장음표시 사용
11쪽
13쪽
Homo ad aliorum commoda promolenda natus est, S. I. Quod facere nequit, nisi animum bonis artibus em tuerit , S. II. Hoc ipse aliis melius inseruire po- ess, quam opibus, quippe quae eaducae ac instabiles sunt, S. III. Quod homo ad hoc obstringatur , , probatur ex eo, quod Deus velit eum esse felicem, L IV. Idque ad omnes omnino homines pertinet, 3. VIdem demonstratur ex eo, quod in alios iniurius sit, qui animum suum non excolit, 3. VI. Duplex ingenii cultura explicatur, θ' quo pacto eruditi, quo pacto ceteri animum excolere debeant, ostenditur, 3. VII. Ingenium quidp 3. VIII. Num cultura indigeat pf. LX. Haec cultura in quo consistat , itemque quibus partibus absolvatur eruditio 8 3. X. Reii
ciuntur atque removentur hinc artes vanae atqus
inutiles: speciatim de poesi di uiritur, f. XL XV. de astrologia, f. XIII. XIV. XV XVI. de theologia ac philosophia scholastica, I. XVII. Quasdam
artes excolendas quidem esse, sed emitandum in i lis esse excessum, demonstratur, simulque de arte eritica disperitur, 3. XVIII. Unam eruditionis partem altera esse praestantiorem docetur, simulque, quae linguae latinae praestantia sit G utilitas, inquiritur, g. XIX. Redarguuntur, qui certam artem ac disiciplinam ultra quam decet, laudibus
sxtollunt, G. XX. Utilia fallem θ' neeelaria amaei enda esse, demio inculcatur, XXI.
14쪽
Bum d T on sibi soli natum hominem editumque in i
DRUs cem esse, constans,iuilisque rationibus suffulta, virorum sapientissimorum est sententia. Natura ad colendam cum aliis societatem compellit inmnes exstimulatque . Nec temere, ipso Tullio ci) iud, ce, quisquam reperitur, quin magna felicitatis parte, modo cum aliis esse, doloremque non minus quam laetitiam cum iis communicare sibi liceat, carere, quam cum infinita etiam voluptatum abundantia in solitudine vitam agere malit. In quo si quis providam divini di minis curam non perspiciat, nec inde aestimet rite, mel cum inertem plane, ineptumque rerum omnium exsistimatorem esse oportet. Subveniendum ita quodammodo erat, qua omnes obruti tantumque non oppressisimus, miseriae, quae tanto conspectior est, acerbiusque hominem urget, quanto ab aliorum remotior est comsortio, corumque magis auxilio est destitutus. Atque ut quisque iucundam sibi acceptamque aliorum operam, qua ut commode feliciterque vitam transigere possit, es-siciunt, esse sentit: ita rudus, nisi mortalium ingratissimus esse velit, fiteatur necesse est, se ut non minus prompte ut & aliis inserviat, eorumque commoda pro- 'moveat, eadem lege compelli. Idque eo magis quod, quo se aliis praeserat, indeque deteriores ceteros, se m liorem reputet, per naturam non habeat. S. II. Ast, qui promovebit aliorum commoda, qui nec sua intelligit, nudusque & expers est eorum omnium , quae ad bene beateque vivendum scim sunt necessaria ' Quale consilium deliberanti dabit, qui ipse com illi est inops 8 Num viam ad sapientiam pandet, qui Ob
i J De finibus Eb. m. n. LXVI. p. m. II .
15쪽
insipientiam inscitiamque omnium provocat commisera-Bunistionem Perinde profecto hoc esset, ac si quis a paupere DEO divitias, aut sanitatem ab aegroto postularet. Sapientissimus Imperator ci) hominem κατὰ φυσιν ζωον κοινωνικον vocat, eiusnodi animal, quod per naturam ita sit comparatum, ut aliis quid impertire & cum iis comm nicare debeat. Ast quid impertiet aliis, qui omnium rerum sapientiaeque & doctrinae inops, ab aliis semper, quo utcumque Vitam toleret, essia tare necesse habet, tum abest, ut habeat, quod imperiire possit. S. III. Contra; quanta omnes maximo sibi beneficio stringendi secultate pollet, qui ut animum ad omnem honestatem erudivit ipse, ita quo pacto alii erudiri queant, ostendere illis & demonstrare, vel suo ipsius exemplo valet. Et vero unicum insuper hocce in nostris viribus, ad alionim promovenda commoda, natura pin i suis te videtur. Opes enim divitiaeque quom cuique Obveniunt, ut iis inseruire aliis queat Τ Fortunae haec vocantur munera, ut demonstretur, neutiquam, ut eas possideamus, penes nos semper stare. Non magis tamen retinere eas, utut velimus, possumus, Omnemque
rursus aliis inserviendi cum iis amittimus facultatem, nisi, qui amitti nequit, doctrinae & sapientiae thesauruna nobis comparaverimus. Ingenii dotes, veraque sapium 'tia, haec cli, quae nec flammas, nec undas timet. AA non mortale tenemus,
Pectoris exceptis ingeniique boni; ca .
g. IV. Est vero & aliud, quo idem non tam *aderi, quam demonstrari possit, argumentum: Deum
IJ M. Auret. Antoninus de se ipso ad se ipsum M. V. l. XXIX. zJ Ovid. lib. III. Trist. eleg. VIL ' 1.
16쪽
BCD- summe bonum, neque ac sumnae felicem, non posse noe D Us velle, ut homines identidem felices sint, & ah omni miseria quam lon: lsime removeantur, nemini dubium esse potest. Felices autem non omni, nisi intellippini miseriam suam, sontemque felicitatis omnis cognitum atque perspeetum habeant, teneantque rationem, ex miseriis , quibus circum fit si sunt, elu ndi. Πολλω το φρονεῖν ἐυδαιμιονιας πρωτον υπαρχει, ait alicubi Sophocles. Opere ad beatitudinem praecipuum est. Si ergo mis ri esse nolint, voluntati contra divinae morem gerere
beatique & selices esse cupiant, sapere discant, quisque pro ingenii sibi conceis modulo, sive, quod perinde Est,
ingenium colant. S. V. Atque ut commimis est omnibus, quae mortalium pectoribuis insidet, labes; omnes enim, ut recte
I ullius ci) pronunciat, simul atque editi in lucem &suscepti sumus, in omni continua pravitate & in summa opinionum perversitate versamur: ita omnibus ex aequo incumbit colendi ingenii laecessitas, si ex suis emergere miseriis cupiant. Non actas igitur, non sexus, non dignitas, nec divitiae, aut paupertas, ab hoc ossicii gen re abrellaem quenquam aut possitnt, aut debent. Non hoc volo, omnes sine discrimine litteris operari debere , ut erilditorum orbem, iam ceteroquin satis civium copia laborantem, novis hospitibus compleam, eiusquo pomoeria, quae nunc demum coarctanda essent, eXte dam: sed unumquemque mortalium eo usque animum eriidire debere, ut &suae salutis habere rationem, & mille insuper communis, quae inter Omnes intercedit, s cietatis, membrum se praebere possit. Illud quidem ut obtineat necesse est, ut quae sive resti ratio, sive cumprimis di nna revelatio de Numine, hominumque cum
17쪽
eo coniunctione, quae humanae felicitatis summa, & Bum quoddam veluti centrum est, de animo vitiis eUu in i Eusdo, omnibusque mediis, ut istius boni, quod omnes navibus atque quadrigis expetere deberent, tandem compotes fieri queamus, tradit, accurate discat. Nec subli nati haec adeo sunt, aut supra mortalium intelleinim posita, ut rudioribus obtusiorique ingenio praeditis ardua nimis & inaccessa credi debeant: quin facilia sunt, per summam diu ini Numinis gratiam, &in medio posita, ut, nisi pravitas mensque laeva, nihil, quo minus ad metam
f. VI. Posterius eo comparanim est, quod eiusmodi arte excolendus perpoliendusque animus si, ex qua ad alios riamus aliquis redundare finimis possit. Nec in se fialtem, sed in alios quoque iniurii sunt homines igna 'i, qui honesta arte animum non imbuunt, indeque sibi ipsis molesti, ullis graves animam pro sale habent, ne putrescant. Idque non una ratione. Namque primo quidem smetti, quem omnes percipere potuissent, s artem qmndam didicissent, cos prirint. Dcinde cum ignaviam ut plurimum prosta pede sequatur paupertas, graves aliis atque molesti sunt, bonis aliorum labore partis sustendari cupientes. Denique & ipsi, facultate, aliis praeter culpam sorte suam cum extrema inopia colluctantibus, aliquid impertiendi destiniuntur. mistra ut inculcetur eiusmodi homini, laborandum illi, γνα μετα λδόναι
18쪽
sum concessis facile intelligunt, ut ad artes scientiasque ani-ogus complectendas, aliisque rursus tradendas, eatque aut inveniendas, aut inventas persciendas, quae praestantius subtiliusque ingenium requirunt, majorem tamen etiam utilitatem quam ceterae secum coniunctam habent, an, - mum, ea qua decet cura, atque sollicitudine adiungant. Cuiusinodi istae artes sunt, quas liberales, itemque im genuas, vocamus, & a quibus eruditorum doctorumque, nomen titulumque homines reserunt. Ad cas itaque perdiscendas cum praecipua quadam ratione ingenii cultum opus sit, ista quidem est, de qua praecipue in praesenti, ' sumus solliciti. Saepius nimirum contingit, ut qui in litterarum studia magno animo se dare secum constituerunt, inanes sterilesque qusidam artes sedlando, quae tamen splendido utplurimum titulo superbiunt, nubes & inania j prensent. Alii autem, cum per naturae aut sortunae com; ditionem, ad aliud vitae genus aptissimi essent, infelicii. Conatu, sed magno cum strepitat nihil agunt, suamque sibi adaugent miseriam: nonnulli denique eiusnodi ingrediuntur viam studia tractandi, quae ad praecipitia eos ci- , in ambages ducat. Tam multiplici itaque ratione cum hic aberretur, operae pretium fuerit, incit nostri ratio- . nes circa culturam ingenii uberiori commentatione edis
t g. VIII. Ut ab ipso autem ovo rem ordiamur, nec quicquam praetermittamus eDrum, quae ad causam ac-: curatius disceptandam pertinent, in quo ingenii haec cultura consistat, paucis exponemus. Ingenii nsmirum vox, ut omnibus quotidie in ore est, ita pauci vim eius capiunt. Ipsi philosophi in eo describendo in varias abeunt sententias. Nimirum varias in mente hominis esse, potentias sive facultates, notum omnibus est. Praeter eam enim, qua bonum appetimus, quam voluntatem Vincant,
19쪽
cant, intellectia etiam gaudemus, eoque tum puro, tum B spiritibus animalibus utente, sive impuro, ad quem ima- DEQ;ginativa vis cum memoria seniali spessit. Nonnulli itaque I omnes istas facultates, intelleinim videlicet purum, vim imaginandi & memoriam sensualem, sive aequatae harum facultatum inter se vires sint, sive diversae, ingenii voce comprehendunt. Unde nec illis, qui iudicio excellent, imaginativa licet & memoria destituti, in-' genium denegant. Rursus et alii solam intaginativam facultatem ingenium dicunt: indeque poetis velut per inminentiam quandam ingenium tribuunt, quod hi ἐυσα τασιωτατοι sint, hoc est, imaginandi vi prae ceteris polleant. Nec raro audias eiusmodi voces:, virum quidem istum iudicio acri & excellenti esse, ingenium tamen mistra in eo requiri. Quod aliter quam de imaginativa lacultate capi nequit. Denique a nonnulli non tam ipsis facultates mentis, aut unam earum, quam virtutes, & persectiones, aut omnium, aut unius facultatis, ingenii voce designant. Sane si facultates omnes spe,ctos, nemo mortalium sine ingenio erit, nisi ipsa mento simul eum privare velis: sed si usum huius aut illius f Cultatis, aut vel omnium, Vel quarundam, aut unius persectionem hac voce designes, plurimi profecto ingenii desectum palam prodent, tantum abest, ut eum dis simulare queant. Atque hasce facultatum mentis pers
Gones intelligunt, qui ingenium aut cuni Aristotele I per vim animi perveniendi ad finem propositum, aut cum Isidoro per sapientiam, definiunt, aut
mentis solertiam, quam Graeci dicunt, de teritatemque percipiendi, cum iudacio & memoria
20쪽
Bun- naci ad ingenium requiriint. Nec aliud, quam prae-DEUs tiam nobilitatemque ingenii indicarit Plato, dum illud cor animae vocavit, aut Cicero, dum decus hominis dixit. Idem Cicero ci) multas eiulinodi persectiones velut uno fasce complectitur, cum docilitatem, memoriamque huc refert: quae fere , inquit, appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Nos autem ut citra ambages pro 'ehamur ingenii voce hic omnes mentis facultates antea commemoratas intelligimus, prout aut omnibus, aurquibusdam, aut saltem una earum persectionum per naturam gaudent, ut ad litterarum studia melanda homo non sit inidoneus. g. IX. Praeclare ut multa alia, ita hoc quoque Him pocrates ab dixit, ingenium hominis perinde se habere ad scientias, uti se ager habet ad semina. Ager itaque, licet per se soccundus aut frumenti feracissimus fit, nisi colatur, semenque velut utero suo concipiat atque concludat, fructum non dabit: ita & ingenium quantumvis praestans & excellens, nisi diligens cultum accedat, doctrinisque liberalibus consentur, non est, qtu H praeclarum eruditionis fructum ab co exspectus. Atque hoc M.
Tullium Cicero ab innuit, dum subacto mihi, inquit,
in vis opus est, tu agro non semel arato, sed novatos iterato , quo meliores fetus possis ρο grandiores edere. Alibi autem animi cultum quendam humanitatis cibum vocat. Equidem rursus tantum derogare eulturae ingenii idem videtur, quantum naturali pm stantiae ac bonitati eius tribuit, in Oratione pro Archia