장음표시 사용
31쪽
DE TERMINIS GRALIBUS. 19nis est qui significat rem secundum aliquem tutum quem ab intellectu recipit, ut Sunt genera et SpecieS, te. 2'. Simplem terminus dicitur ille qui unico constat voca bulo complerus, qui pluribus, ut Plato Plato philosophus homo homo prudens. Terminus complexu Significatrem et rei assectionem. Terminus qui rem significat, dicitiai principalis qui rei assectionem, inoidens. Porro terminus incidens si principali conveniat secundum totam ipsius extensionem 3. b. appellatur e lieativu8 Sin minuS,
restriotivus Vel determinativu8 V. g. homo mortalis homo prudens. Attributum mortale convenit homini secundum totam extensionem quam terminus homo habet ergo est terminus incidens X plicativuS; et quoniam e contra non omnis honio sit prudens, hic terminus convenit principali Secundum partem XtenSioni qua gaudet est ergo terminus incidens restrictiVuS. 3'. Ut inutiles quaestiones praecaveamus monemu partitionem terminorum in ab8oluto et con notativo no ita accipere, ut terminum absolutum dicamus illum qui objectum exhibet quod in se, Sine ordine ad aliud intelligitur atque huc pertinent pleraque e SubStantivis terminum Vero con- notativum dicamus illum, qui objectum exhibet quod cum ordine ad aliud cogitatur. Huc pertinent cum terminiqui exprimunt in concreto modo asseetioneSque rerum, omnia Se adjectiVa nomina tum etiam Substantiva plura quae Objectum exprimunt Sub eo aspectu quo refertur ad aliud sic dominus dicitur per respectum ad subditum; pater per reSpectum ad lium coena per respectum ad
4'. Uninooua terminus ille dicitur qui pluribus tribuitur
juxta eamdem omnino Significationem, quatenus Xprimit in omnibus rationem eamdem. Si vo animal corpus organicum sentiens V semper Significat, sive dicatur de homine, Sive de pecude. AEquivocus e contra pluribus attribuitur Sensu omnino diverso, quippe qui in pluribus expri-
32쪽
mi rationes omnino diversas ut quum malum dicimus deiectum perfectionis debitae et notissimum pomi genus. Analogiis tandem terminus ille est qui medium veluti tenet locum inter univo eum et aequi Vocum, pluribusque attribuitur secundum significationem partim eamdem et partim diversam, pro diverS Objectorum analogia. Analogia objectorum alia est proportionis, alia attributionim et haec rursum vel, ut dici Solet eum Orma intrinseca in omnibus analogis, vel cum Ornia intrinSee in uno, extrinseca in
a Terminus analogus analogia attributionis cum forma in uno intrinseca, in aliis extrinseca est ille qui tribuitur pluribus ob ordinem quem dicunt ad rationem unam per terminum XpreSSam. Hae ratio in uno proprie reperitur, in aliis non liis tamen idem attribuitur nomen propter Ordinem quem ad rimum habent. Si sanum dicitur de animali, de cibo, de colore vultus, de medicina sanitas tamen proprie non est nisi in animali cibus auten dicitur Sanus quia sanitatem illam conserVat Color ultuS,
quia illam manifestat medicina, quia illam restituit, etc. b Datur et alia species analogiae attributionis, illa se. in qua id quod nomen exprimit reperitur in omnibus illis quibus nomen attribuitur, quanquam id in diversis rebus
diverso reperiatur modo ut cuni id quod omen exprimi est in uno imparticipato modo et independenter, in aliis participato modo et dependenter a primo Nonaina omnia quae Dei et creaturi communia Sunt, hanc habent analogiam. c Terminus analogus analogia proportionis ille est qui de pluribus prὶedicatur, quae Secundum aliquam Proportionem OnVeniunt. Si autem proportio habitudo similis quam duo habent ad alia duo. Unde analoga proportionis non dicuntur quatenu inter Se Sunt Similia, Sed quatenus similes habent habitudines ad alia. Si per istant analogiani dicimus virentia prata ridere, quia quemadmodum
33쪽
s6 habet risus in hominis vultu, ita se habet viror herbarum in prato. Metaphorae huc pertinent. 22. Usus terminorum dicitur suppoSitio. Hae generatim loquendo triplex est: nateriali8, ostica, et realis. Possumus enim aliquando vocem 1'. vel adhibere pro voce ipsa, ut cum dico: homo est VOX duarum syllabarum vel tertiae declinationis et Suppositio est materialis 2'. vel pro Significanda re secundum illum modum existendiquem habet in mente, ut cum dico: homo est species et suppositio dicitur uigica 3'. Vel pro re Secundum eum modum existendi quem habet extra mentem et SuppOSitio est realis ut si dicerem : homo est animal rationale. Suppositio logica et realis communi nomine dicitur etiamformal/8. De suppositione materiali nihil dicemus ad grammaticos Spectat de ea agere. Suppositi autem formalis plures
habet divisiones quas videre licet apud Fonsecam Instit. Diale et lib. VIII. c. 19 seq.), vel etiam apud Tongiorgi Logica, lib. I. c. ). Unam hic commemoramus, illam scilicet in qua vox adhibetur ad significandum aliquid commune pluribus in sensu diStributivo, quo in casu suppositio dicitur distributiva. 23. Suppositio distributiva est ergo usus termini pro
omnibus suis inferioribus singillatim enumerandis. V Inferiora dicuntur Objecta quibus terminus communis vel idea communis applicari potest. Haec suppositio distributiva poteS esse eompleta vel incompleta. Erit Completa, cum terminii usurpatur pro omnibus et Singulis individuis, quae continentur in ejus extensione, ut in Xemplo: Omnis
homo 8 mortalis, videre est; unusquisque enim homo est mortalis. Erit in completa, cum terminus Surpatur non
pro Singulis individuis, sed dumtaxat pro singulis individuorum speeiebus ut si dicas : Omne animal terrestre fuit inclu8um in area Noe . Utraque exceptionem habere poteSt, quo in casu dicitur ae ommoda. Patet autem exceptionem
ipsam aliunde probari obere quod si praestatur, jam hoc
34쪽
22 LOGICAE PARS PRIΜA. ipso verba illa omne, nullum, Sensu accomodo Xplicanda Sunt. Non ergo ex eo quod locutiones illae adhibeantur,
omnis exceptio debet excludi Atque de his satis.
DE SECUNDO MENTIS ACTU.24. Quid judicium, quid propositio sit antea vidimus;
hoc in capite reliqua quae hane alteram menti operationem respiciunt, traetare intendimus. Quae ad quatuor, ediae possunt ut primum scilicet agamu de raecipuis judiciorum differentiis deinde de terminorum valore in propositione tertio de propositionum proprietatibus; quarto de Praecipui prOPOSitionum SpeciebuS.
ART. I. - DE JUDICIIS ET PROPOSITIONIBUS.
I. De praecipui Juclloiorum luerentiis.
25. Judietum, ut diximus, definiri solet actus quo percipitur objectiva identitas vel objectiva diversitas duarum idearum. Cum Sola dearum comparatio Os docet eaSunum idemque Vel diversum Objectum repraesentare, judicium eSt a priori si e contra experientia de objecto habita est ea quae nos docet duas ideas ad idem objectum referri Vel Seeus, judicium est a posteriori. In illis una dea ex alia veluti morescit vel ab alia excluditur in his ideo duas ideas simul conjungimus vel ab invicem Separam US, quia experientia id faciendum osse suadet. Sit judicium totum 8 majus sua parte ; in ipsa dea totius deprehendimus ideam Xoe88u supra partem contineri est ergo judicium a priori judicium e contra proferimu R OSteriori, eum ferrum calidii in tangentes, habita caloris Seli Satione, pronunciamus hoc ferrum est a idum. Utrumque esse potest immediatum Vel mediatum, prout ad convenientiam
35쪽
DE JUDICIIS ET PROPOSITIONIBUS. 23
vel repugnantiam terminorum detegendam, medio utimur
26. Utraque judiciorum species plura sortitur nomina. Judicia a priori vocantur quoque analytica, quia per analysim deprehendimus unam deam in altera contineri pura,
quia identitas vel diversitas objectiva duarum dearum deprehenditur in ipsis deis, quin ad sensuum Xperientiam
Teeurrum US; nece88aria, non enim re potest se habere
aliter a est hinc absoluta eum a 'iulla pendeant conditione demum metaphysica cum Versentur circa Veritates posita Supra ordinem physicum et contingentem ob contrarias rationes, judiei a posteriori vocantur synthetica, empirica, co=it ingentia, conditionata, physica Hic tamen animadverte etiam judieiis a posteriori competere necessitatem aliquam illam e quae dicitur Pypothetica, quaeque in se est, ut licet res aliter se habere possit, donec tamen eo modo St, de laeto non se habet aliter. 27. Divisionem hanc adaequatam esse semper philosophi agnoverunt. Secus antio Visum est. Hic asseruit non omnia judicia synthetica Sse a posteriori, Sed quaedam eSSe quae medium Veluti obtinent locum, quaeque judicia synthetio a priori vocat in initio rationis puroe. In eo confutando immorare nec Vacat, nec hujus est loci. Legi
possent ea quae habet Tongiorgi Logica lib. II c. v);
animadversionem unam XScribimus. Men per Se non
judicat nec judicare potest nisi subjecti et praedicati
identitatem vel diversitatem objectivam percipiat. At in judiciis syntheticis a priori mens nullo modo identitatem hane vel diversitatem percipit. Non enim potest mens aliunde illam assequi quam vel ex ipsa dearum consideratione, qua intelligat eas idem objectum vel diverSum repraeSentare Vel ex consideratione objecti, qua intelligat illud bini ideis repraesentari. Sed primo modo judicium ponitur a priori et analyticum altero modo syntheticum et u 90Steriori Ergo repugnat humanae mentis indoli ut
36쪽
per se ad judicia synthetica simul et a priori deveniat. Die per e potest enim temeritate voluntatis induci mens ad judicandum sine ratione. Unde divisio in judicia a priori et a posteriori adsequata haberi debet.
28. Propositio omnis duplici constat termino, quorum convenientia vel discrepantia raedientur. Quaerimus hiequinam sit valor utriusque in propositione. Spectare possumus vel extensionem Vel Comprehensionem. Ac primum de aetensione subjecti. - a Subjectum eSSepotest vel singulare, vel particulare, vel Oileotivum, Vel universale hine tota propositio, prout hoc vel illud subjectum habet, respondens sibi vindicat nomen. Quoniam cetera ex dictis Clara sunt, aliquid tantummodo de propOS, tionibus universalibus attingemus. PropOSitione universales trifariam patent, quia triplex distinguenda est universalitatis species, metaphy8io phy8io et morali8. Universalitas metaphysica habetur quando subjeotum ita datum praedicatum sibi vindicat, vel a se repellit, ut nulla Sit Ossibilis exceptio v. g. omnis circulus habet radioso quales. - Universalitas ph3 Sion habetur quoties praedicatum singulis subjecti inferioribus convenit ex ordinario naturae cursu 'ino Xoeptio non est absolute impossibilis. Cum ergo hujusmodi propositione proferuntur, Semper subintelligitur eae ordinario naturo cursu. - UniVei SalituS moralis nititur moribus hominum, qui licet onStantes sint, exceptionem tamen pati ΡΟSsunt homine quippe libere agunt. - Quod si in propositione articulatri Subjectum non habeat illam notam aliqui, vel in universali non habeat designationem omne8, tum e Sensu et Subjecta materia determinandum est utrum de aliquibus vel de omnibus Sermo Sit, et proinde utrum sit articularis vel
universalis assertio. Illud generatim diei potest, quod si praedicatum illius propositionis exprimat proprietatem ali-
37쪽
D JUDICIIS ET PROPOSITIONIBUS. 25 quam subjecto essentialiter eonvenienteni Vel esSentialiter repugnantem, rOPOSitio est absolute universalis; si contra praedicatum proprietatem exprimat subjecto accidentalem, propOSitio enSetur magis minusVe Particularis,
prout tale praedicatum pluribus vel paucioribus individuis sub subjecto contenti convenit. 29. b At in quavis propositione quinam est praedicativator Respondent dialecti ei praedicatum cujuSVis propositionis mi mantis esse terminimi particularem negantis e contra Sse terminum universalem. Etenim iii affirmativa propositione dicitur quidem datum praedicatum dato
subjecto convenire, non tamen asseritur illi Soli convenire. Ita qui asserit Dialem hominem SSe mortalem, non Propterea negat alia dari entia quae mortalia Sunt hinc terminus mortali in allat exemplo Sumitur Secundum Partem tantum Xtensionis Suae. In propOSitione autem negativa,
iden praedicati negatur esse Objective identica cum dea subjecti. Id manifeste mliortat subjectum ab omnibus differre, quibus idea praedicati convenit, seu differre ab
omnibus iis quae Sub extensione praedicati continentur. Ergo cum I OPOSiti negati eSt, praedicatum sumitur in sensu uniVerSali Sumitur e contra particulariter cum propositio est amrmativa. Attamen Si iraedi ea tum ii oliOsitionis affirmantis sit terminus singularis vel singulari aequivalen&- quod habetur eum praedicatum est definitio essentialis subjecti in eo casu Suppositionem habet universalem, ut videre S in hoc exemplo: iniit homo est animal rationale. Aliis verbis haec excelitio tum habet JOeum, eum praedicatum ita convenit subjecto, ut nulli alii conveniat vel eum Subjectum in l)raedicatum et hoc in illud, retenta veritate converti possit. Sic ut vere
dicimus omneni hominem esse animal rationale, ita a veritate non deflectimus cum Sserimus Omne animal rationale esse hominem.
30. Hactenus de aetensione praedicati quid de ejusdem
38쪽
26 LOGICAE PARS PRIMA.comprehensiones Docent iterum dialectici in propositioii amrmativa praedicatum tribui subjecto juxta omnes et singula notas comprehenSionis Suae . Ut enim praedicatum inter et subjectum identitas mi metur, requiritur ut quidquid per praedicatum exprimitur, idipsum in subjecto reperiatur. In PropOSitione Utem negatiVa, comprehensio praedicati compleaeive Sumpta remoVetur a Subjecto, quin tamen asseratur inter praedicatum et subjectum nihil omnino commune reperiri. Cum dicitur . . ;Homo non 8 Angelus, non negatur quasdam notas in utroque Simile reperiri, licet negetur de homine compleaeua earlim notarum, quae naturam angelieam OnStituunt.
31. Ex dictis facile intelliges quid sit quantitas, quid
qualitas propositionis. Quantitatem dialectici vocant pro-ΡOSitioni extensionem, ex qua pendet utrum propositio Sit particularis, an universalis, te qualitatem Vero VOeant propositionis formam, qua fit ut propositio sit amrman vel negans. Ut autem tempori compendium fiat, per quasdam litteras propositione designant; Oeatur propositio universalis affirmans si universali negans; particulitris amrmans o particulari neganS. Hinc versiculi illi memoriae juvandae gratia: ASSerit A negata, verum generaliter ambo; Asserit , negat , Sed particulariter ambo.
ART. II. - DE PROPRIETATIBUS PROPOSITIONUM.
32. Proprietates propositionum alia Sunt absolutoe, aliae relati in Absolutae dicuntur illae, quae uni propositioni SeorSim Sumptae eonveniunt atque Spectant propOSitionis quantitatem aut qualitatem. De his egimus. Propriis-tate relativae sunt illae quae propositionibus ad invicem Comparati conveniunt. Tre numerantur, o 98itio nempe conver8io et equipollentia. 33. ΟΡΡΟSITIO. Propositiones duae, idem Subjectunt idemque praedicistiani habentes, tum quantitate, tum qua-
39쪽
DE PROPRIETATIBUS PROPOSITIONUM. 27
litate, thim utraque differre possunt. Ex iis di rentiis
exurgunt proΡOSitione oppo8itin, quae Sunt contradictoriae, contrariae, Subcontrariae et Subalternae. Duae propositiones dicuntur a contradictorio , seu contradictorie Opponuntur, cum altera tantum ponit amrmando vel ne ando quantum sumet ad reddendam alteram falsam: v. g. Omnis homo est mortali8 aliquis homo non est hortalis. J Sunt contrario cum ambί Sunt universales et altera tantum ponit affirmando Vel negando quantum altera negat vel amrmat V. g. λλὶ ni homo est mortalis nullus homo est mortali8. - Sunt ubeontrar/o , quae cum ambae particulares Sint una tamen est amrmans et altera negans: V. g. aliqui homo 8 mortali8 aliqui homo non est mor- tulis. Demum subalterais illae sunt quae eamdem qualitatem habentes, Sola quantitate disserunt: v. g. Omnis homo est mortalis aliqui homo est mortal 8. Jamvero
proprie dicta oppositio non datur nisi in duabus prioribus, quia relate ad illas tantum ponuntur conditiones ad veram oppositionem requisitae. Hae autem conditiones, ut ex definitione colligitur, sunto'. ut in utraque PropoSitione idem sit subjectum 2'. ut sit idem praedicatum; ut altera negando destruat id quod altera ami mando ponit. prima conditione subcontrariae deficiunt a tertia,
34. Quoad propositionum Oppositionem Sequentia Statuimus. 1'. Contradictoris nec Simul ei CD, nee simul falsί0
sario falsa. Nequit enim idem de eodem simul amrmari et negari atqui id fieret si ambae propositiones contra dictoris simul forent serae vel falsae ergo simul verae Vel falSί esse nequeunt. Nam id quod universim de subjeetoumrmatur vel negatur, amrmatur pariter de singulis individuis quae in subjecti extensione continentur; atqui Subjectum propositionis particularis est unum ex individuis quae in Subjecto propositionis universalis continentur;
40쪽
ergo de hoc subjecto particillari assirmatur Vel negatur praedicatum propOSitioni universalix ergo eidem Subjecto vi unius propositionis illud praedicatum competeret, Vialterius non competeret, quod diximuS SSe absurdum. 2'. Contrariae - a simul verae esse non OSSunt in qualibet materia; -i possunt esse simul falsae in materia contingenti; -o non possunt tamen Sse Simul falsae in materia neceSSaria. Hinc quamvi e unius Veritate valeamus altorius falsitatem inferre non Semper tamen POSSUmu ex unius falsitate ad alterius veritatem arguere. Ratio regulae quoad primam partem petitur ex eo quod idem nequeat eSSe Simul et non esse quoad Seeundam, e e quod in materia contingenti fieri possit ut uni vel pluribus ex inferioribus subjecti universalis conveniat praedicatum, non item aliis; quod si contingat, propositione Contrariae sunt ambae falsae. Id autem cum nequeat contingere quoad praedientum quod necessario tribuendum Sit Subjecto, aut ab eo necessario removendum, Patet eur TOPO- Sitione contrariae in materia necessaria Simul falSIJ SSenequeunt.
3'. Subeontrariae is nequeunt esse Simul falsae at-b)eSS DOSSunt simul verae. - Hinc licet ex unius falsitate ad alterius veritatem recte quis concluderet, falSitatem tamen unius ex alterius Veritate deducere minime OSSet, nisi quaestio sit de materia necessaria. - Si enim Simul falsae duae sub contrariae orent, earum contradictoriae SSedeberent simul verae atqui contradictoriae duarum Pro-POSitionum sub contrariarum eontrarie opponuntur ergo duae propOSitiones contrar)ide orent simul Verίθ, contra id quod antea statuimus. Quod autem SSe OSsint Simul verae, id cante dictis OnStat. 4'. Subalternae demum esse possunt Vel nimbae Verde Vel
ambae inisse, ita tamen ut posita Veritate propoSitionis uniVerSalis, poni debeat veritas propoSitioni particularis; at non viceversa posita falsitate propositionis universalis