De lingua Sabina

11쪽

quae cum ita se haberent, minime polliceri potui, quod auctor innuit, demonstraturum me, linguam Sabinam nihil commune habuisse cum lingua Umbrica, Sabinos potius mix tos quidem cum Tuscis finitimis, quemadmodum Latinos ex Aboriginibus atque Siculis natos scimus, sed Umbricae riginis per Ausones sive Auruncos putavi quae quidem en tentia minime mutatur iis, quae auctor noster in contrariam

partem monuisse sibi videtur. Quid enim, quum Sabinorum majores eosdem Umbros Graecosque putem, unde et Latini et Osui profecti sunt, linguam eorum cum Graeca, Umbrica, Osca, etiam Latina, etsi propter immixtos Siculos multo magis diversa ceteris, cognatam fuisse negem dummodo

concedatur quaedam diversitas a Tuscorum Commercio pro

secta. Multa sane Sabinis cum Tuscis communia fuerunt, ad quae si minus animum advertit auctor, secus fecit, quam totam rem tractatam velim quinque capitum poStremum equidem primum fecerim, ut, praemissis paucis de fontibus, ex quibus omnis Sabinae linguae notitia haurienda sit, non

Verba Solum, quae ad nos Venerunt, recenserentur, Sed ipsi

loci, in quibus leguntur, colligerentur, addit judicio, quam fidem mereatur id, quod scriptum sit. Quod nisi fiat, multa tribuuntur Sabinis, quae neganda sunt, neque de singulis tam luculente scribi potest, ut, quid proprium fuerit Sabinis, quidve commune cum aliis Italiae populiS, Iane perspiciatur. Hominum deinde Sabinorum nominibus historicis, inter quos quidem Vespiastas e Suetonii Vespasiano C. I. eo magis desidero, quo magis inde refellitur auctoris opinio, Loebosii nomen in Oehristum esse mutandum, addenda

erant omnia geographica nomina oppidorum, uViorum, mon tium, et quae sunt id genus alia. Quod si fecisset auctor, non quidem Eretum oppidum Hiretum quoque o Datum Sta tuisset, inter plures vero nominum formas Sabinis cum aliis taliae populis communes etiam deminutiva invenisset nomina,

ut Trebuliam, Forulos, Cornicuirem, et Tillum C SPerlam s. iasperulam p. it. It VIII, II. CritSfreminin s. Crustumerium p. Sil. t. VIII, 26, oppida cum agro Aο- Sulctnο, monte Disce in , Π mella fluvio, ipsisque Sabellis: quales deminutivorum formas Romani quidem a Sabinis ac cepisse videntur , non autem Sabini ab Umbris, quippe apud quos mera inieri quidem Pompertu sed timetrata Pum

12쪽

persi pro cimili Pompili legitur. Quo facilius dissu dicaretur, quid statuendum esset de Sabinorum ratione erga ceteros Italiae populos, in unoquoque capite non ea Sola colligenda erant, unde cognatio quaedam conjici posset, sed ea quoque, ex quorum discrepantia Sabinae linguae proprietas intelligitur. Noster enim auctor, quum illa magis protulerit, quae Sabinis cum Graecis, Umbris, scis, Latinis ommunia fuerunt, quam illa, in quibus prorsus disserunt, ante captae pinionis argui potest, quae illum impediit, quo minus Perspiceret, quanta fuerit Sabinae linguae diversitas, sive ad Umbrorum Oscorumque, sive ad Tuscorum atque Latinorum linguas respexeris. Sed hoc hactenus, ne reprehendere videar, quod commendatione mea dignum putaverim etsi enim auctor non in omnibus mihi satisfecit, plurima tamen invenit, quae laudem meam merentur, atque ubi plurima nitent, PauciS, quae vix vitari possunt, offendi minime licet. Accipiantur igitur, quae auctor humanissimus non sine multa eruditione atque diligentia perscripsit, eadem humanitate, qua ipse aliorum sententias refellit, si quae acutior ejus ingenio non arridebant.

Hannoverae a. d. XXXI Octob. MDCCCXXXVI.

13쪽

ostris temporibus satis est intellectum certas esse leges et Singularum linguarum compositarum, et rationis, quae inter eas intercedit, neque temere fortuitove quidquam in illis esse constitutum. Leges vero et externae et interiores sunt illas dixerim, quae ex uniuscujusque pοpuli indole et ingenio pendent, has, quae aut omnibus aut pluribus communes inveniuntur. Illa ex singularum linguarum ratione, has plurium comparatione indagamUS. Quae comparatio, quantam utilitatem ad accuratiorem linguarum cognitionem asserat, facile perspicitur, si Grammaticam univea Salem, quippe quae interiores linguarunt leges doceat, ea demum firmari tenemus. Grammatica vero universalis, dummodo ad animi quandam imaginem est concepta et exemplis quam plurimis firmata, quum summum menti humanae, ultima rerum Causas Scrutanti, gaudium assert, tum ei, qui singularum linguarum rationem pernoscere cupit est necessaria. Multa enim, quae obiter intuenti non dico mira, at insolita videantur, si inquiritur in aliarum linguarum indolem, ex certa quadam causa orta Cognoscentur, neque Pauca, quae forte composita pineiur aliquis, vulgari necessariaque lege constituta intelliget. in singularum quoque linguarum ratio plurium comparatione illustratur. Ipsorum denique verborum rigo melius perspicitur, si ad Communem eorum fontem regredi licet, ita ut radice verbi explorata, qualis in antiquissima quaque lingua deprehenditur,

quomodo singulatim sit mutatum, facile exploretur. Saepe enim verba in re populorum ita deflectuntur, Commutantur, Circumciduntur, ut radicem eorum haud agnoscas, nisi pristina alicubvocis forma servata. Talis igitur est usus, qui ex linguarum comparatione in Grammaticam redundat, alium ex his studiis fructum percipimus, qui ad historiam spectat. haud minorem

14쪽

Nam quum plurium linguarum comparatione singulae linguae magis minusve Cοgnatae perspiciantur, Conjecturam inde sacere licet in populorum riginem et eognationem. - Quod enim ad novissima tempora egerunt viri docti, ut veterum scriptorum sententias de rigine populorum maxime diversas, contrarias Saepe inter se Cοnjungerent et Conciliarent, sententiam suam

inde effingerent, ficta pro historia iida venditarent, id quam levi fundament nitatur, neminem fugit. Omnia etenim populorum historiaeque initia sabulis continentur. At certior est inquirendi via, quae ex singularum linguarum indole, cum aliis comparata, instituitur. ebraeorum origo ex Chaldaea repetenda quamquam fabulis jam indicatur, ex linguarum inter se comparatarum ratione ad certum evincitur. Idem de Aethiopibus valet, quos Arabum propaginem paucissimi tantum scriptore innuunt, linguarum ratio doeet. Atque hae de populis Semiticis; populorum

enim, quorum linguae anseritam redolent originem, multo major est numerus. Linguae enim Persarum, Graeeorum, Italorum plurimorum, Germanorum, et plurimam partem lavorum, imprimis Libanorum, ex anserit lingua, quasi stommuni fonte, ortae probantur. Incunabula inde horum populorum ante oculos sunt posita quae quisque fata subierit, ut, quasi ex una stirpe frondes, late vagantes, suam quisque Vitam, Suo mores, diversos a reliquis conformarit, id, si historia fida nos deserit, ex Singularum linguarum comparatione conjecturam facientes

assequi licet. Quare, quam viam C. O. uelle in veterum Italiae populorum initiis indagandis est sequutus, haud scio an unica sit, quam in hac quaestione tueantur viri docti. Niebuli enim, qui fabulas et domesticas et peregrinas ab

historia separavit, fontes, quibus utendum nobis St, accuratissime perlustravit, et nihil quidquam eonstituere sibi visus est, quod non certis veterum testimoniis, historia, et simili ratiοne, quam analogiam vocant, firmaretur, Niebulis , inquam, et ipse, quantus conjecturis campum patecti est Xpertus. Quae res Niebulirio non imputanda, sed materiae, ecqua P IS perfectum et ab omni parte absolutum effingeret, penuriae, tantium incertitudini, veterum in antiquissima historia tractanda incuriae. Quas causas totidem esse scopulos bene perspiciens C. O. Mueller ex Siculae, Oscae, Sabinae, Umbricae et Tuscae linguae comparatione, conjecturas sacere non dubitavit in ri-

15쪽

ginem populorum, ita ut primo Siculos, gentem Graecis cognatam, Italiam usque ad Etruriam incoluisse, Aborigines his mixtos Latium occupasse, Sabinos montosas primum regiones occupasse, deinde partim Super Tiberim consedisse, partim colonos in inferiorem Italiae partem emisisse Oscos et Umbros Sabinis cognatos, Tuscorum cum illis nullam affinitatem statu eret. Prolixius haec exponit ueller, in libro die Etruscer,

exemplo nobis ostendens, quantias Sit, quem ex linguarum comparatione percipimuS, USUS QUA Cοmparati quum per se intricata est, tum si linguarum rati minus est explorata est

difficillima. Unde qui singulis Italiae antiquissimae linguis illustrandis operam navarunt, et Grammaticae melius constituendae,

et historiae magis firmandae symbolum addidisse, nemini non videantur. Itali recentiores in colligendis monumentis priscis maximam peram posuerunt, in Splicandis, quum ex interio plerumque undamento quaestionem ordirentur, nihil fere profecerunt ouare statim progredior ad viros doctos, qui nuper inter Germanos ea, qua assolent, diligentia hanc philologiae partem illustrandam sibi sumserunt. Mitto enim priores, qui aut Italos exscripserunt, aut copiis haud sufficientibus instructi, obiter tantum rem difficiliorem tractarunt Cluverium, Meursium,

Morhosium, alios. Ouorum omnium studiis unus exsuperat

lorum, Oscοrum, Umbrorum, Sabinorum, Tuscorum). Eum

sequuti sunt viri doctissimi G. F. Ot endri die prachen Mittolitatiens, in A. Archi f. Phil. u. Paedag. 32s de lingua

Tuscοrum, p. 161 - 12 o. Sabinorum p. 121 a 2 . Siculorum

p. 61 sqq. Quos equidem auctores SequutuS, Sententiam meam de lingua Sabina et ratione, quae inter eam vicinasque lingua, intercedere videatur, proferam. Quae quaestio est difficilior, quod paucissimae tantum linguae Sabinae reliquiae aetatem tulerunt, meque reliquarum qinguarum, Umbricae, Tuscae et

16쪽

Oscae, quibuscum comparati aliqua est instituenda, ratio affatim est explorata. Ipsi quoque viri doctissimi, qui hanc in guam prolixius tractarunt, uelle et Groteland in diversas partes discedunt, quum priο linguam Sabinam cognatam cum

Umbrica et Osca, alter Ver cum Tusca atque diversam ab Umbrica, discrepantem a typo linguae Graecae uterque censeat. Duorum sententiam si non in omnibus amplectar, atque eontradicendum videbitur, ea semper modestia utar, quam et humanitas utriusque, quam expertus novi, et insignis eorum doctrina flagitant. Omnino Si qua in re a Ver aberraVero,

quod facile in tanta rerum minutarum silva mihi evenerit, si quid melius dicendum erat, si quid prave erit neglectum, respiciat, quaesο, aequus Virium juvenilium existimator ab altera parte rei dimicultatem, ab altera aetatem, rebus gravioribus dijudicandis nondum assuetam. Disputandi viam res ipsa dabat. Linguae enim Sabinae cogniti angustissimis sinibus est circuni- scripta et singularum tantum vοcum nοtitia continetur. Quas si quis colligere , collectas cum aliis aliarum linguarum verbis comparare Velit, haud scio, an nimis abruptum disputandi genus videatur. Aliam ideo viam ingrediar, orsus a singularum literaruin apud Sabinos ratione, ut aliis simul, quoties ccasio

datur, c imparatis linguis, aliquid statui queat de linguarum Cognatione. Itaque C ite I de singularum literarum apud Sabinos ratione disseram, paucis additis de nοnnullis nominum propriorum,

Sabinis usitatorum, terminationibus hi 2 o). Copis II de lingua Sabina atque Graeca cognata disputabo.

Custo quem locum inter reliquas Italiae linguas tenuerit Sabina ex comparatione linguae Tuscae, Umbricae et Oscae efficere conabor. i 25 di.)Cvit IV de ratione, quae inter linguam Sabinam et Latinam intercedere mihi videatur, agam. o.)C ite, praemissis paucis verbis de stantibus, ex quibus tota nostra linguae Sabinae cognitio est depromenda, Sabinorum, quae nobis Sunt relicta, verba recensebο.

17쪽

s. otam quaestionem a singularum literarum apud Sabinos ratione incipiendam duco, quum in tantilla verborum Sabinorum, quae nobis Sunt relicta, copia, ipsorum Verbο-rimi eum aliis aliarum linguarum verbis comparatio nimium Cοnjecturis campum aperiat, singularum ver literarum rati si convenit cum aliis linguis maximum eognationis argumentum

addat. Quae qualis in Sabinorum lingua fuerit, difficile est

dijudicare ob exemplorum, quae regulam aliquam firment, Paucitatem; multorum deinde verborum, quae Sabina laudantur, pristina forma facile est immutata a Romanis, ita ut nonnisi radix eorum a Sabinis sit repetenda dubito denique, quin ipsi Sabini, quoniam rudiores in literis, fortasse a scribendi consuetudine abhorrentes, in medio siti populorum, linguis discrepantium, eandem semper pronuntiandi aut scribendi ratiοnem servarint ouam parcus enim Scribendi usus apud Sabinos fuerit jam hoc satis probat, quοd ne unum quidem monumentum, quod indubitanter priscis Sabinis vindicemus, nobis est relictum. in literarum ratio, qualis adhuc perspici potest, dubii aliquid habet, nisi plurium exemplorum de vicinarumque linguarum analogia firmatur. Observationes jam, quae certius nobis de linguae Sabinae ratione judicium permittere videntur, secundum literarum ordinem, quoties occasio datur, proferam. 2. . . itργα οραlis O ,σhinorum nonnunquαmin, litesrram mulctfet Stra Omynia Pauca exstant nomina propria, quae antiquiorem literae vocalis o usum Stendunt. Fabiorum nomen antiquum erat oviorum ), Valeriorum Volusiorum ), fortasse etiam aviorum Noviorum. In dialectis Graecis similem vocalium et meta stoechum saepissime

18쪽

deprehendi, notissimum, quum Dorienses vocalem a Spartanio Thessali vocalem , vel in syllabis Correptis, contra vulgarem Atticorum consuetudinem assectarent. In linguis quoque Italicis saepius inter a etsi Tuscοrum, fluctuasse pronunciationem invenimus. In lingua Tusca Pupiuna et Puplana;

brica: restate, Prestote eumpitu, cumultu, Comoltus Sopopostro, Supa puStra Prehabia, preliubia te q). Lingua Lautina nonnunquam in iis Verbis, quae Graecum produnt etymon, vocalem in a Iutavit, ut Soeticae , PISCO, Atque Contraria Tntione Zaescis, dom etc. ), nonnunquam etiam in verbis antiquis utramque literam mixtim usurpat, Marmar Marmor etc. ). Ouae scribendi inconstantia satis probat, quam parcus scribendi usus apud veteres Italos fuerit. Scriptura enim pronunciandi inconcinnitatem ad unam regulam reVocare Diet.=3. E. I. I. Siabini litesγα οραli es, cujus laeso Postes stagui ct ur, tUhctntur. Linguam Umbricam in usuliterarum vocalium , ii, ei, e sibi non constare, tabulae Eugu- binae probant. Idem in lingua Latina, atque imprimis rustica, saepissime observatur ). Sabinorum nomen est Minerva, quod antique enerva audiebat ). Liber antiquus Sabinorum deus, Leber appellabatur, quani suam antiquiorem etiam hujus no minis formam apud Sabinos invenimus es. Q). Fidei nomen paulo aliter a Sabinis nuncupatum refert Varro ); sedes Di miliam dicebatur. Eadem ratione Sabinis Imperator Embrator dicebatur Eretum antiquum est nomen vici Sabini, qui postea

Ilii etiam dicebatur. Diphthongo est itidem Sabini pro vocali isunt usi. Qua, diphthongus apud priscos quoque Nomanos

19쪽

usitatior erat litera vocalii '). In inscriptione Marsica melli..., pro militari idus, quam vocem a Sabinis Romani sunt nacti antiquitus eidus scribebantur ').

g. sthini Prisci Uiphthons sti,tehctnmrs vctes Postes in es rectivisit. Tabulae Eugubinae diphthongos aiet ne sine discrimine habent ip). Romani septim demum V. C.

Saeculo plerumque ae et a pro vi usurparunt q). Tusci contra usum diphthongi ai mnino adspernantur, diphthongo aerarissime sunt usi id). Sabinis nomen Aemiliorum vindicandum, quod antique scribitur imilius' '). Quod nomen multi

nomini aeque respondet, atque Caeciliorum nomen Caculo. Hinc illa diphthongus orta videtur ex litera vocali a magi producta. Eadem ratione Naeviorum nomen ex simpliciori forma Navius ortum T). Quae exempla Satis probant, nοnnunquam in decursu temporum linguarum typum ad priscam formam accedere, recentiorumque levitate antiquitatem instaurari. Tuscis

simplicior forma propter defectum diphthongorum usitatior fuit, ut Cale i. e. Caelius '). 5. E. V. I. E. Scthini Uiphthoncto es Me i Sunt imi , ' POSteriori Scriboci est Prontinctandi stilanes, est , Duod locus probat Servii '): Ouamvis Sabini Cererem,anem f. Palem appellant, Liberum oebasium f. Loebusium . hi f). Servius, puto, locum ex est depromsit, in cujus epitonia haec leguntur: loebesum et oebertatem antiqui dicebant liberum et libertatem. Reliqua de Sabinorum usu loquendi

excidisse videntur. Cognata est diphthongus cum literis vocalibus u et i, cujus loco veteres saepissime ei et e usurpR-runt ') Ilinc varias verbi liber formas nanciscimur: loeber, ' Schneid. I, 1, p. 62.

i ap. Grotes Umbr. I, p. 22. 2 Schneid. I. l. p. 6 . ' Lepsius de tab Eugub. I, p. l. Schneid. l. l. p. 52 Sqq. β uelle Etrusc. I, p. bs. - ruter. I, p. 12s, alii.

20쪽

lub(ens , liber, teiber, leber Aliud diphthongi e a Sabinis

adamatae exemplum deprehendimus in inseriptione Amiter nina '): οimunies, quod nomen in tabulis Eugubinis, Tusce scriptis, ueniune essertur '). Eadem de causa inter eiprum et cuprum pronunciandi ratio uetuasse videtur, quod facile probatur ex nomine deae Cuprae, quin fortasse vocabulum cupere a cupro SiVe eipro i. e. bono ducendum significat enim cupere sibi aliisque bene velle. Similiter compositum

est O , ευχη, ευχoAcm. Eudem ratiοne dirus, quam vocem Sabinis et Umbris tribuit Servius, verbo durus respondet, liquo tamen manente discrimine, ut saepe in verbis diversa pronunciandi ratione ortis p), utque saepius etiam in verbis, ex

variis dialectis assumtis '), ita ut dirus plerumque de ipso

animo et rebus, quae animum terrent, alterum vero de omnibus rebus usurpetur. Quae scribendi varietas orta videtur, quod diphthongus e primitus illarum vocalium locum tenebat et si . In aliis contra verbis pro Romanorum diphthongo e Sabini vocalem, Assectarunt Romanis cohua, Sabinis cestia, illis oedus, his fedus pronunciatum. Quod satis probat, qtiam parum antiqua pronunciandi ratio sibi constiterit. 6. F. m. In adspiratarum, tenuium, mediarumque literarum usu linguae priscae Italiae admodum discrepant Lingua Tusca literas adspiratas pli, cli, th maxime ac sectat, mediarum ver usum omnino spernit. Umbrica lingua quamquam literam adspiratam pli sives non detrectat, adspirata ili admodum raro utitur '). Medias et tenues literas

lingua Umbrica tenet. Linctu Sαbin stae lacti P sis fgia istae utitur. Adspirata ph invenitur in nomine vici a bini Phalacer, aliis alacer appellati Literas saepissime a Sabinis usurpata, ut Feronia, Fides, Fabii, Falerii T alia suo; porro adspiratae simplicis a locum tenet At ne quis ad-

' ' Moenia, muri stolidus, stultus etc. '' Limpidus, linquidus etc.*β Coira, cura, ceremoniac taedus, fides, fetialis etc.