26. . finitio. g. 4O. Misor ergo philosophus es, qui thnsim rationem reddere Qui amma- Ioles ἰ Miuor , qui pauciorum risi ouem novit. j0r Hulba. Hoc criterio philosophos distingues; alix di fierentiae peti possitiit a x dotibus. I. Quia possibilium tantus est numerus, ut unus homo ratio- Nemo in nem omnium minime perspicere possit; philosophus tamen non ςa est, nisi qui rationem reddere potest eorum, quae sunt, Vel esse possunt g. 39.): nemo hominum in omnibus es philosopbus. Immo se ipsum examinans, quam parum sit philosephus, intelliget. Nostra igitur pbilosophia notio afastu invocat I. 39. 4r. .
Si quis novit ibilosophiae propositiones easque intestigit, em Philosephiae Logica contracta. B cognitio hi
29쪽
Cup. V De Nilosophia in genere.
rum autem veritatem demonstrare neqvit: is historicam babelphiis. sophiae cognitiovem 9. a. 24. 23. 39. - Φ. Ad tisium Vltae bH et phi ophiae cognitionem , eam ad easus est applicibi. vitae humore applicare Psisti Quum enim propositio
nes philosophiae intelligit; vel terminorum definitiones habet perspecisis, vel minimum notiones rerum iisdem denotatarum claras habet, adeoque sibi oblatas iterum agnoscit; consequenter si expressi in propositione conditio adsit, praedicatum in propositione subjecto tributum eidem convenire concludit. E. ni storicam cognitionem ad casus vitae hum. applicati
Philosophia eamdem sortem experitur, quae matheseos esse solet. Plurimi arithmeticam practicam exercent, qui operationum regulas demonstrare nequeunt. Agrimensores & architecti militares praxes quasdam geometriae seliciter abiblvunt, etsi eas demonstrare non nove. rint.
Solo cognitione philosephiae historica instinctus de controveν-troversis phi- siis philosophicis judicare nequit. Judex enim ejusmodi demon-Ι ophicis qui strare debet, num aliqua thesis controversa ceteris contradicat,' 'n'0p03' iisdem consentiat, aut num ex iisdem legitime deducatur. Cum vero ad hoc habitus demonstrandi s. scientia requiraturig. 24. ; sola autem cognitione philosophiae historica instructus eadem careat f. 43.): eumdem de controversiis philosophicisjudicare non posse evidenS est.
eognitionem tionem, per experimeuta atque Observationes confirmare novit, Plii lx sephl--demons,iationes non e late is medium quemdum Tradum
inter cognitionem historicam Er philosophicam obtinet. Etenim sola historica cognitione instructus, Propositiones philosophiae tantum intelligit, earum autem Veritatem non perspicit 9. 43.3. Qui illas per experimenta & observationes confirmare Valet,
30쪽
Cisp. II. De Philosopbia in gener . nagnoscit, id fieri posse, quod posse fieri per rationem philosophiis a rnoscit 3. ao. Qtita tamen ipse rationem non percipis,pltilosophica coo nitione dii tituitur I. 4 6. . Ejus ituque cognitio inferior est pnilosophica, superior tamen historica, adeoque inter iuramque media.
porajen res materiales. Si enim ad nos ipsos attendimus, quovis temporis momento nobis sumus conscii rerum extra nos praesentium & organa sensoria nostra ferientium; quilibet vero etiam sui ipsius conscius est. Id, quod in nobis sui ipsius conscium est, dicitur res ceterae extensae, figuris S magnitudine a se invicem di Terentes, quas extra nos intuemur, corpora Vocantur Admittimus itaque duplex entium genus, conporare animas humanaΥ. Et quam primum statuimus, haec entia non esse a se, seu propria Virtute orta & perseverantia; autorem quoque admittimus, cujus Virtute Vtrumque en tium genus fuit productum. Is autor Deus appellatur. q. 49. Tres hine enascuntur philosophiae pararies, quarum una de Deo, altera de anima humana, tertia de corporibus seu rebus materialibus agit f. 8. . s. scio Ea pars philosophiae, quae de Deo agit, dicitur theologia naturalis , quae est scientia eorum, quae per i eum possibilia in telliguntur. Etenim philosophia est scientia possibilium, quatenus esse possunt g. 23. . Quamobrem cum in numero possibilium etiam ea sint, quae Deo insunt, & per eum fieri posse in . telliguntur: ideo theologia naturalis est scientia eorum, quae per Deum possibilia sunt. Ea, quae Deo insunt, sunt attributa, & quae vi horum attributorum B a per