장음표시 사용
21쪽
eoniliantiar multae demonstrationes . vi sub na Geometria, sub utra Arithmetiea,pIulea voti clusiones seiuntur.Quo autem in octo sese .-- - iae habituales multipliemtar, insem tradoreis
Quaestio igitur est de habilirali
tia tam communiter aeeepta, quam proprie. Est en in sensus quaestionis, An logica sit scietia propra E d: Ela, ait eommuniter dicta; qui . . . uis com n ut iter d.cta absolutὸ noli est dicentia scientia. od autem dicitur de hali iritali, diei por est etaini de actuali, cum ab tabituali procedat actitatis. Plinia Circa ste uitilum fuit Plor undam anuis
opin. quorum opit io, ut Themist 13. I.POge. e. 14. quam siclia uiar Aegidii,s Ronianus I. Elencho. in principio. Et post hos aliqui Nec teti- cI , logicam non esse scientiam propriὸ dictam , sed organtina & iii strian emum , Ploscientiae aequirunt ut Pro hae autem Opinione potest naultiplieiter duci argum eluum. Primo, modiis set eius non est scientia, lo i-ca est ni odiis sciencti , ergo non est sociiva. Maior est nota, ni odias etlina opera nisi nCnest ipsa operatio Minor uero est ipsi ita A rastotelis. a. Metaph.ea. I. ubi ait i absit talum esse uaerere scientiani simil& n olli m scie n. i, ubi per nis doni se tendi, Dialecticani in . telligit, ut D.Tsitanii alij cxpoliunt. Et tis Eait a. Metaph. caps Averr.e dem 1 .com.1 .Praeterea ieeundo, Scientia Mrsal ur citra aliviod obiectiin ,id est tractatis e aliquaterra ter at logica non tractat quicquam deter. minatu III, ergo non est scientia. Maior est Aristotel. niuit .s in loris: pris ercina quarto Metaphy.eap.ptaim in lib. I l. Metaph I. ea. 6. Sc primo P stelior.epa. a P. Minor est resius Aristot. expressa.pram. Eiench.cas. I t. inpranei p. Et primo Poster. in ea. 8. In fine. I. Rhetor. ad Theod. eap. I. in fine,& Q. Metaph. tex. s. Tertio argumentori Seientia est
de rebus itecessarin, at logi ea est de syllogismis,&argumentationitari tuae non sunt res necessariae, imo aliqirando sunt quandocti. sputatio fiucessiante aut eir, spiHistrone, nonsulat: ergon 6 est seientia. Maior eli A N sto t. 1. Poster. cap. 7. Ultimo una pars logicae est deceptoria , & potius est ad errores , qua in asi scientias capescenitas. ergo logica non est , saltem secandum ea in partem seientia. AOpi. At opposita sententia est eommunis: nem
pe logicam esse propnE scitatum: se.
Pro huius quaestionis determinatione sit latE id primum fundamentu iri . Seientia Isto pra dupu. aediista est habitiis remis, At euidens rei ne The. t. ee Mariae per si iam hri, an raniana rino, Post: c.
definitione tres seientiae eontur is tur con a cane sitiones. Prima , quod sit de re necessaria, gaeelse id est quae aliter se habere non potεstretium ici ei 'Lenini mut ibili una & uatiabilium, quae mo Psi . sido sunt, & postea mn tantur , non est seieri sitissilii. r. Poster. et r. r 4 ub quam ratione in singularia Ac 'entia per acculer 3 ad seic fit arinon spectant, it docet Aristot. 7. MN.ciis Secunda citiod sit et ignitio iti per musa in reum en in res etiani tie cessarias abi lue cais sa cι g . osci iratis, stientia non est se uni scire, re in sit I'ereausam cogite laete. 2. cap. t h.
Sit secundum si in lamenti in maxim8 arisi ta sunt .maduertenditio; ex cuilis inconsideratione. non pari a nus iis accidit deceptio. Alitid est modus operanssi, aliuti cognitio moli ope iadi. Hodiis operat si sin ut est cum ipsi operatione. At cognitio moti opera tuli e: f tantii rei in potentia cognosce ire: uerbi Malia est incidus qilida ira operandi ignis, & hie est sint uleum ipsa operatione: huiusmodi cognitio est in homine cognosten e.Vnte potest elli longe diuersum unum ab altero. ita similiter est modiis intelligenes ris,& est cognitio m m. M. Haee dilo quamuis in ea leni potetia sint, scilicet in intellecti i unu in ta ineli ab altero secernitur: modus enim cogiaoseelusi rem,
est idem cum cognitione Iei. At cognitio
22쪽
Ipsus modi est alia eo gnitio per te distin- eut Physiciis demonstrat illa th eεeIusti nae a. Modus igitutemnoscendi non est Lmgitai sieut res istita non est scientia : sed e gnicio,& eontemplatio ipsi iis ni odi est log l. O. At veQ, quia ipsa eognitio tiro di,cluae logi ea est. et ii, eodem, Si in e adem potetia,inqua est ipse in odia 'cchnoscend ; sit ut aliqui
ea iii te decepti sae lint,idem esse ut rutv qite arbitrantes. Fit tuis. s. ut sutellectus gluto suo modo cognolcendi iuuetur re talen
cognitioi ira ad intelliginduiri pei fectius 'r piod non sit in igne, quJa ipse non no. - int sudiri moss operandi. Propi rea cliti lii GD i st i ta . . moduni coenacit, potest illumi uitare. Exct. o lo quo fraecessit illa anticilia distinctio It Ricae.gicae iii Piana habet S. Thon . . Metaph li 4 &docen Scotus, se in docente ian, de utent ei P. Votem de eatur et lini lcgita docens, aliae incidiim e ut etate. xi oscet di c dii te in pyatur. VCcat ut utens iplana et 'ti tenus eo; ti ita trioquin i litellige a.
Hi, lappositis sit prima conelusio. Mo.Cύρ'. diis sciendi leu intelligendi non est scientia,
- di, ut inod est, non est operatio, sed via. llit litas ope iat ibitis: si similitet ille usus tomicet . non ei isti etia, sicut usus rei, ut xs est non. est ipsa res Quare nec usus logere est logi ea absolute, nec lecundu in talem consideratim ne in est seientia; sed dicitur logica ut et s. improprio sortari vocabulo, potius dicetida passiia , logica ea eicitet. Secuta cla concl. Logica dotes, quae se ilicet
CGel. 1 tradit, &speculaturi plum sciendi in odiam, ab 'tie dubio est proprie scientia. Et praeter aut horitates Docto: si in diactas, probatur ratione suinpia ex defit titione ipsus seientiae, expressa in priori fiandamento Logica est habitus ceritis,& euulcs rei rite ellariae per sua causaria,& Per dena onstratione, ergo est scietia. Conse Mentia est certa. Antecedet: s pro . batur. Coti clusio ite seni in quae in dialecti ea traduntur, sunt necessari. ae, & demonstratae:
sicut illae quae sui in Physica: sicut enim est
illa necelsaria corpus uaturale nacuetur, ita
demonstratio generat scientiam.'Syllogis
mus Toricus coastat ex probabilibiis: & si.
per tuam musam, scilicet,o ne habetis natis ram n ouetur, corpus narurse habet natur1,
ergo tuo retur: ita dialectiei, seu Iogleus sua, denion strat e6elusiones. Omnis syllogismum prMeden; . o prcbabili, is generat opini
opinionem. Secundo piaetriri, illa est verEscientia, quae habet proprium subiectilia , in tiod versetur. de qub proprias passi nus Iesi siderat, per propria principia demonstrat: dialecti ea veris est huiusntio die na: n siue enaratiotiis et iis Iubiectit in assignetiir, ,i postea dicere iis,stre argumentatio aut shq logismi, at i quot uri alitiis, tamen illi id specu Iatur, M& enas propria principia,& palles,&e. titem quamuis dialecti ea si utilis ad omnes alias disciplinas, & scientias aliar scenis clas , nota taleo id amittit, quod liabet in se, et perse,& ent se, etiam si 4.on esset allis vii-.ns, vel necessaria, sicut,& alta scientiae. liae alijs sunt utiles vel necellari tion ideo iunt , se sentia. t elata nar si liter, ut boni na . 'aliud est hoAestum aliud est utile, sed tam eii in alitio vitai ni clite tirniit coniun i continis git, ut & idem sit hbilestum, Ar vrile. Ut. v. r.
fortiter in bello piignare, ad sit, & sitorii iride sensio item. Nee velis, quia ij I ius bonuiri sit utile, ideo a inittit ratione ni honesti, sed ire se S per se est honestum: ita cientia una, str verbi oratia dialecti ea , quamuis sit ad alias ornius tilis, vel neeessaria, non illeo rationem scientiae amittit, quam habet ex se,& in set quam quidem etiam si nulli esset utilis, etiam si ad nilllam scientiam viam praestaret, ternen in se haberet.
Ad prinium at timentum. Respon .c5ce L Αd pti. sa maiori, negantici in in Oren , si loquatur de nium. Logicat locente, ista ei lina non est modus sti Edi. sed speculator, & ostendit modiim scien di, nec Alist. vel Auer.docet, modii in se tendi esse ipsa in logi eam, sed dicit prius Oportere
cognoscere modii in sciendi, cluatri a lasse iε tias, non vero simul utrumque quae te rex gnitio autem haec modi logica est.
' Ad seeundum Responae duplieiter posse Ad M
logi eam considerari , aut secundum ea inis sti utrienta, & modum scieri di de quo trari
23쪽
strii menta & modum selenia, & seeundum
Me est seientia deterini nata: at si innsider tar seeundum materiam, i vplicantur ea Instrumenta, est aram Im uasta, PIra dumtulum e gno cedi quamcunquerem, Hoc uolunt lora Aristot. non tam tui impedit, quominus obiectum habeat determinatum, iuul scientiam partieularem possit eonsti
Rc 3. Ad teritum respondeo . quantuῖs iste syl-Iovsmus, uel ille non sit necessarius.& perpetuus, tamen istae propositioora, syllogismuest eo trapositari ex tribus terminu,argumentatio est eon ciuentia,& aliae sinities, ira sunt necessariae, sicut corpus naturale movetur , ignis est eali diu, de vii biis est physii ea. Ethoe sol utri est neeelsarium ait scien rari ,
per accidens est , qvirui non sit iste, uel ille syllogis imis , sicut quoil corrumpatur iste
uel ille igari. istae enim omnes Propoliti nes sunt de extremis naturaliter suppo
Ad . Ad mi artum est ne ilis responsio, Logica
enim,quae docet illas Allacias, ita uera,& necessaria est, si exit Plae docet alias partes e Sc leui ista est necessiaria, demovit ratio generat scientiarn,ita Sc Sophisti et is lyilogismiis generat errore in . Verum est, o iutis usus So.phismatis facit errorem, setalteus is uon est Looea , nec propterea reij cienda est ista para, liasi doceat nisi una, qtua id locet, ut non erremus; abusus est potius Loveae alios decipere. Hoc aute iri nihil restri, tia in bonopolsunt iis ablui, nec propterea fit malum.
M sit I-eatini lutri tui iustii aestionis. ut intellIunum Mosamus qui sit trua scientia. i' linio adis& uni utriendiun est. illli lici tinti in,mitus duo hain. bet. Primo,est indiuiduit in elle in se. Secundo est, ditii sum et Iea Orolibet alio extra se , ni lignum uniitra dicitiit , quod in se non est, in paries scistum, sed continutan . Sc tamen est distinctiin , & cliui sua abalis sona.n F is . Unde linitas secunt utra clu in vunii inest, est inditiisio in se, viiii lici a quoli- totv- bet alio. lex uni H Quiritu triplex est, ql ae iam numeraras . ea , P ae dato lectilea, qtiaedam geuenca.
Unitas numerica est,seeumlam quam. libet res singularis in un . Vu Gaspec sim est, secundum quam plura singularia his nistia unicam proximam definitionem , sunt unum. ut Petri , I oannes . & Maltinus dimantur unius esse naturae,riura utaream paratis ei pant definitionem. s. quod sinuatilinat ra. tionale. ista tameti unitas est specifica . na
de unitate numerim id dici non potest, eum alia sit unius, altra alti mus. Vnitas generi est inter illa, quae quamuis diiuris habrant
proximas definitiones, ac Ppopterea specie differae dicantiar, tamen conueniunt in uni.ea-fiititione super ora ut homo,& leo ha bent quidem Suersas definitiones, ta Ieriparticipant definitionem an in alis ex aequo.& propterea sunt unius natui aegener rex. Per hae et patebit, quid sit differre. t,umero, specie, uel genere. Differtuit enirn nume-, qt aediis uersant sortiui itur numericam unitatem , unani definitionem participantia: speeie u i5,quae distinctas habent defiuit ones in utra tamen supera ora conueniunt. Distincta g liete , qtiae nulla definitione conueniunt . uel habent diuersas definitiones commuis nes, ut animara , & inanimata, genere di L feriint , quia sub se uaria comprehendunt genera.
Est secundo aduertendum, has unitates . Quae aliter in substanti b. aliter iii scientijs, habi set ei uim tibus suini. In substati ii senim accipiuntur unitasseeundum se,& ab eo,quod in ei est, scilicet "cia sua ita tuta AE cle finitione, fit 3n scient ijs usi plex.se, sed uni is nuntem ea sumitu b innitate subiecti proxitiai, i ii quo est, si eut reliqua accl- delitia, uti se illa est ii 'a nil mero scientia,qui est in uni eo intellectu, sicut uua albedo quae est in uni eo lubiecto, & e coiitratio, scieritiae quae suiu in diuersis subiectis sunt numero distinctae, ut alia est Dialectica tira, alia est mea. alia illi ira, sicut alia albe so huius Cr-gni, alia illius unitas uero specifica, seu generi ea ab unitate obiecti id est rei,de qua II ctat,& finis .ad quem ordinatur, ut illa dicatur una scie illa specie, quae uitius obiecti specifici , & finis est, illa uero tina genere, fluae unius rei getierice, & unius fit tama 4nIunis est ,-ecout rario fit diuersitas spem fiea.& generica. Hi ne sit, ut cum scienciae,& h bitus ab c,hrrectis fainant suam unita istem & fities . d. finiantur aliquando pertinuin , alιli Mido per alteriina, alιquando
24쪽
eo atriamque, ut dotri Ammonius in pra- homo , ergo unum animal, ergo unumano Praei ie).poteris enim mediet narra de fi . corpus. inite per obiectum solum : est ars, quae mea Pro deeisione huius quaestionis G ptu Pruus hvmna corpora uersaturia fine, est ars sani- mum sunt a metituni. Intelli Gu uoster ha istitatis effecti Liar ab utroque io, est atri quae bet duplices operationes. Piuo Imperatio est circa hinnana ecupora uerlatur,toriam sal i- qua res ipsas si Inplici, uel compositae gni ne Sctiva. tione percipit, tu Quar docultat hominem, His suppositra est sensiis quaestionis, non leoliena, plantam leta holminem esse animal. de unitate numericae clat uni est e turn esse leonem non esse homineret, di talis operatiophites seesidii in pluralitatem subiectoriam. dieitur apprehensio. I 'osterior operatio est . Sea de speeili ea , seu generaea , 'an scilicet assentire, & aequiescire rebus cognitis & apis fine plares Logi eae species , seu ginera, pichensis cognit Mne coinposita, quae opera quae t et iuri iure vis tractent. Haec demu- tio dicum tuis ieiuni, sicin disset iso; ut quanis
rea seeuttilam quaestionis partem. Fuit malidissentituet 6 huic, homotion est lapis, opinio Nominilium , militas esse logicas, & ex hac operatione Otiturare citas, i et falsi. inxta numerum einum qi a tractauri P. Via. las: non enim eli decertiis littellectiis in apiade alius est habitus,& alia Logi , viae docet prahensione , quat ut incunque apprehendia definiri,alia mi Lot cliuidere , alii, quae aliter quem se habet Ies: leti ovalido assenti. doeet syllogisnio, topiciri; & alia quae docet tiarappichensioui rei, non si e se habentis. vectemonstrativi s. Immo secundum numerit ri m ame in eli quas do allenticiit apprehen cotielusionum, quae in Dialecticarunt,totes sioni rei sic se habentis. Seletitia et go, quae se Logi eas,& haut iis . Haee sementia proba, intellectu in pericit ad ueri in polliri pellicatur primo: habitiis distiuguutiar per obiecta, actits iudici, littellectus tu asseiulatur mi aia sed in Logiea sunt plina olriecta specie disse sentiri oportet dii sentiat cui clist iurendum xciviarergo non est una Logica. Maior est cer est.Propterea scietitia es: tur habitus itulic ra. Minor patet: nam alia logicae pars est de tit iri. Pr tet hoe et in praficit intellectus apsyllogismo,alia se demonstrarione.alia dedi prehensionem, nam qui scit apprehensiones, uisione. Praeterea secundo, potest quis it bere & orinpositiones Iectas, per iciemiam efficit, habitum, & esse proniptus in denestioni trias quibus assentitur. , cognoscendis . non autem in demni strat O. Sit secutulum Rudainentiam . Adho δ' nibus seu sullogismis. ergo alius est trabarus diras operationes exerrendas, duo concurripto illis, alius Pro his . Alsiue adeo non est mnt: expM teret,quae intelligi rur,uniani: al- una Logi . teriarn,ex parte intellectus. Ex parte rei eo
. Alia fuit opinio Capreoli. Ptolo. I. senti clurit ipsius similitudo recepta in intellectu,q. .ci In sequuntur aliquissi scipuli S. Tho ut enim ullus acl uidendum recipit in sequamae r hi enim sustinent, Logitani esse unam clam obiecti imaginem, seu similitii nem , specie. Et unicum habirem simplicem, ut quae dicit in species: ita intellectus ad iii tel- enim in igne non sunt multi calores, sed uni ligendum. Alteraim ex parte ipsas intelleis ore,quo diuersa caleficit: ita in intellcctu est ctus, scilicet promptitudo ad facilius Meeristin ira simplex qualitM N Labitus,quo onini- ci iussiem clum,quae dicitur habituri Est in se elusionibus, quae in Logiea sunt,a D naen inter utra inque discrimen i Speciet sentimur. Ista sententia protratur primo. Ita enim est erassaria ad cognitionem, ita,ut Gle habet liabitus ad suum obii ctuin,sicut . ne eae nitio esse nequeat : at habitus norarentiavit suum r sed uniea est potentia tim est necessarius simpliciter adiudicandum, a Plex qua multa percipimus obiecta, puta uni solus intellectus iudieare possit: sed mi percus u sus, uti multos e lores uulemur ergo sectius iudi niluin,& cognoscendum, habi-unteus & umplex erit habitus quo multas esi rara enim perficit operationem potentiae , clusiones unius rationis cognoscimus.Secun docet Arist. 7. Phyuc. cap. 3. Mientia Igiriud praeterea, mea est una sciencia,ergo est est ipse habitus intellectus ipsum ac iudicantinus habitus .ersto est unaquainas. Tenet dum de rebus apprehensis perficien D stad
25쪽
seientiae, distinguntariar per distio stionem mentarionis compraehenduritur quam Io .,
santur;non tamen quaeculaque rei qtἡ distinis ctio dili rasas scientias facit, seia distinctio obsecti fora talis. li obiecto. n.et re qualibet, quae sub latenti .i c5cilieuir, duo sunt consideranda, sicut in obiecto potentiari na: Unum, id 'nod talis sei Elia eognoscit, & cirra quod talis potentia operatur; ut albedo, quae ut se-tur ab oculo, planta,quae eonsideratur a lyhi DLAlteriam,id ratione euius illud prius sit b
Tertia eon eius. Iu logici sunt plures habi. 5el. s. tus partiales secundum diuersas paries praecipuas psius logicae, & hoc paret secudo arguriunto non inalium: usi tamen propterea inquitur ed plures logicas, seu plures partis logicae. Logi ea enim esistat ex plura, habui . Dus partialibus unam seientiam facie inibus: mila eorum obiecta sub unica ratione generi . e.- ira forinali conueniunt. Nee est simile de porali scientia eadu, seu ὸ tali potentia percipi tentia: iram poteria a natim est, habitus uero riu, ut in usu est colora albedo. n. uideliu al partim abobiecto fit, partim a nobis Adaliud ulo , quia color & planta eonsiderat ut a Philosopho, Pi a corpus naturale est,prius dicitur obiectum materiale, posterius autem formale obiectum: Pistestque esse, ut multa obiecta materialia esicineantur sub unico sormali, inalbedo, nigredo, Hibedo, stib eo lore, curias ritione uitu percipiuntii r. Distinctio rei ur generi ea, seu specillea sciet uiarii na ab obiect: linitate, uel diuer sitate sorm ili sumεda est: ut enim no ponitiu diuersus uisus ad umectinem percipiendatri, se alius ad nigre .dine: quia quaci liis sint duo obiecta, sitim ra.
mmi matera alia,& conuentulit in unica ratione sorinali eoloris. Ita in sciEt js fit 1 lieetin.
multa tracte itur, latrien si sub uni ea somna li ratione comptae luiu alitu , erit una scientia genere, uel specie. His igitiit suppositis. sit prima eo ne lusio. Logi ea absolute & simpliciter est direnda una ieientia maec probatair.Vna scietula est, ciuet est unius obiecti, sed Lopiςa unicum habet obices biri, ergo effuna l. icita. Malor est. Aristotella I. Polle. .i I. Minor est cota, &pressi ab itii ii semus este ens rationis Logicli, seu seiendi inci sitim, qtio 3 i. em est. Neque arguar diit una Nomina: itina prius factunt quieqtiana probat qua natiis eiiii a multae sint quae tractatu ut sta Logica , tare en c6uepiuntuS unita ratione sotniali obiecti. s uς ad atquinentatio item ordinatitur,sdat ii, Philoso
'iis haluciis, coacedo tonsequens in hoc sensu, quod est unus Rotalis,conflariis tamen ex 'naultis pari alitura. Nec est hcaept ter ti 'λ- .seriam Aristotelis, qui s. Me t. c. 6. uocta,clym sunt plura in uno genere,possunt esse unum in altero: in plures millies in ratione subita. tiae lunt unus , in ratione quan utatis sunt
aria eo nelus. Probabili est senrentia CGl. . Capreoli, qu5d Munus simplex habitare, ut
probant argua Era, & alia,quq polletit a Muci. Sed quia admoti si Metaphysica est, uut , latur in proprium locun .
purum lagica sit mentia Deculativa,
1rζ disputatione proe i pt Inio nobis, quis Quid
sensus lauius quaestion s lit , aperiendu ri seienti Rest. Practica se etia idem .es . quoes operati N. practi. Spcculas iii 1 uero idem , quod cognostri tua, ea , Scse .c5templativa. Diei iurat ueni lcidi uia pra, specul cti ea, illa,cuiusleoguit;oori sititur Mi opus, tiva. i. quanta P eae4'oscimu3, ut Opere Iuura speculatiua ueth,per quam sol uni cognosci
Secutiaa Eoii clusio . Logica plures partes inis, nec talis cognipo ad opus est aliquoia oechaiat sub se specie differentes, quae tamen dinata. Iuxta hoc quaeritur de logica, ausit sub unaea ratione sotanaIi genetici conue practica,tiel speculat tua. ni uiri, ac propterea unius est generas Logi ea fuit sententia quoi undani Neoterico-:psa. Haee conclusio patet. tiam in fibris De runt. topicam esse oracticam. Huius Opi Ri prima
26쪽
Maior est nota Minor probatur r quia finis eliis est sullogismos, & dilautius farere: hoe aurem est operari . Secundo, seientia Practi. ea est de oblecto operinili, & factibili a nobis r at obiectum Dialecticae, c argumentatio, est a nobis facti biter ergo est practim. Tereio, scientia Practim vertatur in dirigenis di . di ordinandis alictuibus operationibu
nostris r Mars piligendi ordinat tales opera. torres,quibus pingi iniri: Mniliter reliquet artes i sed logica uersatur in dirigendis intelle .chis operarionibus, ut ait S. Tho. ptimo Peri-her.& I.Pin.ergo est practica.Ptim vin Pro huius quaestionis determinatione. si a d. I sit primun iandamentiam. Scientia Practi.
O , & Specillativa in uno conueniunt, in a. ii,s differunt: conueniunt enim, quia sic upet scientiam speculativam res cognoscitatus . & de ipfis iii eamus i ita similiter per practicam i ut enim Phruiciis per Physi.
cam cognoscit plantas i ita artifex per artem, M scientiani practi eam cognoscit res, ias operat M. Differunt autem pranao, tu fiae : per scientiam enim speculatilia rem cognosci mus , non ut illam opere nauta at per practi eam coguciscimus, ut operentur. Hanc
autem conuenientiam Practicae, Sc Specii latiuae, simul & differenti ani, non mal Eexplieuit
selinus, ut sciamus: per Practicam sumus t scientes,ut operemur. Est alitem duplex finis, intrinseeus.& extrinsecias: intrinsecus est,ad quem lcientia ex sua natura ordinat ut ex.triniacus, qui finis scientis dicitur . est quem sibi proponit, qui eam sciemla in habet, uel
addiscita ut qui disteret I'hilosophia ni moluerandi, vel qui discere retem ae .lificand , ut leti et solum. Hie amem finis extrinsecus non facit seientiam Practitam, aut Speculatiuam: sed intrinsecus. Secundo differiant in modo operandi: Practica enim procedit modo pracbeo, seu op ratio:quia confiderat Iem, ut simul et dat nio dum operan cliz PιOpterra a. Metaph. c. s. si1lt Am stoteles, Practicum non considerate Musam secui dum se, sed in ordiis
ne ad opust At Speculativa solum proeedit
uia cognitionis, nec modum traclit operaudi.
Hinc tequitiir,cum Practitae finis sit operari, . di modo opera rivo procedat; quod necessario tractet de re, quae fit a nobis: non tamen pro .ptet ea dii Pracii , licet hoc sit trecessaria nat. uia potest cilcbpeculativa de re, qtiam essi.citruis: ut Geometria,quae est de figulis. Sed distis intia coiisistit in fine intrinseco , ut
dendi: ex quo fit, scientiam Placticam, & & 3. de
Speeulativam non disserae penes aetiim An.c. I suum proprium i in mediatum , quia per utramque primo intelligi is res : nee in obiector eum possit esse spe latiua de re a nobis facienda , sed in fine, & modo .lvnde in quavis scientia Practica, primo reperitur speculati operiIm , quae tractat, & faincit: deinde praecepta faciendori in eorum operum i quo se ilicet modo fiant; quae pris. prie cognitio, e stipia Practim. Sed haee prae trem duplexi vel in uniuersali i ut tempera.tὸ agendum est: mittendus est sanguis indolote laterati: uel in particulari, trunc, nunc,& hoc modo i quod est, ex prudentia experti Medi ei. Sit seeundum fundanaennini. Cum selen. see si iatia Practi ea sit proptet operationemr ope, funda
ratio autem duplex M. quaedam, quae dicitur actio, quaedam quae dicitur essectio; erit duplex seientia Practio, quaedam aetiua, quae . iam effutiua . Aetio ueto e st operatio imis
manens, nec in aliquam materiam exterio. reni transiens,ut tristari,sentire,arnare. Est
etio vero est operatio in inateriam exteri orem transiens, ut scribere , pingere, aedificare. Scientia igitur effectiva dicitiar, cuius finis est rectE has exteriores, operationesessicere, quales stini artes Mechanieae. Unde Aristoteles 6. Ethieorum, cap. 3. Ara, ait , est liabitus uertis , cuin ratione saetiuus. Scieu tia autem ac citra, quae moralis dicitur, est cuius finis sunt tinnianelio operationes Gqualis est prudentia , quae dieitur habitus
uerus cum ratione activus. Unde Aristotel. 6. Meta.cap. I. Omnis, inquit, seleutra aut est activa, aut facilua, aut Theorica, aut Spec
lativa. Sumit alitem hie suentiam largo modopro quocumque habitu intellectivo.lnaer speeulativas autem latentias, & practi in
eas constituit discrime quoddam notatum. . . ; 2 I. Me r. c. 6 & s. Metaph.e. i. In specu Litiuis prinei pium est iii ipsis rebus,idest nos suiniis anus cosnitionem ab ipsis rebus, & scientia nostra speculativa conformiatur ipsis rebus, ut tune persceta sit, quando ipsis rebus adaequatur: Propterea obiectum in his dicitur principium, & mentura scientiae. Atan pra cticis rerum cognitatum principiurn est in
27쪽
vobis, quIa not sumus exula rei . di nostra scientia est termin ipsaram n ensura . ut taris sit rex. qualis scientia, eraa procedit. In reri st tarnen,quod principium activae en ele. ct o voluntatis, a priIdentia regulata 1 unde
agibile, & eligibile idem est: At praneipium in factniis, est ars quae in intellectu est . Ex
ao lectit irrur auosdam notatu dignum : H-d-lieet. illa in Lesentiarn,quet non diligit ope. ratiosus ura manentes, ut ab electione volunt i spinoedun I. non esse ac tuam. Qirae est
ex Mel Ia sententia 4ristota loco citato 6 Metaph St 6 Ethie. eap. o. Principiuin, inquit, actionis est electio. Sequitur etiam, quδd i tellectus, seu scientia practica habet pro fine actἰotiem, seu operationem a rerram extra ipsum intellectiam tui et aristi ix E colligi rei rex Arist.3.deani. e. q. R dod Euadit Aiber. M a. ginis 3 .de ani irae . . l. . Si tertium sandanaelitum : Existis potest Teri u eouigi itiplex distramen inrer seleutiam pro tu d. pr.Euis .in . & arte in . Primo in fine: nnis scientiae est spem latio, & eontemplatio sui obiectit finis artis est aliquod opus, ut opera.tio extra iplum i litellecti Mn. Seesido, in obie .ctor ars eium est de rebus contingentibus. 6.E:h.e4 s. non de rebus, ouae possunt esse. Senuia esse solum, sed de re bira, qtrae eum snt,
possunt aliter, & aliter se habere ut est ara scribeii dii quia serabere potest aliter, Si ali erfieri. Prii dentia est ei rea actus, qui cum sint, pollutit aliter, scilieet bene, aut male fieri iEst autem ars,& prudearia, ut bene, rectet e fiant. At selencia est de rebo neeessari is , quae semper sunt, Sc eodem modo. Diserata en ter. muni est in mo io proeedendi: ara consideratrem qualiter fiat, & causas applicat ad opiis, . propterea eoinponendo semper pr-edit i &speetes compositas formando. At scientia, qualiter restit considerat . & semper minutissimas , & vltimas eius caulas , & principi. pia speeul.itur.His igitur iuppositis.. i Sit prima eone lolio. Ablolute Ioliendo,cος ' Ioglea non est propra practi ea scientia, nec etiam ars. Probariit pN aio . Si esset practica, vel esset activa, vel effectiva; sed neutra hara m Iergon nest practi ea. Maior est nota ex Aristotele Ioco citato. Minor probatur. Nos ei sectilia: quia eius operatio non traia sit in materian extremam . Non activa. quia Doesteirea actione in , quae procedat ab electio. ne voluntatis, cum eius actio su intelle au
discurrere . Secundo, scientia practio, amars, habet pro fine aliquid extra intellectumat syllogietare,& discurrere,est opus psius in . tellectus. ergo absolutὸ non est ars. Tereio ara,& scientia practica , propra rei naturam non tractantased qualiter fiat tants oste dant, at logi ea naria rana argumentat:onis,& syllogismi aperit, nee qualiter fiant, per se solum ostendit: ergo non est propriὸ practiea . Ea quo patet, quod finis proximus, & intrinseacus logicae est,inoesi procedendi eognitior fi nis sequens, scientia rei, clitae ex cognitione modi proeedit: finis te aretiis, pei logi eam syl gismos constituere iSecianda coneli Logita habet aliquid artis C&L Mpracticae t Meselliret, quod in aliquem fine extra seipsam ordinetur. scilieri in rei stimintiam,& per earn D petationes tatellectus regu let turi ae propterea diei me ars rati ualis,
ara arrium. Quae e clusio satis ex dictis eth
Tertia eon eius o. simplieiter est dieenda Gnt.
speeu latiua , ut patet rationibtri ad primam eonclusionem induebs Probariu r Qtii a licet tradat praecepta argumentandi, & densatent MN e. tanaen per se primo speeulatu quid sit arguntentatio,defitiit O . diuisio, & tera omisnia. Denide his persectis, praecipit, I fiat . . Ad prinisi arg. respondetur, negatulo finε
prori nisi esse syllogismos faeete , sed id eon.
sequi ex eorum tognitione; sicut qui, cognita natura trianguli, potest triangulun sacere. Ad secundil negatur milieulentia, est.n. fallacia aecidentis. ista. n. c6sequentia est bona. Si est praeliea, ergo est de subiecto facti.bili:& a negatione consequentis, si no est de obiecto factibilit ergo non est practicae non
tamen valet , ab astumatione coii sequentis.
Si est de obiecto operabili i ergo est practica rnisi filiis sit Opetatio. ut dixin us . Ad tertium restandetiar illud probate smeundiam quid esse practicam , & ita uorati solere citrandam artente non tamen absoluthequia defieiunt illa, qtiae sunr de ratione ariis,
oeabulum hoe subiectum , mul ripti' dicti e citra apud Rristota . usurpatur. uno enim
28쪽
eni in m Mosenificaranstrios alleatiis sum. voris: cpio pacto tu Antepraedicamentis dicit Aristoteles,PIaeda In de sit taecto dicundiu. Seoando pro una parte Propositionis; quom lodicitur, propositio constat ex iubiecto, de praedicat . Tettio Pro illo cui insunt ceri enua,
ut corpus est suriemurn albosinu hoe dieitur subiectum i inhaesionis i pri ora veth sub ecta praedirationis. inario sisiectitur , pro e
Guod a scientia primo consiti eratiar. vlulem iit quod oblectum. Vnde Aras . I.Poste P. 23. v nascientia est uni generas luisiecti , desie in praetenti su mitur quod dieitu ciam materia . sed mataria multipliciter etiam lumitur Primo pro substantia , in Pta recipitur forma subitantialis;cax o modo dicitur, materia at imae est corpus. dc sic furuit . r. PhycSecundo pro eo,ex quo aliquus fit, ut sertum est mistia latrae clata ex eo fit, Sc siesumitur .Phyl.c. 3. Tertio pro eo, cui appi 'intur opus ariis, materia fabri est serrum, quia opira suum insereo facit. Quario , pro illo,cit quod scientia ueriatur,qiraedic turmateria carra qua, Sc ficu E est tu obiecto, Aes ecto sinu pio vir laici molo, & iecundum
lioe, est quaellio de subiecto Lominae, scilicet quiu sit id, te quo praeeipae fit rogi .
Vt autem aliqvid sit subiectam . seu obiectum iii altat M teientia , quatuor sunt neces fiuia 3 duo ex parte obiecti , duo en parte ipsius scientiae . Primuin ex partesiadiecti, ut tontineat omnia , quae tractantur in seientia adaequale, vLninia sit seu illa ieientia , quod nou contineatur ab illo OHecto , nee illud obiectis contii eat quicqiram, quod non sit lub tala icientia 4 Seemulo, quod det unitatem, Ec speciem seientiae, .ab eoAt scientia una ad alijs disti ricta , Nper illud deficiari pollit, Tertio, ex parte te: entiae,ut nihil scaentia constiteret , quod iion sit tuta ectum, vel ac lubiectium pertinem . Quarto, Prod tradat causas tu, liniecti. I i.Metae. 6. st palli nes, seu Froprietates q. Meta Aa. .& νιisera ra,partes,& species ipsius. Metaphy.ter. 8. Primia Circa ha Dc lux itionem tali opinio Se ,- opinio, V mirum,ac Aegidi I Roinani lyl. logismum elle tu ed ii m logicae . ratio est, Logica enim is et rationes, dc illicis sis n-tent lux: seMiltero miles praecipulis est syi
esse non omnem argumentationem , sed potissimam omnium, ut felicet demon stra. lonem, cuius, causa omnia coli siderari viden
definitio .cliuiuo,& argumentatio. Huius ra. tio est : Logica tradit motum cognoscendi. sed hic noti sola est arg in entatio, sed defini tiO,8c diuisio. per cli as expi lcantare natura, Separtes rei. de Perat aseognoscui tur, Sc sciun-riar: ergo aliqliid, ut est his eoa muti eritia. hiostum. Ista lententia Ditati tui .eoruιN. s. qui sermone ni iaciebant Logicae comini lieobiectum: quasi utent elIet Logi ea, cliina lerismocii alis .cthlod unpugnat Rulc.& Alberilo. - .ciscitatis. Quinta opinio fuit S Thomae 4. y Met lect 4.qui alleritens rationis esse suine-ctu in Logicae. Ratio huius est: ara ens ratio. nis comprehendit ea vi sunt in Logi , ius 2 inen sub oratione , argi mntatione , vel syllogisnio nocleontinetulit, veprMl mirum, selisiectum , genus . species. t rodeclarario. ne veto tinctissieultatis est adueriendi m. nis. Res dupliciter polleta n silerata. uno modo lecundum se . Sc suam nati tame altero. in . do , secundum cli in a raostro IntellectLI per . cipiutiti t. Si in se considerentur . hibent qaalcain proprietates sibi consecrientes, titquod homo sit ratibilis , sit coloratu et, sit quantiis . Si vero consideretitur, v ζ a n . bis stinc intellectar, ha, ni allax Droprie aistes, scilicet esse stibiecturia, oue praeficatum, esse genus, esse proposit Mn ni . Ita terh in audeat, de illas vostra litterest,qucta illae ein ipsis rebuat albedo enim , eolor. 8e alia accidentia Iimus sunt , at Istae suiu e trinsecae, ut eiu in eolumna est inihi dextra nota quin in ipsa sit alιquad. a clito steatur dex .ra, leti ab extrinseco, qtita em tabeo illani at dexit ira n eam i ita iliae res dicu:itur genera , subiectiun&αno clivid in eis sint istae pro viates , led ab extriasi eo proueniunt , ex eo lurus 1 li iv tali mo .clo, res Iaιι comasciuuar , Sc PLOPcraea t
29쪽
re proprietates Meundiar entia rationis, id- festentire. Piopterea R. bet letu per se e6s Ises, intellectus, quia ab intellectu cognoscen- rat sermonem, quo e 1 primit rem, & utatur terebiuadneniunt. Dicuntur pariter inten- probati ne ad ali mi, scilicet ut altera probet. ionra seeundae e ciuia eum prilis sit rem esse At cum Logic fit primo ad se per accidenain se, quam a nobis i melligi, proprietates vel uritur,cum concepitri, & probationes a luenientes rei secundum quod est in se, alteri in InuuieaIe intendit: tamen eius in is dicuntur primae intentiones : posteriores ve- tegra rati abisue sermone est, quod non fit Io, secundae intentiones.Ex quo patet, quod in Rhetorica, ob eloquutio, pars R hetoens rationis est proprietas extrinsem adue- ricae, non autem Logicae nunieratur. Huius
niens rebus, ut ab intellectu peteipiuntur. viscriminis rario est quia Logicus e st ad se, e Hoe voluit S.Tho.esse subiectum logicae, Rhetorictu praecipue ad alium,ut habet Arist.:im nihil si in Ioglea, quod non Mitalis r .Rhead Theoa. o fine. Vs ergo Rhet proprietas rei . Sunt praeterea istis corre. Iicae absciue sermone constare non potetit GI pondentia in ipsis cognitionibus entia alia riu potest usus Logicae primus,& potissiunta rationis illis eorrelatiua e res inquam respe. Secundo disserunt etiam in amplitiusinem Ius ad cognitionem, & eontra respectiunic teriae soturaliter , trana Rheorieus in omni rati rus cogit itionis ad rem. Issae itaque sunt re considerat id, quod probabile est, Hest .....in opiniones p aecipue. . dat methodum cognoscentii. N pers denis I 'T Ptoliuius determi iratione sit prim Mn siin ili id , quod probabile in omnibus est. At RRV damentum. Logita, si voeabuli significatio c5 Logietas,& id quod est piobabile,& Hs quod sitaeteriar, idem est vacci lcientia sermocina . est Iiecessari uir, perspicit,u est, dat viam inlis, seu rationalis: qua ratione Granimaticam, uestiganssi probabile, di oece in m . Pt Rhetoriram, Dialecti eam , sub se complecti, piet quod Juplex est Logicae para . Topita,riar,quia omnes in sermone uersantur Namen cuius est tradere nuthodiam circa prob inini esserimine e Gramurat ira enim solum bile, ut cloeta Arist. l. Topκap. I.& Analyri sermonem per se eonsiderata cuni nihil alitus G,cuius est ni odum liecessariI permestiga n. intendat,quam congruum selmonem sacele. dlaperire . Tertio differunt etiam in me.
At Rhetorio non lotum sermonem sed etia q is Rhetorici considerat probabile fin-
rationem eomplectitur: cum & cscere,& pio gulare, tael cum aliqua citerini stantia sinisbare doerat. Vnde qtia parte sermonem ha- gularita is et persuadet enim si gulare , vel bet, elim Grammatio conuenit, licet in hoc aliquus commune deteraninatum, laeun iam ipso differatHuod haec congruuna, illa orna aliRuod te Inpus, vel octun, vel or linem aditim doceat sermonem Grammatica auten , opus,quae Omnia ad singulate spectant.& a Rhetori ea, & a Dialectica cis fieri , quod Piopicreassicitur uersari euca quaestiones rationis non est contemplativa, tam nult mn defiurias, vel circumstantias terani iratas, vel argunteiitandi genus per se Grammatica hypotheses. At Logi ,provabile eommune, tiadat , si eiu Rhetorica, & Dialectim. Inter & uniuersale conliderat, & ab omni coluit. has autem duas, una est conuenientia, ted Hone singularas abs rahit , atqile uleo et rca multiplex diffitemia . Conueniunt enim quasi toties, qllas vocant infinitas , & theses. in nia terra remora: iumpta materia pro eo, Qua Lodifferunt in fine, finis.n. Logitae est evi optri artis applicatur, ut enim logicus ac bidcoe methodum, per quem coli lectua. sita applicat insitumenta rebus ore. n. bus, mur latentia necessariorum, probabiliu opiis& cuilibet enia , ita & Rhetoricus sua appli. Dione In t Rhetoricae finis est adhibete merat instrum elua tibiis omnibus , C, qtran binium Fersuadendi, ex qii sequitur fides. eausam ab Aristot. Rhetoli ea contraposi- quae est remissa quaedam opinio , & quaeta Dialecticae censetur, & utramque artem ma alme pendet ex amictione voluit ratis.
commineta Ceat . Disseruiri tamen inter Quinto d Griint institi mentis . Rhetoti- se . Logicus enim consulerat res Omnes, ut cla enim utitur enthv nrare & exemplo, a nobis iuru cognoscibiles, tradat cuim me- Legicus imluctione & lyllogismo. Hoeau thculum rem qiun cunque eontemplarii, rem ideo fit, cum enina Rhetoricus omni-
30쪽
stieam, assurnix rationem omni,n isellem s. Enthymema:ciun atu Enthynisma sit sylIogica tis aratori suppressa Dialecticiis a sit stadis, Sc actintello uin, euin5 potest niator supprimi , syllogismo ad se uritur i lieet
aliquando ad alium . enthytaten a te utat M. Cum igitur I ogicus argumentationem c6siderer, & enthyinem a fit speeiesqnaetim at-gII mentationis. metalo R hetoricam,quae speculatur enthymema,Ari stoteles particulatu, & germen Logicae uocat. I. Rhet .e. 2.2 sunc . beevitii uni f.ndamentum. Alitus est de obiecto Iolii. Dialesticae , seiunctum se, &iviIniuersum Dalectica c5 sic ei audo. Aliud de Dialectica cluntarat,quam nune habemus ab Arist coli seriptam,& de eius lecto. Na, ut mox dieenri,s,PIaeda apparent ad Dialecti ei spectant ia,de quibus n5 egit.ut uidetur Arist. nempe de diuisione, &definitione, selyllogismis hypotheticis Im,aut siegre,
3. laud. i Sic teritum sanda meatu in . Obleel si sei Eliae Giplex est,ut viximus superius, rara teriale, & fora te. Mamiliae est illud, quod inlis loeutia eo ii fiderata ut Physi ea tractat de
plantis, de elementis, de animalibiis. Aliud est iacimte : id sciliem ratione.cuius ori t iailla a tali seientia eoi siderantur, ut Physicus Omnia illatisarat, ut corpora mobilia sunt. Ita fit in q libet alia scientia. arae, habitu, Se PotecIa. Iteni obiectum aliud totale est .aliud
partiale, sed praecipuum. .eoneL His luppositis, sit prima coelussorietino, vel oratio non est subiectum Logicae. Patet. Illud est subiectum Logi eae, quod Logicii Pra mo, & per se eonsiderat; sed ser.
Ino, uel oratio, peraecidens,& minus principaliter ad Logici na spe , ut diximus: er. go non est subiectu in. Maior est nota; quia oris subiectum sit intrinseciam, se deratro uescientiae, non dibe ab ea quod per aeeide iis est, considerari. Praeterea quaa sine sermone, let e 1 terna oratione potest Logica conitare,
is illa sit, ut moda intelligendi per se irranifestat. Praeterea. Sermo, uel oratio, si dicit eacua tacet em,quae fit in Mee; prebatiim est inpi cedenti ratione,id esse per Meldens a s Logua. Si uero laniarait pro illa, quae est in mete; non est labiectam. Na cietatici comprehendit etiam eatra,criae non Mirifirat aerum,uel fallunt, ut optativam. imperaratram , dc Orn. - alia, quae ad Grammaticos, dc Rhetori.
eos spectant. Me autem Logiens non eonsiderat,sed Grammatieus, & Rhetorici Secunda t. elusio. De notistratio non est a. eouclis totius Logicae subiectum. Probariu ea prima subiecti conditione . debet. meontinere sub se omnia illa. uuae tractantur in ra scieritia. At uero non omnia, quae in Dialectica tractantur, eontinentet sub demonstratio ne; non.n.syllogismus probabilis, nee sophisticiis, nec enthymema sub demonstratione . conta irentur. Est tfi partiale potist una subi ctum demonstratio . & eatentu recte plI a bariar A.mmonius, eum inter alia onan a primum locum teneat demonstratio. Tertiae nclusio. Ensr6nis in uniuersum 3.eonclis
Logicus non consideratens rationis. ut tale est, nec illius causas,nee pranei pia, nec passi nrar haec enim Meii Itissima sunt, nec omnia entia rationis in tota sua latitudine, no enim priuationes. Meeentia rationis Rhetorica . qualia sunt , esse tropum, uel figuram , e Ise exordium uel narrιtionem, dic. nec Grammatica entia ratiotiis consitaterat Dialecticus. arta conclusio. En grationi x Logi eum. 6 concini est clito deon sequit ut opermionem intellectus, quatenas intellectita liuelligit. est sor. male subiectum Logicae . Hic asit, uno C In niuai nomine lincari posset ens rati ciliis Iraiagioia . uel intel lectua te, uel ratio instrum e ti intelligenili , uel intelligendi modus, seriseiendi, quae omnia uin idem se re l cidetuutitentur. Probatur haee eo: ictuso . Uttin laenisti quae in Logiea eon si ferantur . sub ilici eontinencire,&ad id spectant, ut modum selenii, & intelligendi teneamus, & haec suit sententia S. Thomae, nec sumpsit in uniuersum cInne ens ratiotiis: sed illud soluin quod rebus aduenit ex intellectus Op rati
tie: non autem illud, quod uoces coii sequitur: quale est, esse no inen, aut uerbaan, aut participium, haee eitina Gr.immaticae sunt. Propterea definita est superius , ens rationis eiIe proprietatem rebus aduenientem, quatenus ab intellc ctu peret Pil ntur.
Qainta conelnsio . Materiale obiectum s. neI. Logi eae sunt res ipsae comitae, & cogniti nes rerum. Probatur . Nam in istis, & ex bistis,illa pullulantentia rationis, & istis conueniunt , & tu istis inhaerent. ut tales sunt enam istae dicuntur, & sunt Genera , & ype.rae hoc di ex istis fiunt Epositiones, ullosis A ma