Summa philosophica juxta scholasticorum principia complectens logicam et metaphysicam

21쪽

DIALECTICAE CONSPECTUS . duo principia quin sunt eadem uni tertio, uni eadem inter se et eum dantur duo quorum unum cum tertio

convenit et alterum ab eo discrepat, illa duo disserunt inter se. Quapropter hac instituta comparatione tria locum habere possunt vel una et altera dea, de quarum relatione inquiritur, est a tertia Objective diversa vel utraque est objective eadem vel demum dearum altera cum tertia

CO Venire reperitur, altera Seeus. In primo casu nihil

proficitur media dea fuit male selecta atque ad aliam recurri debet in Secundo casu, duae deae sunt objective identicae in tertio sunt Objective diversae. Hinc quam antea identitatem vel diversitatem inter duas ideas mens non SSequebatur, eam modo, mediante illa tertia deprehendit, judiciumque ponit Trinativum vel negativum. Operatio hactenus deseripta est ratiocinium, quod definitur actu quo meri eae una veritate ad alterius notitiam

devenit vel aetus quo num eae alio infertur '

6. Aetus mentis nostrae aliis innotescere nequeunt nisi exteriu manifestentur manifestantur autem potissimum per voces. VOX definitur sonus articulatus ab homine prolatus, ex intentione aliquid significandi. V Dicitur sonus articulatu8, ut discernatur cum a riSi et gemitu humano, tum a confusis quibusdam brutorum animantium Sonis atque additur prolatu eae intentione aliquid igni candi, ne vocibus articulatis assimiletur, quas animalia quaedam, cujusmodi sunt psittaci, temere interdum effundunt. Quare licet aliis modis homo conceptu suos aliquata nuS OSSit manifeStare, eo tamen plene et perfecte noti exprimit nisi

Per OceS, quae Sunt magi apta magiSque Ommunia Onceptuum Signa.

7. Signum generatim dici solet quodcumque notum in quo aliud cognoscitur. Caeteris divisionibus omissis, duplex philosophi distinguunt signum naturale et arbitrarium;

22쪽

10 LOGICAE PARS PRINIA.

prout connexio quam Signum liabet cum re Significata volat, ipsius rei natura, vel ab hominum arbitrio pendet. Sic fumus est signum naturale ignis laurus, arbitrarium signum Victoriae. Porro licet loquendi facultas sit homini naturalis, Vim, quae Ocibia inest Signifieandi certas quasdam cogitatione et reS, non a natura sed ab hominum placitu patet esse repetendam. Id constat tum excidio matum diversitate tum etiam X eo quod quae voces ad certas luasdam re cogitationeSque exprimendas modopasSim usurpantur, eaedem ad alias plane diversas indicandas adhibseri potuissent. Quare voces sunt signa arbitraria, quae quidem immediate referunt Oneeptus nOStros, at istis mediantibus, ipsas res. His positis, ideae exprimuntur per Vocabula judicia per propositiones, ratiocinia per argumentationem. Pauca de singulis. 8. Vocabulum est vox hominis articulata ex hominum conventione SignificanS. Ex vocabulis, alia sine ullo addito completam habent significationem, Ut pater loquor, et . - alia Seeus, Ut aliqui8, omni8, nullus, etc. Priora, quae a Veteribus eategorematio appellabantur, a recentioribus vocabula per se signi Foantia dicuntur; qui vocant Vocabula non per e igni fleantia ea quae Veteres dicebant Ocabula syneategorematica Vocabula dicuntur etiam termini orales, quia in illos propositio ultimo resolvitur. Nota tamen terminum simpliciter sumptum latius patere, Siquidem esse potest mentali8, vocalis et criptu8. X. gr. Cum dico Petrus est homo, Petrus et homo, in quantum XPrimuntur eoneeptu interno, Sunt termitii mentale in quantum Vocibus, sunt termini orales in quantum exaratis litteris, sunt termini scripti. Quare si nomine termini intelligamus rem significatam terminus mentalis, orati et scriptus sunt idem terminus, Sed diverS modo e XpreSSUS; si vero nomine termini Onet Signum XI rimens, Sunt termini diversi. 9. Propositio est oratio aliquid de aliquo amrmans vel

23쪽

DIALECTICAE CONSPECΤUS. 11 negans : Homo est mortalis : Anima non 8 corpus. Propositio omnis tribus constat elementis, subjecto scilicet praedicat et copula. Subjectum est id de quo aliquid Dfirmatur vel negatum illud quod amrmatur vel negatur de subjecto, dicitur proedicatum vel etiam attributum p copula est Verbum quod praedicatum cum subjecto connectit vel ab illo separat. Subjectum et praedicatum dicuntur Propositionis materia copula e contra constituit propositionis formam, quae est amrmativa vel negativa. Tria ista elementa in omni propositione dantur, non tamen Semper explieite. Propositio potest interdum constare duabus tantum vocibus immo quandoque unica Oce absolvi ut essent istae : Petru curritu vivo mus praepositiones istis aequiValent Petru8 8 currenx Ego um viven8. Quod si interdum propositio pluribus constat vocibus, id ex eo provenit quod subjectum, vel praedicatum, vel utrumque sint termini complexi, ut postea deelarabitur. 10. Ratiocinii expressio dicitur arctumentatio, ac definiri poteSt oratio quin unam propositionem eae alii deducit. Argumentationis forma multiplex est Omnium perfectiS8ima, ad quam quaecunque alia reducitur, est syllogi8mu8. Hic definitur argumentatio tribus constans propositionibu8

ita inter e conneris, ut duabu po8itis, tertia ponatur nece88 e8t. En exemplum omnis homo est mortalis , atqui Petrus est homo ergo Petrus est mortalis. X istis propoSitionibuS, prima vocatur major altera minor tertia conclusio. Major et minor dicuntur proemisso vel anteceden8 ConcluSi autem, con8equen8. Haec attigisse suffciat.

3. Quaeclam auae notiones cle Iarantur.

11. Antequam ad specialem uniuscujusque menti aetUS tractationem accedamus, juvat notiones quasdam paucis declarare quid scilicet sit abstractio, reflexio, attentio, aSSOetatio dearum, analysis et synthesis Itaque:

24쪽

12 LOGICAE PARS PRIMA.a Abstractione utitii mens eum e duobus vel pluribus natura sua conjunctiS, unum Sine alter cogitat. Unum ab alio separatur; non quidem realiter, Sed tantum in cognitione non 'irmatur unum esse Sine alio, verum

unum intelligitur alio non intellecto Abstractio autem potissimum fit vel considerando unam objecti virtem, aliis minime attentis: Si posset qui de hominis capite, aut oculo, aut cerebro cogitare, quin de reliquo corpore Ogitaret vel considerando notas essentiales, hoc est notas illas sine quibus aliqua res concipi equit, negleotis notis addidentalibus illis videlicet quae ita sunt in re ut possint non esse quod faceret ille qui ad colorem, Staturam, et: hominis minime attenderet, et hominem conciperet ut animal rationale vel considerando rei proprietatem aliquam aut determinationem re, cui inest, neglecta Sio possem Omi colorem aut figuram concipere pomo ipso non attento . Res, cui illa proprietas vel determinatio inest, dicitur determinationis subjectum determinatio autem ipsa subjecti foma.b Re fleetere mens dicitur quum ad Suo proprio adtUS considerandos Se convertit. Est igitur reflexio; attentio mentis in proprio actu8. Isti autem eius Spectari possunt subjective vel objective, videlicet vel quatenus sunt assectio quaedam subjecti, vel ut sunt expressio alicujus objecti et ad id relationem dicunt. Si actus attinguntur sub priori reSpectu reflexio est psychologio e Si Sub altero,

o Attentio dici solet animi applicatio ad aliquod objectum. Hujusmodi autem applicatio voluntatem vel antevertere vel Aequi potest. Hinc attentio dispartitur in spontaneam Seu direetam, et voluntariam Seu reflexam. Prior remissiori saltem aliquo gradu, quamlibet cognitionem comitatur posterior non uiscit nisi cognitionem illam, quae sub voluntatis imperio peragitur.

i Assoriatio dearum est vinculum illud quo ideae in

25쪽

DE IDEIS SPECIATIM. 13 nobis mutuo connectuntur, ita ut una alteram consequatur, ejusque adminiculo revocetur. Hae etiam duplex esse potest, naturalis ei licet et arbitraria Naturalis, quia utres nexu aliquo inter se ut plurimum eo Dite tutitur, ictetiam deae nexuin aliquem inter se SerVaut arbitraria

quia etsi objecta nullam habeant Ontie Xionem inter Se potest tamen quiS, Si velit, in consideratione ita ea mutuo colligare, ut quum uni u idea excitatur, hoc ipso rei alterius idea menti si Sint. e Analysis et Synthesis. Illa separat ideas dearumque elementa Seu notas haec has ipsas Omponit. Percipio V. g. aliquod Omplexum, ut ferrum calidum laetum istud mens d0comim ni per analysim deinde illud iterum componere PoteS Per synthesim unum de alio ami mando: ferrum est calidum. Desinitiones patent ex ipsis verbis;

σινθεσις enim graece idem Sonat ac compo8itio latine, a verbo graeco συι rιθι ia quod est componere ς illud autem quod graece ἐχιαλυσις dieitur, latine Onat reSolutio, a Verbo ἔναλiω quod est resolvere. Hae fuSiu Suo loco vel Sabimus;

necesse tamen fuit et hic aliquid dicere quia verba Saepe

recurrunt.

12. Expendimus jam quid sit idea, quodnam ejus objectuin et quotuple habeat nomen. Quaestiones duas in hoc articulo distinctis paragraphis Omple etemur. Notionum, qua eVOlVemuS, notitiam majorem Comparare Si qui cupiat Logicam P. Tongiorgi S. I. ex qua plura e XSeribimUS, legat Eminet lite auctor in his notionibus enucleandis; at piget dicere eumdem non pari exitu plure metaphySica quaeStione tractaSSe.

I. - Deraclearum artitionibus.

13. Quum dea sit Objecti repraesentatio in mente habita, in tradenda dearum divisione tria attendi possunt; vel

26쪽

14 LOGICAE PARS PRIMA. scilicet modiis, quo objectum, quantum logicorum intereS ad eas efformandas coneurrit vel modus magis minusve perfectus quo des objectum exprimunt vel demum natura et amplitudo objectorum, quae per dea repraeSentantur et ad quae ideae reseruntur. Triplex ergo est generalis dearum partitio.

14. Primam idearum divisionem sic fere prosequitur P. Tongiorgi. Si rationem habes Originis, deae dividuntur in intuitivas et faetitias. dea intuitiva ea est ad quam mens determinatur ab ipsa objecti praesentia intuitio enim est objecti praesentis perceptio. Praesens porro Objectum est

cum actu animum asscit. A meitur autem animus ab Objeeto, mediante Sensu externo vel interno. Hinc dea

intuitiva dividitur in directam et reflexam Directa est

illa cujus objectum fit animo praesen Per SenSum externum talis est V. g. idea solis, soni, etc. RefleXa, cujus objectum sit praesens per SenSum internum, quam OeamUS reflexam, quia reflectione comparatur; ut esSet idea v. g.

doloris. Idea saetitia est ea quam mens sibi format plures intuitivas ideas simul conjungendo, ad aliquod objectum, cujus intuitionem numquam habuit, sibi repraesentandum. Est haec pariter duplex discur8ὶva, cum ope ratiocinii efformatur, ut de Dei arbitraria, cum ad arbitrium deae elementa componuntur, Ut idea rami aurei. Ad id autem requiritur ut notae, quae in unum conceptum componuntur, nullam involvant repugnantiam.

15. Altera dearum divisio petitur ex ratione majoris minoriSV perfectioni qua Objectum exprimitur. Si enim idea tot exprimit notas, quot sumetunt ad unum Objectum ab alio discernendum, idea dicitur clara Si in Superdiscernere possumus inter diversas notas quibus idea On- flatur, dicitur distineta : Si omnes traduntur notae, quibus unum objectum ab alio discernitur, idea dicitur completa. Quod si per ideam cognoscatur de objecto quidquid cogno-

27쪽

DE IDEIS SPECIATIM IJ scibilo est, idea dicitur a linquata vel etiam comprehen8iva, quas ideas humana mens nequit habere. Ideae autem quae ab his dosi uitionibus deficiunt, dicuntur ex ordine ob8curoe, confusa', incompletin inadinquato . 16 Tertia demum dearum divisio sumitur1'. Ex objectis. Si Objectum quocunque modo extentionem continet, iden dicitur seometrica si extensionem nullam involvit, idea dieitur pura. Hinc etiam exurgunt ideae concreto et abstracto . Concreta illa dicitur dea quae exprimit formam ut existentem in Subjecto n. 11.), ut esset album, rotundum, etc. RbStracta e contra quae, Praecisione mentis, exprimit formam extra Subjectum, quasi haec in se existeret ut esset albedo rotundita8. Haec ultima divisio convenit etiam termini oralibus 2'. x objectorum amplitudine Dantur enim a ideae quae unum objectum et id quidem determinato modo repraeSentant. Hae deae vocantur ingulares. Notae illae quae deam ita determinant, vocantur individuante8, Otoque hoc versiculo continentur: Forma, sura, locus, tempu8, tirp8, patria, nomen. b Sunt alipe, quae licet ad unum objectum referantur unumque exprimant, illud quodnam sit minime determinant. Hae vocutitur particulares. - Dantur et aliae quae plura objecta Per modum Unius significant, ita ut illa dea de pluribus quidem objectis Simul Sumpti DP dicari possit, Sed ad unumquodque individuum Singillatim seu distributive referri nequeat. Hae dicuntur colle-etivin. - d Demum iden habemus quae sic ad plura referatntur ut possint etiam eorum unicuique applicari. Mens enim facile animadvertit iures esse res, quae licet in multis inter se disserant, quoad alia tamen inter se conveniunt. Ab illis Praescindendo et notas istas Ommune exprimendo, has comprehendit sub Diea dea, quae representat aliquid pluribus commune. Istae deae

28쪽

16 LOGICAE PARS PRIΜΑ. dicuntur universaias Harum classe Sequenti paragrapho versabimUS.

17. Distinguendum imprimis est inter deas transcendentales et ideas proprie diota universales. Priores ad Omnia quae Sunt, Vel SS POSSUnt, Sese porrigunt, ut quae aliquid exprimunt quod in Omnibu omnino reperitur OSterioreS, illae sunt quas paullo ante descripsimus. De transcendentalibus agere ad etaphysicam pertinet ad Logicam de UniversalibuS. 18. Quae communia pluribus inveniri possunt ad quinque capita reducuntur; et quoniam de universalis exprimit aliquid pluribus commune, sequitur quinque dari dearum universalium laSSeS.

Spe etes. Cum Singularia entia inter Se ComparamuS, ea in pluribus notis convenire OmperimuS, quae Plures notae ita competunt singulis objectis, ut sine illis Deo esse nec eoncipi possint. Istae notae constituunt essentiam. JamVero pestie est notio niversatis e rimens totum illud quod ommunem plurium individuorum 88entiam constituit. Genus. Quod si plures species inter Se conferamuS, has non Seeus ne indiVidua singularia, in quibusdam di ferre in aliis conventro reperiemus Exurgit inde idea generiS, qui est toti universalis evrimen id quod pluribus speciebu8 8 commune.

Disterentia. Cum id0a senseris illud xhibeat quod in

pluribus speciebus seperitur identioum et Pecies tamen inter se disserant, profecto Speciertim diversitas non ali- Unde Potest eX urgere, quam ex aliqua Vol aliquiim notis in idea generis minime Contentis. Haec CujuSque Pecie nota essentialis est diffserentia, quae proinde definitur notio universalis evrimens illud in quo na species ab alia differt sub eodem senere contenta vel etiam illud quod generi

29쪽

DE IDEIS SPECIATIM. 17 additum speeiem constituit. Hinc vides cur genus Oeetur

pars determinabilis essentiae disseientia e contra, pars determinans scilicet quia illa ab hac contrahitur ad aliquam speciem determinatam. Proprium vocatur illud quod cum essentia connectitur et ab illa necessario dimanat unde fit ut in omnibus, solis ac semper invenitur individuis quae ad Speciem pertinent. Facultas ridendi et facultas loquendi v. g. hominis

proprietate Sunt.

Aecidens. Quando datur aliquid in re ita ut ab ea possit abesse, qui res desinat esse id quod est, illud

nigra, illud quadratum siq)PODeretur. 19. Notiones illae quae genera Oeantur inter Se OmP rari OSSUnt e qua comparatione quum meti detegat duo diversa genera aliquid commune habere, ideam generis altioris sibi efformat, et illa quae genera erant, relate ad hane novam deam, Specierum munere iungentur. Pergere in ista comparatione mens OSSet et genera altiora cum

generibus altioribus conserens ad ideam magi magisque generieam aScendere. Datur tamen limes aliquis scilicet datur genus quod species altioris generis evadere nequit, quia nullum altius genus dari potest; et a pari Species

datur quae nunquam genus Vadere PoteSt, quia nulla magis infima species potest constitui. Illud uenu 8 re muni, haec pecie in ima vocari solent. Illa autem omnia genera, quae inter ista duo dantur senera ubalterna Oeantur. Ex istis generibus illud sub quo species immediate continetur ad quam datum individuum pertinet, Oeaturge=ὶu prorimum et disserentia illa quae huic generi addita, speciem ejusdem dati individui constituit, Vocatur differentia ultima seu speo ea. Haec omnia Sequens tabella ab Oculos ponit.

30쪽

SUBSTANTIA CORPOREA INCORPOREA CORPUS ORGANICUM INORGANICUM VIVENS ANIMAΤUM INANIMAT ANIMAL RATIONALE IRRATIONALE

20. Quae de terminis oralibus dici solent, ad tria potissimum redueUntur, quorum primum Spectat eorum naturam

et vim significandi alterum eorumdem partitioneS; tertium eorum Sum. Primum jam exegimus 6. 7.); duo alia hic versamus. Notamus tamen haec duo te ad termino Orate pertinere, ut etiam actu quo eXprimunt, aliquatenu attingant; quod praesertim valet relate ad aliquas terminorum divisioneS. 21. Terminorum partitiones ad quatuor praecipua reVO- Camum quare eos dividimus in reales et logicos in simplice et complexos in absoluto et connotativos demum in univocos, aequivocos et analogos. De termini singularibus, collectivis, particularibuS, et universalibUS, Dee non de abstractis et concretis, nihil dicimus; conferantur

quae diximus agentes de dearum partitionibus. Quare: 19. Realis terminus ille est qui exprimit objectum prout eXtra mentem existit vel existere potest logicus, qui refert objectum prout in mente habet vel habere potest existentiam Vetere Vocabant primo terminos primo in tetitionis; alterOS, secundo intentionis. Unde termitius prima intentio- iii est ille qui significat rem Secundum statum quem habet parte rei Vel Xtra mentem terininus Secundae intenti0-