De abundanti dicendi genere Lucretiano [microform]

13쪽

inter poetas Latinos si quis alius, sublimis qualem Ovidius praedicat Lucretius cura nostra dignus videtur, non solum propter argumenti proprietatem et difficultatem sententiarumque subtilitatem et perspicuitatem sed etiam ob eximiam diligentiam artemque in versibus

formandis et ob sermonis integritatem ubertatemque ornatam. Neque enim ut rivus tenuis sed largis undis fluit oratio. Quinetiam saepe superfluit et totis sententiis et singulis verbis abunde positis, et hac in re maxime cernitur verborum luxuries quod poeta pro simpliei voce, qua sententiam apte poterat efferre, duabus aut pluribus tam saepe utitur, ut illud paene consuetudinis eius fuisse dici possit, sive eas particulis inter se coniunxit sive nulla coniunctione composuit sive adiectivi aut genetivi forma nomini apposuit sive eas verbo abunde adiecit. Haec ab editoribus passim adnotata colligere ita ut uno quasi conspectu qualia essent et quantum hic usus pateret perspici posset, mihi non ineptum esse videbatur et fortasse non solum huius poetae studio utile sed etiam ad ea quae apud ceteros scriptores similiter posita inveniuntur iudieanda non prorsus alienum. Nam primum cavendum est ne omnia, in quibus nos nune offendimus, etiam veteribus displicuisse opinemur, deinde autem Lucretius quamquam opus imperfectum reliquit et nonnullae partes ita comparatae sunt, ut sine dubio, si carmina edere ipsi licuisset, aliter sor- maturus fuerit, tamen in ipsa verborum compositione ita elaborasse videtur, ut aequum sit iudicare, in eis quae habemus poetam fere praestitisse quod praestare et voluerit et potuerit. Itaque non satis est legere et colligere sed etiam ponderare et examinare, nonne ea ex linguae latinae ingenio aut ex studio poetae saepe orta sint, quaΘnobis fortasse laxioris et profusioris orationis signa videri possint. Hanc rationem secutus omnia uberioris illius quod supra adumbravi dicendi generis exempla colligere et certis generibus disponere conabor atque in unoquoque genere illustrando suo loco etiam quae sit eius natura atque proprietas breviter XPonam.

14쪽

Ac primum quidem copulationem verborum bimembrem, quam dico, tractare incipiam, qua binae voces, sive Verba sunt siVe nomina sive adiectiva sive adverbia, coniunctionibus copulativis aut disiuncti-Vis coagmentantur, quamquam alterutram poni ad sententiam satis erat. Atque hae voces, si diligentius consideramus, tales sunt, ut aut diversis vocabulis eadem sententia efferatur aut ut alterius notio definitior alterius significatione latiore contineatur, deinde ut utraque proprie aut altera translatione altera propriis verbis sententiam e primat. Quae quamquam inter se quam maxime potero distinebo, tamen melius videtur, non hane viam in digerenda materia ingredi sed ita potius rem instituere, ut quales sint rationes poeticae, quibus hic usus nitatur, appareat. Qua in re permultum valuisse mihi videtur consilium poetae simili quodam verborum sonitu, sive singulis literis sive totis syllabis continetur, orationis cursum variandi ac distinguendi, quod antiquissimis Latinorum poetis satis gratum maxime Lucretio videtur placuisse, qui ubicunque licebat talibus verbis coniunctis carmina sua ornare studuit; neque igitur mirum erit, si etiam magna pars Verborum, quae Synonyma poeta composuit, hoc studium luculentissime demonstrabunt. Quae ita enumerabo, ut in primis quidem variis illius alliterationis, quam breviter dicam, formis expressis ea tamen, quae sententia aut grammatica ratione apte inter Se comparari possint, comprehendam. Atque ut a verbis incipiam, primum asseram exemplum illud adiutamur, atque alimur no Certi ab rebu/ Ι 812l13 in editione Bernaysii, quam semper sequar in enumerando), idem fere atque: augemur et alimur ei auotti adiutusque apud Cornel. epol in Phoc. 2, 3), quae quidem verba Lucretius saepius a plerumque hoc ordine coniungit: Ι 8b praeterea quoniam cibu auget corpu alitque,V 322 nam quodcumque alia eae e re auget alitque, VP946l47 id

15쪽

tur in vena cibu omnia, auget alitque Corpori parti unguiculo8que, eademque sententia auctare et lare: P56 unde omnia natura creet reδ, auctet alatque bis tantum inverso ordine alit atque auget

229 unde alit atque auget tellus animalia generatim pabula praeben et V 220 feras natura cur alit atque auget, simili orationis et ubertat et effectu illa coniuncta atque nos dicimus Dahren undmehren'. Sic etiam Cicero Laelium de studiis suis loquentem facit, quae cogitatione et memoria Scipionis mortui alantur et augeantur. de amisi. 104. - adem deinde est causa 64 omnia enim stolidi magia admirantur amantque in Verbis admirari et amare coniunctis, quorum sententia neque hic valde differt neque Horati loco a Munrone apte allato epist. ΙΙ. 2, 58 denique non omne eadem mirantur amantque, neque item, opinor, dicendi abundantia et soni similitudo petita legentem fugere potest his locis II 355 Φεα palam quod res dedit ac docuit nos V 1108 pecua atque agro divisere atque dedere, deinde IV 422 23 et quocumque oculo traiecimu8, omnia ferri Et fluere Gimili nobis ratione videntur, quocum apte conseres V 931l32 usque adeo omnibu ab rebu8 re quaeque fluenter Fertur sit Quintiliani libr. IX. 4, 112 sed Halm totust vero hic locus non ideo

tractatur a nobis, ut oratio, quae ferri debet a fluere, dimetiendis pedibu ac perpendendi vitalia consenesoat tum affero Ι 883l84 ergo animu cum eδ ita commovet, ut velit ire Inque gredi 3758ic alia quoque re inter e po8δ moveri Et mutare locum, V 314 nec valida aevi vire perferre patique, quod occurrit etiam apud

alios poetas, velut in Terenti Andriaci. 1, 35 facile omne perferrea pati, bis apud Horatium in epistoli I. 5, 1 et I 16, 74, apud Martialem VII. 39, 3, neque hoc et par illud ferre ac pati, quod apud ipsum Lucretium extat Ι 291, a prosae orationis scriptorum usu alienum est. Munro affert Livi librum X. 11 12 atque e Cicerone hoc et similia Doederieinius in libro de verbis Latinorum synonymis, vol. IV pag. 26 I. raeterea et alliterationis et eiusdem rei bis verbis expressae exempla sunt: 934 huic alia illud erit planum facere atque probare et IV 964 pugnare a proelia obire, idemque apparet in verbis V 1410l 11 nam quod ade8 prae8to, nisi quid cognovimugant Suaviu8, in primi placet et pollere idetur, in quo conexuplaeet et pollet quid disserunt et V 898l99 denique flamma quidem

eum corpora fulva leonum Tam oleat torrere atque urere quam

cetera animalia), ubi torrendi verbum ad sententiam inane r itera cumulata tamen orationis cuidam lepori servit. Sed maxime verba synonyma ita coniuncta invenimus, ut bis

16쪽

eadem praepositione poeta utatur quod Lachmannus in commentarii pagina 3 ut antiquae elegantiae signum commune recte notatum nonnullis exemplis e Lucretio petitis demonstravit, quae scilicet centum aliis possunt augeri Atque e verborum quidem eandem rem significantium numero haec possunt proferri V 164 etera de genere hoc ad vere et addere eodemque modo Caesar scripsit in bello

Gallico VII l addunt ψε et Q gunt rumoribu Galli, deinde I 154

corpuscula complea a meant inter e conque globata, VI 456 nubes)comprendunt id est coniungunt inter e eonque gregantur, V 211li 2 ventu nubes contru8it in unum Compres/itque loeum, III 108bl86 nil demimu - nec delibare valemuδ, tum V 88 9δpirare foras ireque in aura et transitiva exspirandi notione etiam elegantius V 816l17 hos, telius Herae/tuat ae/tus csI 1137 piratque forat in apertum promptaque caeli, quamquam hic quidem nil impedit, quominus ultima ad verbum exspirandi solum referamus, praeterea I 200 ut tigna ex aqua foras emergant miliantque, quibus

in praecedenti versi item synonyma respondent verba revomit atque remittit aequali orationis conformatione eleganti sane et meditata, cui quidem artis rhetoricam generi saepius apud Lucretium occurremus; mees dissimilis aes est in versu Ι 84 praetere nilo ciunt ob8tantque Aurae quibuscum conveniunt duobus versibus post aeque illa coniuncta at varii rerum inpediunt prohibentque colore8 horum verborum par prius consociatum videmus etiam I 337 namque o cium quod corpori aetat, orem atque obδtare, rabi

poeta simul lepide verbis is esum et os ere ludit. item ferae ac Cicero, qui in orat pro S. Roscio par. 12 apte a Munrone allata

haec dicit cur me commodicis olo imulato os is et obstra' idemque in eiusdem orationis paragrapho sexta iterum verba obδtare

et os ere ut synonyma copulavit, quibus denique, si laeet, addas Livio ΙΙ. 2, of ere . id ob/tare libertati Ceterum talibus

verbis quae moram et impedimentum indicant coniunctis saepius occurrimus, nec solum iis in quibus sonitus est similitudo, velut in Lucreti libro Vol occuracina Veien/que et apud Ciceronem occurrere atque ιδ tere in orat in Catilinam III. 7, 7), repugnare et reaistere in or pro Rabirio , 5), sed etiam talibus adver/ari et

repugnare de offic. I. 31 1lvi, repugnari ob/istique de fin IV. 7, 17), neque dubito apud Lucretium ipsum in versum 977 pro codicum

lectione probeat es iatque a Lachmanno et Bernaysio maiore quam opus erat pietate conservata probare quod Gryphius et Lambinus coniecerunt probeat o Dicitque, ex constanti huius poetae usu ut

17쪽

recte ait Munro, qui monet etiam paulo ante in v. 973 poetam dicere prohibere, ob/tareque, cf. IV 261 prohibet, atque repugnat, eodemque dicendi genere bis coniuncta Videmus contra pugnare et ob/t, I 28 et ΙΙ 94; nam in versu 78 librici verba contra

pugnet et ob8tet separanda videntur ita ut contra pugnet ad praecedentia pertineat, versus autem qui sequitur ab obstandi oee sola dependeat. Item non plane certum mihi est, utrum verbis versuum 867l68 libri alterius commate post refutant omisso una formetur enuntiatio, in qua refutant ne contra pugnant eadem fere sententia copulentur, an commate posito duo habeamus eiusdem fere argumenti enuntiata. amne hoe quidem a poetae elocutione alienum est, qui saepius etiam simplicis et plani argumenti sententias bis variatas

Ι 77bl76, Ι 820 2 l. - orro extant praepositionis repetitae exempla ΙΙΙ 961 in epet nolletque vide Lucili v. 876 ed. Lachm. incitan no laedi e Nonio petitum, qui dicit incilare δ increpare ne inprobare), V 141 i Eoitu inque peditu/, V 1025 provehat atque propellat, I 1138 uboriri a /uppeditare, denique VI 543hia, rebu8 ubiunctis Upopitiaque, quibus ea adiungo ubi syllabaedia re, e praepositae repetuntur II 53 discutere a dia/olaere es 559 iamrban dipholuen/que, I 651 dialecti diaque tipatia, III 36l37 anima dispertit - et diae δα - λεεicietur quibuScum utiliter comparabis Caesaris verba in bello Gallico diaperhi odis/ipati discedunt, item V 360 discedere dissoluique; nam discedere est in parte δua discedere vel dia/olui ut in libri III versu 400 anima di/oedit in auraε, 35 38 diffluere discedere dissundi disyoisi quae omnia idem fere significant, Ι 833 priusquam particulae discedant ad semina rerum restat V 2lbi ventu nubes)diducit - εoluitque Syllaba re deinde repetitur IV 20l2l in verbis referri Ac re/ilire, syllaba e denique 452 eiungi eque gregari, II 648 emota, eiunetaque longe, item ΙΙ 473 ecernendi

8eor8umque videndi, quamquam de hoc loco viri docti non consentiunt. Cum enim versus 474 I in eo quo in libris seriptis continentur conexu Lachmanno non ferendi viderentur, vir doctissimus versum linquit enim eiqs a Versu T segregaverat, qua in re Bernaysius eum secutus est. Sed iam in illo quem Lachmannus constituit ordine mea quidem sententia de primordiis asperis, quae antea facile intellegebantur, difficilius cogitatur, nisi forte interpretaris: quaecunque aspera sunt. Hoc autem concedendum est, duobus illis versibus ad unam sententiam coniunctis verba quo rigi po/δin Sic

18쪽

recte tradita esse non posse. Quae cum de consilio quodam accipienda esse Laehmannus regie dixisset, id quoque viderat, de consilio, quo umor percolatus primordia aspera relinquat, non posse nisi absurde cogitari. amen ne ea quidem quam Lachmannus effecit sententia satis placet, quia versu 477 non tam consilium eorum qui

umorem per terram percolant quam causam expressam XSpectamus,

cur aspera primordia a levibus segregentur. Itaque aut eum Marullo quod magi po8δunt aut cum Munrone quom magi po/sint legendum videtur, nisi Lambini coniecturam quo magi po88unt accipere malis; idem enim dicendi genus extat etiam in versu 226 quo estis feruntur, h. e. pro maiore qua feruntur celeritate quamquam hic, nisi omnia me fallunt, rectius e sententia adversarii coniunctivus scribitur, qui

in versu i locum habet scilicet nullum), et conferre iuvabit etiam v. V 1286 et Ciceronem in or pro Quinctio quo minu ingenio

po88um, ubδidio mihi diligentiam comparaηί - Sed hoc iam constituto deest tamen vinculum, quo versus 475li timor dulcis etqs.cum praecedentibus iugentur, quod ego neque Munronem repperisse existimo, qui semicolo post secernendi verbum posito distrahit quae cohaerent manifeste et poetae sententiam non eleganti dicendi genere et implicito explicat multoque minus Bockemuellerum coniectura sua seorsumque videndu8 Lucretio satisfecisse puto, qui legisse debebat quod de tali contraetione Lasthmannus dicit in commentarii pag. 122. Mihi quidem, cum verba quae extant per se simplicia et plana vix apte mutari possint, versus post V 473 Videtur excidisse, quo conexus interruptus restituatur, quod emendationis genus iam a Lachmanno nonnullis locis bene adhibitum fortasse etiam hic nobis veram viam monstrabit. Faciamus enim p0etam sic fere scripsisse: nam eriholet e Neptuni corpore amaro mor dulci eiq8. iam non solum sententia plana exsistit sed etiam illud idem, antea ad umorem dulcem relatum, aptius ad Neptuni corpus amarum sive aliud quid melius fingas, referemus neque enim umor dulcis percolatur sed aqua maris salSa.

Illi alliterationi et proximum est et quodammodo contrarium homoeoteleuton, quod non in initio vocum appareat sed in simili verborum exitu consistat. Illius cum ne apud Lucretium quidem exempla desint, memoro maxime notabile illud ire et abire in v. II 6 verbis synonymis ita copulatis haec pauca poterunt afferri: I 724 quaerendum, et in discrimen agendum, V 10bl

en8are pul/areque, denique V 535 evane8cere paulatim ei decre8cere, ubi infinitivo decre8cere, qui ante evanescendi verbum me-

19쪽

liorem obtineret locum, postposito facile careamus. Sed videtur illud υστέρου προτέρου, quod dicitur, exemplum manifestum, quae dicendi figura iam ab Homeri temporibus Graecis et Latinis nota es Eustath. p. 97l98 meis ad Odyss. Mi et Ciceronis verba in epistola ad Atticum 1 libri re/pondebo tibi στερον προτερον, 'Ομηρικῶς)aliis quoque exemplis Lucretianis probatur; vide ΙΙΙ 526 in pedibuὸ

primum digito lineδcere et tinguia Ι 104Ἀδδiduo crebroque repuiau, ΙΙΙ 557 alent itaque fruuntur cf. V 958 ponte ua ibi quisque valere et inere doctuε, ΙΙΙ 795 durare genique V 527 cetera quae

8eOr8um cre8cunt eor8umque creantur, fortasse etiam V 1032 namque alia aliud re commovet atque lace88it; nam lace/εὰ est ollicitat

v. 1030), irritatio autem motum praecedit. Neque hic usus a prosae scriptorum elocutione abhorret cf. Caes. . civ. III. 1, 3 hoe ad

timorem, tollendum minuendumque - δε apti88imum eae limavit,

Cicer. r. in Catil. IV. 10, 21 annibal in Africam redire atque

Italia decedere coactu e8 et paulo antea par 20 me meorum Detorum atque conδiliorum numquam paenitebit.

Sed cum his locis, ubi poeta idem duobus verbis bis significare

maluit quam simpliciter rem efferre, sonitus similitudinem primo ac potissimo loco collocaverim, tamen quamvis poeta indulserit aurium oblectationi is videri nolo, qui illum ornatus unius gratia haec omnia posuisse putem. Hoc enim levis esset iudicii in poeta aptae elocutionis studioso ac diligenti, quem non solum orationis venustatis sed etiam sententiae utilitatis rationem habuisse putare fas est. Quamquam in ea quoque re cauti iudicii fines ne transeamus cavendum est, neve, ut ab inani Verborum cumulatione scriptorem defendamus, illum bis idem idendo ubique, alio atque alio Verbo posito, propriae sententiae vim quasi duplicare studuisse opinemur. Hoc quidem concedendum est, linguae Latinae scriptores saepe verborum cognominatorum copulatione fortiorem sententiam efficere et vim verbi augere, ubi nos, quibus talem eiusdem notionis repetitionem imitari molestum ac frigidum videretur, aliis rem exaggerandi artibus, maxime adverbiis appositis, uti solemus atque interdum ipso vocis sono sententiae vim indicamus. Nec difficile est, ex eis ipsis quae e Lucretio attuli exemplis invenire quae talem rationem luculenter ostendunt. An non in versu III 6 iure ut opinor agat, iure increpet inciletque ut iteratione vocis iure poetae iustam indignationem sic duplici vituperandi verbo vehementem naturae ardorem et iram optime depingi sentimus 3 Item quam validis Veneris nodis amans teneatur nonne lepide videtur significari, cum poeta eum duobus verbis implicitum inque

20쪽

peditum dieat IV 11 41)3 Quis deinde quod natura deorum emota ab no8tri rebu/ eiunotaque longe describitur II 648, quo cum

eXemplo componas . IV 810 emotum, longeque remotum Verborum copia non audit graviter efferri firmum mentis ac stabilitum poetae illius iudicium, cui deos nostram salutem omnino nil curare persuasum

erat Atque idem Lucretius ubi de vento, qui nubes in unum locum arte comprimit, his verbis utitur VI 211ll 23 M/oe igitur eum ventu/agen contruAt in unum CompreδAtque locum cogen8, nonne Verborum varietate vim venti egregie illustravit Similiter quod simplicius enuntiare poterat: cum vi dissolvere, id duobus verbis exprimere maluit disturbari dia/olumaque I 559 et discutere odissoDere I 953). Neque eandem sententiae vim non agnoscemus talibus oeis ΙΙ 84 nil oriunt ob/tantque Murae, h. e. pr0rsus n0n impediunt, et 78 at varii rerum inpediunt prohibentque colore8. Atque his locis, in quibus omnibus sonitus similitudine effectus etiam augetur et sententiae gravitas cum suavitate dicendi belle se coniungit, accedunt alii, ubi talis orationis ornatus desideratur. eque enim in v. ΙΙ 275 infinitivus ire fortiori rapiendi verbo inaniter additur neque postea in verbis versus 280 eontra pugnare ob/tareque altera vox supplendi numeri causa inculcatur, sed cum magnis alterius viribus coactos nos procedere poeta dicat, vim qua praecipites rapimur ita ipse paulo post loquitur in s. 278l79 atque vigorem animi, qui huic necessitati externae fortiter resistit, graviter significat. Quaesita deinde videtur haec quoque verborum repetitio in v. IV 916d δolvuntur enim tum demum membra fluuntque, ubi eandem rem bis exprimit poeta depingitur enim apte omnium membrorum summa in somno solutio. Sic Quintilianus de pueris oluti a fluentibu/loquitur Ι. 2, ), h. e. de enervatis atque languentibus. Item illud de asperis primordiis in v. V 23 cum gravi quadam verborum copia dicitur, quorum tactum linguae foedum duplici significatione poeta declarat, eum ea sensum tingere et laeerare id est empfindlichvertetgen' dicit illis opposita, quae suavia uaviter attingunt et 8uα-viter omnia tractant eiqs v. 621 . Neque in v. IV 783 frustra posita esse illa omnia ub verbone creat natur paratque sed celeritatem creandi esse in verbis copulatis expresSam, nemo est qui videat, et similis est causa in his proeulcare ac ludibrio, habere V 1233), in quibus duplici imagine latet fortunae impotentiae et imbecillitatis humanae gravis significatio. Eandem vim denique etiam in his locis deprehendemus II 54 ed complea meant inter e conque globata, III 1002 animum e lore