De historia fabulari in comoediis Plautinis

61쪽

risimilitudine adde quod haec omnia mysteriis obscurata erans, quod ex loco Plautino quoque sumpsi, ubi scribitur in aurem dixerit, ut fieri non posset, ut in publicum evaderet, quid dixisset βασιλευ βασιλίννη. Atque βασι- έω mentionem in nova comoedia indagavi, cf. Diphili Panegyris fragmentum:

βασιλέα αρχοντα iam apparet ex titulo I Priγυρει, quae ludis sacratibus erat. Quam interpretationem AE accipimus, quandam vim inesse in eo Versu negare non OSSumuS.

In versu denique 28 sycophanta interrogatus, rubi reliquerit dominum Charmidem, respondet: Pol illum reliqui ad Rhadamantem in Cecropia. Nam sic scribere malo ruitscheli, in praefation. I. TXIX editionis adhortante, cum alii lectionem codicum Rhadamantem in Cecropi insula' mutenti in Rhadamata in Cecropia insula'. Quid hoc loco mentio Rhadamantis respiciat, facile

est intellectu, nam insula ob regnum illius regis magis excogitata est quam ut re vera inveniri possit in hoo orbe terrarum est re vera terra fabulosa, ubi homines felicissima conditione vitae si post mortem vivunt et Od. Ei 56 :αλλα Hλυσιον πεδίον καὶ πείρατα γαί)lσαθανατοι τε 'ουσιν, , θι ξανθ 'δάμανθυσ,

xl περ ρηίστη βιοτὴ πέλει ἀνθρωποισιν.

Itaque Sycophanta, qui in tota scena hyperbolice locutus est sit quod dicit se in coelum escendisse . do e S. Per- bene gloriari potuit, se ibi dominum reliquisse, ubi nemo mortalis umquam fuit, in beatissima terra, in Elysio atque Rhadamantis mentio exstat etiam in fragmentis comoediae cf. Mein II 8o2 d. aec quidem perspici possunt et le-Viora Sunt, sed in hac re haereo, quod Rhadamantis regio aut Cecropia aut Cercopia insula nominatur. Nam quomodo Cecropia insula . . Attica terra coniungi possit cum Rhadamante, fratre Minois regis, qui erat in insula Creta, intellegere non posSum Atque quid sibi veliti Cercopi insula,

62쪽

eget interpretatione unum quidem certum videtur esse, Cercopes, dolosos homunculos,erculem aggredientes ab eo vinctos, deinde autem propter iocos demissos esse tum vero cercopes simiae sunt, ut insula Cercopia sit regi simiarum;

atque nihil aliud efficitur nisi ut fabulosus rex inveniatur in terra fabulosa, atque insula Cercopia nihil est nisi Schwindellando nostra lingua Sed valdo lugeo, quod hanc rem ad

certum finem perducere non possum, Sed egeo omni fundamonto, sine quo nihil certi vincemus, quamquam dubium non est, quin tota res recurrat ad Graecum fontem. In Truculenti, ad quam nunc uossedimuS, Exstat tostus, qui eget interpretatione. In versu enim I miles domum reversus meretricem, quam decimo ante mense gravidam reliquerat, Sic salutat: Mars x peregre adveniens salutat Nerienen uxorem Uum. Atque Nerienem sive Neriam deam Martis coniugem esse

Satis eis, quae propter hunc ipsum Plauti locum congessit Gellius XIII, 23 declaratur, cf. praeterea Prelleri Myth. Rom. p. 3g2 h. anc Nerienen posuit Plautus pro Aphrodite in

Graeca fabula, cum illa aetate nondum Latina numina eadem essent atque Graeca deinde autem poeta ex Graeca comoedia vertit et pro Aphrodite, quae cum Marte nominabatur, po Suit Martis coniugem, quamquam illa minime apta est ad eam significandam. Sed vide, quanto aptius meretrix cum Venere coniungatur quam cum matrimonii dea. Atque exstant duo alia exempla, quibus satis demonstretur poetam Umbrum Romanos deos pro Graecorum numinibus inseruisse. Atque primum quidem in prima cena actus tertii Terentianae comoΘ-diae Andriae Glycerium haec verba facit Iuno Lucina fer OpEmo SerVa me, opsecro; mi quem versum Donatus in

I Miles gloriosus non semel cum Marte comparatur, quod evincitur ex prima scena Militis gloriosi, quae etiam ei rei est testimoniori illum Martem eundem esSe atque Arem Graecorum, nam totam scenam in Graeca officina fabricatam esse omnes concedunt propter familiaritatem cum Ari-Stoph. veSp. atque Plut Scena prima.

63쪽

commentario adnotat hoc extra etiam hanc potestatem Iunoni tribuitur, quamquam illam Menander Dianam appellat. Quare luce clarius fit, Terentium pro Graecorum Diana Iunonem Romanorum posuisse. Quil quod etiam Plautus exeunte comoedia Aulularia virginem loquentem facit Iuno Lucina

tuam fidem Nonne tum fas est, concludere, cum sciamu Pluu- tum Graecos imitatum esse eorumque comoedias transtulisse, et hoc loco verba Graeci poetae modo ita mutata esse a Plauto, ut pro Graecorum Diana Romanorum Iuno supponeretur tDeinde in comoediae Casinae actus I scena 3 Stalino senex, quod ab uxore captus est, optat, ut myropolaS, a quibUS unguentum accepit, bonus Mercurius perdat; quam sententiam ex Graeco fonte haustam, apparet e Graeco vocabulo myropolae itaque illi myropolae ἐν ἀγορα fuerunt atque deus ille,

cui nomen boni Mercurii inditum est, debet egse custos, ut ita dicam, fori, qui non solum mercatores tueatur, sed etiam alios homines, ne in foro a mercatoribus ostendantur. Atque tali nouem hac in scena a myropola damnum accepisse, luce clarius est, quam ob rem ille Mercurium invocat. Quae cum ita sint, hoc quoque loco Plautus pro Graeco numine Romanorum deum poSuit, nam omnia quaecunque de deo hac in scena dicta sunt, ad neminem referri possunt nisi ad Eρμῆνα γοραῖον. Sed fortasse dixerit aliquis etiam Romanos,ermen coluisse; recte id quidem, sed apud Romanos est Mercurius deus mercatorum, non totius fori neque templum neque sacrum in foro habet, sed ad Circum maximum et ante portam Capenam. f. Liv. II. L, Ovid. fast. V. 6 3. Ergo Mercurii nomen non quadrat in hanc rem atque tota scena

perspici non pote5 nisi Eρμῆ αγοραίω posito pro bono

Mercurio.

Perce Suimus omnes res quae Spectant ad historiam fabularem in fabulis Plautinis vidimus nihil sapere colorem Romanum praeter illos locos, ubi erculis decimae partes nominantur Stich. 385 Trucul. GL Mosteli. 8d . vel mentio Nerienae deae invenitur Trucul. I, , de qua iam supra diximus Atque omnia paratragodumena, ut ita dicam, quae

64쪽

pertractavimus, si omittas metonymiae usum, dividi possunt in partes duas, quarum altera continetur rebus ex IIomero sumptis, altera amplectitur res ex tragoediis vel aliis fabulis deductas Atque res ex tragoediis sumptae vel in tragoediis ipsis vel in comoediis simili modo usurpatae certe ad Graecum fontem . . ad novam comoediam redeunt. Neque magis quae X IIomerica poesi fluxerunt, in Plautina officina fabricata esse verisimile est, quia tam accurato percipiunt Iliadis fabulas, ut magis e Graeci poetae ingenio munuSSE, qui illud Graecum carmen bene noverat, quam ex Latini poetae indole effluxisse videantur, qui Iliadem tantum a Graecis accipere potuit. Demonstravimus igitur, in historia fabulari Plautum GraEco colore pinxi Sse, corollarii instar addam nonnullas alias rUS, Ex quibu colligitur, quantopere totus Plautus pendeat ex exemplarium Graecorum fide, atque abhorreat a saeculi sui et urbis Romae moribus atque institutis. Est enim tam presso pede Sectatus auctore Suos, ut nulla fiat mentio pecuniae Romanae in comoediis, sed ubicunque fiunt verba de nummis, SemPECTESpiciatur argentum Graeeorum, sicut ostendit Christi Ialini anal si g. gh. Deinde quod minime admiratio-DEm OVere poteSt, quoniam cohaeret cum toto fabularum argumento Graeco, domus quam Vidimus in comoediis, non Romae exstructa est, sed Athenis vel in alia urbe Graeciae. An tu cen Ses casu factum esse, ut etiamsi nominatur atriensisSETVUS Saeptu quam Semel, nulla inveniatur mentio atrii,

Romanae domus partis primariae Vix Insunt vero in aedibus1 Ne quid omisisse videar, in Aulul. 18:Stant phylacistae in atriis,

habemus mentionem atrii S.Sed quantum ego videre possum, huic loco non fides tribuenda est, nam perta retraetationis veStigia prae se fert tota illa cena et ad illos versus variorum temporum homines contribuisse videntur, quod unus qui Sque intellegit, qui hane scenam perlegerit. Ille vero versuS, quo continetur atrii mentio, propterea quoque dignus St, qui reiciatur , quod una cum antecedenti et inSequenti turpat connexum Sententiarum, qualem poscunt versus 2 eqS.: Ducuntur, datur ae V ahSoluto censeas eqs.

65쪽

gynaeceu Mostoli. 56. 56. 5 s. so S), habemus balneas(Mosteli. 56. , porticum Mosteli. 56. 68. , hortum post domum situm Mosteli. Ioab. Stich. 62. 3 . Id. Asin. I. Mil glor. 3 o. 3 8. Mere. Os 8. Casin ho3. Trucul. 222 Epid. 6 s. Pers. Deinde vide, quaeso, aedes obserari clave Laconica Mosteli do g. atque parietes ornatas esse tabulis pictis Mosteli. 32. Menaech. Id . Merc. si Epid. lG. , quamobrem elbi (Unterfusiliungeniube dio pomp. Wandmalerei g. 32o et Nissen stud pomp.pg. 6bo. erraverunt, qui ex his locis Plautinis collegerunt, picturas parietum iam Plauti aetate Romae usurpatas esse, cum potius Menandri saeculo Athenis hane luxuriae speciem cultam esse Plautinis testimoniis confirmetur. Atque etiam si locos, ubi impluvium describitur Amph.lio 8. Mil glor Ibs. I b. 28 . 553 , accurate interpretatus eris, dubium non erit, quin concedas illo loco, ubi impluvium nominatur, Graecum peristylio describi, atque Plautum vocabulo impluvii significasse eam aedium partem, qua CSti Graeca domu sub caelo. An re vera quisquam, qui S in tecto, per impluvium videre potuit, quid ageretur in conclavibus, quae sunt circum atrium t Quantum ego videre poSSum,

hoc perfacile est ei qui est in peristylii tecto, difficillimum ei qui est in tecto atrii, quod iam tota impluvii constructione

postulatur. Sed de hac re non amplius agam : si dis placet, alio loco data opera haec omnia expositurus sum, quae tum dudum indagavi atque adnotavi. Verum Silentio praeterire non possum illud fragmentum Plautinae comoedia, Boeotiae inpud Gellium servatum, rubi parasitus eum sicusat, qui primus solarium statuit III d, b Ut illum di perdant, primus qui horas repperit, Quique adeo primus statuit hic solarium. . . . Itaque adeo iam oppletum oppidum est solariis, Maior pars populi aridi reptant fame.

Denique phylacistae illi omnes sunt, qui petant argentum . . fulloneSaliique , neque vero nominari possunt praeter extores, fullone , linunos.

Ergo hic locus nihil ad rem.

66쪽

qui versus ad quem spectent, dubitari potest. Et quamquam Gellio duce, cuius auctor M. Varro est, hi versus Sapiunt rationem Plautinam, tamen diiudicandum est, utrum in Plauti officina habricati an tantuin ex Graeca fabula translati sint. Quantum ego videre possum, iam in Graeco exemplari scripti

legebantur, nam primum quidem parasitu eum non CCUSat,

qui Romae primus solarium statuit, sed eum, qui Solarium efficiens horas repperit, quem non fuisse Romanum iam inde intelligitur, quod Massalam consulem bello Punico primo ex Graeca urbe in Sicilia solarium deportaVisse, minime autem invenisse M. Varro apud Plinium testis est. Deinde autem quamquam iam anno si a. u. c. illud solarium Romae fuit, tamen minus egregie factum vel aptum esse videbatur, neque enim congruebant eius lineae ad horas, quamobrem minime verisimile est, oppidum solariis id genus oppletum esse. Quid e quod Varro dicit domum anno so Plauto mortuo Q. Marcium Philippum diligentius ordinatum posuisse. Accedit quod illa mentio facta est a persona comoediarum Graecarum in comoedia, cuius titulus est ut Andria apud Terentium Graecae originis. Ergo omnibus his rebus non neglectis hi versus, quos in Plauti comoedia Varrone praecedente fuisse, non a Plauto respiciente instituta suae aetatis factos esse

nemo dubitabit, debent tribui Graeco exemplari. Ad quem haec verba spectent difficile est dictu, sed sicut minime Volo,

eis respici Anaximenem, quem primum Solarium Statuisse tradunt, ita puto non temeritatis esse, ea Eferre ad Metonem, qui vir mathematicus anno d32 Athenis solario nixus annorum rationem fecit. Sed summi momenti est, quod omnia quaecunque ad rerum gestarum et institutorum civilium memoriam spectant, nonnullis locis exceptis Sunt Graecae originis. Quamvis mentio bacchanalium Mil. 85T , gentis Papiriae chag. FOEDEratr. apud Diomed.), poetae Naevii Mil. Io , populorum Boium et Campanorum Capt. 888. Trinum 5 5 reperiatur, tamen simili modo atque in historia fabulari reliqua nomina sunt

Graeca, quaecunque mobi occurrunt, atque respiciunt vel

67쪽

aetatem novae comoediae Vel quae antea est, cum nuper ue-

chelerus mentionem Poticiorum gentis in Bacchid. v. 23 lici ac radicitus suo iure deleverit. Rabemus enim in fabulis mentionem Agathoclis Men. II 3, 8 , regis Philippi(Pers. 33s), Alexandri magni una cum Agathocle Mosteli. Tib), regum Philippi et Darii Aulul. 6), Soleucis Mil.glor d), Demetrii Pseud. st 2 , ieronis Men. Io), Solonis Asin III 3, s), Socratis Pseudol g65 , Thaletis Cap. 2 g), Jasonis Pseudol. Is d), qui sine dubio tyrannus urbis

Pherarum fuit saeculo quarto clarus propter divitias , errant igitur, qui pro codicum lectione inserant asionem, propterea

quod illo loco Ballio magnam frumenti copiam habere dicitur et Jasio in mythologia coniungitur cum Cerere, dea frumenti et segetum; sed hanc falsam esse viam interpretationis iam inde apparet, quod in illo versu Plautino Iason rex nominatur et Iasion numquam rex est. Deinde cogitemus Velim mentionem O νδρo πολιτικo Lycurgi Bacch. III quem Brachmannus in altero dissertationis excursu, ni fallor loci cauSa, expoSuit non illum oratorem clarissimum SSE, quod Meteriis l. l. voluit, verum illum Thracium regem iam in Capt. V. 562 nominatum, cum Romani illum oratorem Lycurgum non ognovissent. Sed primum quidem interpretatio illius loci bene quadrat in Lycurgum oratorem, deinde autem Saepius quam semel adnotat Plautus homines Romanis Valde ignotas. An re vera perspexerunt Romani, qui S ESSEt

Clinia vel Demetrius in illo Bacch. II versu: Satin est, si plura ex me audiet hodie mala Quam audivit umquam Clinia ex Demetrio

Praeterea Stratonici mentionem, quam reperimus in Rud. V. 32, testimonio est, Plautum Romanis non nota personas ex Graecae comoedia transtulisse. Quam Stratonici mentionem viri docti adhuc non penetraverunt, nam Melerus l. l.

alios Plauti interpretes secutus dicit, Stratonicum fuisse utrique et Philippo et Alexandro magno quaestorem, cuius dixitiae apud Graecos non aliter atque Crassi apud Romanos in proverbium abierunt Sed quamvis dedita opera in hanc rem

68쪽

inquisiverim, famem quaestorem Stratonicum it indagarem, mihi non contigit. Neque vero loco Plautino agitur de quaestore neque de divitiis, erraverunt in hac re viri docti verba Gripi sunt haecce: Post animi causa mihi navem iaciam inique imitabor Stratonicum,

Oppida circumvectitabor Ubi nobilitas mea erit clara. Ergo Gripus dicit, Stratonicum animi causa sibi navem

fecisse, et oppida circumvectatum esse atque multas urbes adiisse. Quem hominem inveniri posse persuasum habeo,

nam in Athenaei libro VIII 3g8 , ubi de citharista Strato

tum ex aliis apud Athenaeum scriptoribus legimus: Tειχιουντ ἐε τῆξ ιλητου μιγαδων, ω εωρα Scit. τρατόνικοσ 'E ,αρωνεία δε συμπίνων τισ ν scit. Στρατονικοβ - κ=ησα δ' εν Σικυωνι scit. Στρατόνικοσ Toυ δε νυδίου λαυτο Στρατονικο σπαταλωνα καὶ θερμο ποτα θεωρων. Possum multa ilia ex illo Athenaei capite exempla adnotare, sed ut hisce iam ex rebus intelligi posse, illum Stratonicum multas urbes et visisse et clarum fuisse atque istum citharistam etiam temporibus novae comoediae, aetate Diphili, cuius fabulam Plautus in Rudente verterat, reuisse inde apparet, quod Uανία φησώ δε καὶ τελευτησα αυτον δια

Est autem Nicoeles rex illo Cypriorum ex Isocrateis orationibus notissimus Ergo fuit ille Stratonicus aetate novae co-

69쪽

moediae quoque clarus propter artem Suam quam multis in urbibus exercuit, atque aut Valde erro aut in eum perbene quadrat locus Plautinus. Quae adhuc disputavimus paene omnia nonnullis exceptis pertinent ad historiam Graecorum equo rerum a B ο- mauis gestarum in illis comoediis ullum vestigium. Nam

quod de Poenis legimus in Cistellaria fabula: ut vobis victi Poeni poenas sufferant; id nihil ad rem, nam me iudice Ritschelius sis opuscul II.pg. 3s recte demonstravit hanc totam fabulam dilaceratam

atque disiectam esse, et illam scenam, in qua hoc de Poenis scriptum est, indicia interpolationis prae se ferre. Restant duo loci, qui ad res gestas Plauti coaeVas Videantur spectare. In Poenulo enim v. bb dicunt ad Vocati, peregrinum fuisse latronem in Sparta apud regem Attalum:

nam hic latro in Sparta fuit. Ut quidem ipse dixit nobis, apud regem Attalum:

Inde huc aufugit, quoniam capitur oppidum. Eum Attalum non fuisse regem Spartanorum, Sed Pergamenorum prope Spartam moratum iam eierus l. l. exposuit. Atque quantum ego Videre poSSum, Attalus semel

tantum in Graecia pugnavit teste Polybio s, do, i anno

b d a. u. c. Sed cum Polybius narret illo tempore regem Attalum mari bellum gessisse cum Nabide, hoc non quadrat in nostrum locum, quo Attalus pro Spartanis in ipsa urbe pugnat fuit enim latro Spartae apud Attalum, unde urbe capta aufugit, Ergo de hac Attali pugna actum est. Num alio tempore in Graecia ille rex arma ceperit pro Spartanis, non scio, cum nihil de hac re invenire possim Sparta Plauti

aetate bis expugnata est 32 ab Antigono, 566 a Philopoemene, sed si Attalus interfuisset illi priori expugnationii certe memoriae proditum esset altera autem expugnatio facta est Attalo mortuo, atque Attalus II eo tempore nondum rex erat, ut Plautino loco postulatur. Ergo in Attalum

omnes res non quadrant, quam ob rem recurrere debemus

ad ilium Attalum, quem non flocci facere nos fas St, cum

70쪽

sit post Plauti mortem. Nam suspicioni locus relictus est, an haec mentio Attali atque Spartae alii Poenulum retractanti poetae tribuenda sit. Atque re vera hoc nonnullis rebus confirmatur et probatur, nam habemus duplicem exitum fabulae exinasper dissert de duplici exitu Plautinae Poenuli Lips. 868 , atque Teutfelius in Mus rhen. 8, p. 36

nonnulla adnotavit, quae in Plautina comoedia vix ferri possent, praPterea autem in s. 666-66 bis exponitur et peregrinum Velle amare atque potare v. g ubi nequam faciat 652 potare, amare vult et Lycum praedam habere 65I praeda haec mea est, fis et bonam praedam datis 662 rex Sum et peregrinum magnam auri vim habere 66 laurum habet, Go trecentos nummos Philippi portat praesidi . Ego quidem persuasissimum habeo, hoc loco esse indicia

retractationis, quod quamquam nondum satis dilucide com- Probur POSSum tamen spero, me evicisse, illam Attali mentionem non respicere Attalum primum, Plauti aequalem. Atque alterum quoque loeum, qui est in eadem cena, his rebus expositis me in suspicionem vocare, noli mirari.

In versu enim S Collybiscus lenoni, cur hospitium liberum quaeritet, rogitanti respondet: Quia a muscis si mi hospitium quaererem

Adveniens rem in carcerem recta via.

Ego id quaero hospitium, ubi ego curer mollius, Quam regi Antiocho oculi curari solent. Atque primum quidem oritur quaestio, quis fuerit ille Antiochus, cuius oculi perbene curari solent. Teufilius l. l. refert haec ad Antiochum magnum: u legem Datum stimmiferno die Erwalinun de Antiochus ais noch lebend dadi Eser erst 6 a. u. c. noch gar nichi ait denso fand. Sed quamvis dedita opera in omnes ad hasce res spectantes scriptore inquisiverim, mihi non contigit, ut quid evincerem

de Antiochi oculis. Praeterea semper mirum ESSE debet, oculos summa luxuria vel summo ornatu coli, ergo iam ea

roseustalii iudicium labefactum est; quod oelgius quoque in aeditiones Poenuli perspexisse videtur, cum pro oculi ex