장음표시 사용
351쪽
culo comburit, perspicilio grandit speciem. Statieus ex diverso in diversis liquidis pondere proportionem misturae elicit. Astronomus eclipsin pronunciat. Vera scientia nunquam operum sterilis est. Ceterum multis adhuc dissicultatibus obsepta est apodictica phrsices methodus, cum omnes, qui hactenus in physiologicissamam aliquam supra sInopseon et compendiorum concionatores moruerunt. in dimodico docendi et commentandi genere ingenia sua Occuparint. Di exodicum autem, Galeno in s3nopsi path. c. l. praeeunte, dicimus, quod thesin et dubiam et plerumque ambiguam contrariis argumentis disceptatam tandem decidit. h. e. distinctam et certam reddit. Diexodum vero processum ipsum doctrinue sive ' controversiae aut quaestionis pertractationem.
Partes dimodi pro varia scriptorum consuetudine et qua stionum diversitate variae sunt. Alii enim concinniori et planiori utuntur methodo, alii perplexioribus gaudent anfractibus. Quaestionum aliae paucis . aliae pluribus sententiarum divortiis litigiosae sunt. Proponuntur interdum ab initio diversae circa praesentem quaestionem opiniones, singulae suis argumentis confirmantur. earum una tanquam vera eligitur, reliquae vel rejiciuntur vel conciliantur, excusantur, vel omnibus improbatis nova aliqua substituitur, cui praemittitur nonnunquam praefinitio sive tandamenti jactatio Aristoteles et Theophrastus αρχην λαβειν vocant . Denique limitando. restingendo, distinguendo contraria argumenta solvuntur, textus Aristotelis aliorumquo authentici hahentur, apparenter contrarii conciliantur. Alias sententia, quae auctori probatur, statim exponitur, dein contra eam dubia, difficultates objectiones proseruntur . expediuntur . enodantur, diluuntur. Majoribus trieis diexodum involvunt invalidae solutiones et earum rejectio, solutionis dilatio. et novi dubii accumulatio. instantia sive replicatio contra solutionem et instantiae dilutio. effugia et efiugiorum praeclusiones, declinationes difficultatum.
352쪽
declarationum interceptiones, eorrretio et retractatio sententiae semel positae, et quae sunt hujus generis alia. Plurimis rerum inventoribus accomodatus et saepe ueceMsarius hie diexodieus modus. ideoque Aristoteli tam familiaris. ut perpetuus in scriptis ejus occurrat. Exagogicum docendi genus diexodos resolvit et hanc analysin dioxodi comit lur reflexionum extricatio, ut omni ex parte liquida sit demonstratio. Frequens est Morphitis. ut vel illam affectionem ex hujusmodi principiis de tali subjecto posse demonstrari ingeminent. Iube tu eos a reflexione ad executionem transire ut illi. qui se Rhodi egregium saltum exhibuisse jactabat. respondebatur. Mee hic Rhodiis. hic salta: ita demonstrationum jactatoribus seiundi cupidus merito objiciat, ecce hic auditorium. hic demonstrB. Praeserenda quidem semper ea apodictica iustitutio, quae ex protophasibus genuinis texitur. interim si hoc nobis denegatur, altera quae simul hrpothesis assumit. non omnino asper
Diexodicum et apodicticum in eo conveniunt. quod utrumque epistemonicum est, sed diexodicum per ambages et Persalebras. illud recta et per plana progreditur. Apodiclicum genus reliqua omnia ut canonein aliquem Polycleti respiciunt, eo accuratiora sunt etiam ex parte. Apodicticum et empiricum in stilo euthrphrastico con
in Empirico, apodictico et exagogico hoc commune est, quod nil credit auditor . quam magistrum bono ordine usurum. Imitari debebant geometras. qui ubi analyticas demonstrationes in gratiam eorum, qui gradum ejus scientiae heureticumh. e. habitum problemata solvendi ambiunt. prBeposuerunt, STu- theticos subjiciunt. ut et iis satisfaciant. qui apodictico gradu contenti ad ulteriora non adspirant.
Exercitationis de Causis Proeinium. I. Selendi causa facit quicquid agit Phrsicus. Seire autem
353쪽
earumque varietatem considerat Phrsicus, ut quas quo in loco ad demonstrationes adhibere possit. exploret. Conser Aristot. lili. 2. phys. c. 3. init. Causam phrsicam aut phrsicas res amplissimo significatu dicimus, quicquid ita comparatum est . ut si non sit. res quoque. cujus causa esse perhibetur . nec ipsa existat. Qui causas a phrsico. quatenus respectum ad motum hahent, explicandas monent. si motum proprie et in Aristotelico
sensu sumunt, h. e. pro mutatione continua inter contrarios versante terminos, nimis certe contractant causarum pertracta
Excludunt enim hoc pacto causas earumque mutationem quae uni termini sunt vel inter terminos proprie contrarios non versantur, item quae vel momentaneae vel ex pluribus momentaneis quasi concatenatae. Blque ita apparenter tantum continuae sunt, cujusmodi omnem corruptivam alterationem esse statuit Zabarella comm. ad i. s. l. 3. phrs. et ad text. 23. l. 8. phrs. Causarum quatuor summa genera passim recepta sunt, quae tamen non aequo jure causae appellationem merentur. Materiam et sormam inter causas phrsicas quidem admittimus , non tamen formam exanni hi labilem eandemque praecipuis agendi viribus instructam, neque materiam . quae Purn
potentia sit aut extra composita sua subsistere nequeat. verum eo sensu utramque causis adscribi statuimus, quo Exercitat. 3. declaravimus.
Finis, si exquisita rem perpendamus trutina . admodum aequivoce causa dicitur, ejusque consideratio hic quidem prossus omitti posset, nisi nobis cum iis negotium esset . qui compendia sua libris phrsicorum Aristotelis, quasi epistemonice ac s3stematice scriptis, per Omnia accomodBnt. Hi de finali causa hoc in loco non solum ex professo di serunt, sed et efficientis causae modos ita proponunt, ut earum cognitionem finalis causae notionibus implicent. nimirum ubi de
Eorum enim, quae sunt, quaedam finis alicujus gratia, quaedam nullius gratia fieri: item casum et fortunam in iis versari riunt, quae sinis gratia fiunt, prius ex L 49. posterius ex t. 57.
354쪽
Finalem autem causam in rebus naturalibus dari, si e naturam Oh linem Bgere, Aristot. l. 2. phys. c. 8. aliquot argumentis probat, quae quamvis prorsus dialectica sint . uti et tota haec octo lib. phrs. tractatio, tamen a plerisque omnibus quasi apodictica accrptantur. Nos ut brevitati studeamus. non examinabimus singulas liasce rationes, sed distinctionibus tantum et monitis nonnullis praemuniemus sciendi cupidos. ne quid remorae illis injiciant.
Oh sinsem ageres dieitur emetens vel primario vel secundario, et porro quod primario ob finem agit. vel persecte vel minus persecte id ipsum exsequitur. Primario ob finem agere dicitur, quod ex cognitione et appetitu agit, sive quod ideo agit, quia appetit aliquid sibi cognitum . ita ob finem agunt animalia. Persecte sive exquisite ob finem agit, quod libere agit.
Libere autem agit, quod dominium obtinet suarum actionum ita, ut praesentibus omnibus requisitis agendi tamen vel agere vel non agere, itemque vel progredi in actione vel eandemque inhibero possit. Ita ex animalibus solus homo ob finem agit. Minus exquisite ob finem agere dicitur, quod ex cognitione quidem agit, sed non libero appetitu sicut bruta, quae quamvis simulacrum aliquod libertatis primo obtutu nobis ostendant, tamen revera libere nou agunt, quia praesentibus phantasmatibus sive speciebus sensilibus rerum appetitarum et necessitate sunt consequentes in iis motus, neque suppetit illis voluntas aliqua, quae appetitum aut Inotus ab appetitu prosectos coerceat, uti canis si frustum carnis videat, neque metus aliquis inhibeat, appetit ut devoret, vel etiam si, satur sit, ut
Brutorum more etiam agunt pueri, et alii homines quorum appetitus rationi dominatur, sive qui εκ προωρέσεως non Bgunt. Et haec apud adversarios nostros certa adeoque utrinque in
Secundario ob finem agere dicitur id, quod ad certum sinum dirigitur ab eo, quod primario ob finem agit.
355쪽
Et hoc rursus duplex est, vel enim quaindiu durat actio secundarii agentis a primario agente dirigitur secundarium, sicut penna scriptoria ob finem agit, quia scriptor ob finem agit. Ita dens aut unguis leonis. ita jaculum hystricis ob finem agunt. ibi enim vulnerant quo diriguntur a primario agente. Aliter feeundarium agens ob finem agere dicitur, quod. etiam absente primario agente, tamen agit id quod expetit vel intendit primarium Bgens. Et hoc porro duobus fit modis, quorum prior est cum
secundarium fgens ita a cognoscente primario constructum, fabrefactum aptatumque sit. ut abscente primario et non amplius tangente aut concurrente tamen secundarium agens id peragat, quod intenderat primarium agens. Exempli gratia est automatum, quod etiam absente mechanico motus suos peragit, et vel horam pulsu
indicat, vel sγmphoniam modulatur vel aliud quippiam . quod
expetiit artifex, exsequitur. Ad hunc modum etiam reducitur ille secundario ob finem agentis modus, cum ipsum seculidarium non vere agit, sed tantum moderatur, hoc est impedit ex aliqua parte aut deto quet sive limitat actionem alterius agentis, e. g. gnomon insciathera umbram spargere et umbra horam indicare dicitur. non tamen agit revera quidquam, sed tantum impedit actionem solis sive limitat, et terminat lumen a sole in planum sciatherae allapsum, ob certum tamen finem umbram spargere dicitur, quia scopum hunc concinnator sciatherae sibi habet propositum. Ita speculum parabolicum radios a sole daculatos reflectit. et in unum circiter punctum colligit. Eum enim ob finem in figura in istam ah artifice elaboratum est. Praesuppono autem ex doctrina Aristoteles circa finem t. 32. l. 8. phys. sphaeram
a pariete restexam non a patiete . sed ab eo qui parieti impegit.
Alter modus secundario ob finem agentis et quidem absentis primario agento directi cernitur in veneno a scorpione aut vipera effuso. Ideo enim spargit virus suum hestia, quia vindiearu suam injuriam et laedere offendentem cupit, verum ipsa non indidit veneno hanc vim. neque ita optavit aut temperavit istum sive liquorem sive halitum, quem aspergit aut instillat ulneri, ut mutatione tam insigni assicere possit vulneratum corpus.
356쪽
Superest forsan et alius quidam hujus phraseos sensus, qua ob finem aliquid agere et consequenter ob finem aliquid fieri dicitur, si nimirum effectus eo ordine ac modo produci ab efficiente signiscemus, ae si ob finem aliquem ageret. et hujus modi agens apparenter ob sinem agere dicitur. Exempli gratia arbor Aredarach ita figurata profert fructuum ossicula, ac si corollis istis, quibus monachi preces suas numerant, destinata larent. Ira cardui species, quae dicitur dipsacus a siti. ita sormata habet solia. ac si aquae pluviae servandas
munus si hi commissum haberet, qua sitim suam aviculae resti guerent. Ita viscaria herba e caulibus suis viscum aliquod exsudat, quod muscas et culices floribus suis insidiantes implicat. Videamus jam, quo significatu phrasis ista nobis accipienda
sit, dum Aristoteles l. 2. phrs. Naturam ob finem agere contendit. Quia in genere Naturam ob finem agere asserit, non solum sentiendi facultate praeditam, sed et sensus expertem. neque hanc solum, sed vita carentem; non alium nisi secundarium. finis gratia agetidi modum tutelligere poterit. Peragunt quidem brutae animantes plurima. quasi primario
ob finem agant, et eorum quaedam sorsan, per experientiam, Observationem, imitationem, assuefactionem, disciplinam quasi acquisito quodam cognitionis habitu. Observantur quoque alia brutorum Opera, quae quasi ab ingenerata et connata aliqua arte proficisci videri queant, v. g. BrBneus, ut primum ex O O erumpit, geometriam suam filatoriam exercet et radio circumferentias intexit, ut praedam capiat qua vexatur. Apes stereometriain in cellis suis produnt, quas dodeca hedras ea formant industria, ut coaptatae et quasi intextae undique locum repleant, nec vacui quidpiam inter commissuras relinquant. Formicarum, erucarum aliarumque hesti larum labores reserre nihil opus est. Ceterum specialis est iste finis gratia operandi inodus. ab hoc generali ob finem agendi modo, etiam inanimatis communprobe discernendus et suo reservandus theoriae loco. Quamvis autem is, qui in generali hac physices parte considerari solet sinis gratia agendi modus, omnibus naturalibus communis esse perhibeatur, praecipue tamen in actionibus animatorum corporum conspicuus est, iis inquam, quae a laculla
357쪽
tibus absque cognitione agentibus proficiscuntur. Quales sunt quae altrici animae tribuuntur saeuitates et praesertim vis plastica seminis. in inanimis vero adeo obscurus est, ut non defuerint, qui sola animata, et eorum partes sulistantias esse ideo asseruerint, quia in his solis finis ratio inveniatur, cum mixta inanimata congeries tantum quaedam sint elementorum, quae ex quatuor causis duas tantum, materiam sc. et efficientem admittant. Ita statuit Caesalpinus Quaest. Perip. lib. I. quaest. T. Aristoteles ipse l. I. Meteor. c. l. naturam ατ τοτέραν esse latetur. et cap. ult. l. 4. Meteor. : quo compositiora et magis dissimilaria sunt entia naturalia, eo manifestius in iis esse τό ου ενεκα pronuntiat. Qualiacunque autein sint haec naturalia absque cognitione agentia. sive insigniter sive obscure ob finem operentur. dum ob finem operari ab Aristotele asseverantur, non alio sensu finis gratia agere passim intelliguntur. quam quod secundario ob sinem agant, ab alio nimirum primario agente, sive praesente Sixe a sente . directa.
Solem enim e terra et aqua halitus educere, halitus insuperiore eaque frigida aeris regione in ventos. pluvias, nives abire dicunt . quia nimirum ordo hic et vicissitudo ab opifice universi ob certos fines institutus est, videlicet ut ventis semina disperguntur. pluviis alantur, ni ibus foveantur et sermententur Eadem opificis sapientia plantas soliis vestitas, ut fructus
tegant, cortice amictas, ut inter illum et caudicem humor rubro-pat, radicibus instructas, ut alimentum e terra exsugant atque ita in ceteris.
Verum enim vero quam longe hi aberrent ab Aristotelis sententia, latere nos non poterit, si Aristotelis de Deo si iesummo ente, et mundi ab ipso dependentia ex illis ejus scriptis. ubi ex professo haec pertraetat, producta expenderimus. Qui ex sectatoribus Aristotelis prae celeris in praeceptoris
sui sensu ex collatione verborum ipsius et textuum. omissis Arabum et Latinorum praejudiciis, accurate inquirunt, omnes Deum ex Aristotelis sententia, non nisi causam sinalem universi statuunt, ab eodem coelum non ut Essiciente causa, sed ut sinali moveri contendunt. Ita ex recentioribus docent
358쪽
Simon Portius, Andreas Caesalpinus, Franciscus Bonamicus Caesar Cremoninus.
Sententiam hane Aristotelis suisse satis manifeste constat ex cap. I. l. 12. Metaphys. ubi ex professo agit de prima causa sive prima substantia, praesertim t. 36. et 37. ubi prima intelligentia coelum movere dicitur: ως ορεκτον, ἐπιθυμητιν, βουλήν τον καλον, item ως μώυενον h. e. ut appetiti bile aliquid . desiderabile. volibile, ut pulchrum, ut id, quod amatur. Eandem opinionem Alexander Aphrodisiensis in comm: nil dictum lih. metaphrs. et reliqui Graeci interpretes vel ut veram tuentur . vel saltem ut Aristotelis dogma proponunt. Solo excepto Simplicio. Is enim, ut in aliis, inepto Platonem et Aristololem de industria dissentientes eonciliandi studio lenetur. ideoque saepe miras opinionum atque explicationum chimBeras. ut cum Zabarella loquamur. in medium adfert: ita hic quoque non tantum Aristotelicum Deum in Platonicum transformat. sed et Alexandrum quasi violenta manu in eandem pertr3bere
SFrianus, magnae auctoritalis Platonicus. in commentariis suis in libros metaphrs. Aristotelis, quos eo consilio scripSit. ut eos textus. in quibus Platonem refellit aut ah eo dissentit. Aristotelem vicissim resutaret, in iis . inquam, commentariis dogma hoc, sc.: Deum tantum ut sinem movere. ide
tidem Aristoteli et Alexandri attribuit. idemque ut absque controversia Aristotelicum oppugnat. Modus itaque motus hujus. et dependentia Universi a primoente talis traditur: primus intellectus, ut eus persectissimum et optimum, et ex so intelligibilo intelligitur ab anima coeli non per speciem aliquem intolligibilem, sed per seipsum. animae coeli applicatum. Coelum itaque . dum honum suum ita perceptum amplecti eoque frui ipsis assimilari cupit, in orbem
Omne enim. quod ad honum aliquid mouptur . donec bonum illud indipiscatur, movetur, quod ubi indeptum sit, consistit. At quoniam prima substantia infinita est, ejus quoque bonitas talis erit, ut proinde coelum nunquam ejus univergam honitatem, ut fit in particularibus et finitis bonis, consequi valebit, ideoque semper a primo Intellectu, ut incomprehensibili Bono. movehitur.
359쪽
Nullus autem motus in infinitum continuari potest praeter circularem, ergo circulari motu movetur, atque ejus infinitate, quantum fieri potest, aemulatur infinitatem adamati Boni. Coelum autem ita motum, reliqua movet, κινει δἐ ῶς ἐρῶ-
μενον κινουμενον di ταλ λα κινεῖ novet se. primariumens ut amatum. Id autem, quod movetur ab ipso. sc. coelum.
reliqua movet, ait Aristoteles in fine l. 37. Deinde in fine. t. 38. εκ τοιαυτενς αρα ἄρχvς ηρτηται ὁ ουρανος καὶ ἡ φόσις: a tali ergo principio tum coelum tum natura dependet. Quod si itaque nulla est efficiens causa Universi secundum Aristotelem. h. e. si nullum est Εns. a quo, ut ab Elsciente Universali eausa. reliqua entia dependeant, sequitur sane, neque ullum ens secundum ipsius decreta dari. quod respectu naturalium agentium, quae ob finem agere perhibentur, primario ob sinem agere dicatur, quandoquidem . quidquid finis gratia agit, efficientis, non finalis causae rationem obtinet. Deinde constat ex cap. 9. l. 12. Dprimum Intellectum sive primum ens Aristotelis nihil extra seipsum intelligere.α Est enim intellectus non potentia sed actu, ac proinde quidquid intelligit, id semper intelligit, neque intelligit per speciem aliqu3m extrinsecus receptam. sed per substantiam. Nam si quid extra se ipsum intelligeret, laboriosa ipsi foret intelligendi continuatio, item actuaretur sive persiceretur ab eo quod intelligit. ideoque non foret ens honorabilissimum et persectissimum; item non tantum mutabilis esset, sod et in det rius quandoque mutabilis, ac proinde non semper beatus. Quaedam etiam non intelligere praestat, quam intelligere. Consentiunt itaque in eo omnes interpretes tum Alexandrei. tum Averroistae, et Semia verroistae, exceptis cucullatis istis, qui, inepto quodam Aristotelis amore, placita eius, quasi vi adhibita . Christianae religionis dogmatibus conciliare annituntur: Omnes itaque reliqui Exegetae, sive Deum Universi finalem
tantum causam, sive etiam efficientem esse statuant, in eo conspirant, Deum particularia haec et sublunaria. et quaecunque non semper eodem modo habent, non cognoscere, quippe qui mutationis omnis expers haberi debeat. Praeterea hi ipsi, qui Deum essicientem causam secundum Aristotelis philosophiam asserunt. eundem non liberum eSSe BgenS, Duilir ooste
360쪽
sed necessarium existimant. Neque enim aeque utrumque oppositum agere posse, aut ad utramque contradictionis partem indisserens agens esse, sed ad unum lantum adstrictum. Vide Labarellam ad i. 8. phys. t. s. Denique in consesso est, secundum Aristotelem non tempore aliquo sui temporis principio Mundum ab opifice aliquo
constitutum, sed ab aeterno ita se habuisse non tantum coeli motum, sed et sublunarium generationum et corruptionum suc
Insuper Averroes, princeps eorum interpretum, qui Deo ellicientiam tribuunt, comm. ad. L 15. l. 8. phrs. suse disputans ex Aristotelis principiis ostendere nititur, ab agente aeterno non posse produci immediate effectum novum, sed solum mediate h. e. per medium modum aeternum, quod et Zabarella in comm. ad i. s. l. 8. phys. approhare videtur.
Percurramus jam a meta ad carceres. conseramus haec
quasi ultima Aristoteli eae philosophiae decreta cum iis quae in initio theoriae naturalis, h. e. lib. 2. phrs. de natura ob finem agente dispulantur; facile inveniemus, quantum ultima primis
Nam si vel nihil extra se vel saltem nihil praeter se ei orbis sui motum intelligit primus Intellectus. item reliquae intelligentiae nihil praeter se, motum Orbis sui et superiorem intelligentiam; certe haec sublunaria finis gratia agere secundario eo, quo definivimus sensu. nequaquam dicentur. Cogitetur rota, quae uniformi motu circumacta simul et frumentum molat et serrum poliat, et radices quernas coutundat.
eaque vel simul, vel modo hoc, modo illud, modo istud: aut rota saltem figuli proponatur, quae eadem grratione varia fictilia magnitudine, figura, usu inter se diversa efformet: equidem quod sinis ratio adest hiseo motibus, id non ei adscribendum. qui rotam movet, sed illi potius aceeptum reserendum, qui vel reliquas machinae partes axi rotae vel materiam ipsam mutandam atque elaborandam machinae applicat. Quodsi itaque mutationes, quae in sublunaribus hisce Observantur, non aliter nisi medianto coeli motu ab intellectu primo vel reliquis etiam intelligentiis dependent, eripitur nobis Notio illa. qua in plerique omnes. eum Νaturam ob finem agere audi-