De historia fabulari in comoediis Plautinis

51쪽

Σφίγγα Θηβαια δε πασαί ἔστι τα πορνα καλεῖν. ει ο μεν γνου ταυτ απῆλθεν ἐυθυ ω σπε Oἰδίπουσ. In Pseudoli versu Io 63 Simo percontatur num Seudolus, sicut promiserat, puellam Ballioni lenoni eripuerit: Visso quid rerum meus Ulixes egerit, Iamne habeat signum ex arce Ballionia. Quod spectat id realladium rex ore, Troiae subreptum ab Ulixe et Diomede ad tandem rem dudi Aristoph. 36Sp. 35 e S. εστιν πη δὴ γιντιν αν ενδοθεν οιο τ' .hi δισρυξαι εἰτ' ἐκδύναι ρακεσιν κρυφθεὶ σε σπερ πολυμητι 'Oδυσσευσ. Quocum loco coniungendus est versus I 2 d huius fabulae: Superavit dolum Troianum atque Ulixem Pseudolus. Quoniam Ulixes coniungitur cum dolo Troiano, hoc spectare potest aut ad Palladium raptum, atque hoc tibi fortasse rectum ESSE Videtur, cum in cena priore de palladio agatur

aut ad illam quam vocant πτωχεία Ulixis. Quod me iudice veri est similius, nam tu sis Bacchi d. , ubi de eodem dolo agitur, enarratur, lixem facta Iliorum exquisivisse, quod non quadrat in raptum Palladium, sed in illam πτωχείαν, cf.Ηom. Odyss. I. go eqs. uc accedit, quod apud Plin. 5, Id dicitur de numerosa fabula Aristophontis, in qua Sunt Priamus elena Credulitas Ulixes Deiphobus Dolus. Atque Otto Ialin disserens de hac re in annal archaEologic ann.18gi g. I 2I, exponit totam tabulam spectare ad Ulixis explorationem urbis Troiae, qua in re instituenda ab elena agnitu est. At alia quoque causa est, cur ille dolus esse debeat πτωχεία Ulixis, non palladium raptum. Eque enim cardo in ea re vertitur, quod in illa scena lenoni aliquid eripitur, Sed quod Pseudolus perficit, ut leno subditivum Ηarpagem putet esse verum nuntium militis atque tale aliquid non inest in Palladio rapto, sed in Ulixi 'τωχεία, ubi ille veste mutata prohibet, quominus a Troiani SaguOScutur, et re vera mendicus habetur. Itaque id ad Ulixis explorationem referendum Sse nunc demum Satis conStat.

52쪽

In v. Iss Balli, singulis meretricibus imperaturus quid faciant, Aeschrodorae dicit hocce: Aeschrodora, tu quae amicos tibi habes lenonum aemulos Lanios, qui item ut nos iurando iure male rem quaerunt, audi: Nisi carnaria tria gravida tegoribus onere uberi hodie Mihi erunt, cras te, quasi Dircam olim ut memorant duognati Iovis Devinxero ii taurum, diem hodie constringam ad carnarium,

Id tibi profecto taurus fiet.Ηoc spectat ad Dircae supplicium in Euripidis Antiope narratum, et Apollod Biblioth. III S, G. ο δὲ ναγνωρισα - μενοι τὴν μητέρα τον μὲν Λυκον κτείνουσι, την δε ιρκην δησαντε ε ταυρου θανουσαν eqs. Idem tractavit Eubulus in Antiope comoedia, qua Euripidis fabulam lusisse videtur. Tum in versu 86s procedit coquus atque gloriatur se, ut Medeam Peliam, ita Ballionem medicamentis rursus iuVenem redditurum ESSE:Item ut Medea Peliam conquoxit SenEm Item ego te facio. Si hac in re Plautus lusit sciens, sicut voluit CamerariuS, cum pro Aesone Peliam poneret, Medea enim ut T VET AESonem ex sene adulescentulum fecit, Peliam tamen idem beneficium pollicita auxilio filiarum necavit, si igitur consulto Plautus significare voluisset, coquum his verbis operam minime adiutabilem Ballioni promittere, vix puto, ullum spectatorem huius ioci cacumen sensurum fuisse. Itaque tota res ex Graeco exemplari pendet. Sed potest aliqui obverti, quod Cicero quoque in de senectute libr. d: quo quidem me proficiscentem haud sane quis facile retraxerit nec tamquam Peliam recoxerit eandem rem DurraVit At sicut Cicero memoria deceptus esse videtur, si Plautum quoque in eundem errorem incidisse statuere licet. Sed Vereor, me Ciceronis Iotius error is nostro doco natus sit,

53쪽

quem profectum a veterum comicorum lectione Catonem composuisse, quaevis fere docet pagina et Pseudolum quoque eum

his ipsis diebus segisse, meo mihi iure conicio ex S sis: quid in levioribus studiis, sed tamen acuti quam gaudebat

bello suo Punico Naevius, quam Truculento Plautus, quam Pseudulo Ceterum coqui cum Medea comparati quam non alieni sint ab altica comoedia, discimus ex Aristoph. equit. 32I: τον Λῆμον γε ψijσα υμιν κε λον ἐξ αισχοου πεποίλκα, ad quem versum adnotat Oholiasta: καλω ωσδιαγειρo ωσπερ et M ήδεια λεγεται. Praeterea habemus titulos

Medeae comoediae Antiphanis, Eubuli Canthari, Stratii disque, atque Medea mentio invenitur etiam in Eubuli frag

De rege Iasone in versu is ref infra. In iudentis servus Nub quam ventus decerit miratur, dicit: Non ventus fuit, verum Alcumena Euripidi.

Iam Euripidis nomen satis demonstrat, hane rem pendere ex Graeco exemplari, nam si Plautus hoc sumpsisset ex tragoedia Romanorum, certe loco Euripidis eum nominasset, qui Alcmenam verterat. Quam rem ludat poeta, non facile

est intellectu atque primum potest aliquis cogitare de tempestate, quam in Amphitruone Plautina ipsa descriptam habes et do Gl: nam ubi partuis deos sibi invocat, Strepitus, crepitus, sonitus, tonitrus subito ut propere ut valide tonuit. Sed Engelmannus Annal. d. Instit. 8 2 g. It IG)non sine aliqua specie probabilitatis nixus vasculo picto exposuit, Euripidem primum in Alcmena narravisse, Amphitruonem, ut puniret uxorem infidelem, eam combusturum

fuisse quod ne facere eum ab Iove ipso, qui tonitru et fulmine suae praesentiae signum dedit, impeditum esse. Ad

54쪽

quam summo periculo vitae ab Iove liberatam Alcmenam Euripidis spectavit poeta Graecus, quem Plautus Ocutus St, cum tempestatem propter extensum tonitru et fulmen compararet cum ea, qua praesentia Iovis in Euripidis Alcmena indicebatur. Deinde in versibus Gog eqs.: Naias ex Philomela atque Progne esse hirundines: Ago cum illa, nequid noceat meis popularibus:

senex Daemones somniavit, simiam hirundines populares suas sectatam esse. Atque hanc rem nemo perspicere potest nisi

Nam altera haec est nata Athenis ingenuis parentibus. Quid ego ex te audio an Athenis esse natam liberam. Mea popularis, opse ero, haec est Non tu Cyrenensis es Immo Athenis natus altusque educatusque Atticis. Ergo cum illo loe, exponatur, Taemonem esses Atheniensem, et notum sit, Philomelam et Prognen esse filias Pandionis regis Atheniensium, iam comparatione Ioeta exprimi Athenienses etiam in extremis i terrae regionibus semper cives tueri Quam ob flem hoc certae pertinet ad Graecos spectatores, qui quae fuerint Philomela et Progne non ignorabant, quarum mentio in fragmentis comoediae casu interiit.

Sod hoc Graeci quidem pueri sciebant, iuxit enim I οκνη ii

SophoclES. Deinde in s. os Laebra leno conquestus, se periisse

Neptuni iniuria atque bona perdidisse, Charmidem accusat, quod ut in Siciliam proficisceretur sibi persuaserit. Et Charmides haec conviola regerens, quod paeniteat se hospitii lenonis, queritur:

Scelestiorem cenam cenavi tuam Quam quae Thyestae anteposita et Tereo. De Tereo ex fabula L οκνη omnia nota sunt dapes vero Thyesteae, i. e. δειπνα Θυεστεια inveniuntur in Aeschyl. Agam. I 563 παρεσχε δαῖτα παιδειων κρεων. Multo autem aptiorem locum adscribo ex Euripide, L Orest. Ioo8:

55쪽

Tum in versu 16 huius fabulae Sceparnio duas virgines in litore sedentes, quas fluctus ex navi ad litus adverterant,

conspicatus exclamat: Se o Palaemon, sancte Neptuni omes, Qui erculis socius esse diceris.

cf. Euripid. Iph. Tauri c. 268 ubi iastor duobus adulescentibus in litore conspectis exclamat:

Atque I αλαίμων quem Romani Portunum appellant, naufragorum numen, ideoque apte Neptuni comes vocari potest, quod etiam rellerus in mythol. Graec. I. g. s satis comprobavit. Quid vero significet Eerculis socius' satis obscurum est, neque ullum fruetum capimu ex

Apollodoro II. p. v. qui Palaemonem orculis filium dicit

εξ υτονογὶ τῆ IDιρεωσ. Sed hoc certum est Melicertennomen Palaemonis esse Phoeniciae orginis et idem significare atque Eerculis nomen Phoenicium mλίκαρθον vel Meleart. Sequitur, ut quaedam familiaritas intercedere debeat, quo accedit, quod in titulo Boetico IΠαλαίμων est cognomen erculi frictaeit inscript Boeos. d. si , atque hanc rem apud Lycophronem quoque, ubi Palaemon est reωνυμον Ηρακλεουσinvenimus cf. 663:του Κηραμυντου, PIευκεωσ, IIαλαίμονοσ, atque schο-liast ad hunc locum, qui in ercule Palaemone erculem ἀλεξίκακον inesse putat. Quod si consideramus Palaemonem

numen naufragorum quasi deum defensorem esse, non inepte vocari potest,ereulis socius. Sed quocunque modo res se

habet, quam nunc ad finem perducere huius loci non est, dubitari non potest, quin mentio Palaemonis sit Graeci coloris, cum apud Latinos frustra quaeras locum, quo familiari-fas,ereulis et Portuni destiaretur. Resta huius fabulae versus 6 , ubi leno cum feminas abducere non possit, diei se adducere vel e Volcanum:

56쪽

Volcanum adducam, is Veneris advorsarius. Leno volt puellas comburere, quamobrem abit ignem quaeAiturus. Quod autem o versu ad inimicitias Volcani i)et Veneris adluditur, id ex lasciva omeri fabula d Aphrodita atque Aris amore repetitur. De versu denique Ios vide quae supra ad Captivorum v. 2 diximuS.

In initio Stichi legimus:

Credo ego miseram fuisse Penelope, soror, Suo rex animo, Qua tam diu viro suo vidua caruit. Quam Penelopae mentionem rex Odyssia sumptam esse luce

clarius est quamvis fragmentis comoediae Graecae nihil afferre possimus, quod demonstret, quo ex fonte haec

mentio effluxerit, tamen hunc fontem Graecum esse Demo E-gabit, qui recordetur ex Aristophane, quomodo poetae comici Graeci ex Odyssia eiusque fabulis hauserint; res exempli gratia vesp. I 8o, ubi Bδελυκλέων asino tonio progredienti dicit:

I Volcani mentio non semel nobis occurrit in Plautinis sabulis. Atque in omnibus locis eius nomen per metonymiam pro igni usurpatur velut Aulul. 3ss: quid 2 impurate, quamquam Volcano studes eqs., quod pertineta coquum Congrionem, Amphitruon radi:

Quo ambulas tu, qui Volcanum in cornu conclusum geris PMen. v. 32s: Dum ego hae appono ad Voleant violentiam. Iam rixius adnotavit hane metonymiam transire modum comoediae, Atque Sumptum esS ex Graeco exemplari ubi ad aliquid tragici alluditur; quaeum re coniungendum est, quod legimus in Terent Eunueh. IV. , 6 :

57쪽

Deinde versu o huius fabulae Pinacium a Philomela

ad portum missus revertitur et ad dominam contendens, ut eam augeat insperato bono, haec verba profert:Contundum facta Talthubi contemnamque omnis nuntios:

Simulque cursuram meditabor ad ludos Olympios. Talthybium duisse juntium rigamemnonis inter omnes constat ex omeri Iliad. A. 32o: ood Aγαμεμνων λῆγ ἐριδοσ, τὴν πρωτον ἐπηπείλη Aχιλῆι,

Atque introducitur stlthybius rub Euripides des Troadibus

tragoedia: Eκαβη, πυκνὴ γαρ οἰσθα vidi Tροίαν δουσἐλθοντα ἐγνωσμενο δε καὶ παροιθέ σοι, γυναι, Tαλθυβιο κω καινoν ἀγγελων λογον, quo orco continetur narrati omnnium malorum, in quae e cuba eiusque familia inciderunt. Tum in Eurip. ecubae s Gog legimus Tαλθυβιοσ κω, Λαναίδων πηρετησ,

κω μεταστειχων σε Atque etiam hoc loco Talthybius Miseriam pronuntiavit iecubae consideramus, doco Plautino Pinacium gavisum esse, quod nihil nisi boni aliquid dominae nuntiare possito atque ob lano NuUSam exponero, se meliorem nuntium quam Talthybium esse, qui modo mala narratie cubae, nemo negabit illud Plautinum hanc rem respi-Cere, qua narratur, Talthybium nuntium mali esse. Ergo si hoc paratragodumeno, habet quandam vim, debet fuisse in ea fabula, quae statim recurrit ad illud Euripideum, i. e. in Graeca dabula. Sed ilix causa rex stato qua firmetur, tunc locum quodam vinculo coniunctum esse Num tragoediis vel quam eas iecerpserunt, comoediis Graecis Nam Pinacium

58쪽

ineunte ricena memora Mercurium, qui nuntius Iovis quasi protector omnium nuntiorum est: Mercurius, Iovis qui nuntius perhibetur. Et in Aeschyli Agamenonis narratione nuntii, postquam ille deos patriae salutavit, haec verba inveniuntur: τον ἐμον τιμαορυν Κρμγῆν, φίλον κ) ρυκα, κηρυκων ἐβασ.

ID Versu sis unus ex numero servorum Pamphili laeversus salutat patriam hoc modo Salvete Athenae, quae nutrices Graeciae: Erilis patria, salve ut te video lubens.

Atque in tragoediis, exempli gratia in Sophoclis Electra,

Aeschyli Agamemnone, hanc salutationem nobis non Semel occurrere, non est eur adfirmemus. Sed etiam in comoediis, quae tragoedias secutae sunt, haec ratio usui erat poetis, nam in Menandri comoediae Aλιέων fragmento legimus: ι co φίλη γῆ, διὰ χρονου πολλου G' ἐδων σπάζο/ιαι, ubi te video lubens simili modo expressum est praPterea cf. anonymi comici fragm. Mein IV. 6I6 :Λέσποινα πoλεων, ποτνἰ θηναίων πολισ. ubi in δέσποινα πολεων scit Graeciae similo aliquid inest atque in verbis quae nutrices Graeciae. Tractandi denique sunt huius fabulae versus 6 eqs., ubi Stichus et Sagarinus cum conserva Stephani adparant symposium: Euge, Sagarine, lepidissume: fero convivam Dionusum mihique et tibi: quo inversu nihil inest nisi adparemus symposium, DionySum convivam adferam . e. vinum, quod nobis dominus dono de-

59쪽

dit. Atque hoc inde colligi potest, quod antea Stichus, priusquam in aedem ingreditur, dicit fg ):

Cadum modo hinc a me huc reum vino transferam. Ergo Dionysus loc doc est metonymia vini quam non in Plauti officina labricatam esse omnes concedunt Neque enim Latinum momen AEacelii Liber usurpatur, ic in urculionis V. IS: salve, anime mi, lepos Liberi, ut veteris ego sum

In Trinummi versibus Io, eqs., ubi Megaronides hominibus maledicit, qui omnia scire velint, quae scire non poS- sint legimus Sciunt, quod Iuno fabulatus cum Iove, quocum conferre iubent interpretes Theocritum Adon. : ταντα γυναῖκεε ἐσαντι ,α i Zεi γαγε, misi P. Megaronides hominibus omnibus, Theocritus feminis modo maledicit. Est sine dubio proverbium Graecum, quod Theocritus, si quidem fidem tribuimus carminis hypothesi:

μενων α σθμια sumpsit ex Sophrone, cuius mimos Platonem aemulatum esse atque Athenas portavisse Duris testis est apud Athenaeum. Itaque dubium esse non potest, quin illud proverbium Athenis notum fuerit temporibus noVae comoediae, qua re factum est, ut illud Sophronis per comoedias Graecas in Plautum veniret i).1 Theocritum Sophronem expressisse docet Otto Iah in protegomenis re Persii satiras atque Plautum alia similia proverbia ex Sophrone per comoedias Graecas accepi,Se apparere videtur ex nonnullis locis et Pseudol. Ioi ita supercilium alit, Theocrit 3 3T: φθαλptosi 11c-Tαt. f. Selineide de proverbii Plautinis Terentianisque dissertat Berol. 1828. Aulular. III. 6, 28: Theoerit. II. s. qui ossa atque pellis totus sum αυτα δε 1otrici

ossa atque pellis sum mi Ser.

60쪽

Praecedit hic versus: sciunt, quid in aurem rex reginae dixerit. Invehitur Megaronides in eos, qui omnia se scire putant, et enumerat, quae illi se scire autument: primum quid singuli faciant, tum quid rex reginae, quid Iuppiter Iunoni dixerit, denique quid neque sit neque futurum sit, haec omnia sciunt. Atque hoc loco aut versu rio TriSciunt, quid in aurem rex reginae dixerit est ditio graphia v. 268: sciunt, quod Iuno fabulatast cum Iove aut cuiusdam certi momenti, tertium non datur. Quantum ego quidem videre possum, habet ille versus quandam vim, utque cogitare potest aliquis de rege Persarum aut de rege in historia fabulari aut de certo quodam rege, Philemononi Trinummi Graecae poeta H τορο fabulam conseripsit,

cum Athenae in potestatem cuiusdam regis subactae erant, qua aetate vocabulum regis cuiusdam momenti erat, i. e. ab anno 2s usque ad a. 28 aut quod ego probo atque confirmo de rege sacrorum. Nam ubi in Graecis scriptoribus rex cum regina coniunctus est, hoc ad neminem spectat nisi ad βασιλέα αρχοντα και βασίλινναν eius Uxorem, quae Saeerdos Dionysi cum viro deum colere debebat et Demosth. c. Neaer. 3. PSych. S. v. γαμοσ. Quamquam βασιλευ sacro ipsi interesse non potuit, tamen cum esset 'χων βασιλευ i. e. rex omnium sacerdotum atque γεραιρα adiutrices uxoris ad sacrum instituendum constitueret sitiesych. s. v. tymol. Mug. S. V.

es Bacchi d. Ida: spera quidem animus quo eveniat Mis rivi manibus.