De historia fabulari in comoediis Plautinis

41쪽

Travolaverunt ud hostis Tum illo prognatust Theti, Sine perdat alia adportabunt Nero ei filiae. Atque primum quidem versum 2 redire ad lepidissimam IIomeri de tripodibus fabulam, iam dudum intellexerat vu-

retus V. l. X. Io: τα φαιστοτευκτα plerumque animatuerant ut illi tripodes, de quibus apud Aristotelem primo Politicorum, quos ait omerus αυτοματου θειον δυέσθαι αγωνα, legi potest. Deinde Nerei filias Achilli arma adportavisse, quibus instructus in bellum profectus est, docet

IIaec ipsa arma induerat Patroclus atque perdiderat. Ergo poeta cum dicit alia adportabunt' respicit ad illam priorem Nereidum expeditionem atque putat, quod antea Nereides arma portaverunt, eas iterum illa nova arma attulisse. Quo loco modo ille uti potuit, qui totam istam fabulam praesto habuit, quod a Plauto impetrare nequimus, verum a Graeco poeta, quem non fugit, talem narrationem apud Euripidem exstare. ac igitur re apparet, nobis occurrere apud Plautum res Romanis omnino ignotas atque Goelgius l. l. falso iudicat cum censet, poetam allud e his versibus rem, quae ut nobis ignota est, ita illo tempore multorum in re fuerit, atque non sine aliqua dubitatione in castra Schmiederi fransit, qui dicit Caium, opinor, Terentium Varronem in mente habet, cladis Cannensis auctorem temerarium. Sed vide

quam raro poetae post Naevium in comoediis personas aggressi sint quid denique in illis versibus est, quod nobis persuadeat, hanc rem respici Immo ad historiam fabularem tota res referenda est, nam modo de Achille verba fiunt. Atque re vera arma perdidisse nonne Achilli erat non opprobri, Ceterum Nereides, quae Achilli arma adportant, non semel pictae sunt in vasis f. exempli gratia verbeck monum heroic. ab XVIII Id. ab XVII, I.

42쪽

In versu Gog deinde fidicina Acropolistis, quod Periphano hominem illi ignotum patrem sibi vindicaverat, cum Circe componitur: Abi modo intro atque hanc adserva Circam, Solis filiam. Atque Circam filiam Solis esse, narratur in om. Od. X, I 36:αμφω scit Circe et Aeetes δ εκγεγατην φαεσιμβροτου ιελίοιο.cf. praeterea Eesiod theog. 5 . Deinde propter artem hominum figuras mutandi nominatur a Cassandra in Eurip.Troad AZ8:Λίγυστί θ' 1 συων μορφωτρια Κίρκη. Quod autem summi momenti est, in Aristoph. Plut do eqs., ubi Carion servus pauperes agricolas divites fore nuntiavit, ille Carion componitur, quod nuntio eos divites fecerat ex pauperibus, cum Circe tali modo:

cae cognomine deludi potuit. Tum in versu et alter senex Apoecides petit a Periphane, ne adducat Epidicum, cum ille sit homo perniciosus: Apage illum a meo nam ille quidem Volcani iratis filius: Quaqua tangit, omne amburit prope sist aeStu calefacit. Comparatur ergo Epidicus cum igne, qui secundum volgatam illam metonymiam, te qua supra egimus, Volcani vocatur filius potest autem ieri, ut certus filius Volcani hoc loco respiciatur; atque propter illud: quaqua tangito omne amburites forsitan aliquis cogitare possit de Spinthereo quem filium Volcani isse yginus in fabul. Ib testis est, quamquam hoc non pro Vero venditare Volo, jam potest esse fabula nobis satis ignota.

43쪽

In versu denique I 8 huius fabulae alter senex alteri vitio dato quod aliam uxorem in matrimonium ducere velis,

sutis illi esse debere eam uxorem quam antea habuerit, vivendo vicisse respondet alter senex Periphanes:

IIercules ego fui, dum illa mecum fuit: Neque sexta aerumna acerbior,erculi quam mi illa obiectaSt. Sed primum quidem inquirendum videtur, quae fuerit Sexta aerumnaruerculis, atquealesstingius Mus rhen XXIIIp. I adn. 2, ubi de numero sex apud Plautum disseruit, dicit nati irlicli is dies sexta aerumna nichi aus densi iriel der,ippolyta raros Men. 26 - u egisthen, Sonderuenisede aus dieieraufholun de Cerberus ais tessite Arbeis, oder u die IIydra, mi de de Dichtor unerfragliche he-gattinnen ueli sonsi fier vergleicht. Quod ut refellam,

Plautus tantum duobus locis feminam componit cum excetra, atque ne his quidem locis semina est uxor conviciabunda, sed ancilla, in quam invehitur leno Ballio os Pseudol. I S., Cas. III. , Is Praeterea autem aerumna per ydram offecta obtinet alium locum, quamobrem non poteSt Ominari sexta. Ergo dejydra actum est. Deinde autem non intellego, quid sit quod nos prohibeas ne sextam aerumnam ESSe pugnam cum magonum regina statuamus. Conferamus hanc ob causam Menaech. 26 o. res eadem St, Vir

pugnat cum semina, cui pallam surripit, utque haec pugna vocatur,erculis aerumna,ippolytae: Nimio ego hanc periculo surrupio hodie meo quidem animo abiippolyta subcingulum, Ηercules haud aeque magno umquam abstulit periculo i). Unum Oncedere Ogor, quamquam in comparatione nihil inest, quod non probet pugnam cum,ippolyta, tamen est

alia causa, qua permotus fortasse quis dixerit, illam aerumnam alium IIereulis pugnam e3ge. Est enim mirifiea Sexta aerumna, cum aput omnes lacriptores, qui te hac re egerunt, Sexta

1 nempe io, diserime, interpositum residi eum hic modo de Subrepto cingulo agatur, illic respicitur clades Hippolytae, qua occisa est.

44쪽

aerumna minime sit pugna cum ippolyta. Atque aerumnas in duodenarium numerum compositas fuisse, Euripides testis est, cum etiam denarius numerus exstet ut in ornamentis

templi Thesei. Quibus cum rebus si coniungimus Diodori

(V, lo-26 Apollodori II, 6 Ηygini Bo enumerationes,

umagonum reginae pugna vel octavum vel nonum locum obtinet. Tali ex comperatione evincimus etiam, certum aerumnarum ordinem exstare apud nullum scriptorem, exceptis duobis primis et extremis θλοισ, quibus continentur pugna cum leone, cumreydra, cum Cerbero, poma IIesperidarum. Ac

ne hoc quidem ullius momenti ad conficiendam nostram disquisitionem est, quod ex posterioribus temporibus enumeratio in Appen d Planud. XVI. 2 exstat, ubi miro quodam caSusextum locum magones obtinent. Quid E quod etiam illa aerumna in metopis templi Iovis Olympici sexto loco nominata nihil valet, cum Pausanias verbis: εστ δε εν λυμπίακα Ηρακλεου τα πολλα των ργων , testificetur, illas aerumnus non θλα quae dicuntur esse. Quae cum ita sint, aliquis negare poteSt, sextam aerumnam PSSe pugnam cum dippolyta factam, quamquam non magna cum specie Veri. Ergo certum ad finem pervenire non possumus, cum Plautino loco aerumnam et esse pugnam ippolytae et minime esse posse statuere, non abhorreat a Veritatis specie. Quamobrem sat esse debet pronuntiare, illam aerumnam certe ex Graeco fonte Sumptam esse, ubi fortasse illo sexta vocabulo adiecto iocus efficiebatur, quem nos perspicere On POSSumUS. In Mereat ori s. v. 6 Charinus adulescens, se nullum iam esse, adfirmans dicit, se longe peiore fortuna uti quam Pentheum, quem Bacchae discerpserint: Pontheum diripuisse aiunt Bacchas nugas maxumaSFuisse credo, prae quo pacto ego divorsus distrahor. Cur ego CVo, cur non morior, quid mist in vita boni quibuscum versibus coniungo locum ex Vidularia apud Priscian.pg. 38 eiusdem Bacchae fecerunt nostram navem Pentheum:

ubi cum Bacchis componuntur vel fluctus vel tempestas Sed

45쪽

hoc respicit fabulam inde ab Aeschylo nobilem, Euripidis Bacchis celebrati m. Antiphanes quoque et Lysippus comici poeiae huic fabulae operam dederunt, cum relicti sint tituli fabularum illorum poetarum Σακχων', quamquam non constat, num in eis illud Penthei satum expositum sit. In versuras pater meretricis, quam filius donum matri emerat, pulchritudine captus sibi ipsi usui esse cupit quo consilio viri perspecto et domininae nuntiato ancilla occassione illam conspiciendi parta dicit: hac mecum, ut videas simultuam Alcumenam pellicem, IUD mea. Ηο loco poetam rem Romanis ignotum tractare apparet inde, quod explicandi causa addit pellicem. Intelligentibus enim tuam Alcumenam satis fecisset. Atque sicut metonymice Ulixem pro socio, Nestorem et Thalem pro sapiente usurpari vidimus, sic Alcumenae nomen induit notionem pellicis, qua via praeivit Aristophanes v. 5 :

καὶ τὰ Λλοπα καὶ τα ΣεγιελασPorro in v. 88 filio lamentanti quod pater puellam

Vendere animum induxerit, adest amicus qui patrem se defraudaturum et semet ipsum puellam empturum Ss possicetur:

Sed unde erit urgentum Achillem orabo, aurum ut mihi det, lector qui expensus fuit. Tanti quanti poscit, vin tanti eam emi i)Conferas fragmentum ex Diphili 'Eμπορα sumptum, quo explicatur, aliquem pro congro tantum solvisse, quantum Priamus projectoris corpore solverit:

1 Quamquam in illa scena vestigia retractationis inveniuntur , eum hi quaeratur, unde repetendum sit argentum, tamen puto mentionem Uectoris non tribuendam esse retractatori, quod ille retractator certe amplificavit exempla, neque vero ipsa exemplis inseruit.

46쪽

Quo in loco iλκυσεν sicut apud latinum poetam expensus fuit eandem rem respicit, quae in Aeschyli tragoedia Oρυξ η κτορο λυτροι tractata fuit. Nam scholiasta ad Iliad. , 35 I hoc profert 1 διπλ=j, τι περβoλικω λεγει δε ισχυλο ε αλγιθεία ανθιστάμενον χρυσον πεποίηκε προστο κτορο σωμα ἐν ρυξί. praeterea hoc invenitur in nonnullis vasis pictis f. verbeck. l. l. ab. XX. Versu denique Og Charinus narrat amico, cum Zacynthi apud hospitem fuisset, illum iam pronuntiavisse, amicam Suam Athenis degere . cui respondet Eutychus

Calchus quidem Zacynthius i).

i. e. cum illo hospes verum pronuntiaVerit, verus est vates, sicut Calchas, quem vatem Graecorum fuisse satis nο- tum ex Iliade est praeterea autem hoc proverbialiter dictum est, ut illud Aristophaneum ανθρωπο Θαλγισ. Calchantis mentio in fragmentis comoediae novae caSu non XStat, Bd

utrum feminae obviam eundum rei necne, iisSuadet servus:

1 Quomodo Plautus regiones iii Graecis exemplaribus descriptas non mutaverit, opparet ex versu OG. Sed quam capiam civitatem cogito potissimum : Megares, Eretriam, Corinthum, Cretam , Cyprum, Sicyonem, Cnidum, Zacynthum, LeSbiam, Boeotiam quae omne Sunt Graecae regiones. Cui loco adiungo Curculion. v. l. 3: quia enim Persas, PaphlagoneS, SinopaS, Arabes, Caras . Cretanos, Syros , eqs o ubi te Sslingius perbene pro Cretanis Syris coniecit cretatos Syros, quod Plautus vertens ex Graeca lingua inseruit pro euκoetu pio vocabulo. Atque haec omnia nonnullius momenti tunc in constituenda ratione Plauti comoedias transferendi.

47쪽

semina contra veniat, illum exspectet, desideret, atque milescaVeat, ne perdat gloriam: nam nulli mortali scio hoc optigisse nisi duobus tibi et Phaoni Lesbio tam vesane ut amarentur. Quam dabulata Phaoni; non inveniri nisi in comoediis novae mediam aetatis etckerus bene demonstravit, ritaque modo ex eis haurire potuit Plautus tabemus etiam ex Platonis comici comoedia Phaone fragmentum, quo narratur: Phaonem in interiore parte aedium inclusum accurrunt undique muliero Veneris oestro impulSae et cum Phaone congredigestientes cuius fabulae Similem comoediam monscripsisse videtur Antiphanos Denique in Menandri Λευκαδία comoedia, quae id eundem rem spectat, legimus: ου δη λεγεται πρωτη Σαπφώ

quae partim Sponte commonefaciunt eorum, quae apud Plautum praecedunt proxime: nam tu te vilem feceris, si te ultro largiere: sine ultro veniat, quaeritet, desideret, XSpectos. Nunc duo loci huius fabulae una tractandi sunt, N. I:

rogitabant: hicine Achilles est tu. Iob d Age, mi Achilles, fiat, quod te oro ubi miles

et a servo et a muliere nominatur Achilles propter formam et sortitudinem atque Achillem pulcherrimum et fortissimum in Iliado describi iam omnibus notum St. Praeterea exstat hic verSuS: Atque is Alexandri praestare praedicat formae Suum, itaque omnes se ultro sectari in Epheso memorat mulieres. Cui hos versus legenti non statim in mentem venit illud, quod

IIector Iliad. . d dicit:

Ergo de Alexandro magno cogitare non licEt.

48쪽

Donique in versibus 28 eqs. Pleusicles enumeraturus eos qui propter amorem inhonesta admiserunt, dicit: Mitto enim ut occidi Achilles civis passus est, quae sententia referenda est ad Achillis iram ortam ex Briseidis amore, qua ne pugnae interesset prohibitus Achaeis maximas clades paravit. In vis fel tardio versu 2 senex larvas versari in domo sua ratus a Tranione servo iubetur invocareierculem: Atque Uerculem invoca. ercules te invoco.Qui,orcules est Ηρακλῆ αλεξίκmcoσ, qui tota Graecia colebatur, quem in rebus adversis vel ut adiuvaret vel ut

malum adverteret, a Graecis invocatum esse accipimus ex Graecis comoediis, L Aristophan Acharn 28d, ubi nonnulli Dicalopolin aggressi sunt: Ηρακλεισ, τουτὶ τι εστι - ην χυτραν συντρίη=ετε. vel nub. 8 co Ηρακλεισ, ταυτι ποδαπα τα θηρία. f. v. g. vo Vesp. 2o Ηρακλει και κεντ εχ- ουσι ουχ ορασ, ω δεσποτα; vel ran. 2s cf. Antiphan.

απαντα τεθολωκασιν.

Denique certe rem comoediis legimus in Suida, int. M., Ηesychio: Ηρακλεισ, otλεξίκακον 'o Ηρακλέα εἰ: βοηθειαν καλου γενομενη βίασ. In Persae fabulae versibus primis quasi enumerationem aerumnarum erculis habemus, Toxilus enim servus haec

dicit:

Qui amans egens ingressus est princeps amoris in Vias, Superavit aerumnis suis aerumnas omnes IIerculi,

49쪽

Nam cum Eone, cum excetra, cum cerVo, cum apro Aetolico,

Cum avibus Stymphalicis, cum Antaeo deluctari malui, Quam cum umore. Qua in re hoc non praetermittendum est, forte fortuna vel ignorantia Plauti pro Erymanthico apro illum Aetolicum insertum esse deinde suo iureaiesstingius hoc ex

loco coniecit, numerum aerumnarum redactum esse ad sex aerumnas fortasse a Plauto ipso, nam cur dici poeta omnes uorumDIS', cum re Vera modo sex proferat Quod attinet ad ordinem aerumnarum, negari non potest, illum et consentire cum omnibus enumerationibus modo Soxia aerumna excepta, nam hoc loco Antaei proelium laudatur. Sed qui hanc enumerationem fecit, non solum ciθλα erculis novit, sed etiam illius parerga, quod apparet ex adiecta pugna Antaei, quae minime in numero θλων habenda est. Atque talem notitiam historiae fabularis Graecorum Plautum habuisse, nemo est qui putet, ergo etiam hoc tribuendum est Graeco exemplari Antaei vero pugnam Atheniensibus notam colligas ex ornamentis Thesei templi, in quibus proelium cum Antaeo commiSSum pictum Sse Scimus, quod oppugnat verbeckius, qui illo loco pugnam cum Geryone representatam ESSE VEH- similius censeat. Denique Pausania IX. II, d nescio quo ex fonte, cum do erculis templo Thebano verba facit, dicit: Θηβαίοι δὲ τα ἐν τοῖ αετοὶ Πραξιτέλη εποίησεν τα πολλατων δωδεκα καλουμένων ἀθλων ' καί σφισι τα τα δρνιθασἐνδεῖ τα ἐπὶ Στυμφαλω καὶ ω ἐκάθηρεν Ηρακλῆ τη 'Hλείαν

χωραν. αντὶ τουτων ε γ προ 'Aνταῖον παλη πεποίηται. Ergo cum haec aerumna coniungatur cum artifice Atheniensi saeculi quarti dubium esse non potest, quin illa tum in ore omnium fuerit. Deinde in versura Toxilus professus se saucium factum esse in Veneris proelio, quaeritanti Sagaristioni, amen in Servi, Sic respondet:

Quid ego faciam 3 eisne advorser quasi Titanis cum eis belligorem

Quibus sat esse non queam Ad pugnam deorum cum litanis, quam hi versus respiciunt,

50쪽

non semel spectans poetae in Iliad. eqs. E. 2 oeqs. adde quod Arctinus Milesius Titanomachia composuisse fertur tum Euripides in ecubae s eqs eos profert:

κομίζει φλori, O Κρονίδασ; denique Eupolidis et Cratini supersunt tituli fabulae TDτανων. Quod autem iam Naevius belli Punici lib. I. frag. 8 v. b(ed Vahl. bicorpore Titanos commemorat, inde mea quidem sententia nihil aliud colligitur nisi et Plautum et Naevium

Graecum fontem usurpavisse, quod admirationem moVor minime potest, si quidem hic tragoedias, ille comoedias Graecorum trunStulit. In Poenuli us M 2 ero quaeritanii: Credin quod ego fabuler ScrVu respondot: Si nequeo facere ut ubeas, egomet ubi Ero.

Nam isti quidem hercle orationis Oedipo Opus coniectore, qui Sphingi interpres fuit. Et timili modo iocatur Davus Terentianus Andr. Is ).DaV. non hercle intellego. Si non 3 hem. Dav. Non Davus

Sum, non Oedipus.

Quibus duobus locis, qui pendent ex rauca fabula, collatis, facile est intellectu, quid in illis versibus Plauto ipsi

tribuendum sit. ominibus litterarum Graecarum peritiS, quale erant Terenti lectores, satis fecisset Oedipo opus est coniectore', atque si certe scriptum erat in fabula Graeca; Plautus autem, ut facilius intellegeretur, nonnulla declarandi causa adiunxit. Ergo quod iam in Aulularia vicimus, amplificationes, quae adiectae sunt ut res cognoSceretur, EmPETredolent officinam Plautinam, cum res ipsa referenda sit ad Graecum exemplar. Atque in attica comoedia idem iocus translatus ad meretricias artes ab Anaxit in Nεοττίδo fragmento Et Meinech. III. p. g8.):