장음표시 사용
361쪽
mus, solemus formare, adeoque omnis spes assertionem istam comprobandam evanescit.
Imo quidquid sit de intellectione sive primae Intelligentiae
sive reliquarum omnium, si Mundus hic ab aeterno durasse statuitur, neque unqu3m nova fuit illa earum specierum, quarum singularia nusquam interrupla successione hactenus oriuntur et occiduntur: nec sic quidem salva nobis erit illa finis in rebus naturalibus notio, et ratiunculae istae omnes fimem in Natura astruentes simul abibunt in sumum. Exemplum nobis esto semen aliquod plantae. Vis plastica in glande querna primum in radices agit, dein superficiem sive germen profert, dein simul per radices et germen quasi protensuet jam animae nomen promerens. tum radicem tum caudicem in ramos, surculos, fibras dispergit, cortice vestit. soliis exornat. omnia sensim magnitudine, tum novis partibus exauget. demum flores et fruetus sive semen elaborat. In omnibus hisce tum partibus . tum generationibus ac formationibus To Ου ἔνεκα sive finis rationem eonei pere possumus, quamdiu praesupponimus, Artificem aliquem exstitisse, qui vel quercum vel glandem aliquando ita struxerit et conformarit, ut perpetua vicissitudine et glandi quercus, et quercui glans succedat, et utriusque paries partibus, actiones actionibus ad aeternandam speciem subse viant, ac si mechanicus aliquis automatum construat, quod deinde absque ulteriori artificis opera alia sibi similia moliatur
Si vero ab aeterno hanc organici corporis et seminis alternatam successionem viguisse cum Aristotele ponamus, ita ut nulla quercus fuerit . quin glans eam antecesserit. neque ulla glans extiterit, quam quercus non protulerit, hic certe omnino exspirat finis illa ratio, quam nobis ob ordinem partium et actionum is eorporibus animalis observatum imaginabamur.
Nam si quod primario sinis gratia agens dirigit hanc glandis
et quercus alternationem. vel priore modo dirigit, qui thes. 20. propositus, vel posteriori modo qui thes. 23. explicatus est. Si posteriorem modum elegeris, is non sussiciet ad eam linis rationem nobis exhibendam, quam imaginamur nobis, dum naturam ob finem agere affirmamus. Qui enim volutam automati tendit aut pondera subvehit.
362쪽
sive finem axi circumpli eat, is posteriori quidem modo finis gratia agit cognoscit enim et appetit aliquem sonum vel situm saltem partium automati. qui temporis partes indicit); verum ipse non est illud primario finis gratia agens, cui ordinem illum et
finis rationem, quem in automato cernimus pure adscri hamus.
sed . aulomatopoeus polius, qui partes singulas automati certas ura et magnitudine labrefecit, certo intervallo. situ. ordine disposuit. Ita pater, qui sobolem desiderat, semini quidem motum tribuit et posteriori modo finis gratia primario agit, verum non ideo semen ob finem agere dicimus. Nam etiam bruti animalis aut plantae gemen ob finem agere dicimus, quamvis vivens, quod semen projicit. procreationem sibi similis neque cognoscat neque
Ita colonus dum glandem idoneue terrae inserit, dici potest posteriori modo finis gratia primario agere, verum non ea de causa glandem aut facultatem in glando formativam ob finem 3gere perhibemus. quandoquidem et a vento sparsam ac terra obrutam glandem non minus finis gratia operari asserimus. Nimirum in omnibus hisce, quas ita ob finem agere dicimus, agens aliquod respicimus. quod priore modo finis gratia primario agat, quod ideam secundario ob finem agentis et partium operarumque ipsius ante efformatam habuerit, quod vim cujusque partis, quidque ex unaquaque proportione. situ. Ordine
consequi vel non consequi potuerit, intellexerit; denique quod ita partus ejus ita inter se aptarit et disposuerit vel etiam ita agendi viribus instruxerit, quia ita melius fore, quia ita, sinem
quem sibi proposuerat, inde consecuturum praevideret. Sit automatum ita ab artifice constructum. Et matericte alicui movendae applicatum, ut motu suo aliud sibi simile automatum concinnet, idemque materiae alicui movendae ita Opponat. ut inde tertium aliquod, utrique simile automatum oriatur,
atque ita deinceps, quamvis facultatem humani ingenii transcendat. hujusmodi artificium tamen fingatur ita ' primum et artifici proximum automatum majori quasi jure dicitur Ob
finem secundario agere, quam secundum, et secundum quam tertium.' uni fert, Φ. Terniun lith: Horum Duilired by Cooste
363쪽
Primo enim automalo magis proprie conveniet definitio ejus. quod secundario finis gratia agere dicitur. secundum vero finis gratia secundario agere dicetur . non quatenus a primo automato constructum est. sed quatenus mediante primo ab artifice perideam agente coagmentBtum est.
Quod si autem in infinitum quasi in anteriora promoveamus artificem. h. e. si successionem automatorum sibi simile saliri- cantium inde ab aeterno continuatam fingamur, sublato perideam agente; peribit etiam finis ratio in automatis, utut structura eorum et Operatio admodum similis deprehendatur iis quae ob finem esse aut fieri proprie dicuntur. Relinquimus itaque nullo alio modo naturam cognitione destitutam finis gratia agere dici posse ab iis, qui aeternitatem mundi aut credunt aut tuendam suscipiunt, nisi spurio illo quem .... η 24 retulimus, ut nempe ideo finis gralia agere dicatur haec natura, quia ita agit, ac si finis gratia agat. Quodsi vero haec. quae hactenus in medium allata sunt, nondum evincunt adversariorum pertinaciam, age exhibeant ipsi nobis definitionem hujus phraseos. explicent quo sensu natura ob finem agere dicatur . ea tamen lege, ne idem per idem aut obscurum per aeque obscurum definiant. Quoad ipsum praestiterint praestabunt autem nunquam , nos assertionem hanc nostram tenebimus, Aristotelem nempe ea, quae de natura ob finem agenta aut existente lib. 2. phrs. protulit, dialectico aut pirastice omnia exercendis auditoribus suis proposuisse, non quod ita revera senserit aut theorema aliquod systemati physicae scientiae inserendum constituere voluerit. Rationes etiam ipsae dicto libro prolatae satis id ostendunt. Adeo enim leves sunt, ut ad eas sigillatim solvendas lectores nostri alienam operam non sint desideraturi. Auctarii loco notetur et hoc. Cum Plato in Timaeo naturae auctorem δημιουργον h. e. publicum sive artificem sive opificem vocet. item partes mundi a Deo ejusdemque
ab ipso productis administris dumo γηθεῖ ora dicat: Aristoteles etiam τὸ δvmοουργεῖν tum plasticae facultati, tum motibus
364쪽
e. 3. et alibi, nunquam tamen primum intellectum δημονογον appellat, nunquam mundum δημο γηθειναι significat. Num autem aliquis Universi hujus δημουργὸς suerit et per
consequens. num natura cognitionis expers ob finem secundario agat, item num ex solo coeli motu an etiam animatorum eo
porum et praesertim animalium labriea id ipsum demonstrare liceat, quaestiones sane sunt pervestigatione dignissimae. sed abstrusiores. quam quae in hisce naturalis scientiae exordiis pertractari questi t. Expeditis quas finalis causa ingerebat remoris . ad efficientis
causae modos et praesertim casum considerandum accingimur.
De contingentia in rebiles naturalibuS.
1. Solet etiam quaeri, an sit aliqua contingentia in rebus naturalibus Τ Ad eam distincte respondendum. Vel enim res naturales consideramus, ut absque interventu hominis aut daemonis alteriusve vere liberi inter se agunt patiunturve: vel una complectimur omnes causas tam pure naturales quam libere operantes . sive proxime sive remote ad effectus concurrant. Certe multi effectus, qui pure naturalibus hisee deberi videntur. pure naturales et simpliciter necessarii non existunt. 2. Ariarathes Cappadociae rex, ut locum aliquem in suo regno emceret, obstruxit angustias Antilauri, per quas in Euphratem se exonaraturus Melas amnis elabitur. Oblectavit se aliquamdiu habitans in Creladibus, quasi quibusdam insulis, quae
in novo illo lacu ortae eranti Verum tandem aqua elusit conatum regis. ac vi reseratis montis claustris obvia quaeque prosternens et eluvie proximos agros inundas, ita se in pristinum alveum restituit. /3. Fingamus jam animo sapientem, qui supra consuetum hominum captum eam tum siderum tum reliquae naturBe scientiam adeptus, eam montium. vallium, sontium aliorumque locο-rum Cappadociae atque minoris Armeniae vel etiam reliquarum conterminarum regionum peritiam consecutus, tam insigni denique effectus e causis deducendi solertia praeditus luerit, ut libratis expensis tot causarum concursibus. imbres, tonitrua ventos reliquasque tempestates iis in regionibus certe praedicare
365쪽
potuerit, is certe eo tempore, quia Ariarthis voluntatem praescire non quivit. salsus sine dubio vates evasisset. 4. Quippe mutato cursu amnis non exigui, et regione siccanea in palustrem ac stagnantem et vicissim irrigua in siccaneam mutata, et dein subito omnibus in pristimum statum revocatis, etiam halituum expirationes, ex quibus tempestates proxime dependent, longe certe ullae fuerunt, quam quae evenissent, si voluntatis humanae arbitrium naturae conatibus non intercessisSet. 5. Ptolemaeus B ex Aegrpti, ut Indicae et Arabicae merciis eo commodius Alexandriani subveherentur, ex Nilo versus mare
rubrum lassam duxit latitudine pedum 100. altitudine 30. in longitudinem 37 millium et quingentorum passuum usque ad
sontes amaros, qui hodieque prope exstant. Ne in mare porro deduceret, ut ab initio constituerat, deterruit inundationis metus, excelsiore tribus cubitis rubro mari comperto, quam terra Aegypti, vel etiam ne immisso mari corrumperetur aqua Nili. quae sola potum accolis ministrat. Quod si pellendisset Rex quod occeperat, quantae non solum in tempestatibus, sed et in gignentium naturis mutationes ex hoc principio provenissent' quae tamen omnes pure naturales effectus iis visi suissent, qui alveum hunc humana industria excavatum ignorassent. 6. Similia exempla in veterum monumentis occurrunt plurima. Cum pestis ex Aethiopia in Graeciam devecta Athenis mirum in modum grassaretur, de qua vide Τhucrd. l. 1.. Thessali, silio magni Hippocratis, sylvis incensis malum istud a suo aere arcuerunt. In Asia cum milites arculam thesauri spe aperuissent. leter evolavit halitus, qui orbem Romanum pestifera contagione infecit. Nero imperator Isthmum Corinthiacum perfodere et ex Pelopponeso insulam efficere moliebatur, si perstitisset in consilio, quam multa aliter in rebus naturalibus circa Graeciam accidissent T. Nec solum insignes hae mutationes ab humana libertate
prosectae necessitatem naturalium phaenomenorum imminuunt. sed et minuta illa hominum opera, dum coquunt, molunt, Iavant, tormenta displodunt, ac mille modis res naturales immutant, quae quamvis singula parum valere videantur. in tempestatibus aliisque, quae pure naturales vulgo habentur, eventibus
366쪽
tamen conjuncta et cumulata momenti certe aliquid obtine-hunt.
8. Quin et singula interdum non parum valent hae minula. Ut ex Alpibus Carnicis ac Stiriacis narrant, Bd vibrationem scuticae aut vocem ab homine temere missam magnas saepe nivium moles devolvi. quae viatores eum curribus et equis obruant. arbores prosternant, aliisque provinciam incommodis assiciant. Haec omnia absque duhio contingenter eveniunt, quia contingens et liberi arbitrii suit. scuticam quatere aut vocem miltere. 9. Quod si vel parum naturalium rerum eventus consideremus. in quibus nihil juris habent humanae vires, quales sunt coelestium rerum phaenomena . nec non mutationes. quae in corporibus naturalibus intra terrae viscera insta omne humanae curiositatis imperium reconditis eveniunt, puta metallorum aliorumque fossilium generationes, ignium subterraneorum propagationes, sontium et thermarum suppeditationes et nullum interea aliam libere agentem causam sese ad miseere suppon3MUS. tum necessario haec omnia et simpliciter quidem necessario. nequaquam contingenter ita evenire asserimus. Sin vel in his vel in aliis quibuscunque naturae operibus daemonis alicujus operam vel etiam Dei extraordinarium concursum accedere PD-namus, jam phrsicae quidem limites excedimus, at non amplius simpliciter necessario haec fieri concedere oportet. v. g. Si magus daemonis ope grandinem efficiat. aut Moses petra concussa Mntem eliciat. aut Iosua precibus solem detineat, aut Christiani milites sub Marco Antonino imbrem sitibundo exercitui impetrent.10. Bursum si sublunarium effectuum eos, quorum c3Uscte concursum ac societatem humanae voluntatis interdum admittunt, ita spectemus, ut a concursu humanarum actionum sequestratas, tum necessario haec quoque evenire contendimus.. Neque quidquam ad rem facit, utrum raro an plerumque fiant. Τοnuit hac hreme 13. Januar, nostro in aere. Baro quidem accidit hyeme tonare. verum hac hreme et ea dis atque hora et hoc loco tonuisse necessarium suit. nisi siquid causarum vere liberarum intervenit ejus momenti, ut, si id ipsum abfuisset, tonitru eventurum non fuisset. Utrum autem aliquid momenti humana aliqua opera contulerit, id ab homine sciri
367쪽
nequit ideoque ab homine nec asseverari potest, simpliciter necessarium hunc vel illum tonitrum fuisse. 11. Ceterum aliter pertractanda haec de eontingentia et ne-eessitate quaestio est illi. qui Aristotelis doctrinae se adstrinxerit.
Is enim omnia simpliciter necessaria esse. neque ullam causam
vero liberam dari videtur statuisse; homini autem libertatem in ethicis quidem scriptis simulatione quadam προωρμεως et iso σιου vocabulis tributam, in physicis et metaphysicis libris
rursus aliudicasse. 12. Quid enim vere libertatis secundis causis relinquere potestis, qui primam et supremam essectricem causam, sive ea Deus sive coelum ponatur, necessariam, non liberam causam credidit Quid Τ an non tota series praeclarae istius demonstrationis, qua aeternum motorem ostendere conatur, unico huiciundamento innititur, omnem essectricem causam naturaliter agere. h. e. praesentibus Agendi conditionibus non posse non agere ΤNempe huc tendunt illae, quas ex t. 8. et s. l. 8. phIs.commentationibus excerpere licet propositiones: etiam voluntarium staονταὶ motorem non posse transire de non movere admovere seu a nolle ad velle nisi sacto aliquo reali motu Zab. pag. 528. s. l. id etiam in voluntario motore verum esse, quod non potest transire de non movere ad movere sine sui mutatione p. 529. Zab. ; item, si patiens et agens ambo sunt bene
disposita, unum movet et alterum movetur. Item si debent incipere motum, necesse est, ut mutatio fiat vel in altero saltem ipsorum. Id ipsum magis restringitur p. 532. . his verbis: Omnium dubiorum una est solutio, quam hic offert Averroes, qui dicit, regulam veram esse cum aliqua limitatione, nempe si de-hent aliquibus duobus advenire aliqua relatio nova, necesse est. prius motum aliquem factum esse vel in utroque vel in altero, vel si in neutro, saltem in aliquo tertio. Hoc enim non potest labefactare sententiam Aristotelis. Et subjicit: De motore quidem naturali claram rem: de motore autem rationali obscuriorem quidem rem esse, Verctm tRmen
13. Porro ad i. 6. et sequentes docet in textibus istis contra
confusam motus aeternitatem. h. e. contra assertionem istam: BAnte omnem motum praecessit alius motus, sive: Nullus motor ex non movente fit movens, nisi facto prius alio motuK, tria Duli tred by Cooste
368쪽
proponi dubia. quorum tertium de animalibus in poster: parte
textus 17. propositum solvatur in t. 20. idque omnium esse dissicillimum. Videntur enim animalia, postquam quieverunt rursus moveri nullo accidente externo motu. Solvitur autem du-hium hoc ita, ut quamvis in textu mentio fiat διανοίας sive intelloetus, nullum tamen discrimen sat inter bruta et rationale animal. Solutio autem in eo consistit. etiam tum, quum animal quietem suam motu terminat, praecedere semper alium motum quo vel intellectus vel appetitus διανοια ooεξιςὶ moveatur. Non enim transit a quiete ad motum animal. nisi saltem species aliqua. hactenus in memoriae penu recondita. phantasiam aut appetitum assiciat atque excitet. et hapc causa est, ut licet h
tae animantes videantur libenter et ἐκουσα emcere suos motus. tamen aeque necessario agunt, atque ignis . cum lignum uritur.
necessario lignum urit. Quod si quando videntur differre ac
suspendere motus sua bruta, non differunt aut suspendunt revera, sed ideo quiescunt; quia nondum sunt salis per species aliterve disposit3.14. Quod si in homine aut Deo veram aliquam libertatem aut veram voluntatem credidisset Aristoteles . alitor certe huic dubio occurrisset, neque ila rationale animal una cum irrationali una et eadem responsione involvisset. Atque hoc est, quod quaerit Proclus Diadochus. Aristotelem in tuenda mundi aeternitate secutus. Si in temporis aliquo initio factus est mundus, quae causa fuerit, quae aeternnm illam
primi motoris quietem abruperit, ipsumque ad primum motum disposuerit '15. Causam itaque jam eruimus, cur Aristoteles quique ejus
vestigiis insistunt, ad quaestionem de contingentia et necessitate rerum naturalium non per distinctionem liberi et non liberi agentis respondeant, neque contingentiam ad concursum liberi agentis revocent, rerum alio potius modo se a quaestione hac expediant. Distinguunt necessarium απλως absolute sive simpliciter, et necessarium ex suppositione ἐξ υποθέσεως ex cap. ult. l. 2. Phrs. Utramque necessitatem in rebus inveniri volunt, propter necessitatem autem eam, quae ex hypothesi dicitur
contingentiae . easdem autumant participes. Duilired by Cooste
369쪽
Εx suppositione necessarium est, quod tale est ut . sine eo aliud esse non possit. Ut necessarius est animali cilius. Sine eo enim vita servari nequit. Necessarium est, serram ex serro iteri, alioquin enim lignum non secabit. Absolute vero necessarium est quod absque hujusmodi conditione ac positione ita se habet . ut aliter se habere nequeat. e. g. serra haec dura est . quia ex serro facta est; animal hoc concoquit. quia sanum est et cibum convenientem sumpsit. Addunt, necessitatem absolutam a materia; alteram . quae ex lirpothesi est . a fine proficisci. Reprehenduntur etiam Democritus reliquique veterum . qui Omnia ad necessitatem materiae retulerint. de finis necessitate verbum fecerint nullum.16. Νos celeri cursu praetervehemur hosce scopulos. Recte veteres, qui finis mentione in physicis suis commentationibus alis stinuerunt. Nam sinalis causae tractatio vel releganda ad Metaphrsicam vel ultimam Physicae tractationis partem reservanda est. Ex animalium enim consideratione δηιώουργος aliquis atque opifex, et per consequens finalis causae ratio forsan elici poterit. idque ob miram partium ad commune opus quasi conspirationem. quarum aliae imperant. aliae parent; illae movent, hae moventur; quaedam praeparant, reliquae a hsolvunt opus.
In plantis longe obscurior est finis ratio. In fossilibus et meteoris vix reperies probabile aliquid, quod instar sinis proponas . nisi sorsan externos et accidentarios sines, prout scilicet ad usus vel abusus humanos aptantur, pro genuinis sinibus praeter Aristotelis mentem proseras. ln elementis quidem finem esse complere mundum et locum suum tueri dicunt. 17. Quicquid autem horum sit. non est alia sinis. alia materiae reliquarumque causarum necessitas. Cum enim duplex sit
finis ratio. uti l 3. 14. jam dictum. alia persecla in iis, quaelibere et voluntarie agunt; alia imperfecta in iis, quae servili
quodam appetitu ad Operationem commoventur . uti sunt hrulae
Quod imperfectam finis rationem attinet, ea diversam actionibus irrationalium necessitatem non adfert. Nam species Sensilis sufficientibus conditionibus instructa aeque insallibiliter movet appetitum bruti. atque aqua salem liquat . aut acetum ex
370쪽
plumbo cerussam efficit. Si dominium supra actiones suas obtinent bruta. certe et peccatorum forent rea. 18. Persecta vero finis ratio neque illa peculiarem rebus adfert. sed potius eam, quam a reliquis causis ... semper imminuit. Quae enim secundario finis gratia agunt, quatenus a naturalibus causis dependent, necessario agunt; quatenus vero alibera aliqua causa et exquisite ob finem agente vel immediate vel mediate diriguntur, eatenus jam contingentiam admittunt. adeo, ut praesupposito mundum aliquando a Deo libere agente esse conditum, jam omnia, etiam quae summa et exquisita alias necessitate fiunt, contingenter fiant. Poterat enim mundus non condi et per consequens neque illa seri, quae jam vel in
coelo vel intra terrae viscera eveniunt.
Neque rationes alicujus momenti afferri possunt, cur uecessitas illa, quae necessitati ex hypothesi opponitur, materiae potius tribuatur quam efficienti. Nam efficiens. modo liberum non sit, non minus necessario agit atque materia patitur, pari nimirum necessitate et urit ignis et lignum uritur. Ceterum absoluta quae dicitur necessitas ad physicam proprie pertinet. Consistit enim ea in connexione ista et coha rentia causarum et effectuum, secundum naturae inviolabiles leges institutB. 19. Ηγpothetica necessitas non physica, sed logica res est, quippe extra enuntiationes locum nusquam inveniens, quarum ambiguitas facit, ut alias ex hγpothesi, alias simpliciter necessarias pronuntiemus.
Sunt qui geminam necessitatem rebus phrsicis declaraturi:
Serra. inquiunt, duplicem ob causam dura est, nimirum ratione materiae, quia ferrea; et ratione sinis, quia ad secandum est comparata. Perperam ita loquuntur. Transeat et hoc, quod serram pro rei naturalis exemplo statuunt: Serra sane quatenus a finali causa dependet, non necessitatis sed contingentiae particeps est; contingenter enim et ob liberam labri προώιρεσιν serrum in laminam tenuatum et certae figurae dentibus exasperatum est.
Si vero ita loquare: serra necessario dura aut necessario serrea est. 3mbignam enuntiationem profers. cui proinde distin-